Een apart trommeltje voor
de centen van Trouw
Trouw
geeft 60 kranten
en een agenda Kaa
Jelle Lei: agent van het eerste uur
VRIJDAG 3 DECEMBER 1976 NUMMER 10 000
TROUW/KWARTET
door Jan Sloothaak
PAESENS In Morra-Lioessens kenden ze hem als Jelle Trouw. Zo
noemden ze de agent die er altijd voor zorgde dat deze beide dorpjes
hun dagelijkse portie nieuws in de vorm van het dagblad Trouw door
de bus kregen. Die agent was de heer J. K. Lei, één van de mannen
van die eerste tijd na de oorlog, toen de krant uit zijn illegale
oorlogsperiode opdook en openlijk werd verspreid.
De heer Lel. nu 56 Jaar oud,
woonde zeil niet In Morra-
Lloessens maar ln een an
der dubbeldorp ln het ui
terste noordoosten van
Friesland. Paesens-
Moddergat. Van daaruit
voorzag hij de omgeving
van kranten Dat ging nog
op de fiets. Een hele klus. In
die dagen, kort na de bevrij
ding. las haast ledereen
Trouw: andere kranten wa
ren er niet of nog nauwe
lijks en als ex-lllegale krant
had Trouw een streepje
voor. De heer Lel heeft het
gemerkt. „Ik had de flets
vóór en achter volgestouwd
met pakken kranten," ver
telt hij.
Twaalf kilometer
Het begon 's morgens om
een uur of acht. Dan stapte
hij op de fiets om de ver
trouwde weg naar Dokkum
af te leggen, twaalf kilome
ter. „Om ongeveer negen
uur kwamen de kranten
aan bij de bushalte en daar
haalde Ik ze uit het
wachtlokaal," aldus de heer
Lel. Daama toog hij met
zijn volbeladen fiets naar
allerlei dorpen in de omge
ving: Metslawier, Nijwler,
Oosternijkerk, Nes, Wierum
en zijn woonplaats Pae-
sens-Moddergat. In al die
dorpen liet hij pakken
kranten achter, waar bezor
gers er verder wel weg mee
wisten. Behalve ln Paesens-
Moddergat, daar bezorgde
hij zelf de kranten ook nog.
Later deed Lei dat ook ln
Morra-Lioessens, toen daar
de bezorger kwam te over
lijden en „Jelle Trouw" ook
ln die plaats een bekende
figuur werd.
Opgepakt
De heer Lel was de oor
logsjaren bijna zonder
kleerscheuren doorgeko
men. In het voorjaar van
1945 werd hij echter opge
pakt en na wat omzwervin
gen ln Nederland naar
Duitsland gebracht. Daar
wisten hij en nog Iemand
eerst nog te ontsnappen,
maar ze werden na veertien
dagen bij Meppen, al dicht
bij de Nederlandse grens,
weer gegrepen.
In maart 1945 volgde zijn
bevrijding, al weer vrij
spoedig dus. Eigenlijk nog
maar net op tijd, zegt de
heer Lei. „Menselijkerwijs
gesproken had die bevrij
dingsdag mijn sterfdag
moeten zijn. Ik zat in een
kamp bij Osnabrück en ie
mand die te ziek was om
goed overeind te blijven bij
het ochtendappèl werd ge
dood. Dl? nacht was ik ern
stig ziek, hoewel ik al lang
niet goed was, en de kans ls
groot dat ik diezelfde mor
gen zou zijn gedood." In
zijn hart denkt de heer Lei
dat hij zijn deportatie naar
Duitsland aan verraad te
wijten heeft. „Ik was met
twee anderen wezen vissen
en toen we terugkwamen,
werden we aangehouden.
De beide anderen lieten ze
vrij lopen; ze moesten mij
hebben." Jelle Lel bleek
valse papleren te bezitten
en bovendien werkte hij
voor de ondergrondse. Hij
was erbij.
Na zijn bevrijding uit het
kamp heeft het nog een
poos geduurd voordat Lei
naar Paesens terug kon.
Noord-Nederland was nog
niet bevrijd. Toen het zo ver
was, kwam de vraag op: wat
nu te doen. Weer bij de
boer, zoals voor de oorlog
lokte hem niet zo aan en
met zijn gezondheid was
het na die Duitse periode
ook steeds sukkelen.
Niet bij de boer
„Toen Ik veertien jaar was,
had ik voor zeshonderd gul
den een melkzaak met kar
en paard kunnen overne
men. Heit vond het echter
niet goed," zegt hij. nog iet
wat spijtig. Vijf Jaar later,
ln 1939, werd hij gemobili
seerd. De Duitsers drongen
het Nederlandse leger terug
over de Afsluitdijk, waar
Jelle Lei bij de verbinding
werkte. Na de capitulatie
kon hij weer naar huls en
deed daar meest los werk.
Totdat hij werd opgepakt
door de Duitsers.
Na de bevrijding eenmaal
weer thuis, voelde hij er
niet voor weer bij de boer te
«aan. Het wilde toen alle
maal toch niet zo vlotten.
bleef overigens niet bij
Al gauw werd hij agent bij
Trouw. Dat betekende zo'n
dikke driehonderd dagen
per jaar de omgeving affiet
sen. Op zichzelf was dat
niet zo veel bijzonders. „Ie
dereen fietste ln die tijd;
brommers waren er nog
niet en auto's zag je ook
niet zoveel."
Het waren soms wel barre
tochten, daar door het vlak
ke Noord-Friese landschap.
„Je moest er zomers en
's winters door, vaak op
gladde wegen. Er waren da
gen dat het te glad was.
Dan liep Je even veel nèóst
je fiets als dat Je erop reed."
Voor storm, regen en on
weer bood het vlakke
landschap geen beschut
ting. Er was niets om onder
te schuilen."
Afrekenen
De heer Lel had niet alleen
de zorg over de kranten zelf.
Hij moest ook maandelijks
afrekenen met de bezorgers
in de dorpen waar hij zijn
pakken afleverde. Boven
dien moest hij de abonne
mentsgelden ln zijn eigen
dorp ook Innen. Dat was ln
die tijd een tijdrovend
werk. Je had nog week
abonnementen. Dat bete
kende dat je wekelijks de
ongeveer vier dubbeltjes
die een krant toen nog
kostte moest Innen. Daar
naast waren er de maand
en kwartaalabonnees. „Je
moest 's avonds nog hele
tijden zitten te rekenen,"
zegt Lei. En zijn vrouw
voegt eraan toe: „We had
den een apart trommeltje
voor de Trouw-centen."
Monsters
Zo ging dat in die tijd. Het
Trouw. Jelle Lei bezorgde
ook het weekblad De Spie
gel, dat later ter ziele is ge
gaan. Door het werk met
zijn kranten en de vele rela
ties die hij daardoor kreeg,
kon hij allerlei dingen met
elkaar combineren. Zo werd
hij monsternemer voor de
zuivelfabriek in Morra-
Lioessens. Het monsters ne
men bij de boeren en ook
het werk als verzekerings
agent dat hij er later bij
kreeg, was goed te combi
neren met zijn krantewerk.
In 1970 werd hij wegens zijn
25-Jarige werk bij Trouw
nog gehuldigd. „Ik geloof
dat er toen nog maar drie
over waren van de mensen
uit die beginperiode. Er za
ten ook nog twee agenten ln
Zeeland en Noord-Holland
uit die eerste begintijd van
na de oorlog," zegt de heer
Lei.
Uitgedund
De grote hoeveelheid Trou-
w-exemplaren die indertijd
nog overal werd bezorgd is
allengs wel uitgedund, zegt
de heer Lel. Naarmate er na
de oorlog weer meer andere
kranten mochten verschij
nen, was dat te merken. Het
werK veranderde ook. De
kranten werden na verloop
van een aantal jaren met de
bus aangevoerd en later per
post.
Op het platteland is er veel
gewijzigd. De ontvolking
begon en ook aan Paesens-
Moddergat is die niet voor
bijgegaan. „Er ls enorm
veel veranderd," zegt de
heer Lei. Het dubbeldorp
telde kort na de oorlog
waarschijnlijk nog wel
meer dan duizend Inwo
ners, de kerk zat vol, er wa
ren twee scholen, een twee-
en een driemansschool. Nu
wonen er nog zo'n vierhon
derd mensen hooguit, de
mensen in de kerk kun Je
tellen en de gereformeerde
en hervormde scholen van
weleer zijn nu samenge
voegd tot een één-
mansschool.
Veel leegkomende wonin
gen zijn opgekocht door
vreemdelingen, vooral
Duitsers. „Er is hier een
hoek waar zoveel Duitsers
zitten, dat we in het dorp
over de Duitse Bocht spre
ken," aldus de heer Lei. De
gemeenten Oostdongera-
deel (waar Paesens in ligt)
en Westdongeradeel (waar
Moddergat toe behoort)*
hebbei\ ^aar nu een st0^je
voor gestoken. „Het is nu
verboden, het werd te gek
met die tweede woningen,"
zegt de heer Lei.
J. K. Lei: onze agent in het Noorden van Friesland
l aiKii iri
Die zestig kranten geven wij aan uw vrienden of kennissen en die agenda zal er wellicht voor u zijn.
Wij vragen van u niet meer dan op deze bon de namen en adressen in te vullen van vijf vrienden of
kennissen van wie u vindt dat ze toch eigenlijk TROUW zouden behoren te lezen. Gedurende twee
weken ontvangen zij dan onze krant ter kennismaking. En wanneer een van hen dan besluit
abonné op onze krant te worden, ontvangt u de handige TROUW-agenda 1977. Kent u maar twee of
drie adressen? Dan vult u de bon ook in. Natuurlijk geven wij ook hier gratis proefabonnementen. En
natuurlijk hebt u dan ook een kans op een TROUW-agenda. Bewijs uw kennissen, uzelf en ons
een dienst en vul vandaag de bon in. Als u even goed nadenkt is vijf helemaal niet zo veel!
De benadering van de door u opgegeven adressen geschiedt vanuit onze centrale abonnementenafdeling te
Amsterdam, waardoor het niet mogelijk is uw naam als referentie te noemen. Een nauwkeurige controle
garandeert u echter de toezending van de agenda zodra aan de daarvoor gestelde voorwaarden is voldaan.
TROUW is een krant die naar mijn mening bij de volgende adressen „thuis" hoort:
Adres
Adres
Adres
Adres
Adres
Deze adressen zijn opgegeven door.
6 Naam
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Zendt deze bon in een open envelop aan TROUW/KWARTET, Antwoordnummer 279Z,
Amsterdam. (Een postzegel is niet nodig).
