Als de bladeren vallen
sas* iK-
jlft
Doophek lutherse kerk
sinds 1902 in Londen
De
Haagse
Gemeente
begroting
1977.
„Bij welzijnswerk gaat
het om macht én zorg
Kostbaar stuk uit museum terug in Alkmaar
Binnenstads
plannen
verontrusten
Maredorp
Dr. H. A. Brasz, hoogleraar aan VU:
Onderwijs.
Slotbeschouwingen.
MAANDAG 29 NOVEMBER 1976
TROUW/KWARTET H8
De hele voortuin ligt vol goudgele bladeren van esdoorn en Spaanse aak. bij
een windstoot regent het bruingele loof uit de berk. In de achtertuin is de
Japanse toverhazelaar al kaal. na bijna een maand lang een van de meest
spectaculaire struiken bij het huis geweest te zijn: elke blad had een
vlammend gele rand. het middenvlak was dieprood en bij de bladsteel nog
wat groen Het zonlicht speelt over de zalmroze blaadjes van de rode
kornoelje en laat het laatste rode lover van de appelbes opgloeien als een
dovende vonk.
Een dovende vonk zo zien veel mensen de
herfst, een laatste oplichtende vonk van de
zomer. Het stemt hen droevig en ze denken
maar gauw aan de vrolijke decemberdagen,
die voor de deur staan. Maar is de herfst zo
droevig? Voor mij is het een elk Jaar weerke
rend evenement, de tijd dat de natuur zich
gereed maakt voor de winter, het rustpunt
in de kringloop van de seizoenen Ook de
bladval is zo n voorbereiding tot de winter-
rust. want bladeren, onmisbaar in de tijd
van groei. Bloei en vruchtvorming, zijn een
gevaar voor de boom als het gaat vriezen.
De functie van het blad
Om de bladverkleuring en de bladval te
kunnen begrijpen moeten we eerst weten
waar bladeren voor dienen. In de eerste
plaats voor de ademhaling, als de boom veel
zuurstof nodig heeft in de tijd dat hij actief
is. Vooral aan de onderkant van het blad
zitten duizenden huidmondjes, waardoor
het blad zuurstof uit de atmosfeer opneemt
en koolzuur afgeeft, net als elk ander levend
wezen. Maar de belangrijkste taak van het
blad is de produktie van organische stoffen,
die de boom nodig heeft voor zijn voeding en
groei, voor de aanmaak van nieuwe cellen
dus Met behulp van zonlicht maakt het
blad uit koolzuur uit de lucht en het door de
wortels aangevoerde water druivesuiker. Dit
proces, dat fotosynthese genoemd wordt,
voltrekt zich in twee fasen Uit de verbin
ding van koolzuur en water wordt in het
blad formaldehyde gevormd, waarbij
zuurstof vrijkomt. De formule ziet er zo uit:
C02 - H20 HCHO 02. De groene kleur
van het blad staat in verband met de
zuurstofafgifte. In de bladcellen bevinden
zich korreltjes, die bladgroen of chlorofyl
bevatten. Alleen deze groene lichaampjes
kunnen in het zonlicht de zuurstofmolecu
len losmaken uit de twee chemische stoffen
die voor de fotosynthese van belang zijn De
celkern en het kleurloze celprotoplasma
kunnen dat niet
In de tweede fase wordt het in de eerste fase
gevormde aldehyde omgezet in d-glycose of
druivesuiker: 6 HCHO C6H1206. Meestal
wordt die druivesuiker in nog veel ingewik
kelder plantesuikers veranderd of in zet
meel iC6H 1005). Door de verbinding van de
produkten van de fotosynthese met door de
wortels met het water aangevoerde anorga
nische stoffen ontstaan de verschillende ei
witten, de bouwstoffen van het protoplas-
ma. waaruit de cellen bestaan.
•j t>',
r
Suiker heeft een grote verbindingswarmte
en voor de vorming ervan is dus veel energie
nodig, die door het zonlicht wordt geleverd.
Het groene blad kaatst het groene gedeelte
van het spectrum terug en slorpt het rode
(warme) gedeelte op. Het cholorofyl ..vangt"
de zonne-energie en zet die om in scheikun
dige ernergie. die de boom direct of als
reservevoorraad kan gebruiken.
rïüMi" 'Uk -- -
De verdamping
Om aan voldoende anorganische stoffen uit
de bodem te komen, moet de boom veel
water opnemen. Om de sapstroom krachtig
te houden, moet veel van het overtollige
water worden uitgezweet. Het verdampt uit
het blad, dat daardoor tevens wordt afge
koeld In de herfst vermindert de intensiteit
van het zonlicht en zakt de temperatuur tot
beneden het peil dat voor de fotosynthese
nodig is. De bladeren houden op met vte-
dingsstoffen produceren en de boom stnpt
met groeien. De temperatuur zal in de vin-
ter zover zakken dat de wortels geen water
meer opnemen. Als het voor de voeding niet
meer nuttige blad dan nog aan de takken
zit. zal dat wel doorgaan met verdampen
van water uit de boom, die dan dreigt uit te
drogen. Dat is een heel probleem, waarvoor
de oplossing eenvoudig is: de boom 'intdoet
zich In de herfst van het overbodig gewor
den loof.
Berken in de herfst met dunnend lover.
Voor zijn ademhaling heeft de rustende
boom dan niet meer nodig dan de zuurstof
die /ia de lenticellen. de poriën in de schors,
woidt opgenomen.
Het afwerpen van het blad
Hoe ontdoet de boom zich van zijn blad? Op
de plaats waar de bladsteel aan de tak zit.
zormt zich een dubbel kurklaagje van bui
ten af naar binnen toe. In het begin siuit dit
scheidingswandje de buitenste vaatbundels
af, waarmee de toevoer van voedingsstoffen
voor het blad wordt afgesneden. Via de
binnenste vaatbundels wordt alles wat de
boom kan gebruiken, uit het blad naar de
takken en de stam getransporteerd, behalve
zetmeel en suikers ook het chlorofyl. dat het
blad zijn groene kleur geeft. Als het
bladgroen uit het blad verdwenen is, blijven
alleen de begeleidende kleurstoffen over.
Deze. het gele xanthofyl en de rode
kleurstoffen anthocyaan en carotine. zijn
verantwoordelijk voor de levendige herfst-
kleuren.Ten slotte is de dubbele scheidings
wand gesloten en begint het blad langzaam
uit te drogen, waardoor het kurklaagje aan
de kant van het blad gaat krimpen. Er
ontstaat ruimte tussen de beide kurklaagjes
en een flinke windstoot is meestal al vol
doende om het blad van de tak los te maken.
Alleen een lichte druk indruk in de tak blijft
de plaats markeren waar het blad gezeten
heeft, een litteken met een afsluitend
kurklaagje, zodat geen wond overblijft waa
rin kwaadaardige zwammen zich kunnen
vestigen.
Het afgevallen blad bevat alleen die stoffen
die de boom graag kwijt wilde. Maar andere
wezens voeden zich daar juist mee. een hele
wereld van nietige organismen in het bo
venste laagje van de bodem. En die zorgen
ervoor dat al dit blad verteert tot humus,
dat alle stoffen waaruit het blad is opge
bouwd weerkeren naar de aarde waaraan ze
onttrokken zijn. Een andere kringloop dan
die van de seizoenen: de kringloop van de
grondstoffen.
door Jan Roelfs
ALKMAAR De kleine, maar zeer werkzame evangelisch-lutherse gemeente van de Kaasstad,
heeft het sinds 1892 uit haar kerk aan de Oude Gracht verdwenen historische doophek,
opgespoord. Het bleek in het begin van deze eeuw naar Londen te zijn verkocht, waar het al die tijd
in het „Victoria and Albert-museum" als Nederlands beeldhouwwerk uit de zeventiende eeuw te
pronk heeft gestaan.
Dezer dagen stopt er een vrachtwa
gen. met een container als lading,
voor het onlangs volledig gerestau
reerde kerkgebouw 1692). In die con-
Van onze correspondent
LEIDEN Enkele bewoners
van de Leidse wijk Maredorp
hebben in een brief aan de
gemeente protest aangete
kend tegen de plannen van B
en W om volgend jaar de
Valkbrug open te stellen voor
verkeer uit twee richtingen.
Dit zal dan moeten gebeuren ln het
kader van de verbetering van de
city-ring. De bewoners achten het
strijdig met de in ontwikkeling zijn
de ideèen om de Leidse binnenstad
auto-luw te maken, en te verdelen ln
z.g. ..verkeerscellen". Zij noemden
de plannen een concessie aan het
plan Goudappel-Corfeng (Kamer
van Koophandel en Fabrieken) en
vrezen dat uitvoering ervan een
rampzalige stap terug is op de weg
naar een leefbare binnenstad. De
bewoners zien grote gevolgen voor
hun eigen wijk. die huns inziens op
drukke dagen een troosteloze aan
blik zal bieden. ..De Pelikaanstraat
zal een onneembare barrière wor
den', aldus de protesterenden. Ook
bij de. enig overgebleven stadsmo-
len Molen ..De Valk" voorzien zij
grote problemen, wanneer de plan
nen van B en W doorgang vinden om
het verkeer aan beide zijden van
deze molen te laten passeren." Zo
wordt Molen De Valk een „mallemo
len". vinden zij. Het aanzien van het
daar ontstane gat stellen zij zich
voor dit met passende bebouwing
op te vullen (Lammersmarkt.) in
combinatie met groenvoorzieningen
langs de Rijnsburgersingel. De be
woners van Maredorp vinden wel
dat het terugdringen van de auto uit
centrumgebieden gehuldigd moet
worden.
tainer zit het doophek van bijna ze
ven meter lengte, met los bijgevot-gd
het koperwerk, want dat hadden de
Engelsen in een kelder opgeslagen!
De man, die zich in het bijzonder
heeft beijverd het eeuwenoude hek
terug te krijgen op zijn plaats van
herkomst, is de heer Hans U. Tiele-
man, van de lutherse kerkvoogdij.
„In 1892 is het doophek (met kansel,
banken en orgel) een der sierstukken
van onze kerk, op last van de toen
malige predikant, ds M. van Kleeff.
uit het gebouw verwijderd. Toen on
langs de restauratie van de kerk was
voltooid, kwam het doophek ter
sprake. Er kon worden nagegaan,
dat het voor 295,— aan een Haagse
kunsthandelaar is verkocht, die het
rondom (je laatste eeuwwisseling
voor vermoedelijk 395,— aan
een geïnteresseerde in Londen heeft
doorverkocht." aldus Tieleman
„Voor het transport van Londen
naar Alkmaar moesten we ons voor
malig bezit voor een waarde van
12.000 Engelse ponden (ƒ51.600.—)
verzekeren."
Hulp van ambassade
Tieleman. ln het dagelijks leven
hoofd sectie woningbouw bij de ge
meente. heeft musea in Londen aan
geschreven. maar schoot daarmee
weinig op. De kerkvoogdij heeft zich
toen gewend tot de culturele afde
ling van de Nederlandse ambassade
in de Britse hoofdstad, waar mr
Schoen (met lutherse bindingen)
zich voor de zaak heeft geïnteres
seerd. vaststelde, dat het hek zich ln
het Victoria and Albert-museum"
bevond en geslaagde onderhan
delingen met de museumdirectie be
werkstelligde. Van die zijde is goed
gevonden het doophek voor een peri
ode van twee Jaar naar Alkmaar te
zenden en dan. na wederzijds over
leg. een bestemming vast te stellen.
„Natuurlijk hopen we het doophek
te kunnen behouden", aldus de
etnhousiaste Tieleman.
De evangelische lutherse gemeente
acht de terugkeer van het hek min of
meer de kroon op het restauratie
werk.
Viering
De opzet is om ln de tweede helft
van januari een bijeenkomst te be
leggen om de weerkeer van dit fraaie
stuk kerkmeubilair te vieren, tege
lijk met de officiële ingebruikne
ming van het bijzonder waardevolle,
ook al bijna drie eeuwen oude orgel,
dat dan door de bekende organist.
Klaas Bolt, zal worden Ingewijd.
Het reinigen van het koperwerk, dat
weer in het houten hek moet worden
gemonteerd, is bij alle rompslomp,
voor de 190 leden tellende gemeente,
geleid door ds Mosterd, een kleinig
heid.
Kerkrestauratie
Met dit lid van de kerkvoogdij als
gids hebben we rondgekeken in het
allerliefste kerkje aan de Oude
Gracht, waarin een brok lutherse
historie verankerd is. waar men on
der meer over een aantal prachtige
luther-bijbels beschikt en de histo
rische koorbanken, op één na. de
restauratie hebben overleefd.
Die herstelwerkzaamheden hebben
elf maandén in beslag genomen,
ruim een miljoen gulden gevergd.
De vijf procent die op eigen kracht
moest worden bijeen gebracht is er
óók gekomen, een prestatie van je
welste als men de kleine lutherse
kudde in Alkmaar overziet.
Twee juwelen van oude huisjes,
links en rechts van de kerk. zijn
eveneens in de restauratie, waarmee
de Amsterdamse architect, IJ. Kok.
zich heeft belast, meegenomen. Het
ene huisje werd kosterswoning, het
andere ontmoetingscentrum. Ge
zegd moet worden, dat deze gemeen
te bij haar eigen restauratie-inbreng
steun heeft genoten van het Prins
Bernhard-Fonds en het Insingher-
Fonds.
Men heeft er nu ook een crèche-
ruimte en een jeugdhonk ingericht.
Tieleman
„We vinden het gewoon een histo
risch ogenblik in de geschiedenis
van de Alkmaarder luthersen als het
doophek wordt geplaatst, het komt
achter de deuren van de hoofdin
gang. niet op zijn oude plaats, want
de ruimte in ons huidige liturgische
centrum laat dat niet toe".
Dit is een foto uit het kunstarchief van het Londense museum, waar het
doophek uit de lutherse kerk van Alkmaar bijna driekwart eeuw is tentoonge
steld. Het werd destijds afgedankt en verkocht omdat men in 1892 vond, dat het
doophek in de weg stond om de nieuwe liturgie, die toen in de eredienst van de
evangelisch lutherse gemeenten in Nederland was ingevoerd, tot haar recht te
laten komen.
>9
Van een onzer verslaggevers
NOORDWIJKERHOUT „Welzijnswerk kan men zien als een
organisatie van macht voor zorg. Het is niet een kwestie van geen
macht, maar zorg. Het gaat wel degelijk om én macht én zorg.
Dat is op zich nogal een pretentie". Dit zei dr. H. A. Brasz,
hoogleraar bestuurskunde aan de VU.
Hij trad op als voorzitter ter afslui
ting van het tweedaagse congres van
de nationale raad voor maatschap
pelijk welzijn INRMW) over wel
zijnswerk. de rol van het particulier
initiatief en het overheidsbeleid. Hij
noemde een aantal knelpunten op ln
dat werk. Welzijnszorg heeft heel
veel te maken met welvaart en het
aanbod wordt bepaald door andere
factoren dan de vraag ernaar. Die
vraag, aldus dr. Brasz. is bijkans
oneindig. Et zijn weinig tegenkrach
ten en de overheid is dan ook wel
gedwongen om regelend op te
treden.
Opschieten
Hij noemde verder als knelpunt het
gebrek aan warme persoonlijke ver
houdingen. Al deze zaken zag hij
echter niet als onoplosbaar De hoog
leraar had persoonlijk weinig moeite
met de plannen van de regering ten
aanzien van het welzijnswerk, zoals
decentralisatie. Al was Brasz wel van
mening dat er moest worden opge
schoten met de reorganisatie en dc
gemeentelijke herindeling. „Z«»lfs de
Belgen hebben een dergelijk reor
ganisatie al doorgevoerd", zo merkte
hij op.
Dr. Brasz stelde voor, dat op dit
congres een begin is gemaakt met de
vorming van een theorie die nodig is
voor het voeren van een beleid ten
aanzien van het welzijnswerk.
Opmerkelijk vond hij het dat er aan
het bestaansrecht van de professio
nele beoefening van dit werk niet
werd getwijfeld maar dat men wel
bereid was de organisatievorm ter
discussie te stellen. De onderlinge
verhoudingen zijn hier niet ter spra
ke gekomen, aldus voorzitter Brasz,
terwijl er toch veel geld en mensen
voor dit werk nodig zijn. Je kunt je
afvragen of we ons dit wel kunnen
veroorloven. Wie als nieuwe vrijge
stelde toch enigszins ln verwarring
dit congres verliet, voor hem kunnen
misschien de woorden van dr. Ph. I.
Idenburg, direkteur van de Vereni
ging van Nederlandse Gemeenten
(VNG). tot troost worden aange
voerd Hij merkte 's morgens tijdens
de discussie op dat dit soort congres
sen er niet zijn om problemen op te
lossen.
De Gemeenteraad is aan het slot
gekomen van de behandeling van de
begroting voor het volgend jaar. Na 16
vergaderingen komt de raad nu toe
aan het laatste hoofdstuk van het
werkprogramma dat Burgemeester en
Wethouders ter beoordeling hebben
voorgelegd.
Dat laatste hoofdstuk is:
Beschouwingen 1 december 19.30 uur
Beantwoording 3 december 13.30 uur
Een groot personeelsaanbod heeft
ertoe geleid, dat in alle vacatures voor
het kleuter- en lager onderwijs kan
worden voorzien. Alleen bij het
voortgezet onderwijs zijn er-enkele
vakken waarvoor zich te weinig
sollicitanten melden. Het bouwbeleid
met betrekking tot de scholen blijft
gericht op vervangende nieuwbouw.
Waar dat niet mogelijk is zullen
scholen zo nodig gemoderniseerd
worden.
Gestreefd wordt naar een grotere
samenwerking tussen gemeentelijken
met-gemeentelijk beroepsonderwijs.
De contacten met het bijzonder
onderwijs zullen intensiever worden
Een ambtelijke werkgroep beraadt
zich op de mogelijkheden van de
oprichting van een pedologisch
instituut voor het buitengewoon
onderwijs.
De deelnota over milieu-educatie
zal door de Dienst voor School- en
Kindertuinen in het komend jaar
worden uitgewerkt.
In het kader van de komende
integratie van kleuter- en basisonder
wijs worden besprekingen gevoerd met
de directeuren van de Gemeentelijke
Opleidingsschool voor Kleuterleidsters
en van de Haagse Pedagogische
Academies om samenwerking tussen
beide soorten onderwijs te bevorderen.
Het aantal taakonderwijzers voor
onderwijs aan kinderen van buiten
landse werknemers en van Surinaamse
Nederlanders werd uitgebreid tot 26.
De belangstelling voor de „moeder
mavo" blijft tot nu toe beneden de
verwachtingen.
Op 1 december om 19.30 uur, na de
beschouwingen over het Onderwijs,
iVn Burgemeester en Wethouders
ii i schouwingen van de raadsleden
over het hoofdstuk Openbare Werken,
Verkeer en Vervoer beantwoorden.
Op 3 december om 13.30 uur volgt
de beantwoording van de
beschouwingen over het hoofdstuk
Volkshuisvesting.
Eveneens op 3 december, om 19.30
uur, wordt de behandeling van de
Haagse gemeentebegroting afgesloten
met de slotbeschouwingen van de
raadsleden, de stemmingen over de
ingediende moties, over de
begrotingen van de gemeentelijke
bedrijven, fondsen en stichtingen en
over de hoofdstukken van de begroting.
De vergaderingen van de
Gemeenteraad zijn openbaar en
worden gehouden in de Raadzaal aan
de Groenmarkt. U kunt er zelfbij zijn
om te luisteren naar de discussies over
de onderwerpen die u interesseren.
Het kan voorkomen dat er een
verandering komt in het
vergaderschema. In het
Gemeentelijk Informatiecentrum kan
men u dat precies vertellen. Het
centrum is geopend van maandag
t/m vrijdag van 09.00 tot 17.00 uur,
op zaterdag van 10.00 tot 16.00 uur.
Ook telefonisch kunt u
de gewenste informatie krijgen op
nummer 62 4121, toestel 2690of2692
of nummer 63 53 34.
Bovendien worden alle vergaderingen
van de raad - ook van de
begrotingsvergaderingen - met
advertenties aangekondigd in de
plaatselijke dagbladen.
In het Informatiecentrum aan de
Groenmarkt kunt u komen kijken
naar alles wat met de begroting
verband houdt: de officiële stukken en
samenvattingen van de toelichting op
de begroting. U kunt zo'n
samenvatting ook meekrijgen.
