Jos Stelling: Rembrandt is
mijn laatste jeugdzonde
dichtbij
Commentaar
truisvogel
Politiek asiel
s "Bonden weer met
«iHamido rond tafel
n Z1J
Wordt het
hondeweer
buiten?
tochtweriimg
Cineast „moest ook van de middeleeuwen af'
een sprookje in een boekrol
stuur 'n brief
kampioenskaas
verheldering
het weer
Noordoosterorkaan van 1872
Minister Van Agt
bezoekt Boekarest
RTETé—
ERDAG 13 NOVEMBER 1976
BINNENLAND
TROUW/KWARTET 5
erve»
dus;
|et ministerie van justitie zal on-
srzoeken of het mogelijk is een
«hterlijke uitspraak uit te lokken
,t verbod van de Nederlandse
olksunie het met fascistische
leeën besmette en rassenhaat pre-
ikende splintergroepje aan de
large van ons politieke leven.
:1 aandacht en zoveel energie
jkt ons op het eerste gezicht net
ts te veel eer voor dit groepje.
Waarschijnlijk is een verbod ook
!et verstandig. Wie dacht nu wer-
elijk in ernst dat hij met een derge-
jk verbod ook maar iets zou heb-
tn bijgedragen aan het uitroeien
in dit verschijnsel?
y$ deze club verboden zou worden
zij stelt nog iets voor wat struc-
uur en organisatie aangaat, dan
aat zij natuurlijk ondergronds ver-
met alle kwalijke gevolgen die
dan verder kan hebben. En als
e organisatie en structuur niet
'ezig zijn, zodat onderduiken
mmogelijk is, dan stelt die club nu
niets voor en dan hebben we niets
vrezen.
[et heeft wel iets te maken met het
nude misverstand van de struisvo-
•I, die iets niet wil zien en dan
iar de kop in het zand steekt,
ids weer zijn er mensen die iets
:t willen zien of willen weten en
een verbod vragen in de
llige verwachting dat met het
bod ook het verschijnsel zal zijn
itgeroeid.
'n houding komt meer voor dan
men denkt en dan maakt het hele
maal niet^ zoveel uit of het nu bij
voorbeeld over pornografie of om
een politiek vuil spuitend groepje
pat-
We kunnen het over de verschijnse
len eens zijn. Zij verdienen verach
tig en bestrijding, maar dan vooral
tox ze feitelijk overbodig te
maken.
Nederland heeft politiek asiel ver
leend aan een Zuidafrikaanse
benstweigeraar. Een verheugend
ericht, temeer daar het er op leek
lat de laatste tijd de Nederlandse
>ering zich wat terughoudender
i opzichte van politieke vluchte-
;en begon op te stellen.
vin tja
imdat het hier (voor het eerst) om
een Zuidafrikaanse dienstweigeraar
I gaat, verdient ook dit aspect een
korte kanttekening. In 1974 besloot
^J\ de Mdafrikaanse raad van kerken
J bedoor dr. Beyers Naudé inge-
cde voorstel aan te nemen, dat
ik kerken voortaan hulp zouden
wrlenen aan hen, die zouden wei-
tejei geren te vechten tegen zwarten, die
CijktJ üun gerechtvaardigde rechten ge-
;lukkis vapenderhand kwamen opeisen,
kijken
J Wanneer zoals nu reeds spora-
/as fcf 's geschied het Zuidafri-
an Het kaanse leger steeds meer wordt in-
Valid gezet voor optreden tegen zwarte
or ee landgenoten, is het mogelijk dat
nd va een toenemend aantal jongeren om
hifï 8ewetens w'lza' weigeren dienst
Edwi k nemen-
ma-"rx
ag De Zuidafrikaanse kerken zullen
?m e- niet steeds in de gelegenheid zijn,
nakki |eze jongeren te helpen. Wanneer
deze dan een beroep doen op bui-
t grot ten'andse kerken, bijvoorbeeld in
en zij ons land, is het niet meer dan een
wijl 2 ogische consequentie van de her-
3e nu haalde kerkelijke veroordeling van
esprt |c apartheid dat de kerken zo'n
Seraf leroeP honoreren. En hetzelfde
eed* dan uiteraard voor onze over-
Js zij heid.
>man UTRECHT De voedingsbonden
et grol FNV en de Industriebond NKV gaan
gezif »eer praten met de directies van
iits aHamido in Den Bosch (onderdeel
zootj 8HV), Kwatta International en
is ed Continental Foods In het Belgische
Puurs over een bundeling van de
verkoopactivitelten van deze drie
dit o| ondernemingen bij Hamido.
akke
n h«
ADVERTENTIE
zo'n f 125 per mtr. is uw
huis tochtdicht te maken met
5 jaar onvoorwaardelijk
gegarandeerd!
^ernaarbidei»2snMfen/dhr xston
Rembrandt (Frans Stelling) als etser.
Op de trekschuit van Leiden naar Amsterdam.
door Willem Schrama
UTRECHT „Rembrandt is m'n laatste jeugdzonde. Ik wilde
altijd filmer worden, en ik wilde altijd een film over Rembrandt
maken. Ik voel het als iets afwerken waar ik mee behept ben. Als
filmer heb je volgens mij altijd een paar onderwerpen waar je
van af moet. Van de middeleeuwen moest ik ook af. Ik kan me
voorstellen dat mijn volgende film een eigen creatuur zal gaan
worden, dat mag geen jeugdzonde meer zijn."
De Utrechtse filmer Jos Stelling (31),
vanwege zijn middeleeuwse spekta
kelstukken hier en daar wel Breu-
gheliaans cineast genoemd, is vrij
wel klaar met de opnamen voor zijn
derde speelfilm „Rembrandt", een
film die vermoedelijk ruim tweeë
neenhalf uur zal gaan duren en in de
loop van het volgend jaar in roulatie
zal komen.
Het is niet de eerste film over wat
door Rembrandt-essayisten beurte
lings het bejubelde talent en het
miskende genie wordt genoemd.
Welgeteld de tiende, waarbij gezegd
moet worden dat zich onder de overi
ge negen (voltooid of niet) nooit een
uitschieter heeft bevonden. De be
kendste is wellicht de creatie van de
Hongaars-Engelse regisseur Alexan
der Korda uit 1936, met Charles
Laughton in de hoofdrol, die deson
danks ook nimmer opzien baarde.
Vorm
Nu dan Jos Stelling, die in alle eer
lijkheid wil toegeven dat hij zich als
cineast in een ontwikkelingsfase be
vindt. Dat hij met pure vorm („Mari-
ken van Nieumeghen") begonnen is,
later de symboliek zocht („Elcker-
lijc"), en nu op het punt staat
„warm" te worden, ofwel mensen te
creetelling: „Ik zit nog een beetje
met mezelf omhoog. Eigenlijk
ben ik meer schilder dan verteller. Ik
ben vormgever. En het kriterium is
voor mij in hoeverre ik in de vorm zal
blijven steken. Maar aan de andere
kant zeg ik: alles bestaat toch uit
vorm. En ik schat het publiek zo
hoog, dat het in staat is om uit een
serie beelden een gevoel los te we
ken. In wezen bestaat het leven toch
ook uit een reeks van confrontaties
met beelden, teksten, enzovoort,
waarmee een mens vervolgens iets
doet. Met dat filosofietje zit ik een
beetje."
De film „Rembrandt" wordt om die
reden ook geen voorgekauwde bio
grafie, maar veeleer een sfeerteke
ning, die zich het best laat omschrij
ven als een monoloog-interieur.
Stelling: „zoals bijvoorbeeld Viscon
ti dat deed in „Death in Venice". Een
gevoel dat je door middel van beel
den tracht over te brengen. Alles wat
je ziet en hoort, is Rembrandt zelf.
De constructie van de film is om die
reden nogal ingewikkeld geworden,
maar daarom niet minder mooi. De
film begint in wezen halverwege zijn
leven, na een snelle inleiding over de
eerste helft. Maar in 1642 begint in
de film de actualiteit. In dat jaar
maakt hij de Nachtwacht, sterft zijn
vrouw Saskia, nadat even tevoren
Titus is geboren."
Parallellen
„Vanuit die drie fenomenen leven,
dood en potentie, zijn kunst vol
gen we hem naar zijn dood. En bin
nen die actualiteit grijpen we af en
toe met flash-backs terug naar de
eerste helft van zijn leven. En het
mooie ls dan, dat je merkt dat be
paalde dingen zo fraai parallel lopen.
Toen ik in San Francisco aan het
scenario begon, zag ik ineens allerlei
toevalligheden, uitgaande van dat
om, gaat met steeds grotere frequen
tie teren op zijn herinneringen. Dat
is de dramatische opzet geweest. En
wat zeker is wat men ook over de
film zal zeggen ls dat de vorm
perfect is. Het ls zeventiende eeuw.
Het is authentiek."
Stellings werkwijze met overwegend
amateurs hij beschikt over een
potentieel van rond de duizend me
dewerkers, waaruit hij voortdurend
kan putten heeft erin geresulteerd
dat hij zijn hoofdrolspelers niet ver
hoefde te zoeken. Zijn broer Frans,
kunstschilder en decorontwerper,
bleek een onwaarachtig rake
Jos Stelling
Rembrandt-typering, die zich in or
ganisatorisch verband ook nog nut
tig maakte door De Staalmeesters
natuurgetrouw te kopiëren. En Ton
de Kolf, ook al een man uit zijn
kring, ls misschien nog wel spreken
der als de oude Rembrandt.
Opnamen zijn gemaakt in o.a. het
Rijksmuseum in Amsterdam, De La
kenhal in Leiden, de Buurkerk In
Utrecht en het Palels op de Dam, in
welke kitscherige entourage
Rembrandt failliet wordt verklaard.
Jos Stelling ls zo langzamerhand een
beetje moe van al dat organiseren:
„Ik moet van dat producen af, het ls
te arbeidsintensief. Ik heb het gevoel
dat ik de laatste drie jaar vijftien
Jaar ouder ben geworden. Ons sys
teem is gebaseerd op menselijke
contacten, we zijn allemaal een bee
tje mentaal bezig. Als er ruzie ls,
wordt dat haarfijn uitgepraat. We
zijn met mensen bezig, niet met wer
kers. Maar het kost wel veel energie."
„Het meest voel ik er nog voor om
hierna maar meteen op de intiemere
toer te gaan. Een huls in Friesland.
Zestien millimeter film, later eventu
eel „opblazen". Je staat er van te
kijken wat je daar tegenwoordig al
niet mee kan doen. En het kost alle
maal veel minder. En hoe minder het
kost, hoe meer vrijheden Je hebt en
hoe beter je werkt.
„Je ziet het met onze medewerkers.
Het verschil met beroepsacteurs is
dat ze hobbyisten zijn, die het alle
maal voor zichzelf doen. Ze kopen
boeken over waar ze mee bezig zijn,
en gaan naar musea. Dat maakt die
mensen voor mij pas echt professio
neel."
Tekeningen, bij voorkeur in liggend formaat, sturen aan: Trouw,
jury politieke prent, Postbus 859, Amsterdam. Naam en adres aan
de achterzijde vermelden. Voor geplaatste prenten is er een
boekenbon.
VAN EEN LEZER-
onder redactie van loes smit
Ben koning verveelt zich. Op
voorttel van een van zijn topad
viseurs laat hij twintig mooie
meisjes uit het palels aanrukken,
die in een boot met gouden roei
spanen en spelevaren op de hof
vijver, terwijl de koning op de
oever geboeid toekijkt Dat helpt
Opeens houdt het meisje dat het
roer hanteert op met sturen, waa
rop de negentien anderen het
werk ook neerleggen. Zijne ma
jesteit wil natuurlijk weten wat
er aan de hand is en het eerste
meisje antwoord bedroefd dat ze
zo niet verder kan, omdat haar
mooie visvormige sieraad van
nieuw turkoois in het water is
gevallen. „Dan krijg Je van mij
een ander," zegt de koning, maar
dat wtl ze niet: ,Jk wil liever mijn
eigen ding dan een namaak-
sieraad." Daarop laat de koning
dezelfde topadviseur halen en
legt hem het probleem voor. Ge
lukkig kan die toveren en hij
weet er dan ook onmiddellijk
raad op. Hij stapelt eenvoudig
het water waarin het sieraad ls
gevallen, op het water er naast en
kan zo het verloren kleinood aan
de wettige eigenares teruggeven.
Dat moet allemaal gebeurd zijn
ln de tijd van de Egyptische ko
ning Bnefroe, die zo geliefd was,
dat duizend Jaar na zijn dood nog
dit sprookje, „Djadja-em-anch
redde de dag," in Egypte werd
opgeschreven. Dat ls trouwens
ook alweer 3500 Jaar geleden ge
beurd, natuurlijk op papyrus.
Het verhaal staat met een aantal
andere wonderbaarlijke vertel
lingen op één papyrusrol, die nu
nop te zien is in het Egyptisch
Museum in Oost-Berlijn. Maar
wie het verhaal ©an koning Bnef
roe rustig wil lezen, hoeft er niet
voor naar Oost-Europa. De
Amsterdamse uitgeverij
Ploegsma kwam op het idee de
geschiedenis precies zo af te
drukken ln de vorm van een boek
rol, met een vertaling er bij, want
3500 Jaar geleden schreven de
Egyptenaren die de schrijfkunst
beheersten, nog ln hiërogliefen en
ontcijfer die maar. Ploegsma's
„DJadJa" is een echte boekrol ge
worden, 2.70 meter lang, van
rechts naar links te lezen, ge
drukt op sterkop papyrus lijkend
papier en in plaats van ln een
kaftje verpakt ln een koker die
kleurig bedrukt ls met de hiëro
gliefen van een 2500 Jaar oude
mummiekist uit het rijksmuseum
van oudheden in Leiden.
De boekrol bestaat uit drie stuk
ken, die aan elkaar geplakt zijn.
In een klein boekje vol Informatie
over het oude Egypte en het hiër
ogliefenschrift, dat ln de boekrol
meeverpakt ls, lezen we dat de
Egyptische „boekbinders" het
precies zo deden. De beschreven
strook bestond vaak wel uit twin
tig aan elkaar geplakte stukken
papyrus. De illustraties in de
boekrol zijn overgenomen uit de
beschilderde grafkamers van Ty,
Ptah-hotep en Mereroeka in Bak-
kara, de tekst is door de egyptolo
ge Lise Manniche nauwkeurig ge
kopieerd. DU originele, bijzonde
re boek kost 10,90.
*i£-IP BS s: J
^3%
24
Cl
Hoewel de hiërogliefen achterin het bij de „Egyptische" boebenrol
behorende boekje precies hetzelfde verhaal vertellen als in de rol zelf,
zien de lettertekens er heel anders uit Er is ook een verschil, zegt de
uitgever: die in het boekje zijn te vergelijken met onze drukletters, die in
de rol met handschrift.
„Ik weet niet meer gedurende
welke tijd ik zijn verscheurende
kreten hoorde. Ik denk dat zij z'n
vingers braken of dat ze zijn
wenkbrauwen uittrokken. Ik weet
het niet Ik geloof dat Hugo later
het bewustzijn verloor, want van
tijd tot tijd hoorde ik hem zacht
kreunen. Daarna hoorde ik dat ze
hem meenamen, hem en een an
dere arbeider van de fabriek La
Aurora, die Banda heette en die
ook de hele middag gegild had.
De auto die hen meenam, kwam
zonder hen terug."
Een stukje uit een brief die de
vrouw van de Uruguayse vak
bondsleider Hugo Mendes (31)
schreef over haar man. die wegens
zijn vakbondswerk ln Uruguay
moest uitwijken naar Argentinië.
Veilig was hij ook daar niet. In
juni dit jaar pakte de geheime
politie hem ln Buenos Aires op.
Hij werd zwaar mishandeld en
sindsdien heeft niemand meer
iets van hem gehoord.
Hugo Mendes ls niet de enige.
Zijn vrouw maakte melding van
nog zeker veertig vluchtelingen
uit Uruguay (ook kinderen) die ln
Argentinië ontvoerd zijn en nu in
levensgevaar verkeren. Ontvoerd,
niet gearresteerd, zodat ze offici
eel niet voor de autoriteiten be
staan. Daarom ls het belangrijk
zowel ln Argentinië als ln Urugu
ay voor hen te pleiten, want waar
ze zijn èls ze nog leven ls niet
bekend. Amnesty International
kent de namen van Hugo Mendes
en minstens dertig anderen
verpleegsters, studenten, arbei
ders, journalisten, ouders met
kinderen van wie sinds hun
ontvoering niets meer ls verno
men. Een brief met een beleefd,
maar dringend verzoek om vrijla
ting van deze Uruguayanen kan
het best gestuurd worden naar:
Sr. Ministro del Interior de la Re-
publica Argentina, General A.
Harquindegul Barcarce 50
Buenos Aires CF Argentina;
en/of naar: Sr. Presidente de la
Republica Oriental del Uruguay.
Aparicio Mendez Palacia Legis-
lativo Montevideo Uruguay.
Wie een echt goed stuk kaas wil
hebben, zal zeker bij Rykele Syt-
sema ln het Friese Opeinde niet
teleurgesteld worden. De Fries is
deze week ln Green Bay, ln de
Amerikaanse staat Wisconsin,
voor de tweede achtereenvolgen
de maal wereldkampioen kaas
maken geworden. Geen kleinig
heid, want behalve hijzelf dongen
nog 52 Amerikaanse kaasexperts
en 82 kaasmakers uit andere lan
den naar de begeerde titel. Er
waren maximaal honderd punten
te verdienen, waarvan kaasmaker
Sytsema er 99,17 veroverde. De
Fries won met een vijftien kilo
zware Goudse kaas.
„De recente ontwikkelingen rond
ons vorstenhuis kunnen verhel
derd worden door studie van be
kende verschijnselen in de religie
als het sacrale koningschap en de
zondebok".
Een stelling van J. G. Oosten, die
het dezer dagen in Groningen tot
doctor in de godsgeieerdheld ge
bracht
door hans de Jong
Terwijl het op 13 november die tijd niet) bedenkelijk noordoosten opgestoken die
1976 betrekkelijk rustig naar de lucht. De harde zuid- zoveel ontreddering bracht
herfstweer is, woedde er 13 wester had het Noordzeewa- kwam door het grote druk-
november 1972 een hevige or- ter eerst met geweld door het verschil tussen een hoge-
kaan. Daar gaat het in deze Kattegat gestuwd. Toen de drukgebied van 1045 mb bo-
bijdrage niet over, maar wel wind naar het noordoosten ven 8candinavië en een lage-
over de orkaan, op de dag af ruimde werd al dat extra wa- drukgebied van 980mb boven
honderd jaar daarvoor name- ter naar de kusten van noord- het Alpengebied. Dit laatste
lijk van 13 november 1872. Duitsland en de oostelijke systeem bevond zich nog op
Niet minder dan 654 schepen kusten van de Deense eilan- 10 november boven de
raakten erdoor in nood, hoe- den gevoerd. Gevolg: een wa- Noordzee met veel koude
wel langs onze kust de terverhoging van twee meter lucht in de hogere niveaus.
t n - w scheepvaart nogal gespaard bij Rügen, ruim drie meter ln Het verplaatste zich naar
jaar 1642. Je ziet Rembrandt in 1630 bleef. Alleen de roeireddings- Kiel, 3,30 meter ln Flensburg midden Europa enkeerde
noor A mctoMom vvrhimar tnniriil m-a1
naar Amsterdam verhuizen, terwijl
hij in het heden dus in de actuali
teit van de film failliet word ver
klaard. Een ander voorbeeld: als hij
in 1662 De Staalmeesters maakt
dat staat voor het schilderij van de
twijfel, het zoeken naar de perfecte
balans dan leert hij in het verle
den verf maken. Dat soort drama
tische contrasten zitten er bij toeval
in. Het is geen truc. En op deze
manier filmen we Rembrandt, je
kunt zijn hele leven nu eenmaal niet
in anderhalf jaar verfilmen, dan laat
je steken vallen."
„Maar ik zou het ook niet anders
gewild hebben. Mijn statement is
dat herinneringen het enige waarde
vaste in het leven zijn. Nou, iemand
op de helft van zijn leven, die kijkt
boot van Ameland moest in en de Deense havens waaron- daarna op zijn schreden te-
actie komen. Van die 654 der Marstal maten zelfs 3,5 rug om 14 november, opge-
schepen strandden er 157 en meter. Uit heel Denemarken vuld tot 990 mb boven België
zonken er 84. De meesten, kwamen berichten over over- aan te komen. Het luchtdruk-
namelijk 515, voeren of lagen stromingen. verschil tussen Jönköplng en
in de Oostzee en in de toegan- De vloedgold veranderde he- Swinemünde, belde zuid
gen, maar daar heerste dan le kuststreken: zandbanken Zweedse stations, nam van
ook een inferno. verdwenen, vaargeulen en 10 tot 13 november toe van 12
haventoegangen verzandden, tot 27 mb met als gevolg een
Vóór die fatale datum stond In de Oslo-fjord kwamen' noordooster orkaan. Een der-
er een harde zuidwester. De golfhoogten van 5.5 tot 7 me- gelijke luchtdrukverdeling
visserij en koopvaardij waren ter voor. De Oostzee was na deed zich over 1881 tot 1950
nog in de weer om te profite- de stormvloed bezaaid met gemiddeld maar op 1.3 pro-
ren van zachte omstandighe- wrakstukken, houtladingen cent van alle dagen van het
den voor de winter in zou en voorwerpen van de over- jaar voor, meestal veel min-
kunnen vallen. Niets wees stroomde gebieden. Hele der sterk ontwikkeld,
daarop en toch toen de hokken dreven her en der.
wind naar het noordoosten Dat het allemaal zo hevig Bij de grote stormvloeden
ruimde keek menige schipper werd nadien is er nooit van 1954 (hoogste in noord
(radioweerbericht was er ln weer een orkaan uit het Duitsland ln 70 jaar) en 1960
heerste er net zo'n drukver-
deling als in 1872. Vermoede
lijk zijn soortgelijke
weerstoestanden ook debet
geweest aan de stormvloeden
aan de Duitse Oostzeekusten
in 1044, 1304, 1449, 1625. 1784
en 1825, maar van de meeste
van deze genoemde jaren zijn
geen weerkaarten voor
handen.
HOOGWATER zondag 14 november
VlUstngen 6 20-18.44 HarlngvUeUlul
zen 8.171841 Rotterdam 7£4-20 42
Schevenincen 7.00-1824 U muiden
7 28-20 21 Den Helder II 40-23 46 Har
Ungen 1.22-14.2* Delfzijl 2.38-18.18
HOOGWATER maandag 1* novem
ber VUaalngen 7 18-10 46 Ha
ringvlietalukzen 7.14-10.46 Rotterdam
8.84-21.49 Schevenlngen 8 05 20 36 U-
muiden 8.5+21 2* Den Helder 12 40- -
Har Ungen 3 11-15.16 Delfzijl 4.20-17.14
Van een verslaggever
SCHIPHOL Op uitnodiging van
de Roemeense regering ls vrijda
gochtend minister Van Agt van
Schiphol naar de Roemeense
hoofdstad Boekarest vertrokken
voor een bezoek van een paar dagen
aan dat land.
„De Roemenen stellen veel prijs op
versteviging van de contacten. In
dit kader past ook deze uitnodi
ging," aldus minister Van Agt voor
zijn vertrek. Hoewel het bezoek een
algemeen karakter draagt zal hij
zich toch laten inlichten over de
Roemeense rechterlijke macht en
de opzet van het gevangeniswezen
ln dit land.
Op de vraag of de heer Vhn Agt. die
lijsttrekker is voor het CDA bij de
komende Tweede-
Kamerverkiezingen mei volgend
jaar, niet aanwezig moest zijn op de
vandaag ln Eindhoven te houden
partijraadvergadering van de KVP,
zei de bewindsman: „Mijn aanwezig
heid ls ln Eindhoven niet zo noodza
kelijk. Ik zou daar toch alleen als
belangstellend toehoorder aanwezig
zijn geweest." Donderdag hoopt hij
terug te zijn.
