anaal door Holland op
'n smalst, honderd jaar
ang bron van discussie
Zuiveringsschap komt de
kalvermesters tegemoet
'Groot alarmboek'
j eugd werkloosheid
Verkeerslichten zonder verkeer
dste plannen voor aanleg dateren van 1634
Graafwerk
onder
afschuwelijke
omstandigheden
tHr.
Burgemeester Nuth
gaat niet voor
grof geweld opzij
Vrouw aangereden
Te zware lasten
Stichting leerplan
ontwikkeling komt
in de Klanderij
IDAG 29 OKTOBER 1976
BINNENLAND
TROUW/KWARTET P6/H13
or Haro Hielkema
loor i
IMUID
EN Er zijn heel wat overeenkomsten te signaleren tussen de periode waarin de aanleg
kn het Noordzeekanaal ln het brandpunt van de belangstelling stond en het moment waarop het
kanaal door Holland op z'n smalst" honderd Jaar bestaat. De opvallendste ls wel de enorme
bcussle, die ln belde gevallen met „gekrakeel" of „heisa" zou kunnen worden aangeduid,
(ortom: het Noordzeekanaal ls al een eeuw lang een belangrijk onderdeel ln de plannenmakerij.
[fi,
elke bezwaren had Amsterdam
et ln de vorige eeuw tegen het plan
n de voormalige genle-lultenant
oger, dat uiteindelijk de basis zou
Ijken voor het in 1876 geopende
maal? De hoofdstad zag de voorge-
elde afdamming van het IJ als een
(Odsteek voor het contact met het
chterland. Nu raken de gemoederen
Noord-Holland al verhit, wanneer
maar even de Voorhaven aanroert:
st plan om bij IJ muiden een bui-
inhaven aan te leggen ten gunste
an de Amsterdamse haven. In de
lofdstad zelf wordt deze Voorhaven
Kien als een middel om een drel-
ende ondergang van het huidige
avengebeuren te voorkomen. Het
rovinclaal bestuur wijst een Voor-
aven echter resoluut van de hand,
owel uit het oogpunt van milieuzorg
s uit de gedachte dat de aanlegkos-
n onvoldoende rendement zullen
rengen.
nanclën
>e voor de aanleg van het kanaal
enodigde financiën waren ln de vo
rige eeuw een voortdurende bron
an problemen. Weliswaar waagde
particuliere Amsterdamse Ka-
aal Maatschappij zich aan het pro-
act (aan de hand van een raming
an achttien miljoen gulden), al
poedig moest de regering echter bij-
pringen om tenslotte meer dan de
lelft van de kosten (uiteindelijk vljf-
Ig miljoen gulden, wat nu zo'n an-
lerhalf miljard zou zijn) voor haar
ekening te nemen. Anno 1976 ligt de
emeente Amsterdam bijna dage-
Jks bij de rijksoverheid over de
loer met een platte beurs en de roep
m steun; indirect lijdt het hele ha-
engebeuren onder het (te) geringe
akgeld dat het gemeentebestuur
ranuit Den Haag ontvangt.
Iet Noordzeekanaal (officieel 23 kl-
1 imeter lang, waarvan zo'n acht kilo-
iter door de duinen gegraven is;
overige deel was al bestaand
ter) is in belangrijke mate aange-
om de economische positie van
terdam weer wat op te krikken,
hoofdstad dreigde de verbinding
ds meer te verliezen: het IJ slib-
voortdurend dicht en Pampus
eerhield de grote schepen in
msterdam aan te leggen. Honderd
na de opening wordt de afstand
ssen de zee en de Amsterdamse
ven als een belemmering afge-
ihilderd voor de ontwikkeling van
Ie havenactiviteiten.
M in 1634
En tussen al die driftige discussies
kabbelt het water van het kanaal
verder. De eerste plannen voor de
aanleg waren er al ln 1634, toen de
landmeter Dou voorstelde tussen de
Noordzee en het Wijkermeer de dui
nen door te steken. Vele ideeën
volgden ln de eeuwen daarna; dat
van koning Willem I was wel het
allersimpelste gewoon een rechte
potloodstreep van Amsterdam naar
het westen. Faddegon en Kloppen
burg kwamen in 1848 met het plan
voor een kanaal van Amsterdam
naar de zee, Ingepast ln een voorstel
om de Zuiderzee af te dammen en
een kanaal van Amsterdam door de
Zuiderzee en door de Gelderse vallei
naar Arnhem te graven. De Journa
list Cater hoogleraar en minister) S.
Vissering rook eigenlijk het eerst
aan de uiteindelijke vorm van de
vaarweg: ln 1848 schreef hij ln De
Gids een „dagdroom" of toe
komstverhaal, waarin hij vertelde
over een bootreisje van Amsterdam
naar de nieuwe zeehaven, die hij de
naam IJ-mulden gaf.
Plan
Frogers plan, dat in 1849 uitkwam,
beoogde zowel de waterlozing van de
polders in het Rijnland als de verver
sing van het toen kennelijk ook al
niet zo schone grachtenwater uit
Amsterdam. Op het kanaal zou dan
ook scheepvaart mogelijk zijn. Bo
vendien stelde Froger voor het IJ af
te dammen. Toen er nog een zeven
tal varianten was aangedragen en
Amsterdam na hevig verzet de drei
ging ging beseffen van het opkomen
de Den Helder (het Noordhollands
Kanaal was Inmiddels in gebruik ge
nomen), aanvaardde de volksverte
genwoordiging ln 1862 een wet tot
aanleg van het kanaal volgens een
plan, dat nauwelijks afweek van Fro
gers tekeningen.
Het lukte de Amsterdamse Kanaal
Maatschappij tenslotte om aan geld
te komen. De Engelse firma Henry
Lee Son mocht het werk uitvoe
ren, omdat de Hollanders wel kon
den inpolderen maar deze uitdaging
niet konden of durfden aannemen.
De arbeiders, die het kanaal vrijwel
geheel met de hand hebben gegra
ven, waren deels Engelsen (die in de
buurt van Velsen een redelijk onder
komen hadden) en grotendeels Ne
derlanders. Deze grondwerkers bi
vakkeerden ln de nederzetting De
Heide (nu IJmulden-Oost) onder af
schuwelijke omstandigheden: ln
hutten van sparretakken, stro, leem
en aangespoeld wrakhout of soms
zelfs in gaten ln de grond, afgedekt
met takken en modder. De slechte
hygiënische toestanden leidden tot
pokken- en cholera-epldemleën.
Drank was het enige „verzetje" en
werd zo gretig genuttigd dat er vaak
vechtpartijen ontstonden. In 1866
braken er zelfs ernstige onlusten
over het arbeidsloon uit, die ont
aardden in het molesteren van de
Engelse stalmeester Marrs (het Vel-
ser schandaal).
Eerste spade
Op 8 maart 1865 werd de eerste spa
de ln de grond gestoken, ongeveer
600 meter van het strand in de Bree-
saap. Op 17 augustus 1876 vertrok
het gloednieuwe „ramtorenschip"
Koning der Nederlanden uit Amster
dam voor een proefvaart: 81 meter
lang, 15 meter breed en met een
Gezicht op het nu honderd jaar oude Noordzeekanaal, genomen van Velsen naar het westen.
diepgang van zes meter. Tot de slui
zen ging het goed, tussen de haven
hoofden was de vaargeul echter al
weer verzand. Pas op 3 oktober
volgde de officiële opening van het
kanaal, toen koning Willem m op
het stoomschip De Stadt Breda door
de sluizen voer en heel even een
frisse neus op zee haalde om vervol
gens schielijk de stevige wind te ont-
Umuiden in vogelvlucht (houtgravure uit 1880).
vluchten, 's Avonds werd in het
Amsterdamse Palels voor Volksvlijt
een groot diner aangericht en drom
de de Amsterdamse bevolking voor
een vuurwerk samen, alsof het een
huldiging van Ajax betrof.
De aanleg van het kanaal was echter
nog niet voltooid; uiteindelijk moes
ten er negen zijkanalen komen, werd
er een 1400 meter lange afsluitdijk ln
het IJ gelegd, werden er twee sluis-
complexen met elk drie sluizen ge
bouwd en dienden twee havenhoof
den van anderhalve kilometer om de
sterke onderstroom van de zee te
temperen. Drie draaibruggen wer
den over het kanaal geslagen, veren
werden ingesteld en bovendien
moesten het IJ en het Wijkermeer
ingepolderd worden.
Pluim
Het gehele karwei werd in 1875 met
een diploma op de Parijse wereldten
toonstelling beloond: een pluim voor
de Kanaalmaatschappij. Voortdu
rend ls het kanaal verbreed en uitge
diept. Sinds de laatste verbeteringen
(in de zestiger jaren) is het kanaal
170 meter breed op de bodem en 270
meter op de waterspiegel en heeft
het een diepte van 15,5 meter. De
pieren zijn verlengd tot 2800 meter,
de havenmond is nu 750 meter breed.
Nieuwe sluizen werden gebouwd om
nog grotere schepen binnen te laten.
De aanleg van het kanaal heeft abso
luut de beoogde effecten opgeleverd.
De aanvoer van produkten in de
Amsterdamse haven groeide aan
zienlijk. er werden nieuwe aan
legplaatsen gecreëerd, scheepsbouw
en overslagbedrijven kwamen op, tal
van bedrijven vestigden zich langs
het kanaal. Bij de monding groeide
de nieuwe gemeenschap IJmuiden
(die dus dit Jaar ook een eeuwfeest
heeft te vieren) gestaag en werd Ne
derlands eerste vissershaven. Hoogo
vens nestelde zich aan de noordkant
van de monding en dijde langzaam
uit tot een gigantisch bedrijf. De
droogmaking van IJ en Wijkermeer
leverde nieuw land op en bracht zo
het nodige geld ln het laadje.
Moeilijk
Maar zo oogverblindend de gevolgen
van de doorsteek door „Holland op
z'n smalst" zijn geweest, zo moeilijk
is de situatie op het moment. Het
Noordzeekanaal werd gegraven op
een moment dat het milieu
vraagstuk nog een sluitpost vormde
in de discussie: zo ging het verlies
van één der mooiste natuurgebieden
van ons land (Breesaap) zonder veel
problemen. De eventuele aanleg van
een Voorhaven zou betekenen dat
een groot deel van Zuld-
Kennemerland verloren gaat „en dat
offer is te groot", aldus ccn lid van
Provinciale Staten onlangs.
„Wie het wel meent inet Amsterdam,
voelt die niet zijn hart sneller klop
pen?", zei Josephus Jitta (directeur
van de Kanaalmaatschappij) bij de
opening in 1876. Een dergelijke op
merking zou nu geweldige verdeeld
heid zaaien ln Noord-Holland. Neem
bijvoorbeeld de mensen, die in Zaan
dam, Alkmaar of Purmerend wonen:
voor hen ls het kanaal een barrière,
die oorzaak is van moeizame trein
verbindingen of met files gevulde
tunnels. De voorzitter van de
Amsterdamse Kamer van Koophan
del, Ernst Heldring, noemde in 1926
het kanaal een „keerpunt ln de ge
schiedenis van Amsterdam".
NUTH De burgemeester van
het Limburgse Nuth, mr C.
Rutten meent niet te mogen
wijken voor grof geweld. Daar
om zal hij burgemeester van
deze gemeente blijven en bin
nenkort ook weer zijn
ambtswoning, het buiten de
bebouwde kom gelegen kas
teel Nierhoven, gaan betrek
ken. Hij heeft dit woensdaga
vond tijdens de raadsvergade
ring meegedeeld. De eerste, na
de recente gewelddadige aan
slag, waaraan hij en zijn gezin
wisten te ontsnappen.
Kort na die aanslag waarbij met
behulp van molotov-cocktall brand
in zijn woning werd gesUcht, ver
klaarde hij er veel voor te voelen om
Nuth te verlaten om in geen geval
meer de ambtswoning te zullen be
wonen. Dit temeer, omdat enkele
weken voor de aanslag de ruiten van
zijn huls waren ingegooid.
Wel zal hij ter beveiliging van zijn
gezin twee gevaarlijke waakhonden
aanschaffen die hem zijn aangebo
den, een herder en een boxer. Mr
Rutten zei te hopen dat de aan zijn
woning aangerichte schade over en
kele weken hersteld zal zijn, zodat
hij nog voor kerstmis weer in kasteel
Nierhoven kan wonen.
Na de aanslag hebben hem niet al
leen uit Nuth, maar uit heel Neder
land tal van meelevende reacties
bereikt. ..Daaruit hebben wij veel
steun en moed geput tijdens de voor
ons zo donkere dagen. De materiële
schade ls erg groot. De geestelijke
niet te pellen."
EDE De 52-Jarige mevrouw J. van
der Pol-Elbertsen is woensdagmid
dag in haar woonplaats Harskamp
(gemeente Ede) in het verkeer omge
komen Zij stak achter een militaire
vrachtauto met haar flets de weg
over en werd aangereden door een
personenauto.
Van een onzer verslaggevers
APELDOORN/HIERDEN Het dagelijks bestuur van het Zuiverlngs Veluwe wil de kalvermes
ters in Hierden (gemeente Harderwijk) tegemoet komen wat betreft de op hun bedrijven
drukkende zware lasten. De kalvermesters van Hierden zeventien stuks die inmiddels een
vereniging, „De Veluwse Veredelingsorganisatie*\ hebben gevormd, vinden de hoge aanslagen van
het zuiveringsschap onbillijk omdat zij destijds door de gemeente Harderwijk verplicht zijn om op
de riolering te lozen.
De gemeente Harderwijk legde de
holering twaalf jaar geleden aan in
een gebied waar veel Hierdense kal
vermesters zijn gevestigd. Vla een
baat-belasting werden de kosten op
de omwonenden verhaald. Toen de
riolering er nog niet was, werd de
nest naar het land afgevoerd, ge
droogd of gedumpt.
Het probleem van de mest
overschotten is door de ontwikke
ling van de kalvermesterij aanzien
lijk vergroot. In 1972 begon het in
middels opgerichte Zuiveringsschap
Veluwe lasten te heffen. Ook de kal-
Van een verslaggever
UTRECHT Jonge leden van de
Industriebond NKV en Jongeren van
de KWJ zullen op 1 november een
tournee door Nederland maken om
op verschillende plaatsen een „groot
alarmboek" over de Jeugdwerkloos
heid uit te delen. Zij zullen het boek
onder meer uitreiken aan staatsse
cretaris Mertens van sociale zaken,
vice-voorzitter W. Spit van de FNV.
de directie van het metaalbedrijf
Stork-Hengelo en voorzitter P. Spij
kers van de industriebond NKV.
in het „groot alarmboek" staat be
schreven waarom jongeren bezwaar
maken tegen het loskoppelen van
arbeidsovereenkomst en leer-
contract. zoals gebeurde bij vier me
taalbedrijven in Hengelo. Door deze
constructie krijgen jongeren in een
bedrijfsopleiding minder betaald
dan het wettelijk minimum
jeugdloon. Het boek verhaalt ook
over ervaringen van een groep jonge
ren bij de vier Hengelose bedrijven,
die tevergeefs probeerden onder het
leercontract uit te komen. Voorts
vertellen ondernemingsraadsleden
en leden van de vakbond hoe de
leerplannen tot stand kwamen.
Op 1 november zullen pamfletten
worden uitgedeeld bij de vier bedrij
ven in Hengelo: Hazemeljer, Holland
Signaal, Stork en Heemaf. Ook in
Drunen. bij het Lips-concern worden
vlugschriften uitgedeeld. Vervolgens
komen uit heel Nederland jongeren
bij elkaar in het gebouw van de
industriebond NKV ln Utrecht. Daar
vandaan trekken zij naar de FNV in
Amsterdam en het Binnenhof in Den
Haag.
vermesters werden aangeslagen om
dat zij op de riolering loosden.
Voortaan moesten zij echter op
basis van de hoeveelheid afvalwater
belangrijk meer betalen omdat de
intergemeentelijke instelling Har
derwijk een uitzonderlijk laag tarief
had berekend. De kalvermesters
vonden dat grote verschil onredelijk
omdat zij destijds verplicht werden
om op de riolering te gaan lozen.
Noodoplossing
Het zuiveringsschap meent dat lozen
van gier op de riolering moet worden
tegen gegaan, ln verband met de
stank. Als noodoplossing kozen de
kalvermesters onder meer het afvoe
ren naar in de grond gegraven oude
olietanks. Een oplossing, die voor
het zuiveringsschap nauwelijks aan
vaardbaar was.
Gisteren is er weer overleg geweest
tussen het zuiveringsschap en de
kalvermesters. Het dagelijks be
stuur van het zuiveringsschap heeft
de kalvermesters. behoudens goed
keuring van de verenigde vergade
ring. voorgesteld dat zij negentig
procent reductie krijgen op de hef
fing. De voorwaarden van het zuive
ringsschap zijn echter dat de kalver-'
mesters óf collectief een voor-
zuiveringsinstallatie bouwen, óf indi
vidueel naar een verantwoorde situ
atie streven bijvoorbeeld door de
bouw van gierkelders op hun be
drijven.
ENSCHEDE Het bureau van de
stichting voor de Leerplanontwikke
ling (SLO). waar uiteindelijk zo'n
180 man zullen werken, komt voorlo
pig ln de Klanderij in Enschede.
Voor 1 juli '77 zal worden beslist of
het bureau er blijft, of definitief zal
worden gevestigd op het terrein van
de Technische Hogeschool Twente
of elders in de stad Enschede.
Het bureau moet met ingang van
het nieuwe Jaar aan het werk kun
nen. In het kader van het spreidings-
beleid was Enschede als vestigings
plaats aangewezen. De be
stuursraad van de SLO kon kiezen
uit een hal van een complex van de
TH-Twente en de Klanderij. De raad
1; cii G. loven mei Bredero
vast goed N V. te gaan onderhande
len over de huur van ruimten in het
gebouw Klanderij voor twee Jaar
met optie op verlenging.
ROTTERDAM De Rotterdamse
recherche heeft de 36-Jarlge hoofd
boekhouder A. H. v. d. B. uit de
maasstad aangehouden. De politie
verdenkt v. d. B. ervan ten nadele
van de oliemaatschappij Texaco
een bedrag van 40.000 gulden t< h. b-
ben verduisterd. Dot zou zijn g< -
beurd door het knoeien met chequ
es. De recherche zet het onderzoek
in deze zaak voort.
f.s
Deze verkeerslichten tussen het struikgewas en de bloemen hebben direct niets met het verkeer tc
maken. De lichten staan in de tuin van een bedrijf in Amsterdam-Noord, waar ze op de weerbestendig-
heid worden getest.
