Kr. Strijd: woord, daad en
houding in onverbrekelijk verband
De Cohens
en de Levi's
Roomsen kunnen zo spotten
Vandaag
Theologie
bij de tijd
ZATERDAG 16 OKTOBER 1976
KERK/BINNENLAND
TROUW/KW/
252 S
door prof. dr. J. de Graaf
Nu Krijn Strijd zijn afscheidscollege gaat geven, zullen zijn leerlingen en naaste
collega's ongetwijfeld op zijn theologie en zijn onderwijs ingaan in artikelen en
toespraken. Ik wil hier over hem schrijven als over een vriend, aan wie ik veel te
danken heb.
Vanmiddag geeft prof. dr. Kr.
Strijd zijn afscheidscollege als
hoogleraar (vanwege de her
vormde kerk) in de bijbelse en
praktische godgeleerdheid, de
christelijke zedekunde en het
hervormd kerkrecht aan de Uni
versiteit van Amsterdam. Ter
gelegenheid hiervan krijgt hij
een bundel van door hem ge
schreven opstellen en gehouden
voordrachten aangeboden. Het
boek van 229 pagina's (waarin
ook het in Trouw van 25 septem
ber 1973 verschenen interview
met prof. Strijd is opgenomen)
kreeg als titel:.Theologie bij de
tijd" - en deze titel correspon
deert goed met de kenschets die
prof. dr. J. de Graaf, emeritus
hoogleraar in de ethiek van de
rijksuniversiteit te Utrecht, in
bijgaand artikel van de persoon
en het werk van zijn vriend en
collega Strijd geeft. „Theologie
bij de tijd" is een uitgave van
Ten Have in Baarn.
Prof. Strijd werd in 1936 predi
kant van de hervormde gemeen
te te Blija. In 1939 vertrok hij
naar Oisterwijk. Van 1941 tot
1947 stond hij te Hengelo en
daarna heeft hij tot 1961, het
jaar waarin hij studiesecretaris
van Kerk en Vrede werd, de
hervormde gemeente te Den
Bosch gediend. In 1968 kwam
zijn benoeming tot hoogleraar
aan de Universiteit van
Amsterdam.
We kwamen in hetzelfde Jaar aan als
theologiestudenten in Leiden, maar
Strijd vertrok al spoedig naar
Utrecht. We hebben elkaar pas goed
leren kennen na de Tweede Wereld
oorlog. Ik kwam wat gedesoriënteerd
terug uit het voormalige Nederlands-
Indië en keek hier theologisch, ker
kelijk en politiek de kat wat uit de
boom.
De ontmoeting met Strijd was een
van de factoren, die mij weer op mijn
voeten zette. Kerk en Vrede, waar ik
vóór de oorlog nauwelijks aandacht
aan had geschonken, begon mij te
interesseren. Ze spraken zich uit
over precies die zaken, waar ik mee
bezig was: de fatale ontwikkeling
van de massavernietigingswapenen
sinds riirosjima. de foute Indonesië-
politiek van onze regering, die tot de
militaire acties leidde, en de groeien
de koude oorlogsmentaliteit.
Ik wilde mij bij Kerk en Vrede aan
sluiten. maar wou niet over één
nacht ijs gaan. Ik vroeg dus aan
Strijd of ik eens een hele dag met
hem mocht komen praten in Den
Bosch, waar hij toen predikant was.
Van die dag dateert onze
vriendschap. Niet alleen ten aanzien
van pacifisme, Indonesië, Rusland
enz. bleken we op dezelfde golflengte
te zitten, maar ook in al die moeilijk
weegbare zaken van geloof en twij
fel. predikantschap en persoonlijk
leven
Ik was toen en ben nu nog altijd
onder de indruk van de heldere di
rectheid. waarmee Strijd zijn weg
baant door wolkig opgediende theo
logische en filosofische pro
bleemstellingen en de kern van de
zaak zichtbaar maakt. Hij heeft eens
een lezing gehouden voor Kerk en
Wereld, toen hij daar docent was,
onder de titel ..functionele dogma
tiek" (is ook als cahier van Kerk en
Wereld uitgegeven). Deze titel is ken
merkend voor Strijds diepste bedoe
lingen. Belijdend christen zijn is
voor hem een zaak van woord, daad
en houding in onverbrekelijk ver
band. Hij weet uit ervaring, dat om
gaan met de bijbel, met de profeten,
met Jezus de Messias, met de aposte
len. omgaan is met woorden van
vuur. Waar dit toegedekt of ver
sluierd of zelfs uitgeblust wordt,
functioneert het christelijk woord
niet meer.
Strijd heeft een fijn afgestemde ge
voeligheid voor dit al of niet functio
neren. Hij is diep bedroefd, vaak
verslagen, als de christelijke woor
den verkeerd functioneren, als ze de
onaandoenlijkheid van de mensen
voor onrecht en onderdrukking be
vestigen in plaats van doorbreken.
Hij weet van wat Dlppel eens „de
stille afspraak" noemde, die de ker
ken machteloos maakt: de stille af
spraak om geen ethische en sociale
consequenties te verbinden aan de
verkondiging van het evangelie, zo
dat de grootste en geweldigste woor
den van het christelijk belijden wor
den tot een spectaculaire zwaai met
een hamer, die terecht komt in een
kussen.
Ik was en ben op het eerste gehoor
en gezicht nog wel eens blij met een
nieuw geluid; Krijn maakte mij er
dan altijd op attent, dat ik moet
vragen. Hoe en waar gaan deze
woorden functioneren?
Strijd is zich van deze zaken ook
zeer bewust, als hij op de kansel
staat. Zijn preken zijn gekenmerkt
door zorgvuldige exegese en glashel
dere compositie, maar vooral door
het voortdurend bedacht zijn op het
functioneren van de woorden. Daar
om is hij ook zo gesteld op nabespre
kingen na de preek. Je hebt bij een
preek van hem vaak het gevoel: Hier
Kr. Strijd
kan ik niet'meer onderuit, maar wat
komt het eigenlijk ongelegen in
mijn leven. Het is in de goede zin
van het woord verontrustende pre
diking.
Ik herinner mij een gesprek met
iemand na een preek van Strijd, die
ongeveer aldus reageerde: „Hij heeft
in de grond van de zaak eigenlijk
wel gelijk, maar overdrijft hij niet?"
Ik antwoordde toen in een mij ge
schonken lucide ogenblik: „U zegt
eigenlijk: twee maal twee is vier,
maar je moet dat niet overdrijven of
op zijn minst wat voorzichtiger
zeggen."
Strijds prediking brengt door zijn
heldere directheid al onze afweer
mechanismen in actie. Hij heeft
daar veel last door ondervonden en
soms heeft het hem echt verdriet
gedaan. Mij ook. want ik weet. hoe
Strijd zich tot het uiterste inspant
om geen onnodige ergernis te wek
ken, Juist omdat hij weet dat er al
ergernis genoeg in het evangelie zit.
Niet zelden liet hij me van tevoren
iets zien wat hij schrijven of zeggen
wou met de vraag om toch vooral
alle onnodige ergernis eruit te hel
pen verwijderen. En zelfs na zo'n
zorgvuldige toetsing gebeurde het
dan, dat hij het verwijt kreeg van
onbegrip voor van het zijne afwij
kende standpunten.
Het zotste afweermechanisme vind
ik bij die mensen, die Strijd humor
loos noemen. Die blijken hem slecht
te kennen! De humor heeft hem
vaak op de been gehouden. Ik eindig
met een voorbeeld van zijn humor
volle tact. Ik had een Zwitserse
geestverwante van ons al veel te
lang op antwoord laten wachten. Zij
klaagde daarover bij Strijd. Hij
schreef mij een briefkaartje: „Giste
ren zag ik de drie zusters van Tsje-
chow - vergeet je onze vierde zuster
C.W. njet?"
door dr. C. Rijnsdorp
„In Tel Avlv werd aangekon
digd. dat God een huizenhoge
vloedgolf over de stad zou la
ten komen als straf voor alle
zonden, daar begaan. Moslems
gingen de moskee ln om te bid
den voor een snelle overgang
naar het paradijs van de pro
feet. Christenen liepen hun ker
ken binnen om te bidden om
tussenkomst van de heiligen,
maar de joden zelden ln de
synagoge het gebed: ..Here
God. het zal lastig leven zijn. zo
diep onder water!"
Iets heel kenmerkends voor het
Joods godsdienstig beleven komt in
deze anecdote naar voren. Dit zegt
Lionel Blue, lid van het college van
rabbijnen van de Reform Synagogue
of Great Britain en lector aan het
Leo Baeck College in Londen. Hij
organiseert contacten tussen Joden,
christenen en moslems in Europa. In
een boek heeft hij zijn visie op de
joodse weg tot God nader uiteenge
zet. Dat boek heet Een ladder naar
de hemel, het is een uitgave van Ten
Have. Baarn. telt 119 blz. en kost
12,50. Ik zal proberen enkele ge
dachten uit het boek globaal weer te
geven.
Joods geloof
De Joden hebben geen gevoel voor
onthechting, voor ascese, maar wel
voor politiek. Het stoffelijke van de
ze wereld gaat hun zeer ter harte.
Veel christenen willen niet zien dat
het jodendom betrokken is op de
concrete werkelijkheid. We ontmoe
ten daarin geen systeem van
denkbeelden, geen filosofie of ideolo
gie, maar Gods wil krijgt gestalte in
een verzameling menselijke wezens.
Het Joodse geloof is niet moeilijk te
begrijpen, maar wel moeilijk uit te
leggen. Hoe kun je een theologie
distilleren uit de joodse humor, of
Iets samenhangends beweren over
een cultuur die in aanraking is ge
weest met vrijwel alle tradities uit
Europa?
Als je een Jood naar zijn geestelijk
leven vraagt, dan stel je hem in feite
een christelijke vraag. Weet men wel
dat het Jodendom bijna de romeinse
wereld had veroverd (zegt Blue)?
Aan het hof van Nero droegen de
dames zorg voor naleving van de
joodse spijswetten. In de middeleeu
wen kon men volgens Blue spreken
van een Joods rijk dat zich uitstrekte
van Moskou tot aan de Zwarte Zee.
Het christendom heeft, door zich los
te maken van de joodse wet en zich
te richten op het romeinse rijk, een
wereld gewonnen, maar het heeft er
een hoge prijs voor betaald. En als
het Tweede Vaticaans Concilie
spreekt over „Gods volk onderweg"
en de „pelgrimstocht op aarde",
moeten de christenen zich maar eens
goed realiseren wat dit letterlijk be
tekent ln het licht van het zwervend
bestaan der joden op onze planeet.
1...1 LLu-i
Tekening van de joodse cartoonist Shemuel Katz, overgenomen uit zijn „Jerusalem, holy business as
usual", een boek dat overvloedig blijk geeft van joodse humor.
De jood heeit een hartstochtelijke
liefde voor het detail. Zijn idee van
heiligheid is anders dan de christelij
ke. Werk en zaken doen zijn heilige
bezigheden de calvinist begrijpt
dit nog het beste want de schep
ping is niet ln een staat van rust.
Voor de Jood is het koninkrijk Gods
een „republiek van het goede". Het
is volgens de Jood bedoeld voor men
sen zoals ze zijn en niet zoals ze
zouden moeten zijn. Onder alle
godsdiensten vertegenwoordigen wij
joden het heilig materialisme, zegt
Blue.
Maar de oude wereld van de Fari-
zieeën is gebroken door vervolging
en door de schijn van tolerantie.
Gods wind is van richting veranderd.
Om een ander beeld te gebruiken: de
joden wonen in het rommelige ate
lier, waar het nieuwe jodendom be
zig is te ontstaan. De huidige crisis
van het jodendom is gelegen in de
vraag naar het doel.
Werk
Werk was het middel om angst en
dreiging de baas te worden. Het is
bijna onvoorstelbaar hoeveel werk,
hoeveel aan inzet en talent voor de
stichting van de staat Israël nodig
was.
De vraag is nu. wat men van deze
staat en buiten die staat van de
joodse wijken waar ook ter wereld,
gaat maken. Want in de traditie is
een barst gekomen. De gebruiken
zijn gebleven, maar de oorsprong en
de wezenlijke betekenis ervan léven
niet meer onder de mensen. Het zou
wel eens kunnen zijn dat de meer
derheid van de Joden tegenwoordig
tot de buitenwacht gerekend moet
worden, aldus Blue.
Symptoom
De moeilijkheden met het orthodox-
Joodse volksdeel in Israël zijn een
symptoom van de crisis waarin het
jodendom verkeert. Wie oog heeft
voor de tekenen van de tijden, of
althans probeert daarop zicht te
EEN HAND OP JE HOOFD
Op het hoofd van rechtvaart j«|
daalt zegen neer.
maar de mond van de goddeli P™
bergt geweld.
Gedenken van de rechtvaart|0O'
is tot zegen,
vei
maar de naam van de goddeli om
rot weg.
(Spreuken 10, 6, 7)
Het is goed om te bedenken wi Sai
met de rechtvaardige en wat et gel
de goddeloze plaats vindt tijden
na hun leven. Daar gaat het o:
deze spreuken. De rechtvaardig
man die zich aan de grote afsp
houdt, is een gekroonde. Gekn
met zegen. Handen van God op D
hoofd. Zoals een moeder en vi jj
hun hand op het hoofd van hun
leggen. Wat ligt daar niet veel
Een hele wereld van meeleves
solidariteit. Aan zo iemand val
rug te denken en 't is alsof je dan ya
die hand voelt. Dat is precies IE
met het woord „gedenken" bed
is. j
vai
Denken alleen is niet genoeg. 1
sen denken ook nog aan Napol
maar dat stelt niets voor. Maai
ze aan Franciscus denken dan
er iets door ze heen. Dat is g« *e
ken. En nu zien we meteen opr^v
manier deze woorden waar
Want al die mensen die zoveé
weid in hun mond en hu
bergden die zijn nog lang nietn
ten. Ze kennen allemaal hun cii
tot Hitler en Mussolini en Stalii
Toch behoorden ze ongetwijfell
de goddelozen, volgens deze i|
ken. Nu, net zo min als Je die!
op dat hoofd kan zien zo minis
wegrotten van die naam war
nemen. Het is waar. in een
vertrouwen op Hem die een hai
leggen op het hoofd van
rechtvaardige, ook anno 1976
(ADVERTENTIE)
krijgen, vraagt zich af in hoever de
crisis in het Jodendom verwant is
aan die binnen het christendom.
Door de moderne' technologie is in
het godsdienstig besef over de gehe
le linie een breuk geslagen.
Bij de joden openbaart die breuk
zich als een spanning tussen de nog
levende traditie en verlies aan be
grip voor de zin daarvan. Bij de r.-k.
wereldkerk is het de afbraak van de
renaissance-cultuur en de ontbin
ding van het constantijns hiër
archisch denken. Bij de kerken van
de reformatie gaat het om het onver
anderd handhaven van het erfdeel
der vaderen als een geestelijk bezit
dat in zijn geheel boven het wisselen
van de tijden verheven is, of om een
nieuwe orthodoxie en nieuwe
kerkvormen die de essentie van het
evangelie in de wereld van vandaag
willen uitdragen. Over de hele linie
is de afval groot, verscherpen zich
de tegenstellingen en is het zicht op
de werkelijke, algemene situatie on
voldoende. Velen kijken niet verder
dan hun eigen straatje.
Blue gelooft niet aan de mogelijk
heid van een herbouw van de tempel
in Jeruzalem. Dat dit niet meer kan,
dat het jodendom de klok niet meer
naar het begin van onze jaartelling
kan terugzetten, dat we de jaren
tellen na Christus, is de kern van het
probleem. Rome kan niet meer te
rug naar Trente, niet meer terug
naar 1870, niet meer terug naar 1950.
Voorzover het terug wil naar de
christelijke oergemeente, heeft het
serieuze aandacht voor Luther en
Calvijn. Maar voor de hedendaagse,
door technologie overheerste men
selijke samenleving, te midden van
problemen die de wereld nog nooit
gekend heeft, kunnen, dezen het
laatste woord niet spreken.
Wat heeft God voor met de Cohens
en de Levi's? Want zij zijn nog
steeds erfgenamen van de belofte.
Ook voor Blue is de staat Israël
daarop nog niet het laatste
antwoord.
Ds. A A. Spijkerboer en f
Ridderbos
EEN BELIJDENDE KERK
84 blz 9,50
Over hereniging van Hervormden en fl
formeerden Uiterst actueel nu de syrt
de conclusie kwamen dal vooral v
grondvlak van de kerk de gemi
voor een goede begeleiding gezon
worden.
Dr. J. Hendriks
OVERAL WAAR MENSEN ZIJN
2e druk, 115 blz., 10,75
De diakonale gemeente. Het akseHej
schuift van de diaken naar de tf
gemeente
Dr. G L. Goedhart
HET GESPREK BESPROKEN
5e vermeerderde druk, 85 blz., 8,95 J
Praktische handreiking voor ouderling
bruikbaarheid van dit boekje is in
druk enorm toegenomen omdat aan i
hoofdstuk „punten voor groepsgespn'
toegevoegd zijn.
Dr. C. N Impeta
KAART VAN KERKELIJK NEDERLA
3e geheel herziene druk door ds. P. V
320 blz., geb. 16,90
Een objectieve beschrijving van alle ka
en religieuze groeperingen in NeC J
Verkrijgbaar in de boekhandel.
KOK KAMPE
Onze adressen
AMSTERDAM
Postbus 859.
Wibautstraal 131
Tel 020-913456
Telex 13006
ROTTERDAM/DORDRECI
Postbus 948.
Westblaak 9. Rottere
Tel 010-115588
DEN HAAG/LEIDEN
Postbus 101.
Parkstraat 22. Den Has
Tel 070-469445
ZWOLLE/GRONINGEN
Postbus 3.
Melkmarkt 56. Zwolle
Tel 05200-17030
door A. J. Klei
In de mooie na-oorlogse Jaren
was De Volkskrant nog een
goeie roomse krant, die de
lezers elke dag de avonturen
van Pa Pinkelman en Tante
Poilewop aanbood Deze
meeslepende strip had ook een
niet gering aantal
calvinistische afnemers, maar
dezen genoten er nimmer ten
volle van, omdat zij er telkens
krachtig bij werden bepaald,
dat roomsen zo kunnen
spotten.
(ADVERTENTIE)
Er werd inderdaad door
tekstschrijver Oodfried Bomans en
tekenaar Carol Voges veelvuldig
gespot, vooral met gezagsdragers
(terwijl het protestantse volksdeel
door het dagblad Trouw was
bijgebracht, dat gezag gezèg is, en
daarmee uit) ert met alle problemen
waarmee de leidslieden van toen
tobden. Zo kon het gebeuren dat
Tante Poilewop bij de
minister-president binnenstapte en
dan een zeer sterk op de heer Beel
gelijkend persoon aantreft, die met
de benen op het bureau een
zeldzame postzegel zit los te weken.
Op de achtergrond hangt een kaart
van een gebiedsdeel dat we bezig
zijn kwijt te raken (zie de hierbij
afgedrukte plaatjes)
Ook een braaf hervormd man kon
een glimlach niet onderdrukken bij
't aanschouwen van dit tafereel.
maar hij rilde bij de gedachte dat de
heer H. W. Tilanus sigarenbandjes
plakkend ln de krant zou staan. En
een vurig gereformeerd iemand
grinnikte grif bij het waarnemen van
Tante Poilewop bij Beel over de
•vloer, maar hij had er principieel
bezwaar tegen om Jan Schouten
mens-erger-je-nletend op een
tekening te zien. Roomsen kunnen
zo spotten en dat moeten ze zelf dan
maar weten, er valt soms ook best
om te lachen, maar bij onze mensen
hoef Je niet aan te komen metzulke
grapjes over hun voormannen en dat
is maar goed ook. want er zit
tenslotte altijd een
gezagsondermijnend kantje aan.
nietwaar?
Tegenwoordig is dat spotten er bij
de roomsen niet meer zo bij.
Naarmate zij het rijke roomse leven
verder van zich afgooien, worden ze
minder spotziek. Niet zo lang terug
zat ik te praten met een bijna geheel
gedeconfessionallseerd katholiek.
HIJ hield niet van Bomans.
verklaarde hij, die man had alleen
maar „waardevrije" stukjes
geschreven en wat schoot je
daarmee op. Ik citeerde daarop (uit
't hoofd!) een paar zinnen uit De
avonturen van Pa Pinkelman. Als Pa
Pinkelman in een bommenfabriek
rondgeleid wordt, gebeurt er iets:
„Op dit ogenblik klonk er een knal
en door een van de schoorstenen
vloog een arbeider de lucht in. De
directeur oogde hem bezorgd na
Jammer, zei hij. een harde
werker Ik gaf als mijn mening
dat dergelijke spot (in dit geval met
de haastige herbewapening)
minstens zo effectief is als het
bezetten van een lokaal of het
uitdelen van onleesbare stencils. De
ander keek me alleen maar bedroefd
aan.
Ik heb altijd enige moeite met de
barre ernst van hen. die vroegere
vanzelfsprekendheden, inclusief
bekwaamheid in het spotten,
ingeruild hebben voor nieuwe
stelligheden, waarmee niet te
spotten valt. Maar ik geef er verre de
voorkeur aan boven de
ABNM-mentaliteit. En wie niet
snapt wat ik daarmee bedoel, moet
Bomans maar lezen, die al spottend
het Afwachtend Blok van vem
Middenstanders in het levend
Bovenstaande overwegingen#
om nadrukkelijk de aandacht1*
vestigen op weer een nieuwett-f
van De avonturen van Pa Pin»9
en De avonturen van Tante
Poilewop, nu in de vorm van«^
stripboeken. Ze kosten 9.507
stuk en Elsevier geeft ze uit
GIRO 2914600 i si.cht.ng
tnv COMITÉ
HULPVERLENING
ZUID OOST-AZlE
1527. Groninge
Sleurt aan vluchtelingen uit Vietnam. Laos
en Cambodja.
