EEN GRIEZELIG-BOEIENDE WESTERN
Vrouwenspel in het schemerlicht
Weg met de oudjes in Amsterdam
Tegels uit fraaie privé-verzameling
Festikon een succes
Prolongaties
en reprises
Brabantse kunststichting opgeheven
VRUDAG 1 OKTOBER 1976
FILM/KUNST
TROUW/KWARTET 13
door W. Wielek-Berg
Arthur Penns „The Missouri Breaks" begint in typische Westem-
stijl: drie mannen rijden over een heuvelrug, voor hen ligt het
imponerende, eindeloze land. Ze praten over vroegere tijden
„toen het buifelgras nog tot de stijgbeugels reikte", en over vee
en veedieven, ze mijmeren over de schoonheid van de natuur en
pas als de een tegen de ander zegt: „Ben Je je daarvan op dit
moment speciaal bewust?" gaat de niet al te ongevoelige
toeschouwer wat ongemakkelijk verzitten, want hij voelt dat er
iets sinisters in de stralende, vlekkeloze *ilmhemel hangt. En Ja
boor. de macabere ontknoping laat niet .ang op zich wachten.
In deze film. die men evengoed een
Western als een anti-Western zou
kunnen noemen, gebaseerd op een
knap scenario van Thomas McGua-
në, wisselen komische en gruwelijke
momenten elkaar af. Er zijn drie
klassieke Western figuren: de oude
veekoning, die het land wil temmen
met wet en orde en alle veedieven
laat opknopen; de professionele pre
miejager en de Jonge outlaw. Maar ze
zijn behangen met talrijke vreemde
eigenschappen en ook de tijd is niet
stevig vastgelegd: die verglijdt van
de pioniersperiode naar een later
tijdvak.
Jack Nicholson, als de sympathieke
veedief, brengt grappigheid en ge
zelligheid mee. Hij berooft een trein,
krijgt hulp van de machinist, maar
gaat zo onhandig te werk dat bij
kans al het geld ln het water valt.
Zijn idylle met de dochter van de
veekoning (een geëmancipeerde jof
fer die in onze dagen niet zou
misstaan) verloopt niet volgens de
regels van het genre: hij maakt niet
haar het hof doch zij hem, en op
nogal handtastelijke wijze.
Haar vader houdt er een uitgebreide
bibliotheek op na en leest het liefst
Tristam Shandy. Eng wordt het.
wanneer Marlon Brando verschijnt
als de „regulator", een geparfumeer
de beroepsmoordenaar die verzot is
op zijn werk, met een-Iers accent
praat, beesten harpoeneert, mensen
op afstand ln stukken schiet met
zijn afgrijselijke geweer, zich soms
in oudewijven-kleren hult, vogels
bespiedt door zijn verrekijker, ver
liefd is op zijn paard, smalend
„rookvlees!" roept als hij een man
brandend uit zijn huis verdrijft en
zichzelf soms met „oma" aan
spreekt. Hij komt onverwachts en
afschuwelijk aan zijn einde, maar
voordien heeft hij Jack Nicholson
(toch waarlijk geen kleine jongen als
het paraderollen betreft) glansrijk
van het doek gespeeld.
Penn staat zeer kritisch tegenover
Amerika en zijn mythen, dat heeft
hij in vroegere films meer dan eens
bewezen. Maar „The Missouri
Breaks" ls te bizar, te allegorisch, te
balladesk om als maatschappij
kritisch te kunnen gelden. Alleen in
het begin wordt de Amerikaanse
neiging tot geweld effectief en
schokkend aan de kaak gesteld. Het
is een zeer vreemde film, gelardeerd
met grand-guignol, grappen en grie
zeligheid, boeiend van begin tot
eind.
Amsterdam - Tuschinski 1; Enschede
- Alhambra, Den Haag - Passage,
Hilversum - Rex, Groningen - Palace,
Den Bosch - Euro, Nijmegen - Caro-
lus. Leiden - Lido, Oss - Royal, 14 jr.
Marlon Brando in
The Missouri Breaks
lacob Bijl, die in de Jaren zestig zijn
niet on-lnterèssante speelfilmde
buut maakte met „Zwartziek", een
film vol Improvisatie, houdt zich in
Scrim" rigoreus aan het door hem
zelf vervaardigde script Dat gaat
over twee vrouwen, die een tijdje ln
een benauwende kamer ln een bur
germans buurt samen wachten op
een man.
Een fotografe, die haar vroegere min
naar wil bezoeken, vindt diens
vrouw, overgeleverd aan eenzaam
heid en zelfdestructie. De man blijkt
in de gevangenis te zitten, de foto
grafe tracht wat orde te scheppen in
het huis en wat verlichting in de
geest Tussen de vrouwen ontstaat
een merkwaardige band, een soort
haat-liefde, die zich soms uit in
handtastelijkheden en meestal in
een moeizame dialoog.
Wanneer de man op het punt staat
terug te keren vertrekt de fotografe,
maar eerst wordt het hele huls blauw
geschilderd. Dit moet een indruk
scheppen van lichtheid, van verbon
denheid met de buitenwereld, van
terugkeer tot de realiteit, maar aan
gezien niet alleen het geluid tot on
herkenbaarheid toe is vervormd
doch ook het beeld in duisternis
wandelt komt daarvan bedroevend
weinig over.
Dat zal waarschijnlijk aan de projec
tie liggen, maar die draagt geen
schuld aan de starheid en levenloos
heid van de film. Psychologische
muizenissen, ingewikkeld gemeier
en nietszeggende praatjes kunnen in
de kunst best interessant zijn, als ze
zo worden doorgelicht dat het onder
liggende net van gevoelens zichtbaar
wordt, maar ze zijn bar vervelend als
ze aan de oppervlakte blijven
rondkroelen.
Jacob Bijl is er niet in geslaagd de
intensiteit op te brengen die nodig is
om zo'n schemerig onderwerp ln le
ven en in evenwicht te houden, daar
is eigenlijk alles mee gezegd. Dat zijn
film zo verouderd-modieus aandoet
komt uit hetzelfde manco voort: hij
heeft tegen die vrouwenlevens aan
gekeken en ze niet doorgrond.
Geraldine Chaplin en Jessamin
St&rcke spelen de hoofdrollen ln
„Scrim", die Engels wordt gespro
ken. Geraldine Chaplin draagt met
haar botterige schraalheid weinig bij
tot warm begrip. Jessamin StSrcke's
uiterlijk is bij tijd en wijle zo fascine
rend, dat men zit te.hunkeren naar
de veelzeggende woorden die dit
veelzeggende gezicht moeten bege
leiden. Heiaas, ze blijft een sfinx
zonder geheim.
Amsterdam-Cinetol 2, 18 jr.
Barry Lyndon. Meesterwerk van Stanley
Kubrick over de mooie, verre, koude wereld
van het verleden. De gehele weck ln Amster
dam-Calypso; Rotterdam-Calypso; Utrecht-
Rembrandt 3; Oronlngen-Orand; Enschede-
Alpha.
The great Dictator. Klassieke HlUer-saUre
van en met Charles Chaplin. De gehele week
ln Amsterdam. (Criterion.
Milestones. Ontroerende lange documen
taire van Robert Kramer over leden van de
Amerikaanse verloren generatie, die na
Vletnam-protesten en McGovem-
campagne, proberen nog wat zin aan hun
leven te geven. 3 okt. Technische Ho
geschool. Eindhoven.
L'lnnocente. De laatste film van Luchlno
VlsconU, een melodrama vol sombere gran
dezza. De gehele week in Amsterdam-
Tuschlnskl 2; Oronlngen-Studlo; Utrecht-
Studio.
De Komedianten. Meesterwerk van Theo
Angelopoulos over een bewogen UJdvak ln
de Griekse geschiedenis, zoals die zich
weerspiegelt ln de lotgevallen van een groep
reizende toneelspelers. 4 oktober. Medische
Faculteit Rotterdam.
Eine Minute Duikel macht uns nicht blind.
Actuele documentaire over Chili van het
beroemde cineasten-team Scheumann en
HeynowskJ. De gehele week behalve zondag
en maandag In het Shaffy Theater.
Amsterdam.
Het Zout der Aarde. Film met sterk sociale
Inslag van Herbert Biberman over een sta
king ln New Mexico. 3 okL Nullis Prcttl,
Rotterdam.
Die verlorene Ehre der Katharlna Blum.
Schokkende film van Volkcr Schlöndorff
naar het boek van Helnrlch Böli De gehele
week ln Amsterdam-Leldseplelntheater;
Rotte rdam-Krl terion.
Brother can you spare a dime. Briljante
collage van de Amerikaanse crisisjaren, ln
film en werkelijkheid. 1 en 2 okt. Filmhuis
Amhetn.
King Kong. Klassieke griezelfilm met verte
derend monster van Emest B. Schoedsack
en Merlan Cooper. De gehele week ln
Amsterdam-Rlvolk en Dordrecht-Clnodc.
Het vijftiende Larense Festikon. dat van 14 tot en met Iff september werd gehouden, ls een
groot succes geworden Er waren 12.426 bezoekers, tegen 9.500 het vorig Jaar. In vijf dagen
werden ongeveer honderdvijf Ug films vertoond, zowel korte en lange speelfilms als animatie
films en documentaires. Een kleine veertig films vooral animatiefilms en documentaires
beleefden op het Festikon hun Nederlandse première. Daarnaast werden een aantal,
interessante bioscoopfilms voor het eerst op smalfilmformaat gepresenteerd, zodat die nu
ook beschikbaar zijn voor de keten van clubhuizen, filmhuizen, vormingsinstituten enzo
voorts.
De Gouden Eekhoorns, de onderscheidingen van het Festikon voor de beste film ln de
categorieën animatiefilm, documentaire en speelfilm, zijn dit Jaar terecht gekomen bij
Ingmar Bergman voor zijn „Scènes uit een huwelijk", bij Michel Gauticr voor zijn
documentaire „Cher Theo" en bij Peter Foldes voor zijn animatiefilm ..Hunger". De Jury
bestond uit bezitters van een passe-partout.
wwwMMwwmmmmmmmmmmmmmmmmmMMMMMwwMM*
Hiram Keller en Klaus Kinski in Lifespan
De strijd tegen de ouderdom Is ner
gens nieuw niet in de realiteit en
niet in de film. Om bij de tweede
categorie te blijven: talloze al of niet
krankzinnige geleerden hebben op
het scherm achter het geheimzinnige
elixer aangejaagd dat de dood moest
verdrijven en de eeuwige Jeugd ver
zekeren.
In de Amerikaans-Engels-
Nederlandse co-produktle „Life
span", het debuut van Alexander
Whltelaw (eertijds hoofd van de
„United Artlsts"-produkties ln Euro
pa) waarin Matthljs van Heynlngen
optrad als co-producent, Eddy van
der Enden achter de camera stond
en een hele zwerm Nederlandse ac
teurs meespeelde (Eric Schneider,
Lyda Polak, Fons Rademakers,
Frans Mulders, André van den Heu
vel en Onno Molenkamp om de be
langrijksten te noemen) wordt de
strijd gestreden ln Neerlands hoofd
stad.
Een Amerikaanse gerontoloog, Ben
Land (Hlram KeÜer) komt naar
Amsterdam om daar doctor Paul
Linden op te zoeken, van wie gefluis
terd wordt dat hij een belangrijke
ontdekking heeft gedaan. Een dag
na Land's aankomst pleegt Linden
zelfmoord. Waarom? Om zijn ge
kwelde verhouding met het meisje
Anna? Of omdat zijn experimenten
zijn mislukt?
land volgt het spoor, dat hem eerst
brengt naar witte muizen, tweemaal
zo oud als ze behoren te zijn, daarna
naar een bejaardentehuis waar Lin
den aan het rommelen is geweest,
vervolgens naar het kerkhof waar hij
een lijk opgraaft en tenslotte naar
het krankzinnigengesticht waar men
hem opsluit
Een geheimzinnige Zwitser (Klaus
Kinski), die relaties onderhoudt met
Anna, het meisje dat intussen ook
Land's geliefde ls geworden, waart
voortdurend in zijn omgeving rond
en een tocht naar diens spookfabriek
in de bergen (waarheen een legpuzzle
verwijst) blijkt onvermijdelijk.
Speelt die reis zich in Land's morbi
de verbeelding af? Of gaat hij echt?
Wie het weet mag het zeggen.
De film heeft bij vele genres leentje
buur gespeeld: bij de thriller, de
horror en de science-fiction, terwijl
tegelijkertijd de schijn van we
tenschappelijkheid wordt opgehou
den. Whitelaw moet geobsedeerd
zijn geweest door het onderwerp,
want hij heeft jaren aan ..Lifespan"
gewerkt en er veel geld in gestoken,
maar dat belette hem niet om de
commerciële aspecten terdege in
het oog te houden.
Nederland in het algemeen en
Amsterdam ln het bijzonder komen
weer tevoorschijn als een plakboek
vol toeristendoorkijkjes. Het zij zo-
Kwalijker is. dat wordt gespe
culeerd op de sado-masochistische
smaak van een deel van het publiek.
Fascisme en concentratiekampen
worden er met de haren bijgesleept,
Anna maakt er haar specialiteit van
om met touwen te worden gebon
den. Wat het einde betreftmen
krijgt daarbij sterk het gevoel dat
iedereen alles knap zat was en dat er
daarom maar een punt aan werd
gedraaid. Of misschien was het geld
op
Dit te zamen maakt „Lifespan" tot
een nauwelijks middelmatige film.
waarin allerlei irrelevants is gestopt.
Het begin boeit het meest
Amsterdam-City 2; Den Haag
Odeon 3; 18 jr.
Fruitschaal. Blauw, lste
kwart 17de eeuw.
OTTERLOO Terwijl tegenwoordig
tot in Delft toe de tegel, waarop de
voorstelling met behulp van een prin
ter is aangebracht, aan de toerist
wordt gesleten voor de populaire prijs
van enkele rijksdaalders, neemt tege
lijkertijd de belangstelling toe voor de
veel duurdere, fraaie, met de hand
beschilderde, rechtschapen, Neder
landse tegel. Voor de liefhebbers, wier
aantal groeiend is. valt er in dit op
zicht deze weken iets moois te zien in
,,lt Noflik Sté", het door de bejaarde
architect G. Pecnstra in Otterloo op de
Veluwe gestichte tcgclmuseum. Voor
het eqrst wordt daar een aantal antie
ke tegels getoond, die deel uitmaken
van een grote privc-verzameling,
waarvan de eigenaar om bepaalde re
denen liever anoniem blijft. De kern
van de 134 tegels tellende tentoonstel
ling wordt gevormd door exemplaren
uit de eerste helft van de 17de eeuw
met daaromheen tegels uit de begin
periode van de zuid- en noord-
Nederlandse produktie (16e eeuw) en
uit de 18de en 19de eeuw.
Architect Feenstra stichtte ,,It Noflik
Sté", wat zoveel wil zeggen als een
plek waar het gezellig toeven is, nadat
hij op Terschelling een boerderij uit
1741 had gekocht met 3700 tegels. Hij
deed dat omdat hij vreesde dat de
boerderij zou worden afgebroken en
de tegels zouden worden verkocht. In
die tijd gingen duizenden antieke Ne
derlandse tegels de grens over. Om
daar een dam tegen op te werpen,
begon hij zijn tegelmuseum, dal na
derhand de vorm van een stichting
kreeg en waaromheen zich een kring
van vrienden verenigde. Temidden
van het dozijn musea in Nederland,
dat over grotere of kleinere collecties
tegels beschikt, neemt ..It Noflik Sté"
een eigen plaats in. Buiten de eigen
collectie wordt één keer per twee jaar
een speciale tentoonstelling gepresen
teerd.
ligt. moet men altijd voorzichtig zijn,
maar zeker is dat geglazuurde tegels
al voorkwamen i het Egypte van vóór
de dynastischc Cv óór 3200 v. Chr.).
in de trappenpiramide van Sakkara en
in de tempel van koning Zoser. Daar
na heeft deze kunst een interessante
reis door de oude wereld gemaakt.
Europa maakt er in de middeleeuwen
kennis mee. Mohammedanen, die
Spanje veroverden, voeren daar de
tegel in. In de 13de eeuw komt hij er
tot grote ontwikkeling. Een der mooi
ste voorbeelden van tegelmozaïeken
vindt men daar in het Alhambra. In
Italië wordt de tegel aanvankelijk als
Oorspromg
Met de oorsprong van iets vast te
stellen, vooral wanneer deze ver weg
TILBURG De Brabantse Kunst
stichting, gevestigd aan de Spoor-
laan in Tilburg, houdt per 1 oktober
op te bestaan. De tentoonstellings
ruimten worden vanaf die datum
gesloten. Vanaf 1 januari zal een
jüeuwe stichting, onder de naam
Kunstcentrum Brabant ook in
het zelfde pand haar werkzaam
heden beginnen als provinciaal bu
reau voor advies en bemiddeling op
het gebied van beeldende kunsten,
ruimtelijke vormgeving en visuele
communicatie.
°e Brabantse Kunststichting werd
in 1959 opgericht onder de naam
Brabantse Stichting voor Beel
dende Kunst en Edelambacht. De
Stichting heeft in de loop der jaren
honderden tentoonstellingen geor
ganiseerd. Daarnaast trad zij op als
bemiddelaar bij veel kunstopdrach
ten in de provincie en stond de bij
haar aangesloten beroepskunsten
aars 160 bij met advies en
assistentie. Die kunstenaars hebben
nu een eigen provinciale vereniging
opgericht.
De Brabantse Kunststichting heeft
jaren onder zeer benarde financiële
omstandigheden moeten werken.
Aan de inzet van directeur J. Goor-
huis die nu met pensioen gaat is het
te danken geweest, dat zij nog 18
jaar heeft kunnen bestaan. Maar het
uitblijven van voldoende subsidies
voor de structuur van deze stichting
maakte het onverantwoord nog lan
ger de werkzaamheden voort te zet
ten. In overleg met het provinciaal
bestuur, de verschillende kunste
naarsorganisaties in de provincie en
een publieksvertegenwoordiging is
gewerkt aan een nieuwe opzet in het
Kunstcentrum Brabant.
vloerbedekking gebruikt, in de 16e
eeuw pas als wandbekleding. Begin
16de eeuw vestigt een Italiaanse pot
tenbakker zich met vijf zoons in
Antwerpen. Dat is het begin van de
tegclcultuur in de zuidelijke Neder
landen.
Mede in verband met godsdiensttwis
ten wijken vele pottenbakkers uit, ook
naar de noordelijke Nederlanden. Zij
vestigen zich in Amsterdam, Middel
burg, Haarlem, Dordrecht en Delft,
later ook elders. Er k een tijd geweest
dat er in ons land 80 tegelbakkerijen
waren, nu nog slechts enkele, Mak-
kum en Utrecht.
De Nederlandse tegel, die een veel
heid van motieven en kleuren ver
toont. heeft in het buitenland een
goede naam gekregen en er is dan ook
een flinke export op gang gekomen.
Helaas hebben vooral in meer reeente
tijden ook veel antieke tegels uit
mooie, karakteristieke, Nederlandse
boerderijen ons land verlaten.
Charmant
De expositie, die op het moment in „!t
Noflik Sté" wordt gehouden, is bijzon
der gevarieerd. Wat de onderwerpen
betreft, is er nauwelijks enige voor
keur van de verzamelaar uit af te
lezen. Dieren, bloemen, portretten,
beroepen, schepen, zeewezens het
zijn maar enkele zeldzame tableaus,
groepen tegels die samen een afbeel
ding vormen, aanwezig met betrek
king tot de walvisvaart, naar etsen uit
de serie „Kleine Vissery" van Adolf
Standerdmolen. Hoekmo-
tief, ossekop. Blauw. 2de kwart
17de eeuw.
Ornamenttegel met zigzag
banden en ingesloten bloemen.
Polychroon, lste helft 17de
eeuw.
van der Laan (ca. 1725). Exclusief zijn
eveneens de op de mythologie geba
seerde tegels, zoals .Theseus doodt
de Minotaurus in het Krelensisch la
byrint, volgens een gravure uit P.
Ovidii Nasonis „Metamorphoses"
(1591). Het boekje ligt er bij. Daaruit
blijkt dat de kunstenaar zich een klei
ne afwijking van het origineel heeft
veroorloofd. Opmerkelijke tegeltjes
vonden we ook de midden 17de-
eeuwse (40, 41, 42) met zigzagbanden.
Daardoor ontstond een kubusmotief,
waarmee de ontwerper heel geraffi
neerd heeft gespeeld. Het doet eigen
lijk wat Escher-achtig aan. Nogal
zeldzame tegels zijn ook de op een
spijker zittende koolmezen, 2de kwart
17de eeuw. Opvallende stukken zijn
voorts het serieuze tableau van de
evangelist Johannes (1830) en daar
naast het frivole tableau van de drin
kebroer met het opschrift „Min keel is
droog" (18de eeuw).
Genoeg. Alles bijeen een heel char
mante tentoonstelling. Te zien tot 7
november.
