igging van land van groot
telang voor zijn defensie
Antieke strijkbouten
uit collectie-Bleeker
Dimitri Frenkel Frank
moderne Uilenspiegel
Personalia
lusland is onze buurman, Amerika een verre vriend
Defensie
veiligheid
Commentaar op Contourennota
FNV wil verder terugdringen
van selectie in onderwijs
FNV stelt voor om
182 Marokkanen
te laten blijven
UNIEKE VEILING BIJ MAK VAN WAAY
Nieuwe theaterzaal voor Utrecht
10|!p!JDAG 10 SEPTEMBER 1976
BINNENLAND/KUNST
TROUW/KWARTET 11
In het vorige artikel heb ik er
op gewezen dat wij bij de be
oordeling van de doelmatig
heid van veiligheidssystemen
ook aandacht moeten hebben
voor andere dan kwantitatieve
(getalsmatige) factoren. De ge
schiedenis leert dat in de
„strijd der volken" aantallen
militairen en wapensystemen
niet altijd doorslaggevend zijn
geweest voor succes.
Zo versloegen in Jiet ja» 490 voor
Christus, de Grieken in een offensie
ve actie een tweemaal sterkere Per-
zischse legermacht bij Marathon (42
km noord-oost van Athene). Een an
der voorbeeld geeft Richteren 7. Met
300 man versloeg Gideon in de vlak
te bij de berg Moré de Midianieten,
Amelekieten en al de stammen van
het oosten „talrijk als de sprinkha
nen en hun kamelen waren ontel
baar. talrijk als het zand aan de
oever van de zee".
Iri het najaar van 1940 beslisten de
Engelsen de eerste grote luchtslag in
de geschiedenis in hun voordeel, on
danks een viervoudige Duitse over
macht.
Tenslotte nog een voorbeeld uit de
Jom Kippoer-oorlog van oktober
1973. In lokale gevechten aan het
noordelijk (Golan)-front hielden de
Israëli's stand tegen een twaalfvou
dige overmacht. Bijgaand schema
met enkele gegevens over de militai
re krachtsverhouding aan het begin
van deze oorlog laat de betrekkelijke
waarde van aantallen zien
NAA* DE BEWAPENING.
Uit het christelijk weekblad „De Ster" van 20 juli 1923.
strijd- vlieg-
krachten tanks tuigen
Iïaël 275.000 1700 522
Arabieren 520.000 3300 1195
De verraste Israëli's, die bovendien
gedwongen werden tot een gevecht
op twee fronten, wisten de oorlog in
achttien dagen succesvol af te slui
ten. Hun voorste eenheden stonden
ten westen van het Suez-kanaal en
op een afstand van 35 kilometer van
Damascus.
ifrie zich een gedegen oordeel wil
^ormen over de doelmatigheid van
veiligheidssystemen en ook over
de militaire krachtsverhouding
tyssen Navo en Warschau-Pact
moet in zijn beoordeling ook facto
ren betrekken als: moreel van de
militairen, kwaliteit van de politieke
en militaire leiding, geografische si
tuatie, beschikbare hulpbronnen,
stand van de techniek, mate van
welvaart enz. Het zijn ook deze facto
ren die een bepalende invloed heb
ben op de afloop van conflicten.
Positie
In het volgende wil ik op de factor
geografie nader ingaan. De positie
van Rusland ten opzichte van moge
lijke conflicthaarden in Europa, het
Midden-Oosten en Azië, is bedui
dend gunstiger dan die van Amerika.
Zo is de afstand West-Rusland-Oost-
Duitsland aanzienlijk korter dan die
tussen Amerika-West-Europa (650
kilometer-6000 kilometer). En dat
verschil in afstand is van belang
bijvoorbeeld voor de snelheid waar
mee militaire versterkingen kunnen
worden aangevoerd. Rusland kan
vanuit zijn centrale positie in alle
richtingen invloed uitoefenen zonder
een al te grote versnippering van zijn
militaire middelen.
Amerika daarentegen is, om in mo
gelijke conflictgebieden een ade
quaat tegenwicht op te bouwen, min
of meer gedwongen zijn krachten te
verdelen, hetgeen strijdig is met het
beginsel van het economisch ge
bruik van middelen.
Uiteraard gelden de geografische be
perkingen minder voor strategische
raketwapens met een groot af-
standsbereik en voor vanuit de ruim
te opererende systemen, maar het
daadwerkelijk gebruik van deze
middelen is in feite slechts voorzien
in de afschrikkings- en vemietigings-
of totale oorlogstrategie en niet in
regionale conflicten of in een strate
gie gericht op de beheersing of oplos
sing van eventuele crises.
Compenseren
Amerika zal de nadelen verbonden
aan zijn ongunstige geografische po
sitie trachten te compenseren door:
zich te verzekeren van de politieke
en militaire steun van de volken in
de betrokken regio's (denk aan de
politiek ten opzichte van Spanje);
zich tot het uiterste in te spannen
om de politieke en militaire voorne
mens van de tegenstander in een zo
vroeg mogelijk stadium te leren
kennen;
het in stand houden van slagvaar
dige politieke en militaire toporga
nen en van de mobiliteit van zijn
strijdkrachten (bijzondere zorg voor
luchttransport; 34 transportsqua
drons met in totaal 576 vliegtuigen
waaronder de C-5A en C-141);
aandacht voor marine en
luchtmacht bij de opbouw van zijn
strijdkrachten.
Het belang van de medewerking van
de volken in de regio's die zich be
vinden in het politiek-militaire span
ningsveld tussen Rusland en Ameri
ka, in de vorm van een passende
conventionele militaire bijdrage, is
geaccentueerd nu de militaire waar
de van de centraal geleide en flexibel
inzetbare strategische kernwapen
macht is afgenomen, sinds Rusland
op kernwapengebied, Amerika opzij
is gestreefd. De patstelling op
atoomgebied heeft de waarde van
conventionele militaire middelen
aanzienlijk vergroot.
West-Europa
De factor geografie is ook van bete
kenis voor het Westeuropees defen
sief. Rusland is onze buurman en
Amerika een verre vriend. Boven
dien is de diepte van het gebied dat
wij verdedigen betrekkelijk gering.
En hoe belangrijk diepte in een ver
dediging is hebben Napoleon en Hit-
Ier ondervonden tijdens hun militai
re operaties in de richting van Mos
kou. De primaire opgave waar wij
ingeval van een conflict voor staan
is te voorkomen dat de tegenstander
zijn doelen bereikt voordat wij ade
quaat kunnen reageren.
Een aspect van de factor geografie is
de verstedelijking van West-Europa.
De toenemende concentratie van
bevolking en industrieel potentieel
maakt ons kwetsbaar in het bijzon
der voor massavernietigingwapens.
Vijfenveertig procent van de
Westduitse bevolking leeft in 24 con
centratiegebieden die slechts zeven
procent van het totale landop
pervlak van de Bondsrepubliek be
slaan. Een ander gegeven is dat 30
procent van de Westduitse bevol
king en 25 procent van de industrië
le capaciteit zich bevinden in een
door generaal-majoor M. H.
von Meyenfeldt, gouverneur
van de Koninklijke Militaire
Academie in Breda.
strook van 100 km langs het IJzeren
Gordijn.
Naar Oosten
Deze ongunstige geografische situa
tie dwingt West-Europa onder ande
re tot:
het invoeren van de verdediging
zover mogelijk naar het oosten;
het opvoeren van de paraatheid
van de voornaamste beslissingsor
ganen;
instandhouding van een doelma
tige territoriale verdedigingsorgani
satie voor de beveiliging van de NA-
VO-eenheden tegen aanvallen in de
rug;
aandacht voor land- en lucht
strijdkrachten bij de opbouw en in
standhouding van de krijgsmacht.
De strategische positie van de NA
VO is veel beter als wij letten op
factoren als: het aantal inwoners
(NAVO: 553 miljoen Warschau
Pact: 360 miljoen); het economisch
potentieel (bruto nationaal produkt
van de Oostbloklanden is nog geen
van het wereldtotaal; bruto natio
naal produkt van de NAVO be
draagt meer dan de helft); stand van
de techniek enz. En het zijn ook deze
factoren die de kwaliteit bepalen
van het verdedigingssysteem en het
vermogen om eventuele crises suc
cesvol te beheersen. De vraag is na
tuurlijk of wij van die mogelijkhe
den voldoende gebruik maken.
Dit is het derde artikel in deze serie.
De twee voorgaande stonden in de
krant van 8 en 9 september.
Van onze onderwljsredactie
AMSTERDAM De federatie Nederlandse vakbeweging FNV
wil de selectie in het onderwijs nog verder terugdringen dan
minister Van Kemenade in zijn contourennota voorstelt. De
FNV wil na de middenschool (16 jaar) een vrije keus voor een
vervolgopleiding in een liefst nog ongedeelde bovenschool (16-18
jaar). De weg naar het hoger onderwijs mag niet worden versperd
door studentenstops.
De FNV heeft gisteren een uitvoerig
commentaar gegeven op de contou
rennota van minister Van Kemena
de. De federatie is blij dat de minis
ter op tal van punten nauw aansluit
bij de verlangens van de vakbewe
ging. Maar op andere punten gaat
het beleidsplan voor de periode tot
Van een verslaggever
UTRECHT De Federatie Neder
landse Vakbeweging (FNV) gaat
staatssecretaris Zeevalking van jus
titie en de fractievoorzitters in de
Tweede Kamer vragen de 182 illega
le Marokkanen die destijds in hon
gerstaking gingen om een ver
blijfsvergunning te krijgen niet uit
te wijzen maar in Nederland te laten
blijven.
Het FNV-verzoek betekent niet dat
dé federatie voor een generaal par
don is voor alle illegaal hier verblij
vende buitenlanders, aldus het offi
cieel FNV-blad ,,de vak
bondskrant". Wel vindt de FNV dat
niet alle gevallen over één kam ge
schoren moeten worden en dat men
bij de beoordeling sterk rekening
moet houden met speciale omstan
digheden. „In het geval van de 182
Marokkanen is helaas het vermoe
den gerechtvaardigd dat hun als ge
volg van hun actie grote moeilijkhe
den te wachten staan als ze naar
hqn land zouden moeten terugke
ren". aldus de vakbondskrant. Om
humanitaire redenen zouden de Ma
rokkanen alsnog een verblijfs- en
een arbeidsvergunning moeten
krijgen.
aan het jaar 2000 de FNV niet ver
genoeg.
„Erkennende dat mensen ongelijk
zijn en misschien ook ongelijk willen
blijven, gaat het om het bieden van
gelijkwaardige kansen op deelname
aan het onderwijs", aldus het com
mentaar. Het huidige onderwijssys
teem bevestigt de sociale ongelijk
heid zowel door de indeling in ver
schillende (hogere en lagere) school
typen als ook door „het verborgen
leerplan", dat ongemerkt de heer
sende waarden en normen over
draagt.
Om daaraan zoveel mogelijk een
eind te maken pleit het FNV voor
een meer maatschappelijk gericht
onderwijs. De bestaande vakkenin-
deling wordt scherp bekritiseerd. De
school moet meer doen aan maat
schappelijke bewustmaking.
Invoering van een middenschool
voor 12-16 jaar is een lang gekoester
de wens van NW en NKV. Daarmee
hebben de tot FNV verenigde bon
den dus geen moeite. Zij vrezen wel
dat er ook in de middenschool al
weer een selectie zal optreden. Vol
gens het FNV moet elke zestienjari
ge een diploma krijgen waarmee hij
nog alle kanten uit kan.
Om de selectie nog verder terug te
dringen suggereert de FNV de bo
venschool niet op te delen in drie
afzonderlijke afdelingen (een theore
tische, een kortere en een langere
beroepsopleiding). Een dergelijk on
derscheid gaat te veel uit van het
bestaan van hogere en lagere
functies.
Ten slotte is de FNV voorstander
van leerplicht tot het achttiende
jaar. Gezien de bestaande maat
schappelijke verhoudingen zou een
leerrècht voor zeventienjarigen geen
effect hebben. De scholieren die de
school het meest nodig hebben blij
ven dan weg.
Overleden Een van Nederlands
pioniers op het gebied van de vlieg
veiligheid, George C. Wansbeek, die
in het begin van dit jaar met ver
vroegd pensioen de KLM verliet, is
op 63-jarige leeftijd in Amstelveen
overleden. De laatste 25 jaar van zijn
•leven heeft hij zich beziggehouden
met verhoging van de vliegveilig
heid. eerst vijf jaar bij de
rijksluchtvaartdienst, later bij de
KLM, waar hij hoofd van de afdeling
vliegveiligheid werd. Ook internatio
naal werd hij als een van de grootste
deskundigen erkend. Hij kreeg drie
hoge buitenlandse onderschei
dingen.
Museum Mevrouw Judith Belin-
fante is met ingang van 1 september
jj. benoemd tot directrice van het
joods historisch museum in Amster
dam. Mevrouw Belinfante werkt se
dert 1969 bij het museum.
Onderwijs Op het ministerie van
onderwijs is een nieuwe directie voor
„speciaal" onderwijs gevormd. De
directie is belast met de zorg voor
wat tot nog toe het „buitengewoon
onderwijs" heette. Directeur wordt
de heer B. Mosterd.
Eredoctoraat Prof. dr. C. de Jager
van het Sterrekundlg instituut in
Parijs zal dinsdag een eredoctoraat
ontvangen van de sterrewacht in Pa
rijs. Prof. De Jager begon ruim dertig
jaar geleden zijn loopbaan als astro
noom aan de Parijse sterrewacht.
door R. N. Degens
AMSTERDAM Na drie
jaren pogingen te hebben ge
daan haar collectie in een mu
seum onder te brengen, heeft
mevrouw J. Bleeker uit
Amsterdam toch maar beslo
ten haar unieke collectie an
tieke strijkbouten te verko
pen. Schokkend nieuws is dat
zeker niet, maar wel kan ver
wacht worden dat voor de vei
ling van deze collectie bij So-
theby Mak van Waay liefheb
bers uit de hele wereld naar
Amsterdam zullen komen.
De collectie-Bleeker is namelijk in
ternationaal vermaard bij het
steeds groeiend aantal verzame
laars van deze oude huishoudelijke
gebruiksvoorwerpen. Tot voor kort
waren er nog maar weinigen die
iets in „zo'n gewone strijkbout" za
gen. En het moet gezegd, dat de
gegoten ijzeren strijkboutjes die
sinds de tweede helft van de vorige
eeuw ook in ons land tot de even
onmisbare als onaanzienlijke in
ventarisstukken van elk huishou
den behoorden, uiterlijk weinig
aantrekkelijks hebben.
En wat daarna aan door gas- of
elektriciteit verwarmde „strijkin
strumenten" is vervaardigd, heeft
ook weinig eigenschappen die de
verzamelaar van mooie oude din
gen zouden kunnen prikkelen. Al
ontbreken dergelijke exemplaren
terwille van de volledigheid niet in
de collectie-Bleeker.
Meesterschap
Strijkbouten als mu
seumstukken: twee 18e-
eeuwse exemplaren in het
museum Le Secq des Tournel-
les te Rouen (FR.)
0 Een fraaie llde-eeuwse
strijkbout
Maar toen de strijkbouten (tot en
met de 18e eeuw) nog met de hand
vervaardigd werden (gesmeed als ChinGZGfl
ze van ijzer, en gedreven of gesla
gen als ze van koper waren) werden
er, dank zij het befaamde vak
manschap en meesterschap dik
wijls bewonderenswaardige
kunstwerkjes van gemaakt.
massieve platte glazen bol met een
daaraan getrokken handvat.
Zij dienden dan ook wel als huwe
lijksgeschenk. met namen en da
tums erin gecalligrafeerd en ver
sierd met weelderige bloem- en
diermotieven. Deze bijzonder fraai
gemaakte en historisch interessan
te stukken zijn in de collectie-
Bleeker ruim vertegenwoordigd.
Evenals zeer curieuze exemplaren
van bijvoorbeeld steen, hout of tin,
of opvallende stukken van uitzon
derlijk grote of bijzonder kleine af
meting. Er zijn ook voorbeelden
van de oudste strijkinstrumenten,
de zogenaamde „gliedersteen", een
De Chinezen hebben het eeuwen
lang gedaan met strijkpannetjes,
van brons of koper, met een fraai
bewerkte steel. Ook die zitten in de
collectie-Bleeker. In deze panne
tjes, die al in de elfde eeuw in
gebruik waren, werd gloeiende
houtskool gedaan en met de glad-
gepolijste bodem werden heel voor
zichtig de zijden gewaden ge
streken.
In diverse musea over de hele we
reld vindt men wel enkele voorbeel
den van kunstzinnig en kostbaar
uitgevoerde strijkbouten, waarvan
sommige als „relatiegeschenk"
door vorstelijke personen zijn ge
bruikt. Het befaamde museum
voor smeedijzer in Rouen (Fr.)
heeft enkele mooie unica in zijn
collectie, en ook musea in ons land
als het Zuiderzeemuseum in Enk
huizen en het Openluchtmuseum
in Arnhem bezitten enkele mooie
stukken.
De tot nu toe enige gespeciali
seerde publikatie in boekvorm over
dit onderwerp is de door de Ameri-
kaanse collectioneur H. A.
Glissman in eigen beheer uitgege
ven geïllustreerde studie The Evo
lution of the Sad-Iron.
Treeften
Tijdens de veiling van de collectie
Bleeker, de grootste collectie op dit
gebied in Europa, zullen ruim veer
tienhonderd nummers ter tafel ko
men. Niet uitsluitend strijkbouten,
maar ook een indrukwekkende ver
scheidenheid aan treeften (onder
zetters), diverse plooi-apparaten
voor kantkragen en -mutsen en ve
le andere zaken die met strijken (en
wassen) verband houden.
Dat mevrouw Bleeker van haar, in
23 Jaar met veel speurzin bijeenge
brachte collectie op deze manier
afstand doet vindt zijn oorzaak in
ruimtegebrek. Omvang en onder
houd liepen zoals dat heet een beet
je uit de hand. Diverse musea toon
den wel interesse, maar zelfs daar
stuitten de onderhandelingen af op
gebrek aan accommodatie.
Een zo omvangrijke en gevariëerde
verzameling moet, wil zij tot ha,ar
recht komen, in een of twee mu
seumzalen royaal opgesteld kun
nen worden. Voor een paar van de
mooiste exemplaren ergens in een
hoekje of in een. vitrine, en dan de
rest in de depot-kelder, voelde me
vrouw Bleeker niets. Alles of niets
was haar voorwaarde.
Het werd dus niets. Vandaar deze
veiling, waar de hele collectie Blee
ker over een groot aantal liefheb
bers zal worden verspreid en als
zodanig dan niet meer zal bestaan.
Decoratieve treeften (onderzetters) utt de 17de en 18de eeuw
door André Rutten.
UTRECHT Dudoks schouwburg aan het Lucas Bolwerk wordt na een 35-jarig bestaan aan een
grondige onderhouds- en vernieuwingsbeurt onderworpen, waarvoor nu de grote zaal enkele
maanden dicht is. Maar de z.g. Blauwe Zaal op de tweede verdieping, die dienst heeft gedaan voor
bruiloften en partijen, is al door architect Sj. Wouda omgebouwd tot een aangename middelgrote
theatereaal. Die is woensdagavond ingewijd met de première van en blijspel-tweeluik van Dlmltri
Frenkel Frank, „Spiegels" geheten.
Het zijn eigenlijk twee spits-
uitgewerkte cabaretschetsen, waa
rin hedendaagse opvattingen, ver
schijnselen en eigenaardigheden
licht-uitdagend worden gekitteld.
Twee keer een schrijver en een Jour
naliste. De eerste keer is de schrijver
groot, beroemd, maar moeilijk en
dus weinig gelezen, de journaliste
van een ..damesblad" onhandig,
Foto: Ingeborg Elzevier als on
handige journaliste en Frans
Vorstman als beroemd schrijver
in „Spiegels" van Dimitri Fren
kel Frank bij Centrum.
nai.'.ef én sappelend, want geschei
den en met twee kleine kindertjes,
wier mondjes zij moet open houden.
Toch praat hij haar niet echt plat. al
lijkt het een tijdlang zo. De tweede
keer is de schrijver veel-gelezen, dus
niet zo best eigenlijk, maar welva
rend, bovendien een „oude nicht", en
zij drammerig-maatschappelijk-
kritlsch. Maar ook zij veegt het niet
zo van de vloer als zij gedacht had.
Lachen
Dimitri Frenkel Frank heeft iets van
een intellectualistische Uilenspiegel,
die niet alleen zijn figuren, maar ook
zijn toeschouwers graag een beentje
licht zonder ze echt een buil te laten
vallen, zodat je blijft lachen, al dui
zelt het je soms weL
Ingeborg Elzevier en Frans
Vorstman spelen beide vuurwerkjes
onder regie van Eddy Habbema bij
zonder onderhoudend. Je zit er in
zo'n moderne theaterzaal bijna bove
nop en je ziet dus elk gebaartje, elk
mimisch trekje en het waarnemen
van die reeksen typerende nuances
is op zichzelf al een bijzonder ge
noegen.
„Spiegels" met twee voortreffelij
ke toneelbeelden van Cor Hezemans
zal nog veel te zien zijn. in de
avondvoorstellingen als tweeluik, in
de lunchpauzevoorstelllngen in Bel-
levue Amsterdam telkens één van de
twee.
