og scherpere concurrentie
tussen touroperators verwacht
na slecht zomerseizoen
1
Schatgraven naar verleden
ip het Utrechtse Vredenburg
Toerisme
Politie in buitenland
legt hoge boetes op
Overwinterings-
reizen in één gids
- -J
IT
Gidsen
Beeldenroute
J bndsten in grafveld roepen vele vragen op
Resten van kasteel
worden opgenomen
in muziekcentrum
I
ET URDAG 7 AUGUSTUS 1976
BINNENLAND/TOERISME
TROUW/KWARTET 9
.kleine advertenties" in de dagbladen laten er geen twijfel
iver bestaan: de reisindustrie houdt grote opruiming. Alles wat
it nu toe niet verkocht werd. gaat van de hand voor afbraakprij-
;en. Wie nog een weekje wil nabruinen aan zuidelijke kusten kan
lat al voor een paar honderd gulden inclusief de vliegreis.
uiteraard ligt het gros var» die voor-
Heelaanbiedingen in Spanje, dat
Hit jaar, zoals bekend een zeer ster
ke teruggang van het aantal boe
kingen te zien heeft gegeven.
Hoewel de meeste touroperators
aarzelen om daarover exacte cijfers
bekend te maken wordt deze achte
ruitgang toch wel op tenminste 30
procent geschat. Aanvankelijk
hoopten velen nog op enig herstel
p het naseizoen, maar daar ziet het
hiet meer naar uit: als gevolg van
He lange hete zomer blijkt nog
maar weinig belangstelling te be-
I 23p
:hool
8.00
Bij Unieboek in Bussum is
een nieuwe gids over
Terschelling verschenen on
der de titel ..Kennismaking
met Terschelling." Auteur
Hans Hoogenhout vertelt er
in over het ontstaan van het
eiland, de natuur, de dieren
die er leven en vele andere
zaken, die nuttig zijn om te
weten als men er een bezoek
brengt. Het boekje telt 112
pagina's en is verlucht met
tientallen foto's en tekenin
gen. Prijs: 14,90.
Dezelfde uitgeverij bracht
„Wat voor weer?" van de be
kende weerkundige Jan Pel-
leboer. Aan de hand van veel
foto's, grafieken en tekenin
gen schetst hij niet alleen de
verschillende weertypen,
maar leert hij de leek ook zijn
eigen weersvoorspellingen op
korte termijn te maken. Han
dig om op zak te hebben tij
dens de vakantie
Holland Advertising in
Den Helder heeft de eerste in
een serie van 21 gidsen voor
de sportvisser uitgegeven.
Deze eerste uitgave behan
delt het gebied van Alkmaar
tot Texel en geeft behalve
een beeld van de Viswateren
ook de adressen van hen
gelsportverenigingen
sportvishotels en -café's en
bootjesverhuurders (prijs
7,75).
staan voor een tweede vakantie in
de zon.
Het uitblijven van deze tweede
boekingengolf heeft verscheidene
reisorganisatoren een gevoelige
nieuwe klap gegeven, al lijkt die de
touroperators niet in onoverkome
lijke financiële moeilijkheden te
hebben gebracht. Dit komt vooral
doordat op andere bestemmingen
(vooral Oostenrijk, Italië, Grieken
land en Joegoslavië) een groei van
het vliegtoerisme werd geboekt. De
teruggang in de verkoop van vlieg
vakanties kon daardoor beperkt
blijven tot 15 20 procent.
Daarnaast heeft ook de toegeno
men belangstelling voor bus- en
treinreizen en vooral de eigen-auto
vakanties een deel van het verlies
kunnen goedmaken.
Toch: ondanks die meevallertjes
blijven de eindresultaten van zo-
deze gigant is het oog gericht op
Neckermann, waarvan het moeder
bedrijf in Duitsland vorige maand
een nauwe samenwerking aanging
met het grote Duitse warenhuis
concern Karstadt. een onderne
ming met 250 warenhuizen, samen
goed voor een jaaromzet van negen
miljard gulden (ter vergelijking:
Neckermann-Duitsland noteert
met zijn postorderbedrijf en reisaf
deling een omzet van 3,5 miljard).
Al geruime tijd beweegt dit con
cern zich op de Duitse reismarkt
door een 15 procents aandeel in de
TUI-groep, waarvan onder meer
Touropa Schamov deel uitmaakt.
Voordeeltjes
Veel minder vliegtoeristen dan vorige jaren: voor Martinair
reden om zich meer dan voorheen toe te leggen op vrachtvervoer.
In de eerste helft van dit jaar werd al meer vervoerd dan het hele
vorige jaar.
Mi ^rtoisdoff
4
iadingttyr A
uWrembt \E»di
91
BerreA
Ettintfran
HepJbi
:h I
trweiler l>
door Dick Ringlever
mer 1976 voor de reisindustrie vrij
mager. De enige branche, die het
beter dan vorig jaar heeft gedaan is
die van de vaarvakanties. Zo no
teerde Zeetours, de grootste tour
operator voor zeevakanties, vijf
procent méér boekingen (vooral
door de gestegen belangstelling
voor de ScandinaVische gebieden).
Concurrentie
Deze onverwachte ontwikkeling zal
waarschijnwelijk het komende na-
jaars- en winterseizoen en de daar
opvolgende zomer (waarvoor nu al
wordt ingekocht) tot een voorzich
tiger inkoop door touroperators in
Spanje leiden.
Minder dan vorige jaren zal afname
van accommodatie worden gega
randeerd omdat men er dan finan
cieel aan vastzit. Een gok, die, zo
heeft het afgelopen seizoen wel ge
leerd. vérgaande gevolgen kan
hebben.
Daarnaast wordt een nog scherpere
concurrentie verwacht tussen de
grote touroperators, die het van de
massa moeten hebben: Holland In
ternational, Neckermann, Christof-
fel, Arke en andere. De volgende,
maand te presenteren najaars- en
winterbrochures zullen daarvan
wellicht al iets duidelijk maken.
Met argusogen bespieden de tour
operators eikaars activiteiten. De
onlangs nog verder doorgevoerde
reorganisatie van de Holland Inter
national groep, waarin enkele jaren
terug een tiental gerenommeerde
reisorganisaties zijn samengegaan
(met een derde van de markt de
grootste touroperator) zal, zo wordt
verwacht, zeker invloed op de prij
zen hebben. Maar meer nog dan op
In de Nederlandse reiswereld wordt
gevreesd, dat de touroperator via
deze nieuwe kapitaalverschaffer
wel eens met nog scherpere prijzen
op de markt zal komen dan in het
verleden het geval was. Deze vrees
geldt niet zozeer de winter-
arrangementen (de brochures wa
ren al klaar voordat de samenwer
king een feit werd) als wel het vol
gende zomerprogramma.
Voeg daarbij de geruchten over
plannen van de Scandinavische
reisgigant Tjaereborg om naast
Duitsland ook Nederland aait zijn
operatiegebied toe te voegen (de
touroperator is groter dan Necker
mann en bezit de grootste charter
luchtvaartmaatschappij Ster
ling met 26 straalvliegtuigen van
Europa) en het is duidelijk, dat
Nederlandse reisorganisatoren alle
zeilen zullen bijzetten om zich niet
uit de markt te prijzen.
Dat dit voor de consument extra
voordeeltjes kan opleveren, ligt
voor de hand, al zal het in de mees
te gevallen slechts een tientjes-
zaak zijn.
Nog scherpere concurrentie verwacht tussen de grote namen.
Tip voor hen die nog per auto naar het buitenland gaan:
respecteer de daar geldende verkeersvoorschriften. Veron
achtzaming kan veel geld kosten.
Wie het koude seizoen wil
doorbrengen aan zonniger,
zuidelijke, kusten krijgt de
mogelijkheden daarvoor
van Holland International
compact en overzichtelijk
aangeboden. Als eerste
touroperator heeft zij na
melijk alle overwinterings-
reizen en dat zijn er tienT
tallen gebundeld en in
één programma op de
markt gebracht. Vakanties,
die in lengte Variëren van
enkele weken tot enkele
maanden.
Nieuw in het programma
zijn enkele bestemmingen
aan het Portugese Algarve.
Voorts biedt de reisgroep
mogelijkheden voor hen.
die voor de reis er naar toe
en terug de eigen auto bo
ven het vliegtuig verkiezen
(aan te bevelen voor hen
die ook tijdens het verblijf
mobiel wilen blijven): ar
rangementen Benidorm in
het appartementencomplex
Moby Dick.
Als extra service wordt
overwinteraars bij aan
komst in het appartement
(ook de vliegbestemmin-
gen) een levensmiddelen
pakket aangeboden, zodat
men niet de eerste dag al op
boodschappen uit hoeft.
Dit pakket is bij de reissom
inbegTepen.
Raadzaam is wèl de prijzen
kritisch te beoordelen. Vijf-
gulden-per-dag-prijzen (in
clusief de vliegreis) mogen
dan in het oog springende
trekkers zijn, veelal gelden
ze alleen de langere reizen
(van drie maanden) en dan
nog alleen wanneer men
met vier personen tegelijk
op stap gaat. Wie met z'n
tweeën overwintert is meer
kwijt, al blijven de dagprij
zen altijd ver onder die van
de zomerarrangementen.
Dit blijkt althans uit een onlangs
door het Westduitse weekblad Der
Spiegel uitgevoerde enquête onder
Duitse vakantiegangers.
Zo zou de Bulgaarse politie alleen
al op het gevoel oordelen of te snel
wordt gereden en dan ook zonder
pardon een ter plaatse te betalen
boete van 80 gulden opleggen (sei-
zoenprijzen, want buiten de zomer
liggen deze bedragen lager)
In Westeuropese landen werd over
igens niet lager gescoord. Zo moest
een pastoor uit Keulen in Noorwe
gen 200 gulden betalen omdat hij
61 in plaats van 50 km had gereden
Een ambtenaar uit Bonn werd in
Frankrijk met 115 gulden beboet
omdat hij even over de gele mid-
denstreep was geraakt. In Dene
marken kostte dit een Duitser 400
gulden.
Volgens Der Spiegel maakt de Bel
gische politie het nog bonter. Daar
kan men voor te snel rijden soms
wel 2000 gulden moeten betalen
De Nederlandse justitie komt er
overigens ook niet al te vriendelijk
af. Veel gehoorde klacht van Duitse
automobilisten is. dat men zelfs
voor bedragen van een tientje soms
nog maandenlang wordt achter
volgd. Wanneer de zondaar niet ter
plaatse kan worden gepakt, wordt
de Westduitse politie in de arm
genomen, volgens kostbare tweeta
lige correspondenties en wanneer
dat geen resultaat heeft worden
Westduitse rechtbanken ingescha
keld.
Voor automobilisten, die een snuif
je landschappelijk schoon in het
Gelderse rivierengebied willen op
doen en daarnaast ook nog be
langstelling hebben voor
beeldhouwkunst heeft de ANWB
samen met de stichting Kunsthoe
ve Europa uit Bergharen een toeris
tische beeldenroute uitgezet
Op verscheidene plaatsen heeft de
stichting hiervoor beelden langs de
weg gezet.
De route, die 110 km lang is. voert
van Zaltbommel naar Nijmegen
door de Bommelerwaard, de West-
Betuwe en het Land van Maas en
Waal. Uit het westen komt men
direct vanaf de snelweg
Utrecht—Den Bosch op de route
terecht.
Routebeschrijvingen èn brochures
zijn gratis verkrijgbaar bij alle
ANWB-en VW-kantoren van
Zaltbommel. Tiel en Nijmegen als
mede bij dp tolbrug Tiel, die in de
route is opgenomen.
or Fred Lammers
RECHT Extra krachten,
fel vrijwilligers als studen-
aangetrokken via een uit-
pbureau, zijn ingeschakeld
de voor noord-west Europa
pke opgraving van de vroe-
bebouwing op het
èchtse Vredenburg in snel-
I tempo te laten verlopen.
|wel het dagelijks bestuur
de stad Utrecht er deze
mee akkoord is gegaan
I de archeologen nog tot 1
pber hun werk mogen
zetten op de plaats waar
nu opnieuw in discussie ge-
hen muziekcentrum zal ver-
f?n, is elke dag er één die
benut moet worden.
Isarcheoloog drs T. J. Hoekstra
hter ingenomen met de mede-
:ing van de gemeente, daar het
it voor enkele dagen naar uitzag
iet oudheidkundig onderzoek op
gustus zou moeten eindigen,
er geen gekke dingen gebeuren,
langdurige regenval, die de
zaamheden vertraagt, of onver-
ïte ontdekkingen van groot be-
zal de tijd die we nu hebben
egen voldoende zijn," meent drs
cstra.
die ontdekkingen weet je het
nooit van tevoren. „Elke och-
ga ik hier weer vol spanning
toe. Dat is het heerlijke van dit
;p," zegt archeoloog R. de Zwar-
e eerste assistent van drs Hoek-
bij dit project.
ijn de afgelopen weken verras-
e ontdekkingen gedaan. De
ste meevaller was de vondst
belangrijke restanten van het
nniterklooster, dat in de der-
Ie eeuw op het Vredenburg
d Het was bekend dat er. voor-
Karei de Vijfde in 1528 op het
enburg een dwangburcht liet
fen. die zijn paradepaardje
l op ongeveer dezelfde plaats
klooster moet hebben gestaan,
is is duidelijk geworden dat gro
te delen van het kloosterfundament
zijn opgenomen in de fundamenten
van het kasteel, dat in 1577 werd
verwoest door een groep potige
Utrechtse vrouwen onder leiding van
de legendarisch geworden hop
mansvrouw Trijn van Leemputte
Er is een indrukwekkend stuk
tufstenen muur gevonden, dat eens
deel moet hebben uitgemaakt van
de buitenmuur van het koor van de
kloosterkerk.
Het Johanniterklooster wordt voor
het eerst genoemd in een kerkelijk
archiefstuk uit 1248, waarin de
kloosterlingen het patronaatsrecht
krijgen van de kerk in het Betuwse
Ingen. Volgens kerkelijke deskundi
gen die zijn geraadpleegd is het res
tant van de kloosterkerk zo ro-
maans, dat het uiterlijk uit 1210 da
teert. Archiefonderzoek zal naar drs
Hoekstra hoopt uiteindelijk de juis
te antwoorden op de vele vragen die
men zich nu kan stellen, geven. „Het
komt er vooral op aan of kan worden
aangetoond dat de vestiging van de
Johanniters in Sneek, die onderhorig
was aan Utrecht, in het begin van de
dertiende eeuw al bestond Lukt dat,
dan kan het klooster vrij exact op
omstreeks 1200 worden gedateerd
In redelijke staat verkerende plavui
zen, gangen en restanten van
stookplaatsen geven een beeld van
de indeling van het klooster.
Kloosterkerk
Archeologisch zeker even boeiend is
het grafveld dat is blootgelegd bij de
plaats waar eens de kloosterkerk
stond. Tot nu toe zijn negentig ge
raamten opgegraven Dagelijks wor
den er nieuwe menselijke resten ge
vonden, evenals nog duidelijk her
kenbare gedeelten van doodkisten.
Daarvoor is verschillend materiaal
gebruikt, zowel beuke.eike-, als vure-
hout. Er is in drie lagen begraven en
alle gevonden geraamten betreffen
mannen
Henk Bijlsma, die als bottendeskun-
dige dagelijks op het Vredenburg is
te vinden en4er zelfs zijn vakantie
voor opofferde omdat dit onderzoek
voor een fysio-therapeut een buiten
kansje is, heeft zijn eerste globale
conclusies getrokken. „Ik vermoed
dat diverse mensen die hier begra
ven zijn het slachtoffer waren van
een besmettelijke ziekte. Te denken
valt daarbij aan pest en cholera. Bij
deze ziekten was het vroeger gebrui
kelijk de patiënten, om besmetting
zoveel mogelijk tegen te gaan. reeds
voor hun dood met zwachtels te om
wikkelen. Restanten van textiel dat
daarvoor heeft gediend hebben wij
in diverse graven gevonden. Ook
hebben wij gemerkt dat sommige
overledenen met hun muilen aan
zijn begraven. Dat wijst er ook op
dat men zich zo snel mogelijk van
heeft willen ontdoen.
In vuilniszakken
Of het bij deze stoffelijke resten om
kloosterlingen gaat kan nog niet met
zekerheid worden gezegd, hoogstens
worden aangenomen, en met zonder
meer iets aannemen zijn archeolo-
gen uiterst voorzichtig." Alles wat in
het grafveld tevoorschijn komt aan
menselijke restanten wordt na te
zijn genummerd heel oneerbiedig in
plastic vuilniszakken gestopt en
voor nader onderzoek afgevoerd. Na
1 oktober gaan we ons daarmee ver
der bezighouden. We kunnen dan
voorlopig vooruit. Eer ik het
eindrapport over deze opgraving zal
kunnen schrijven, zijn we denk ik
wel een paar jaar verder," vertelt drs
Hoekstra, terwijl we over het opgra
vingsterrein lopen.
Teleurstellend is dat tot nu toe in de
graven geen bijgaven zijn gevonden
in de vorm van sieraden of ge
bruiksvoorwerpen. Alles wijst op
grote soberheid Er is wel een boei
end facet naar voren gekomen en dat
is het feit dat de doden relatief vrij
jonge mensen in leeftijd variërend
van dertig tot veertig jaar groot
van postuur zijn geweest. De
kleinste kist die is opgegraven was
1.70 meter lang, de grootste 2.05 me
ter. Ze zijn zo breed dat er wel twee
mensen in zouden kunnen zijn ge
legd. Dit gegeven is in tegenspraak
met hetgeen tot dusver algemeen
wordt aanvaard, dat onze voorou
ders klein van gestalte waren. Bot-
tenonderzoek zal mogelijk uitwijzen
of het hier mensen van adel (die goed
doorvoed en daardoor flink uit de
kluiten waren gewassen) betreft of
op een of andere manier geselecteer
de mannen. Van een van de doden
staat vast dat hij in zijn leven veel
paard heeft gereden. Vergroeiingen
op de dijbenen rechtvaardigen die
uitspraak.
Kasteel
Dat onder het Vredenburg nog het
nodige zou worden gevonden van het
vroegere kasteel was al lang van te
voren bekend. Eerder zijn ook res
tanten daarvan ontdekt, het laatst
in 1971 bij de bouw van de parkeer
garage in Hoog Catharijne. Zonder
dat er een haan naar kraaide zijn
toen belangrijke zaken gesloopt. In
de vorige eeuw liet het stadsbestuur
zonder dat iemand protesteerde het
Spanjaardsgat, een restant van de
zuidwestelijke toren van het Vreden
burg van het toneel verdwijnen. Na
dat een plan er de stedelijke koren
beurs in onder te brengen van de
baan was. De honderden belangstel
lenden die nu dagelijks achter de
afrastering die het hele opgravings-
terrein omgeeft staan te kijken naar
alles wat tevoorschijn komt, worden
vooral geboeid door de vroegere ge-
schutskelder, een zeshoekige ruimte,
waarin het zo vochtig is dat zich de
afgelopen eeuwen op deze plaats sta-
lagtieten en stalagmieten
(druipsteen) hebben gevormd.
„Het kasteel dat hier eens stond, is
immens groot geweest en heeft ze
ker een oppervlakte gehad van hon
derd bij 160 meter met muren die op
tal van plaatsen een omvang had
den van veertien meter", aldus drs
Hoekstra. Een van die muren, de
oostmuur. is nu gedeeltelijk terug
gevonden. Het is die muur waarover
de afgelopen dagen druk is gedis
cussieerd. Historici pleiten er voor
deZe muur op te nemen in het mu-
Behoud van dit bastion zal niet zijn te verwezenlijken, al pleiten historici daarvoor.
ziekcentrurri. ook de geschutskel-
der en een vrij gaaf bastion wil men
behouden.
Het actiecomité „Vredenburg.
nooit weg" waarin met name de be
kende professor dr. ir. C. L Tem-
minck Groll en dr. J. E. A. L. Struick
van de Vereniging „Oud Utrecht"
zitting hebben genomen, wil de za
ken nog veel forser zien aangepakt."
Het fort Vredenburg is in vormge
ving en uitvoering van architecto
nische topkwaliteit en het enige ves
tigingsbouwwerk in Europa van de
belangrijke bouwersfamilie Kelder
mans uit de zestiende eeuw, het ac
tiecomité, dat inmiddels de steun
heeft gekregen van ruim duizend
inwoners van Utrecht. Eventueel wil
het comité het muziekcentrum
maar op een andere plaats tot stand
laten brengen. In elk geval moet de
bouw ervan geruime tijd worden uit
gesteld.
Dat is iets waar B en W. van Utrecht
niet over peinzen, omdat het te
kostbaar zou worden Het college
houdt vast aan de datum van 6
september, die is aangewezen voor
het slaan van de eerste paal van het
muziekcentrum. Na uitvoerig over
leg met architect Herman Hertzber
ger is gebleken dat bepaalde delen
van het Vredenburg intact gelaten
kunnen worden Een gedeelte van
de oostelijke buitenmuur van het
kasteel kan worden opgenomen in
het muziekcentrum. Hetzelfde geldt
voor het tufstenen fragment van de
kloosterkerk. Hetgeen bewaard is
gebleven van de geschutskelder kan
ook voor het nageslacht bewaard
blijven. Maar het stadsbestuur van
Utrecht vindt dat rijk en provincie
dan tachtig procent van de kosten
die worden geraamd op bijna een
half miljoen gulden, voor hun reke
ning moeten nemen. Anders zal de
geschutskelder verdwijnen. Dat ge
beurt in elk geval met het bastion.
„Als dat ook moet worden bewaard
kan ik net zo goed een heel nieuw
ontwerp gaan maken voor het mu
ziekcentrum", zegt architect Hertz
berger. Op welke manier de zaken
die niet verdwijnen in het muziek
centrum toegankelijk en zichtbaar
moeten worden gemaakt want
dat is uiteraard een vereiste zal
nader worden onderzocht.
Vier houten palen
Van het kloostercomplex zal op het
tufstenen romaanse fragment "na
niets worden gehandhaafd. Drs.
Hoekstra vindt dat niet erg. Voor
het historisch onderzoek is het vol
gens hem belangrijker, de kans aan
te grijpen te kijken wat er onder de
kloosterbebouwing mogelijk nog is
te vinden. Men heeft vier houten
palen ontdekt. Duiden die op een
nog veel oudere bebouwing? Dat zal
de komende maanden moeten wor
den nagegaan
Er gaan stemmen op het hele Vre
denburg maar te laten zoals het er
nu bijligt en het als toeristische
attractie van de eerste orde open te
stellen voor het publiek." In de
praktijk zal dat nauwelijks mogelijk
zijn. Er zouden allerlei ingrijpende
maatregelen nodig zijn. want laat
men alles verder ongerept, dan zal er
over een paar jaar niet veel meer
van over zijn. Door weersinvloeden
zal hetgeen nu zo aantrekkelijk is
binnen twee jaar gaan verpulveren",
is de reactie van drs Hoekstra als ik
hem daarover pols Wat afgesloten -
de eeuwen trotseert, holt achteruit j
zodra het met de buitenlucht in aan-
raking komt. Over de restanten lo-
pend van een vroegere klooster
muur zie ik aan de kant wat
roestbruine fragmenten liggen.
Ze voelen zwaar aan. Op het eerste
gezicht denk ik aan aarde-
werkscherven. maar als ik goed kijk. t
zie ik dat ik een schedel in mijn
hand houdt. De vraag komt in me op
wie er zeven eeuwen geleden onder
dit schedeldak heeft gehuisd. Dan t
schiet me te binnen wat een studen
te die met bloten handen in het
grafveld aan het wroeten was zei,
toen ik vroeg of ze geen moeite had
met dit werk „Je moet het niet te l
ernstig opvatten. Vanmorgen riep
mijn vriendin, die hier ook werkt,
nog tegen me, wijzend op een ge
raamte: wat zou dat nu voor een
stuk zijn geweest?
