\enyatta: koning zonder kroonprins
rtridia aast op leidende rol in de derde wereld
3
Ü^JERDAG 7 AUGUSTUS 1976BUITENLAND
TROUW/KWARTET 11
jjneeiior Nico Kussendrager
Keniase Kikoejobokser,
it een paar maanden gele-
t zelfs uitzicht op de Olym-
iche Spelen, kijkt mij ver-
ksd maar doordringend
t: „Wie twijfelt er nu aan de
felheid van zijn vader?"
pr hem staan de goedheid
de onaantastbaarheid van
jheidsstrijder en president
no („Mzee") Kenyatta bui-
kijf.
alle Kenianen denken er zo over. Een
deel verwijt Kenyatta grof
itsmisbruik, verrijking en het buiten
zetten van tegenstanders door arres-
s of zelfs door moord. De rebel in een
vest met een kogelriem, die vocht
i de Britten, is geworden tot een oude
in een streepjespak die politiek be-
van de minder frisse soort.
paar maanden geleden leek het alsof
toel van de president wankelde, maar
iet ogenblik lijkt hij de teugels weer
in handen te hebben. „Een half jaar
dacht ik dat het op zeer korte ter
tot een uitbarsting zou komen, maar
•wacht nu dat het in ieder geval tot na
iod van Kenyatta rustig blijft", aldus
'esteuropese diplomaat in de Keniase
Istad Nairobi.
ote familie
'Oort,L zijn vier huwelijken heeft president
Herv.watta een zeer grote familie. Uit zijn
ïken.p huwelijk met een meisje uit het
heeft hij twee kinderen, van wie er
-zijn dochter Margaret burgemees-
um fan Nairobi is. Zij heeft grote delen van
;ad in haar bezit en zit bovendien tot
haar oren in de onwettige handel van
r. Uit zijn tweede verbintenis, met een
driejse, kreeg Kenyatta een zoon, die nu bij
1BC werkt. De derde trouwpartij was
erstandshuwelijk met de dochter van
jvan de hoofden van de Kikoejo-stam,
jr Kenyatta zelf ook uit komt. De
fw stierf in het kraambed maar met
jvan haar broers, Mbiyoe Koinange.
ivde Kenyatta een hechte vriendschap
IKoinange is op het ogenblik minister
staat en één van de machtigste man-
op de achtergrond, die bij alle gelegen
en in gezelschap van de president
BVGr' gezien'
iyatta's vierde vrouw, de mooie en jon-
Wama Niga, is de rijkste maar tegelij
,,Mzee" (wijze oude man) Jomo Kenyatta tijdens Madarakadag dit jaar (op 1 juni, als het krijgen van zelfbestuur
herdacht wordt).
kertijd ook de meest gehate vrouw in Ke
nia. Zij is er binnen een paar jaar in
geslaagd een rijk op te bouwen van planta
ges tot houtskool toe, van hotels tot ivoor,
wat haar langs wettige en onwettige wegen
een fortuin oplevert. Het merendeel van de
Kenianen heeft een grote hekel aan Mama
Niga en het hardnekkige gerucht gaat dat
zij voortdurend een vliegtuig klaar heeft
staan om te vertrekken als Kenyatta het
tijdelijke voor het eeuwige verwisselt.
De president zelf heeft eveneens grote ei
gendommen, vooral boerderijen en land.
Rekeningen worden door hem mondjes
maat betaald omdat dat volgens Kenyatta
eigenlijk een president niet past. Spottend
worden Kenyatta en zijn grote groep ver
wanten wel de „koninklijke familie" ge
noemd, en daar steekt veel verbittering en
woede achter.
Niet alléén de „koninklijke familie" heeft
grote rijkdommen vergaard, ook politici
en hoge ambtenaren zijn er sterk in. En de
meesten van hen koesteren daar nauwe
lijks schuldgevoelens over. Net als de le
den van de „koninklijke familie" zeggen zij
dat een Afrikaan die status en macht wil
bezitten, dat moet grondvesten op rijkdom
en bezit. Zo is het altijd geweest, en waar
om zou het dan nu anders zijn?
Rijkdom gegispt
Niet iedereen aanvaardt de verrijking
meer en zij wordt voortdurend, al dan niet
in bedekte termen, gegispt. Eén van de
belangrijkste critici, Joshia Mwangi Kari-
oeki („JM"), heeft dat niet mogen overle
ven. Karioeki ging zelf niet helemaal vrij
uit en had voortdurend grote moeite zijn
eigen rijkdom goed te praten, aan de ande
re kant gold hij voor de arme Kenianen als
één van de weinigen die durfde opkomen
voor hun belangen. „Een evenwichtige sa
menleving," zo zei hij, „kan niet worden
gebouwd op de armoede van miljoenen."
En: „Een kleine, zelfgenoegzame élite van
politici, zakenlieden en ambtenaren heeft
de macht over de vruchten van de onaf
hankelijkheid, ten koste van het volk. We
willen geen Kenia van tien miljonairs en
tien miljoen bedelaars."
Begin maart vorig jaar verliet Karioeki
zijn geliefde koffiebar in het Hiltonhotel
en reed weg met iemand in een auto. Zijn
lijk werd twee dagen later gevonden in de
heuvels van Ngong, wat grote opwinding
in het land teweeg bracht. De geruchten
werden steeds sterker dat politici tot in de
hoogste gelederen van de moord op Kari
oeki afwisten, en deze zelfs hadden be
werkstelligd om van één van hun be
langrijkste critici af te zijn.
Er kwam een commissie van onderzoek
.waarvan het verslag in die richting wees.
Een aantal hoge politiefunctionarissen
van wie de betrokkenheid overduidelijk
was, werd overgeplaatst, maar enkele le
den van de onderzoekcommissie be
landden in de gevangenis. John Marie Se
roney, voorzitter van het parlement, en
Martin Shikoekoe, namen niet alleen deel
aan het onderzoek naar de moord op Kari
oeki, zij hadden ook onderzoekcommissies
naar de corruptie in het land en naar de
bevoegdheden van het parlement opge
richt. En dat zette kwaad bloed. De corrup
tie is wijd verbreid, hoewel volgens ken
ners minder dan in sommige andere Afri
kaanse landen. En in het parlement zitten
alleen vertegenwoordigers van de regeren
de KANU (Keniase Afrikaanse Nationale
Unie) en die partij maakt in feite de dienst
uit.
Half oktober kwam politie in burger het
parlementsgebouw binnen en arresteerde
Seroney en Shikoekoe „uit veiligheidso
verwegingen". Dat laatste betekent dat er
voor hun aanhouding geen verklaring
hoeft te worden gegeven en dat zij geen
recht hebben op een proces. Hun aanhou
ding vond plaats na drie stormachtige
dagen in het parlement, waar Shikoekoe
gezegd had dat de KANU dood was. Toen
woedende volksvertegenwoordigers hem
vroegen wat hij daarmee bedoelde, merkte
Seroney vanuit de voorzittersstoel koeltjes
op dat wat duidelijk was niet hoefde te
worden toegelicht.
Serie bomaanslagen
Aan de moord op Karioeki ging een serie
bomaanslagen in Kenia vooraf, en dat was
iets nieuws in een land dat wel gewend is
aan een grote misdadigheid, maar niet aan
politiek geweld. In februari waren een
nachtclub, een bioscoop en toeristenbu
reau op het plein voor het Hilton het
doelwit, 1 maart vorig jaar het busstation
van Nairobi. Bij de laatste aanslag kwa
men 27 mensen om het leven en werden
meer dan dertig gewond.
Een „bevrijdingsleger van de armen" eiste
de verantwoordelijkheid voor zich op,
maar wie de uiteindelijke daders waren is
nooit uitgekomen. Het lag voor de hand
dat er een verband zou worden gelegd met
de verdwijning van Karioeki. Geruchten
gaan maar Kenia is een land van ge
ruchten dat hij een staatsgreep voorbe
reidde en dat hij voordat hij in de koffiebar
van het Hilton kwam, waar hij het laatst
werd gezien in een kazerne zou zijn
geweest.
Niet het leger
Niets is uitgesloten, maar het lijkt on
waarschijnlijk dat in Kenia het leger zou
ingrijpen. De Keniase strijdkrachten zijn
bescheiden van omvang, hebben altijd
weinig belangstelling voor politiek ge
toond en zijn Kenyatta-getrouw. Dat de
samenstelling van het leger geen afspiege
ling vormt van de stammenverhoudingen
in het land verandert daar weinig aan (er
zitten relatief veel Kamba's in; een stam
die in het verleden spoorstaven omsmeed
de tot speren).
Ook van de boeren en arbeiders in Kenia
moet evenmin als in andere Afrikaanse
landen een omwenteling worden ver
wacht. De ontevredenheid onder de boeren
is te onbestemd om een gevaar te zijn,
terwijl de arbeiders een minderheid vor
men die geen vuist kan maken. Wel kun
nen zij met name in Nairobi en Mombassa
een sfeer van onrust scheppen door werk
onderbrekingen ondanks het stakings
verbod waarop studenten zouden kun
nen inspelen. De studenten hebben al eer
der relletjes en opstootjes veroorzaakt
naar voorbeeld van de onlusten in Addis
Abeba die de val van de Ethiopische keizer
Haile Selassie inluidden.
Het ziet er echter niet naar uit dat Kenyat
ta dat lot zal treffen. Na de onzekerheid en
de onrust van de laatste maanden trekt hij
weer aan de touwtjes en heeft hij de be
langrijkste critici tot zwijgen gebracht.
Tot de arrestatie van Shikoekoe en Sero
ney kon de Keniase volksvertegenwoordi
ging in de waan leven dat zij zich onafhan
kelijk kon opstellen, maar de aanhouding
van de twee heeft wel duidelijk gemaakt
hoe misplaatst dat idee is. Bij de in juni
geopende zitting overheersten dan ook de
gezagsgetrouwe opmerkingen, waarin
slechts zeer voorzichtig enige kritiek
doorklonk.
Kenyatta zelf heeft zijn positie weten te
verstevigen door een aantal bevoegdheden
op economisch en politiek gebied aan zich
te trekken. En hij is sterk geweest waar hij
dacht dat hij sterk moest zijn: bij de
aanhouding van Seroney en Shikoekoe, in
een aantal ontslagen van mensen die hem
niet welgevallig waren, en bij de afwikke
ling van de moord op Karioeki. De onrust
van het vorige jaar is voor een groot deel
weggeëbd en in toespraken heeft de presi
dent duidelijk gemaakt dat hij hard kan
optreden als hij denkt dat het nodig is.
Uit zijn maatregelen, standvastige optre
den en krasse verschijning is de ouderdom
van Kenyatta niet op te maken. Zijn pre
cieze leeftijd staat niet vast. maar hij is
tussen de 80 en 84 (dat is de besnijde-
nisgroep waartoe hij behoort). Maar ook de
president van Kenia heeft het eeuwige
leven niet.
Eén van de dingen „koning zonder
kroonprins" Jomo Kenyatta heeft nagela
ten is te zorgen voor een opvolger. Zijn
vrees was dat zo'n man te machtig zou
worden en hem voortijdig terzijde zou
schuiven. De opvolger voor de eerste an
derhalve maand na de dood van Kenyatta
is vice-president Daniel Arap Mol, die po-
lulair is en veel in de openbaarheid treedt.
Maar begin dit jaar heeft Kenyatta hem
een aantal bevoegdheden inzake politie en
veiligheid ontnomen, en de kans dat Moi
ooit voor vast het State House betrekt is
vrijwel uitgesloten. Hij is afkomstig uit
een kleine stam en de Kikoejo's zullen niet
toestaan dat een niet-Kikoejo president
wordt. Ook dat kan nog een factor worden
in de stammenstrijd tussen Kikoejo's en
de op één na grootste stam (de Loeo's) die
velen in Kenia vrezen, als Kenyatta over
lijdt.
door Johan ten Hove.
ip de komende top-conferentie van de niet-gebonden landen, die op 16 augustus in de
iofdstad Colombo van Sri Lanka (Ceylon) gaat beginnen, zal de Indiase premier, mevrouw
Indira Gandhi zich opwerpen als een van de leiders van de derde wereld. Waarmee zij tegemoet
pmt aan een langdurig gekoesterde wens van de Indiase regering om de tijden van weleer, toen
ndia een groot prestige genoot als „grootste vredelievende democratie ter wereld", te doen
lerleven.
)e „grootste democratie ter we-
eld" bestaat niet meer. nadat de
gemier ruim een jaar geleden de
(oodtoestand afkondigde, de oppo-
Stie de kop indrukte, een aantal
Irondrechten opschortte en de pers
an banden legde. Maar binnen het
llok van de niet-gebonden landen,
raar de één-partijstelsels, „geleide
emocratieën" en platte dictaturen
(oogtij vieren, is het handhaven
(an een parlementaire democratie
ll lang niet meer iets waar je aan-
len en status uit haalt. Niet-
ebonden zijn aan de grote mo-
endheden en een eigen onafhan
kelijke regionale of internationale
nacht opbouwen doet het dan veel
pter.
andaar dat de Indiase premier,
adat ze in eigen land haar positie
|eilig stelde, een grootscheeps di-
lomatiek offensief ontketende ten
jpzichte van de buurlanden waar-
Eee ze op niet al te vriendelijke
sbet leefde.
N
Hg )m de onafhankelijkheid ten op-
[chte van de Sowjet-Unie te de
monstreren kondigde de Indiase re-
^^flering in april van dit jaar aan,
Imbassadeurs te zullen uitwisselen
pet de aarts-rivaal van Moskou, de
[olksrepubliek China. Minister
Qn buitenlandse Zaken Yashvant
jhavan liet weten dat de 55-jarige
•roepsdiplomaat Narayanan (niet
•rwarren met oppostieleider Na-
iyan, over hem koestert de pre-
ier heel andere gevoelens) „spoe-
g" zijn taak als ambassadeur in
[eking zal beginnen. Niet dat daar-
ee alle problemen tussen China
i India opgelost zullen zijn. De
ianningen in het grensgebied in
Himalaya, waardoor de oorlog in
'62 ontbrandde, zijn er niet door
rminderd. India blijft China er-
n beschuldigen steun te verlenen
verzetsgroepen in de deelsta-
:n Mizoram en Nagaland. Ook
ijft China de Indiase annexatie
in het Himalaya-koninkrijk Sik-
im veroordelen.
la de oorlog van 1962 verbleven er
[echts zaakgelastigden in de
loofdsteden Peking en New Delhi,
n in 1970 liet de Chinese partij-
loorzitter Mao Tse-toeng doorsche
meren dat China de relatie wel wil-
e herstellen. Daar kwam echter de
"isis rond Bangladesj tussen,
laarbij de Chinezen de zijde van
frest-Pakistan kozen en de Indiase
jegering, die zich daadwerkelijk in
Ie oorlog mengde, verweet in de
i
hina
kwestie te interveniëren ten gunste
van Bangladesj.
Pakistan
De betrekkingen met Pakistan
kwamen op een dieptepunt tijdens
deze derde oorlog tussen Pakistan
en India sinds de „partition" (opde
ling van het Britse koloniale rijk op
het Indische subcontinent) in 1949.
Maar na de bloedige machtswisse
lingen in Bangladesj waarbij uit
eindelijk de India-gezinde sjeik
Moedjiboer Rachman vervangen
werd door de huidige sterke man.
Ziaoer Rachman (november vorig
jaar), die India veel minder gunstig
gezind is, heeft premier Gandhi de
deur naar Pakistan weer geopend.
In dezelfde week waarin de verbe
tering van de betrekkingen met
China bekend werd gemaakt,
kwam ook de aankondiging dat In
dia ambassadeurs met Pakistan
zou uitwisselen.
Dat resulteerde in het formele her
stel van de betrekkingen met het
bewind van premier Zoelfikar Ali
Bhoetto in Islamabad eind vorige
maand. En dat was sneller dan me
nigeen verwacht had. Toen de nieu
we Pakistaanse ambassadeur Syed
Fida Hassan aan de Indiase presi
dent Fakhroedin Ali Ahmed zijn
geloofsbrieven overhandigde ver
telde hij dat het Pakistans „vurige
wens was een klimaat van oprecht
heid en wederzijds vertrouwen te
bevorderen door de zorgvuldige na
leving van alle bilaterale en andere
overeenkomsten tussen de twee
landen". Kort daarvoor werden de
spoor- en luchtverbindingen tussen
Pakistan en India, die sinds de oor
log van 1965 «ver Kashmir waren
verbroken, wéér hersteld. Waarmee
niet gezegd is dat het slepende
conflict over Kashmir is opgelost.
Nog onlangs verlieten Indiase
zaakgelastigden in Peking een ban
ket toen premier Bhoetto, die daar
te gast was, zich uitliet over de
„bepaling van de eigen toekomst
van het volk van Kashmir".
de afkondiging van de noodtoe
stand maakte mevrouw Gandhi
een reis naar het buitenland. In
Moskou viel haar een welkom ten
deel dat normaal gesproken alleen
voor staatshoofden is weggelegd.
Zowel partijleider Leonid Breznjew
als premier Alexej Kosygin en mi
nister van buitenlandse zaken
Andrej Gromiko wachtten haar op
bij het vliegveld en afgezien van
het weer het regende pijpestelen)
zag alles er mooi uit. Mevrouw
Gandhi werd gehuisvest in de bete
re appartementen van het Kremlin
en kreeg volgens waarnemers de
„behandeling van, wat ze in feite
ook is, Moskou's grootste vriend in
de derde wereld, een belangrijke
stem voor de Russen bij de niet-
gebonden landen".
Begrip
Sowjet-Unie
De plannen tot herstel van de di
plomatieke banden op ambassa
deursniveau met China zijn de In
diase regering zeker niet in dank
afgenomen door de Sowjet-Unie.
Vandaar dat de Indiase premier
eind juni naar Moskou toog, de
belangrijkste wapenleverancier
van India tijdens de laatste oorlog
met Pakistan. Voor het eerst sinds
In het gezamelijke communiqué,
dat na afloop werd uitgegeven,
stond dat beide landen hun bilate
rale samenwerking verder zullen
uitbouwen en dat zij het in hoofd
lijnen eens zijn over de meeste in
ternationale vraagstukken.
Verder zullen Moskou en New Delhi
„regelmatig contact houden op het
allerhoogste niveau" en zijn zij
voorstanders van het terugtrekken
van alle nog aanwezige buiten
landse troepen (dus Amerikaanse)
in Zuid-Oost-Azië. Alles bij elkaar
niet veel meer dan al in 1970, in het
Indisch-Sowjetrussische
vriendschapsverdrag was afgespro
ken, hetgeen nog eens herhaald
werd in 1973 toen Breznjew een
bezoek aan New Delhi bracht.
Tijdens het laatste bezoek kreeg
mevrouw Gandhi nog eens te horen
dat het Kremlin pal achter de door
haar uitgeroepen noodtoestand
stond. „De actie van de Indiase
regering tegen binnen- en buiten
landse reactionairen heeft het vol
ledige begrip van de Sowjet-Unie"
aldus Breznjew op een diner ter ere
van zijn gast.
Van belang is echter wat er niet in
het gezamenlijke communiqué
stond. Zo wordt er geen melding
gemaakt van het door de Russen
naar voren gebrachte idee van een
gezamenlijk Aziatisch veilig
heidspact, dat Breznjew al sinds
1969 wil sluiten en dat vooral ge
richt is op een politieke isolatie van
de Chinese Volksrepubliek. India
heeft net als de andere Aziatische
landen laten weten niets te voelen
voor zo'n systeem dat onherroepe
De sterke man van India
lijk door de Sowjet-Unie gedomi
neerd zou worden.
Wel stond er in het communiqué
een verklaring over de Indische
Oceaan, door India graag „de Oce
aan van de Vrede" genoemd. De
Sowjet-Unie en India zullen stre
ven naar een situatie waarin de
Indische Oceaan een vredeszone
blijft, aldus het communiqué. Maar
het wapengekletter in deze Oceaan
van de vrede, waarin de routes
liggen van de belangrijkste tan-
kervloten naar Europa, de Ver
enigde Staten en Japan, is groter
dan ooit.
In het westen is de sjah van Iran
hard bezig een sterke militaire
macht op te bouwen, op het strate
gisch gelegen eiland Diego Garcia
bouwen de Verenigde Staten een
grote marinebasis en ook de Sow
jet-Unie is zeker niet afwezig met
grote militaire bases in Berbera
(Somalië) en Aden (Democratische
Volksrepubliek Jemen). Verder
kunnen ze gebruik maken van de
Iraakse marinebasis Umm Quasr in
de Perzische Golf en van de haven
Port Louis op het eiland Mauritius.
Ook Pakistan heeft al laten weten
dat het onvermijdelijk een be
langrijke rol in de Indische Oceaan
zal moeten gaan spelen. Bhoetto
heeft al gewezen op de strategische
ligging van zijn land aan de mon
ding van de Perzische Golf. India
zelf. dat graag de verantwoordelijk
heid voor de Indische Oceaan voor
zich opeist, heeft ook al de nood
zaak bekendgemaakt haar marine
te moeten uitbreiden. Minister van
defensie Bansi Lal zei dat tien pro
cent van de defensiebegroting dit
jaar voor de marine was (het vorige
jaar was dat vier procent) wegens
de Amerikaanse militaire activitei
ten op Diego Garcia en de „kwalij
ke plannen van Pakistan".
India, dat zichzelf als zeer vreed
zaam ziet, heeft nu overigens een
strijdmacht die wat aantal
manschappen betreft de derde in
de wereld is. De landmacht bestaat
uit 900.000 man. de marine nu nog
uit 50.000 en de luchtmacht telt
ongeveer 100.000 man. Belangrijk
hierbij is dat India hard op weg is
zelfvoorzienend te worden in zijn
wapenproduktie. Waarnemers me
nen dat India's afhankelijkheid
van buitenlandse wapenleveran
ties zeer sterk aan het afnemen is
Bovendien is India sinds 1974 een
kernmacht.
Wereldmacht
Het prestige als „grootste demo
cratie ter wereld" heeft India verlo
ren. Het land is nu naarstig bezig
zich op te werken tot een grote
onafhankelijke wereldmacht en
blijkens het laatste diplomatieke
offensief niet zonder succes. Daar
komt nog bij dat „democratie"
door de meeste ontwikkelingslan
den spoedig na hun onafhankelijk
heid toch al als „westerse luxe" was
afgedaan.
Weliswaar zal Chili op de komende
niet-gebonden top niet aanwezig
zijn. Alle niet-gebonden landen
hebben volgens het ministerie van
buitenlandse zaken in Colombo het
Chileense bewind veroordeeld van
wege zijn harde dictatuur en de
schending van de rechten van de
mens Als dat echter een funda
menteel criterium zou zijn voor het
deelnemen aan de komende confe
rentie, zal het in Colombo niet erg
druk worden. Veel landen zullen
dan verstek moeten laten gaan,
waaronder India.
