Jakoenin: nog geen
psalm lezer
zonder toestemming
Godsdienstvrijheid toch
in partijprogram DDR
Geen kerkgeld
voor geweld
Vandaag
CHRISTENEN IN SOWJET-UNIE (2)
Blanken dankbaar voor
gereformeerd besluit
Misdadige samenspanning"
Onze adressen:
Bijbelschool bezig met de moraal
VOORBIJGANGERS
WOENSDAG 2 JUNI 1976
KERK-BINNENLAND
TROUW/KWARTET 2
Officieel kent de Sowjet-Unie sinds de revolutie de grondwettelijke scheiding tussen kerk en
staat. In de eerste na-revolutionaire jaren was deze regeling voor de kerk en met name voor de
baptisten een ware opluchting. De orthodoxen, die door de tsaar gehinderd waren, mochten weer
een patriarch kiezen en de baptisten raakten de discriminatie kwijt, waar ze onder het tsarisme
onder gebukt waren gegaan. Achteraf is wel eens gezegd dat de revolutionairen de baptisten
voortrokken om daarmee de orthodoxen te treffen. De feiten ondersteunen deze veronderstelling
echter niet.
De Jonge revolutionairen hadden
mededogen en een zekere sympa
thie voor kerkleden. Marx had ge
zegd dat godsdienst opium was en
de jonge revoluUonairen wilden de
gelovigen wel helpen met het „af
kicken". De kerk stelde zich op een
hautain standpunt. De poorten van
de hel zullen ons niet overweldigen,
meende de hiërarchie. Zij verkon
digde luidkeels dat al dat commu
nistische gepraat ijdel gezwets was
en dat de waarheid in de kerk en
niet in de partij te vinden was
Naarmate de revolutie zich doorzet
te nam de tegenstelling tussen de
kerk en staat toe. totdat tijdens de
landbouwhervormingen in het eind
van de jaren twintig de kerk mas
saal aangepakt werd. Tienduizen
den kerkgebouwen werden geslo
ten. vele duizenden gelovigen kwa
men om of werden verbannen. In
1939 waren er nog rond honderd
kerken in gebruik naast ongeveer
500 functionerende kerken van de
inmiddels opgeheven „nieuwe
orthodoxe kerk". Er werkten in dat
Jaar nog maar vier bisschoppen. In
de oorlog met Duitsland leek het er
even op of de kerk zou deze kant
kiezen De Duitsers openden overal
waar zij de baas werden de kerkge
bouwen weer Maar de kerkleiding
In de persoon van metropoliet Ser-
gej riep op tot verzet tegen de fas
cisten Hij besloot zijn oproep op 22
Juni 1941 met de woorden- „De kerk
van Christus zegent alle gelovigen,
die de heilige grenzen van ons va
derland verdedigen. Moge God ons
de overwinning schenken."
Sergej drukte hiermee een alge
meen gevoelen in de kerk uit. In
deze situatie wilde de kerk het aan
gedane onrecht vergeven. Eind 1942
riep metropoliet Sergej de kerk op.
geld te geven voor een speciale
pantsereenheid en in begin 1944
doo^lder^chippej
stelde de kerk een volledige
tankbrigade ter beschikking van
Stalin. De dictator gaf daarna toe
stemming voor een concilie, tijdens
hetwelk motropoliet Sergej tot pa
triarch werd gekozen. Er brak voor
de kerk een lente aan. Theologische
opleidingsinstituten en kloosters
werden heropend. Vele kerken kon
den weer in gebruik genomen wor
den en toen Stalin overleed waren
er volgens schatting zo n 25.000
priesters n eer aan het werk in onge
veer 16.000 kerken
Weer gesloten
In het Westen is het nooit duidelijk
geworden dat Nikita Chroesjtsjow
niet alleen een einde maakte aan
Stalins persoonlijkheidscultus,
maar ook aan diens betrekkelijk
liberale kerkppolltiek.
Chroesjtsjow sloot weer duizenden
kerken en kloosters Volgens de dis
sidente priester Gleb Jakoenin wer
den ln de jaren 1959 tot 1965 10.000
kerken gesloten. Op dit moment is
de situatie tamelijk stabiel. Er zijn
in de Sowjet-Unie ongeveer zeven
tot achtduizend open kerkgebou
wen. waarvan er veertig in Moskou
staan.
Voor de orthodoxen is het kerkge
bouw van grote betekenis Zij wil
len immers in de kerk het hemelse
mysterie aanschouwelijk maken. In
de tijd van de sluitingen onder
Chroesjtjow werden in sommige ge
vallen kerken van de orthodoxe pa
rochies dag en nacht bewaakt door
mannen met knuppels. In enkele
gevallen haalde zulk soort verzet
wel wat uit. Zo heeft de regering in
de jaren 1959 tot 1965 grote moeite
gedaan om het Podsjajawkaje-
klooster in de Oekraïne te sluiten,
maar zij slaagde niet als gevolg van
verzet van de zijde van de monni
ken en de gelovigen in de buurt.
Stilzwijgen
Doorgaans reageerde de leiding van
de kerk echter met gedwongen
stilzwijgen, hetgeen grote te
leurstelling wekte bij grote groepen
kerkleden. Bij de orthodoxen
heerst een sterk ontwikkeld gevoel
van katholiciteit, waardoor men
niet zo gauw geneigd was het
kerkverband te verbreken. Maar
onder de baptisten traden verschei
dene gemeenten uit de unie. omdat
de staat eiste dat de leiding van de
unie een aantal maatregelen aan de
gemeenten oplegde die men als
schadelijk voor het kerkelijk leven
ervoer. Een actiegroep besloot een
nationale protestvergadering te
houden om de relatie tussen de
staat en kerk aan de orde te te
stellen.
Deze actiegroep (in het Russisch „in-
itiatiwniki") gaf later zijn naam aan
de groep niet-geregistreerde baptls-
De orthodoxe Kerkdienst erva
ren de gelovigen als een mys
terieuze presentie van het he
melse De kerken hebben een
weldadig gezellige mystieke
sfeer.
tengemeenschappen, die aanstonds
in zware politieke moeilijkheden ge
raakten. Vele leden werden gearres
teerd en voor korte of langere tijd
gevangengezet of verbannen. Enkele
malen kwamen voorbijgangers of ac
tieve gemeenteleden op mysterieuze
wijze om. In enkele gevallen werden
ouders uit de ouderlijke macht ge
zet, als zij hun kinderen volgens hun
gelovige overtuiging opvoedden.
Ondergronds
Het orthodoxe protest was veel meer
ondergronds. Pas in 1966. toen de
twee jonge priesters Echliman en
Jakoenin een open protestbrief aan
de patriarch zonden, werd er iets van
in het Westen bekend. Eerder had
bisschop Jermogen geprotesteerd.
In alle gevallen had dit ernstige ge
volgen voor de protesteerders. Jer
mogen werd naar het Oosten verban
nen en Jakoenin werd als priester
aan de kant gezet. De kerkleiding
voorkomt echter dat dit soort men
sen martelaren worden. Zo had Ja
koenin tot voor kort nog een baantje
als koorlid in een kerk in een dorpje
vlakbij Moskou. Echliman is verdwe
nen uit de protestbeweging.
Wie Jakoenin (42 jaar) opzoekt in
zijn flat in een Moskouse buurt komt
onder de indruk van de moed van
deze man. Zonder overdreven na
drukkelijk te doen. vertelt hij over
de omstandigheden waarin zijn kerk
verkeert. Hij erkent de mogelijkheid
dat er naast de gewone kerk in de
Sowjet-Unie ook nog iets als een
ondergrondse orthodoxe kerk kan
bestaan. Zekerheid is er echter niet.
„Niemand kent haar geografische
verspreiding. Maar er zijn geruchten
dat deze kerk enkele bisschoppen
heeft. Er zouden bij deze kerk ook
enkele oude monniken en nonnen
behoren, die een teruggetrokken le
ven leiden in bijvoorbeeld de Kauka-
sus. Rondom hen schijnen groepen
jongeren te bestaan.Er zouden enke
le duizenden als monnik leven, maar
er zijn geen duidelijke grenzen tus
sen deze ondergrondse kerk en de
officiële orthodoxe kerk. Naast de
catacombenkerk is er een half-legale
organisatie, die groeiende is. Maar ik
kan geen getalsschattingen geven",
zegt Jakoenin.
„Onwaardig"
Jakoenin. die in de assemblée van de
Wereldraad van kerken in Nairobi de
aandacht trok met een brief, die hij
samen met de fysicus Lev Regelson
had geschreven, houdt vol dat hij de
hiërarchie in het geloof als wettig
blijft erkennen. Maar hij vindt dat
die hiërarchie niettemin „onwaar
dig" is. Zijn redenering is als volgt:
„De kerk heeft twee kanten. Ener
zijds is zij een geheimnisvol myste
rie. waarin het Goddelijk geheim ten
volle wordt bewaard. Aan de andere
kant speelt de kerk een rol in de
geschiedenis van de wereld. In dit
laatste opzicht bevindt de kerk zich
in een verkeerde positie. De kerk is
ziek. In de laatste tien jaar is er
inhoudelijk niets veranderd; er wa
ren geen verdere verslechteringen,
maar van de gesloten kerken is er
bijvoorbeeld niet één heropend en de
regering speelt nog steeds de baas
over het dagelijkse kerkelijke leven.
Geen enkele wijding of handopleg
ging van een bisschop of psalmlezer
kan bijvoorbeeld zonder toestem
ming van de staat plaatshebben. Al
le lijsten en gegevens van mensen
die in de kerk wat doen. worden
overgebriefd aan het uitvoerend co
mité in het rayon. En als de autori
teiten van iemand vinden dat hij
ongewenst is, dan kan hij zomaar
ontslagen worden."
Grofheid
In de kerk wordt het als een grote
grofheid ervaren, dat de overheid
steeds de namen wil hebben van
ouders, die hun kind laten dopen of
van jongelui, die in de kerk willen
trouwen. Jakoenin zegt hierover:
„De priesters worden daarmee ge
dwongen als verraders op te treden.
Zij worden tot de nieuwe judassen
gemaakt. Wie weigert mee te werken
wordt ontslagen. Toen ik als geeste
lijke werkte in de stad Dimitrow,
kwam er in 1964 een jong paartje in
de kerk om te trouwen. Ik schreef
hen in het register in. Ik vroeg of zij
daar geen bezwaar tegen hadden,
omdat het wel eens op hun werk
bekend zou kunnen worden. Hij zei
toen dat hij lid van de partij was en
dat zij elkaar van hun werk kenden
in een geheim onderzoekinstituut.
Toen zij zich realiseerden wat zij
voor risico liepen, zagen zij af van
het kerkelijk huwelijk. Zij wilden
dat ik hun naam uit het register zou
schrappen. Toenik voorstelde dat zij
op een andere dag terug zouden ko
men om „stilletjes" te trouwen, kwa
men ze niet meer opdagen."
De geestelijken maken dit soort ge
schiedenissen herhaaldelijk ook nu
nog mee. Als je langs een kerk komt.
waaruit zingen te horen is en de deur
is op slot. dan kun je er zeker van
zijn dat er een doop of huwelijk is,
die voor een der aanwezigen compro
mitterend kan zijn.
-7-
Van een onzer medewerkers
BERLIJN Het door de
Oostduitse kerken bezorgd te-
gemoetgeziene SED-
partijcongres is voorbij en
heeft een, wat deze zorgen be
treft. verrassende wending
genomen.
Het voorlopige partijprogramma, dat
maanden geleden al aan het volk van
de DDR werd voorgelegd door mid
del van publlkatie in het partijblad
van de SED „Neues Deutschland"
had schrik teweeggebracht, onder
meer omdat de waarborg van
godsdienstvrijheid daarin niet meer
werd genoemd.
De inspraakprocedure, die op de pu-
blikatie volgde, blijkt wel degelijk
invloed te hebben gehad op de defini
tieve tekst van het programma, dat
na het congres in Neues Deutschland
is afgedrukt.
De aandachtige lezer heeft in dat
stuk van zes volle dagbladpagina's
de verloren gewaande clausule kun
nen terugvinden:
„De socialistische staat garandeert
alle burgers hun politieke vrijheden
en sociale rechten: het recht op ar
beid. het recht op ontspanning, op
Van een onzer medewerkers
JERUZALEM Het Israëlische hooggerechtshof heeft Mirjam en
Jacob Hutchins tot een boete veroordeeld en hun „misdadige sa
menspanning" verweten. Zij hadden gewild, dat de staat Israël hun de
rechten zou geven die joden volgens de wet op de terugkeer toevallen.
Het hooggerechtshof heeft echter duidelijk gemaakt, dat de Hutchins
niet tot het joodse volk kunnen worden gerekend, ook al zijn zij in 1971
in Chicago tot het jodendom overgegaan. Het rabbinale hof in Chicago
had namelijk het Israëlische ministerie van binnenlandse zaken laten
weten, dat het zich bij de toetreding tot het jodendom van Mirjam en
Jacob Hutchins had laten misleiden. Zij zijn aanhangers van een
evangeliserende christelijke sekte en waren tot het jodendom overge
gaan om van binnenuit joden met hèt christendom in kennis te brengen.
„Zoiets is nog nooit vernomen." zei een van de rechters van het
hooggerechtshof. Een ander noemde het „een misdadige samenspan
ning van missionarissen met de bedoeling joden van hun geloof los te
scheuren. Maar zonder geloof is er geen bestaan voor het volk Israël
mogelijk." Mirjam en Jacob Hutchin worden niet als joden beschouwd
in Israël.
Van een onzer redacteuren
PRETORIA Het besluit van de gereformeerde synode, de
aanbeveling van financiële steun aan het speciale fonds van het op het communistische samenleven
programma tot strijd tegen rassenwaan op te schorten, heeft
onder de blanke Zuidafrikanen opluchting en tevredenheid
gewekt.-
Dr. Klaas van Wijk de Vries van de
Dopperkerk meent dat het besluit
wtjgt op een kentering bij de Neder
landse gereformeerden De Vries
meent dat dit komt door het krachti-
ge standpunt, dat de blanke gerefor
meerden in Zuid-Afrika tegenover de
AMSTERDAM
Postbus 859.
Wibautstraat 131
Tel 020-913456
Telex 13006
ROTTERDAM/DORDRECHT:
Postbus 948.
Westbiaak 9. Rotterdam
Tel. 010-115588
DEN HAAG/LEIDEN:
Pustbus 101.
F arkstraat 22. Den Haag
Tel. 070-469445
ZWOLLE/GRONINGEN.
Postbus 3.
Melkmarkt 56. ZwoUe
Tel. 05200-17030
Nederlanders hebben ingenomen.
Van Wijk de Vries verwacht dat dé
band tussen zijn kerk en de Neder
landse gereformeerden, die begin dit
jaar werd verbroken, hersteld zou
kunnen worden, wanneer de Neder
landse kerk tot „wijsheid" komt."
Moderator (synodevoorzitter) D. P.
M. Beukes van de Nederduits gerefor
meerde kerk (NG Kerk) is door het
gereformeerde besluit aangenaam
verrast en er dankbaar voor. ..Dit is
het waarvoor de NGKerk zich steeds
heeft beijverd." zei hij tegen het
dagblad Die Burger Ds. Beukes be
schouwt het besluit als een teken van
een ommezwaai naar rechts in Euro
pa. Dit besluit plus het besluit van
een maand geleden, dat opgetreden
zal worden tegen predikanten, die
afgedwaald zijn van de leer kan het
begin worden van een versteviging
van de banden tussen de twee ker
ken. De moderator van de Kaapse
synode van de NGKerk. dr. J. D
Vorster. die eveneens zijn blijdschap
over de opschorting van steun aan
het fonds van het PGR uitsprak,
maakt nog wel bezwaar tegen het
plan van de gereformeerden, een ge
sprek over rassenwaan aan te knopen
met de Wereldraad van kerken. Ook
de uitspraak dat de Nederlanders
staan achter de algemene doeleinden
van het PGR kan de goedkeuring
van dr. Vorster niet verwerven.
gratis onderwijs en gezondheidszorg,
op materiële zekerheid bij ouderdom
en ziekte; gelijke rechten voor alle
burgers, onafhankelijk van ras. nati
onaliteit. wereldbeschouwing, reli
gieuze belijdenis en/of sociale status.
Hij garandeert gelijk recht voor man
nen en vrouwen op alle terreinen van
het politieke, maatschappelijke en
culturele leven."
Het stuk onderscheidt zich van het
partijprogramma van dertien jaar ge
leden opvallend door een veel nuch
terder en zakelijker taal. Het Rus
sische. bijna „religieuze", woordge
bruik heeft rrien laten varen Verder
is voortdurend sprake van de „ent-
wickelte" socialistische maatschap
pij; een gevorderd socialisme dus
op weg naar het volledige communis
me
Van daaruit worden bepaalde passa
ges duidelijk, zoals die over de wo
ningbouw Heeft men eerst om prak
tische redenen alleen maar zoveel
mogelijk gebouwd, nu wil men in de
woningbouw ideële elementen invoe
gen: mogelijkheden voor een hoge
wooncultuur. voor zinvolle vormen
van vrijetijdsbesteding en voor het
versterken van de betrekkingen tus-
«n de bewoners onderl.ng voorspel AMSTERDAM - Volgens de heer W. A. Bijvoet, voorzitter van de
Het weglaten van het gedeelte over stic.htln§ .-Geen kerkgeld voor geweld", wordt zijn stichting
vnjheid van Tod^i'enst w" gesteund door tegen de dertigduizend sympathisanten,
reldbeschouwing moet ook te maken
In een advertentie „namens tiendui
zenden verontruste lidmaten van de
gereformeerde kerken in Nederland
en andere gezindten" in onze krant
van gisteren sprak de heer Bijvoet
Van een onzer verslaggevers
gehad hebben met de „gevorderde"
socialistische staat. Het afsterven
van de religie diende zo langzamer
hand merkbaar te worden, al was het
maar door de religie dood te zwijgen.
BILTHOVEN „De christelijke mo
raal is de moraal van een groep die in
onze moderne samenleving steeds
meer in een minderheidspositie
komt te staan." Dat zei dr. J. Rinze
ma, ethicus en gereformeerd predi
kant te Soest op de jaarlijkse school
dag van het Nederlands Bijbel Insti
tuut gevestigd in Bosch en Duin. bij
Bilthoven. Ter afsluiting van het 28e
schooljaar van deze driejarige mid
delbaar theologische opleiding wa
ren ruim vierhonderd mensen naar
de aula van de Christelijke
Technische school te Zeist gekomen.
Dr. J Rinzema sprak er over de
vraag naar goed en kwaad.
Wil een samenleving in stand blij
ven. aldus dr. Rinzema, dan is het
zonder meer noodzakelijk dat er een
zekere mate van overeenstemming is
over datgene wat kan en niet kan.
Anders bestaat het gevaar dat deze
samenleving aan haar eigen innerlij
ke verdeeldheid ten onder gaat
Om tot een eigentijds oordeel te ko
men over goed en kwaad, staat de
christenheid de bijbel als be
langrijkste bron ter beschikking. Dit
ondanks alle problemen die er aan
het Schrtftgebruik in de ethiek ver
bonden zijn De bijbel is een bron
van motivatie en inspiratie voor ie
dereen die dagelijks met de Schrift
omgaat Bovendien wijst het op een
onopgeefbare m de ethiek: ook in de
bijbel zelf komt men in aanraking
met verschillende cultuurperioden
met de daaraan verbonden moraal-
systemen.
Evenals in de begintijd van de chris
telijke kerk is de moraal van de
christelijke kerk een minder-
heidsmoraal. Er is geen sprake meer
van een monopoliepositie zoals die
er eeuwenlang is geweest. Dr Rinze
ma sprak echter de hoop uit dat deze
minderheidsmoraal missionair en
wervend mag zijn en dat in deze tijd.
waarin veel mensen het „niet meer
zien zitten", een licht mag opgaan.
Vanuit dit geloof hebben christenen
de taak om zending en evangelisatie
te bedrijven.
zijn dankbaarheid uit voor het be
sluit van de gereformeerde synode
om de steun aan het speciale fonds
van het anti-racismeprogram van de
wereldraad van kerken op te schor
ten. Tevens riep hij op. geen gehoor
te geven aan de oproep van „Betaald
Antwoord".
De heer Bijvoet begon zijn actie
„Geen kerkgeld voor geweldnadat
de gereformeerde synode in maart
1974 besloten had. het speciale fonds
te steunen. Onder andere riep hij de
kerkleden in een open brief op. 25
procent van hun kerkelijke bijdrage
te blokkeren, zolang het synodebe
sluit niet zou zijn ingetrokken. In
oktober vorig jaar werd de actie om
gezet in een stichting. Inmiddels zijn
enkele brochures verschenen, waarin
de heer Bijvoet het Zuidafrikaanse
apartheidsbeleid verdedigt. Hij heeft
tweemaal een bezoek aan Zuid-
Afrika gebracht, waar zijn zoon
woont.
Zelf behoort hij niet meer tot de
gereformeerde kerken. Na jaren van
verontrusting bedankte hij enige tijd
geleden als lid. voornamelijk om de
politiek in de preek. Na een gesprek
met zijn predikant meldde hij zich
vorig jaar weer terug, maar de kerke-
raad wilde hem. naar zijn zeggen, niet
accepteren, zolang hij niet bereid
was, zijn actie „Geen kerkgeld voor
geweld" te staken. Daardoor is hij nu
nog kerkelijk dakloos.
NED HERV KERK
Beroepen te Giessen (NB): J. van
Drenth, industrie-pred. te Ede.
Beroepen te Kamerik: J. E. de Groot
te Neerlangbroek; te Voorburg: R.
Crouwel te Bunnik.
Aangenomen naar- Sliedrecht: H. G.
Oostinga te Lisse, die bedankte voor
Groningen: naar Angeren (parttime;
toez.): mevr. M. E. v. d. Berg-Warners
kand. te Zetten;
Bedankt voor Klaaswaal: P. Vermaat
te Vlaardlngen.
GEREF. KERKEN
Aangenomen naar Vlaardingen: drs
H. Eikelboom te Brussel; de benoe
ming tot bijstand in het pastoraat te
Drachten: J. Z. Potjer em.pred.
aldaar.
GEREF. KERKEN (Vrijg.) Beroepen
te Ommen: H. J. Boiten te Zuidwol-
de (dr).
Aangenomen naar Stadskanaal: P.
Groenenberg te Uithuizen die be
dankte voor Bergentheim. Den Hel
der. Harlingen, Meppel, Rouveen.
Spakenburg-Zuid. Terneuzen. Ure
terp. Utrecht-Noordwest en
Zutphen.
CHR. GEREF. KERKEN
Beroepen te Emmeloord: M. de Boer
vlootpred. te Willemstad (Cura.ao);
te Goes: J. Verhage te Meppei; te
's-Gravendeel: H. P. Brandsma zen-
dingspred.. wonende te Amersfoort
Aangenomen naar Veenendaal: J.
van Mulligen te Rotterdam-Zuid.
GEREF. KERKEN
Beroepen te Joure: B. Koekkoek te
Waddinxveen.
Ds. H. Gordeau
Bijna 69 jaar oud is in Enschede
overleden ds. H. Gordeau. Hij was
hervormd predikant te Wolsum en
(van 1946 tot 1966) in Eibergen. Daar
na was hij nog enkele jaren leraar
godsdienstonderwijs en klassieke ta
len aan het Ichthus-college te En
schede.
Ds. C. C. Pijpers
Op de leeftijd van 66 jaar is overle
den ds. C. C. Pijpers te Den Haag
Ds. Pijpers was vanaf 1937 predikant
achtereenvolgens te Hengelo (vrijz.
herv.). Zweeloo (herv.). Voorburg
(NPB). Curacao (ver. prot. gem en
na zijn terugkeer uit Curacao voor
ganger van verschillende afdelingen
vrijzinnige hervormden in het West-
land en tevens leraar godsdienston
derwijs.
BETROUWBAARHEID
Er is de laatste dagen nogal ge
schermd met het begrip betrouw
baarheid. Door het niet afgeven van
de garanties aan de medewerkers
aan het leveren van de beruchte
kernvaten en door het niet nakomen
van beweerde beloften van de kant
van de regering, en nu vooral door de
vertraging in de besluitvorming ten
aanzien van deze affaire zou ons be
drijfsleven in de wereld een klap
hebben gekregen, met name wat de
betrouwbaarheid van dat bedrijfsle
ven betreft. Het is maar de vraag wat
men onder betrouwbaarheid ver
staat. De regering heeft niet gewei
gerd om de gevraagde garanties te
geven, maar gesteld dat ze dat wel
gedaan zou hebben, dan is niet in te
zien waarom er dan minder betrouw
baarheid zou ontstaan. Zeker niet bij
de miljoenen die nog altijd vol hoop
uitzien naar hun bevrijding in deze
wereld. Die zouden uit die weigering
zonder enige uitzondering juist
moed gekregen hebben. Eindelijk
een instantie die openlijk neen zegt
tegen onze verdrukkers. En dat zelfs
met schade voor zichzelf, 't Is maar
de vraag waaraan een volk trouw wil
zijn. Aan eigen handelspositie en
welvaart of aan het heil van onze
broeders in de wereld. Die laatste
trouw zal vele christenen in het be
drijfsleven toch meer moeten toe
spreken dan die eerste. Hier was
even sprake van een keuze. Maar die
kan voor christenen toch niet moei
lijk zijn. Waarom gebeuren er toch
eigenlijk nooit wonderen? Waarom
komt er nu niet een christelijke
groep van mensen uit de grote be
drijven die ronduit verklaren graag
winst te maken en geld te verdienen
voor iedereen, maar niet op deze
wijze. En waarom zou dat eigenlijk
een wonder genoemd moeten
worden
Drs J. Schoneveld
Drs J. Schoneveld. predikant van de
Nederlandse hervormde kerk voor
buitengewone werkzaamheden (the
ologisch adviseur in Jeruzalem), pro
moveert 17 juni tot doctor in de
godgeleerdheid aan de rijksuniversi
teit te Leiden. Zin proefschrift (in het
Engels) is getiteld: „De bijbel in de
Israëlische opvoedkunde. Een studie
van benadering der Hebreeuwse bij
bel en de onderwijzing ervan in de
Israëlische opvoedkundige litera
tuur." Promotor is prof. dr P. Roest,
terwijl prof. dr Zwi Adar uit Jeruza
lem als co-promotor optreedt.
