2ousin-cousine" te
'ijblijvend
Time is méér
dan een
Van Oosterse mystiek
tot pianolo-muziek
LM PREMIERES VAN DEZE WEEK
„In de kaart gekeken":
vijf eeuwen speelkaarten
20 voor
Dé 120 mm
filtersigaret
Slecht slot aan
„De nacht van
de rode lansiers
ilongaties
reprises
Veronica wil
betere verdeling
van de zendtijd
Pro Musica Nova Bremen (2)
10 -j?1 MEI 1976 FILM-KUNST TROUW/KWARTET PS 11 - RH 13
door R. N. Degens
De dingen zijn niet zoals ze schijnen
in een beroemd Engels regiment, ge
stationeerd in India in 1878. Daar
komen twee jongelieden van goede
familie, die nog moeten bewijzen dat
ze het rode lansiers-uniform waardig
zijn, in de film „Conduct Unbeco
ming" oftewel „De nacht van de rode
lansiers" spoedig achter.
De een is de verdachte in een onoffi
cieel proces van lagere officieren,
omdat hij de weduwe van de regi-
mentsheld walgelijk heeft toegeta
keld, de ander moet hem verdedigen.
Tijdens de verhandelingen worden
heel wat sluiers opgelicht en gordij
nen weggeschoven, maar daarachter
verschuilt zich, naar goede thriller
traditie. steeds een nieuw geheim.
Nu eens krijgt men de indruk dat het
met de veelbezongen eer maar scha-
meltjes is gesteld, dat uitsluitend
botteriken, sadisten en hypocrieten
zich tot de militaire dienst voelen
aangetrokken, dan weer komt er een
andere aap uit de mouw en blijkt het
hart toch meestentijds op de rechte
plaats te worden gedragen.
Éinaux en Marie-Christine Barrault in „Cousin Cousine"
v
Michael Anderson blijft in zijn verfil
ming van ..Conduct Unbecoming"
stevig staan op het fundament van
het gelijknamige toneelstuk en hij
heeft een keur van (deels bedaagde)
ster-acteurs aangetrokken om de fi
guren zoveel mogelijk reliëf te ge
ven: Michael York, Richard Atten-
borough, Trevor Howard, Stacey
Keach, Christopher Plummer, Su
sannah York en James Faulkner, om
de belangrijkste te noemen, 't Is best
een spannend drama dat zich daar
langzaam doch zeker ontvouwt, het
is alleen jammer dat met name Su
sannah York zich te buiten gaat aan
gênante over-acting en dat het einde
zo tegenvalt. Dat had in het geheel
niet gehoeven, dunkt me: zelfs een
leek kan uit de losse hand een stuk
of drie boeiender varianten ver
zinnen.
aar geleden trok het de
an de Franse regisseur
larles Tacchella, de
-fictionachtige film
e en grande Tartarie"
Cinemanifestatie te
t veel belangstelling,
rsteling was, alhoewel al-
st van humor ontbloot,
'el erg grimmig van con-
het verbaast dan ook
ns dat hij zijn carrière
)t met een vrij zachtzin-
kousine" begint met de brui-
I twee mensen die de eerste
Jlang achter de rug hebben:
loeder en grootmoeder, is vijf-
r bruidegom over de zestig,
t mag niet hinderen: er wordt
Ig feestgevierd.
\ichten worden gedoofd blij-
rthe (Marie-Christine Bar-
Ludovic (Victor Lanoux)
'lij is de dochter van de bruid,
teef van de bruidegom en hun
Dten zijn er voor een paar uur
»ar vandoor. Deels uit wraak,
ïdat ze zich tot elkaar voelen
>kken, blijven Marthe en Lu
saar ontmoeten en dat is ook
moeilijk, want in de grote,
ite familie zijn feesten en be-
sen aan de orde van de dag.
zo nu en dan eens fijn samen
je uit en hebben enorm veel
Thuis wordt ze dat natuurlijk
ïpeperd, maar ze zijn vrien-
tn minnaars, dus hun zuivere
geeft een enorme steun.
Tot het er natuurlijk toch van komt:
de liefde doet zijn intrede, er ontstaat
een hartstochtelijke verhouding en
liever dan die door achterbaksigheid
te laten voortwoekeren gaan ze er
samen voorgoed vandoor. Heel eer
lijk, heel openlijk, met een handdruk
en een kus voor de beduusde huwe
lijkspartners.
„Cousin-cousine" heeft aardige mo
menten en vooral de familiebijeen
komsten (waarbij tal van typen let
terlijk en figuurlijk in het zonnetje
worden gezet) lijken met moeiteloos
realisme te zijn gemaakt, maar men
kan zich niet aan de indruk onttrek
ken, dat Tachella zich in deze fjlm
wel erg vrijblijvend opstelt. Zo ge
makkelijk kan het toch niet gaan:
weliswaar zijn de echtgenoten van de
geliefden geenszins van feilen vrij te
pleiten, maar of men ze zo gemakke
lijk voor oud vuil kan achterlaten als
hier wordt gesuggereerd valt toch te
betwijfelen. Temeer omdat de psyche
van Marthe en Ludovic deze wreed
heid eigenlijk niet toestaat: het zijn
zachtaardige mensen, eerder voorbe
stemd om getrapt te worden dan om
trappen uit te delen. Als hetTacchel-
la's bedoeling is geweest via een tra-
gi-comedie aan te tonen dat echte
liefde egoïstisch behoort te zijn, had
hij zijn visie onbarmhartiger moeten
uitwerken. Nu lijkt alles teveel op een
sprookje.
Amstcrdam-Lcidscplcinthcater, 14 jr.
AMSTERDAM Naast de tentoonstelling van speelkaarten
„Fisc-Aas" in het Belastingmuseum te Rotterdam die vooral
gespecialiseerd is op de belastingheffing op het kaartspel is er
nu ook de expositie „In de kaart gekeken" in het Museum
Willet-Holthuysen te Amsterdam waar tot 5 juli Europese speel
kaarten van de 15e eeuw tot nu te zien zijn.
3tes rouges. Harde film van
Chabrol over bourgeois-
tielen die tot moord voeren,
hele week in Studio G.,
hort.
Ie. Meesterlijk mozaïek van
jrn a, gesitueerd in de stad van
LlA ntry and Western-music, ge-
adoor Robert Altman. De ge-
week in Alhambra 2.
dam.
nedianten. Meesterlijk Grieks
,n Theo Angelopoulos over
rogen periode van de geschie-
toals die zich weerspiegelt in
^vallen van een groep reizen-
eelspelers. 25 mei Arnoldus-
jHoofddorp; 26 mei Filmhuis
27 mei Filmhuis Zaandam,
{erkat. Prachtige film van de
t overleden Italiaanse regis-
(cino Visconti, over het verval
a Siciliaanse familie in de vo
uw. Met Burt Lancaster in de
>1. De gehele week in Roxy,
tn.
puberflöte. Bergman's char-
verfilming van Mozart's be-
j opera. De gehele week in
Eindhoven,
rrntyjom los te lopen. Ontroerende
1 onfntaire over maatschappelij-
van geesteszieken door
lliaans collectief. 23, 25 en 26
iïjkhuis Den Haag; 22 mei
Ier, Tegelen.
eeiïnes. Trieste documentaire
bbert Kramer over een verlo-
Ineratie in Amerika 26 mei
ïloorn; 27 mei De Bakkerij,
'um.
cr is dood. Meesterwerk van
Ferreri over een man die uit
ng zijn vrouw doodt. 21 mei
16/70, Dordrecht.
Deout der Aarde. Sympathieke
)8.3(f>et veel sociaal engagement
c door McCarthy vervolgde
rt Biberman. De gehele week
hhuis Amersfoort.
nar/»s Roma ode aan de stad van
ma<Js hart. Rome. De gehele week
Cineac Reguliersbreestr.
rdam.
Hoe veel gebruikt ook, als „ge-
bruiksdingen" kregen kaarten in het
verleden weinig aandacht: incomple
te spellen werden weggegooid of ge
bruikt voor het maken van notities.
Van de vroegste spellen bleef dan ook
vrijwel niets bewaard. Toch zijn er op
deze tentoonstelling nog spellen uit
de 15e eeuw; het „Ambraser Hof-
jagdspiel" en het „Hofambterspeil",
(1440) beiden uit de Oostenrijkse kei
zerlijke verzamelingen. Ook uit de
16e en 17e eeuw zijn enkele zeldzame
en unieke stukken geëxposeerd.
Er zijn in totaal 278 spellen, waarvan
77 van Nederlandse makelij. In de
beginzaal wordt een overzicht gege
ven van kaarten met Franse, Duitse
Italiaanse en afwijkende symbolen
Eén zaal is gewijd aan de Neder
landse kaarten; met bijzondere aan
dacht voor de Amsterdamse speel
kaarten en hun makers van de 17e to
de 20e eeuw, een onderwerp dat tol
op heden noch in de literatuur noch
op tentoonstellingen voldoende aan
bod is gekomen.
van 9.30 tot 17.00 uur en op zon- en
feestdagen van 13.00 tot 17.00 uur.
Amsterdam-Cinerama, 14 jr.
Van een verslaggever
HILVERSUM Veronica heeft in
een brief aan de Raad van Beheer
van de NOS gevraagd om gunstiger
uren voor haar radioprogramma's.
Directeur Rob Out van de VOO
noemt vooral de uren op Hilversum 3
voor de VOO op vrijdagavond van
zeven tot acht uur en op Hilversum 4
zondagmorgen van acht tot negen
uur onrechtvaardig verdeeld.
Haar derde zenduur heeft de VOO
maandagsavonds op Hilversum 1
tussen elf en twaalf uur.
Out zegt dat het verzoek om gunsti
ger radio-uren in'de commissie pro
grammaleiders radio geen gehoor
heeft gekregen. Vervolgens deelt de
VOO echter mee, dat al haar radio
programma's hoge luisterdichtheid
scoren. Bij eén weekonderzoek werd
voor de aspirant-omroep zelfs met
160.000 luisteraars het hoogste week-
gemiddelde op Hilversum 4 geno
teerd.
(ADVERTENTIE)
Bewijzen
Een van de eerste bewijzen van han
del in speelkaarten te Amsterdam is
het bericht dat twee tonnen met
speelkaarten, in 1584. werden ver
scheept naar Lissabon. En het is nog
maar een paar jaar geleden, in 1969,
dat de laatste Amsterdamse, en Ne
derlandse speelkaartenfabriek ver-
dween.De expositie is „aangekleed"
door een aantal schilderijen met
kaartspelers, kaarten en door objec
ten die betrekking hebben op het
kaartspel: houtblokken voor het
drukken, sjablonen voor het inkleu
ren, kaartenhuizen e.d. Een curieuze
inzending van het British Museum
is Rembrandt's ets van de Amstel
bij de Oval uit 1645: op de gesleten
koperplaat werd later in minder
bekwame hand drie speelkaarten
toegevoegd.
Laatste troef van deze tentoonstel
ling: iedere 500ste bezoeker ontvangt
een oud kaartspelletje.
De openingstijden zijn op werkdagen
Van onze radio- en tv-redactie
AMSTERDAM Op 3 september
zal in het RAI-Congresgebouw in het
kader van de Firato een symposium
worden gehouden over de regionale
omroep. Dit symposium wordt geor
ganiseerd door de Amsterdamse
Draadloze Omroep (Stad), de Stich
ting regionale omroep Brabant
(SROB) en de NOS als verantwoor
delijke voor RONO en ROZ.
Time is langer dan een
gewone filtersi^iet
Time is slanker en
Time is bruin.
Time trekt aangenaam
licht
Time heelt méér
milde smaak
Proef het grote
Time-verschil.
BREMEN „Alles is nog steeds zoals het altijd was, maar dan anders."Deze uit het Zen-
Boeddhisme overgenomen wijsheid was als motto afgedrukt in het programma van het Pro Musica
Nova-festival van dit jaar in Bremen. Wat de organisatoren daarmee ook precies bedoelden, het
sloeg in elk geval wel op de als altijd betrekkelijk geringe publieke belangstelling voor festivals als
deze en ook op de ditmaal sterk vertegenwoordigde ooster-mystieke stroming in de programmering.
iN. Wielek-Berg
Terry Riley achter zijn elektronisch orgel in de studio van Radio Bremen
Het begon al de eerste avond in de
Martinikerk, met het optreden van
„Prima Materia", een groep van vijf
vocalisten uit Rome (leeftijden van
27 tot 40) die in witte gewaden in
lotushouding (zoiets als onze kleer
makerszit, met de handen op de kni
eën) met ieder een micorfoon voor
zich een meditatief zingen demon
streerden dat erg veel op muzikaal
snurken leek. Een van de daarbij
toegepaste technieken is het hoor
baar trillend laten ontsnappen van
adem, zonder dat het zingen wordt.
Vandaar. En door het „uitfilteren"
van bepaalde boventonen ontstaan
merkwaardige, fluitachtige klanken.
De meeste van de toegepaste
zangtechnieken zijn ontleend aan
Mongoolse en Tibetaanse muziektra
dities.
Volgens de beoefenaren en tevens
propagandisten van deze
zangtechniek die in Amerika veel
opgang maakt moeten we tot een
muziek komen die ontdaan is van al
het oneigenlijke, en die ons in staat
stelt de oorspronkelijke oertrilling
(wat dat ook wezen moge) te ontdek
ken. Jammer dat een dergelijk rein
begeren zich nog niet heeft meester
gemaakt van allen die in ons land iets
met het muziekleven te maken heb
ben. We zouden dan mooi van dat
geduvel over herstructurering van
het orkestwezen en het behoud van
de opera Forum en zo. af zijn. Overi
gens laat ook Prima Materia zich wèl
een goed honorarium betalen.
Goeroe
Evenals de in bepaalde kringen be
faamde Terry Riley, leeftijdgenoot
van La Monte Young (met zijn reeds
vermelde dpe-uren pianospel duurre-
cordhouder van dit festival) en ook
leerling van Pandit Pran Nath voor
klassieke Indiase muziek. Riley gaf
in Bremen op zijn elektronisch orgel
tje de allereerste uitvoering van „The
Shri Camel Trinity", vrij vertaald: de
drieëenheid van de kameel van god
heid Shri. Riley die ook tijdens de
festivaldagen letterlijk en figuurlijk
in het voetspoor liep van zijn goeroe
Pandit Pran Nath (die met Young en
Riley op het slotconcert avondraga's
uitvoerde) had in de nuchtere studio
de lichten uit laten draaien en zat in
het rose en wit gekleed met gekruiste
benen achter zijn twee-
klaviersinstrument op de grond. Zon
der bladmuziek, maar wel met een
klein fotootje van hemzelf samen
met de goeroe voor zich op het instru
ment.
Riley komt voort uit de wereld van
de pop-muziek en hij heeft jaren
geleden, ook hier in Nederland ge
kende en gewaardeerd, plaatopna
men van plezierig speelse eigen mu
ziek gemaakt. Gebaserd op herhalin
gen van korte motiefjes die geleide
lijk en bijna ongemerkt veranderen,
met melodische en ritmische ele
menten die ontleend zijn de Balinese
en Indiase muziek. Zijn „The Shri
Camel Trinity" verschilt hoofdzake
lijk in titel en in tijdsduur van zijn
vorige muziekjes. Want bijna twee
uur achter elkaar (met een korte
pauze) goochelt hij weer op de van
hem bekend fantastisch knappe ma
nier en met een ongeëvenaarde onaf
hankelijke vingertechniek, de be
kende geraffineerde klankjes en
kleurtjes uit zijn intrument. dat van
alle mogelijke technische hulpmid
delen is voorzien om de zaak nog
betoverender te kunnen maken. Ri
ley weet daar wel raad mee; het werd
weer een kundig opgebouwde
stroom van esthetische, ditmaal pas
toraal aandoende klanken, waarmee
hij moeiteloos de show op dit festival
stal.
Charlemagne Palestine had dat ook
Charlemagne Palstine (links) met de organisator van Pro Musica
Nova, Hans Otte.
wel gewild; ik kreeg de indruk dat hij
er afschuwelijk hard zijn best voor
deed; zonder succes. Hij hield zijn
„The golden mean" een pianowerk,
ten doop. Van de piano- en or
gelstukken die hij de laatste jaren
componeerde zegt hij zelf dat ze
steeds uit dezelfde elementen zijn
opgebouwd (net als bij Riley en La
Monte Young) en dat hij vóór de
uitvoering meestal nog niet weet wat
het gaat worden. Dat was aan „De
gulden middenweg" dan ook wel te
horen. Hij heeft er twee concertvleu
gels tegelijk bij nodig, die in de ook
weer geheel verduisterd zaal met de
klavieren naar elkaar toe staan. Pa
lestine zit in het midden er tussen en
bewerkt ze gelijktijdig ieder met één
hand.
Hij begint met het ontelbare malen
herhalen van een en dezelfde toon
die langzaamaan naar boven en naar
beneden wordt aangevuld met ande
re tonen tot octaafomvang. Rit
mische en dynamische nuancerin
gen zijn gering, hoewel hij soms aan
vallen van hevige vervoering lijkt te
krijgen, en dan gaat het er fortissimo
van langs. Dank zij (of ondanks) het
kettingroken van zeer kwalijk rie
kend sigaretten, die hem door een
assistent regelmatig tussen de lip
pen worden gestoken, hield hij deze
vermoeiende „act" een uur onafge
broken vol. Hij heeft trouwens een
goed getraind stel spieren want hij is
ook zes jaar beiaardier geweest; en
hij heeft maar vijf minuten pauze
nodig om daarna weer energiek ver
der te kunnen gaan. Dat deed hij, en
dat duurde nog ongeveer veertig
minuten.
Het publiek onderging het allemaal
lijdzaam en begreep waarschijnlijk
evenmin als ik waarom en wat Pales
tien de vorige avond tot diep in de
nacht had zitten repeteren voor deze
uitgesproken impulsieve vorm van
muziekmaken. die nog het meest be
vredigend en bevrijdend voor de uit
voerder zelf lijkt te zijn.
Pianola's
Met al zijn fysieke krachtpatserij
zou zelfs Palestien niet in staat zijn
de pianomuziek te vertolken die de
64jarige Conlon Nancarrow schrijft.
Die muziek is dan ook niet bestemd
voor een levende pianist. Nancarrow
Schrijft voor pianola's, de in de Jaren
twintig nog vrij populaire hulsin
strumenten die men door middel van
geperforeerde papieren rollen (zo on
geveer als bij een draaiorgel) kon
laten spelen. Door grammofoon en
radio is dit instrument verdrongen.
Nancarrow heeft het een nieuwe
functie weten te geven door er speci
ale composities voor te schrijven. Hij
noteert ze eerst in gewoon noten
schrift en brengt dat dan in „gaten
schrift" noot voor noot op de rol
over. Het bijzondere ervan is, dat
Nancarrow begrepen heeft hoe je de
ongelimiteerde technische mogelijk
heden van deze mechanische speel
manier maximaal kunt uitbuiten.
Hij schrijft in zijn stifkken ra
zendsnelle glissandi (die als
zweepslagen klinken) en accoorden
van bijvoorbeeld twintig tonen, snel
le staccatopassages en polyfone
structuren met toontrossen. Kort
om. Superman als pianist.
Scherpe klank
De „Studies for player pianos" (Etu
des voor pianola's) die tijdens Pro
Musica Nova ten gehore werden ge
bracht zijn geschreven voor twee pi
anola's. waarvan de ene door verhar
ding van de hamertjes een scherpe
metaalachtige klank voortbrengt.
Deze etudes, waarin Nancarrow (ge
lijk Chopin in zijn piano-etudes)
steeds van een bepaald technisch
gegeven uitgaat (staccato, oktaven,
gebroken accoorden enz.) fascineren
niet alleen door de effecten die je tot
dan niet voor mogelijk hield, maar
ook door de sterke muzikale fantasie
waaraan Nancarrow ze heeft
dienstbaar gemaakt.
Deze verbluffende „pianolistiek"
werd via bandopnamen ten gehore
gebracht. Nancarrow die niet om pu
bliciteit geeft en er ook geen tijd
voor heeft (hij werkt ongeveer dag en
nacht aan twee composities per jaar
en steekt de rollen zelf met de hand
uit) was niet aanwezig. Het was wat
presentatie betreft dus wel wat on
persoonlijk. maar de indruk die het
maakte was er niet minder om. Ik
dacht dat naast Terry Riley, deze
Conlon Nancarrow, de sterkste en in
elk geval de meest originele muzika
le persoonlijkheid van dit festival
genoemd kan worden. Ook al door
dat het principe waarvan hij met zijn
pianolamuzlek uitgaat zo voorde-
handliggend is dat iedereen zich af
vraagt waarom niemand daar eerder
op is gekomen.
