Wie echt evangeliseert,
gooit niet
een steen in een vijver
De zaak Judas
Vandaan
Bisschoppen, werkende jongeren en journalisten
•n METZLER-
Onze adressen:
VOORBIJGANG
ZATERDAG 10 APRIL 1976
KERK
TROUW/KWA
door dr. O. Jager
Het heeft lang geduurd, voordat de gereformeerden hun evangelisatieroeping begonnen te
verstaan. De zending is aanstonds geaccepteerd, de evangelisatie heeft steeds weer voor haar plaats
moeten vechten. Wel kende de Dordtse kerkenordening aan de ouderling (niet aan de predikant) de
taak toe ..ook anderen tot de christelijke religie te vermanen", maar dit drukte eerder een pretentie
uit (alle burgers in een bepaalde plaats moesten zich onderwerpen aan de Raad van de
Gereformeerde Kerk) dan een roeping tot evangeliseren.
Pas in 1872 zei de synode van de
afgescheidenen: heel de Christelijke
Gereformeerde kerk is een zendings
kerk in ons vaderland. Dat was het
begin van een geluid dat later meer
gearticuleerd zou klinken dat alle
gemeenteleden getuigend in de we
reld behoren te staan, dat de kerkelij
ke arbeid in al haar geledingen missi
onair gericht moet zijn en dat de kerk
niet slechts enkelingen uit de wereld
moet trekken, maar ook voor de sa
menleving een zegen moet zijn.
Na 1880 is de liefde voor de evangeli
satie weer verkoeld Kuyper was
meer organisator dan evangelist. Or
ganiseren neemt gemakkelijk de
vorm aan van zelfbeveiliging van de
,'roep. In dat klimaat kon de evange-
iisatie niet gedijen. De slagzin ..De
kerkdeuren staan toch open" iwaar-
tegen Lindeboom al in de jaren ze
ventig fel geprotesteerd had) ging
veer opgeld doen Zelfs werd in de
vungelisatie vanwege haar grotere
•penheid naar de wereld een gevaar
rezien voor de weerbaarheid van de
:erk.
'as toen de eerste wereldoorlog de
^reformeerde Kerken een beetje
sgemaakt had van de strijd voor
Ifbehoud. nam de synode van 1923
draad van 1872 weer op. Toch stak
t na de twééde wereldoorlog het
tntrouwen nog telkens de kop op:
eugd en Evangelie" werd door vele
rkelijke vergaderingen tegenge-
rkt. o.a. omdat ..van volledige sa-
•nwerktng met andere kerken in
evangelisatie geen sprake kon
n" (synode 1949 en 1952».
•chts enkele klimaatgevoelige
•sten hadden er een vermoeden
n. hoe moeilijk het zou worden om
i Auschwitz" het evangelie te ver
idigen en wat voor stroomversnel-
:en de kerk in de crisis zouden
ngen Hoe onontwijkbaar die cri-
was, bleek pas toen bv. de werkers
clubhuizen begonnen te ontdek-
hoeveel er in het kerkelijk leven
■t gestempeld was door het evange-
maar door het cultuurpatroon
i het doorsnee-kerklid dat maat-
appelijk tot de middenklasse be-
<rde. Maar jarenlang bleven ande
ragen centraal staan in de discus-
vanuit een taai coneurrentie-
ken (moet de kerk allereerst be
en of vermeerderen, het Woord
ngen of daden stellen?) en vanuit
:org voor de juiste gezagsverhou-
gea (hoe verhoudt zich de taak
ambtsdragers tot die der geineen
den?).
ADVERTED T.ES
BESLISSENOE VRAAG
V te*r v,»i M»r. ol O
R It EEN TUD OM TE STERVEN
1J.S0
Zui-
Om
[Ep! KOK KAMPEN
bril: jcJcrs oogmerk!
AMSTERDAM
Postbus 859
Wibautstraat 131
Tei 020-913456
Telex 13006
ROTTERDAM DORDRECHT.
Postbus 948
Westblaak 9 Rotterdam
Te 010-115588
DEN HAAG/LEIDEN
Postbus tov
Parkstraat 22 Den Haag
Tei 070-469445
ZWOLLE/GRONINGEN
Postbus 3.
Mekmartft 56. Zwolle
Te 05200-17030
Nieuwe formule
Zo wordt in een nieuwe uitgave de
geschiedenis van de gereformeerde
evangelisatie getekend door ds D. W.
van der Laan te Arnhem, oud-
evangelisatiepredikant. adviseur
van de evangelisatiedeputaten. Hij
doet dit in een heldere, prettig-
leesbare stijl, met een fijngevoèlige
antenne voor wat wezenlijk belang
rijk is in de hoeveelheid gegevens die
hij bestudeerde De lezer kan het
gevoel krijgen, zelf het geboortepro
ces mee te maken de weeën verge
tend uit vreugde dat er een kind ter
wereld kwam van de nieuwe
werkformule uit 1973: ..In het geheel
van Gods opdracht verstaan wij on
der evangelisatie die communicatie
ve bestaanswijze en werkzaamheid,
waarbij de gemeente als deelgenoot
in Jezus' zending uitnodigt om te
delen in het bevrijdend handelen
van de Heer".
Woord voor woord verraadt deze om
schrijving een nieuwe visie op de
evangelisatie, waarin de winst van
de lessen uit het verleden werd bin
nengehaald. Allereerst: geen defini
tie. maar een werkformule. Dan: in
het geheel van de opdracht, met an
dere woorden, evangelisatie kan niet
gescheiden worden van zending en
diaconaat die aan dezelfde missio
naire taak meewerken.
De term communicatief laat ruimte
voor méér dan een directe verkondi
ging, Er wordt met opzet niet met
zoveel woorden aangegeven wie uit
genodigd worden: zowel personen
als maatschappijvormen moeten de
len In het bevrijdingsproces Evan
gelisatie is niet meer een oproep tot
een keuze ergens op een eiland, bui
ten de stroom van het leven. Wie
echt evangeliseert, gooit niet een
steen in een vijver, maar brengt een
proces op gang en moet bereid zijn
zich met de ander in dat proces te
begeven. Dat betekent méér dan een
beetje tegemoetkomendheid. Het
vergt een onbekrompen bereidheid
om de vragen van de ander en van de
tijd volkomen ernstig te nemen en
de eigen antwoorden telkens onder
de kritiek van de ander en uiteinde
lijk van het evangelie te stellen.
Hoop in actie
Hier weerspiegelt zich de geleidelij
ke wending in het zendingsdenken.
waarin de term Missio steeds minder
gelijk gesteld werd aan activiteiten
van zendingsorganen en missionaris
sen. terwijl steeds meer aandacht
vrij kwam voor historische ontwik
kelingen. voor Gods handelen in de
geschiedenis. De kerk wordt hier een
element in een dynamische visie op
het wereldgebeuren: de vergaderde
menigte van hen die weten in een
messiaanse tijd te leven en Gods
toekomst tegemoet te gaan. Evange
lisatie kan nu niet meer primair be
staan in een reeks wervende cam
pagnes. in afzonderlijke evangelisa-
torische handelingen. Eerder is zij
een dimensie van de bestaanswijze
van de kerk. een vorm van leven.
..hoop in actie" (Margull).
Dat betekent dat het beeld van de
kerk niet primair wordt gemaakt
door bewuste en doelgerichte acties
naar buiten, maar door haar totale
levensstijl. ..Wellicht is het niet door
evangelisatie-campagnes, evenmin
door officiële uitspraken naar buiten
toe. dat de Christus openbaar wordt.
maar door het groepsbeeld dat van
zijn navolgers in omloop is" (Mady
A. Thung).
Toerusting
Vandaar de nadruk op de toerusting
van gemeenteleden: zij zijn het. die
dit beeld maken en breken Vandaar
de perscampagne: die wil allereerst
de gemeenteleden door instructie
materiaal concreet begeleiden bij
het voeren van onofficiële gesprek
ken. Als het om reclame was begon
nen. zou de kerk met de ene hand
ongedaan maken, wat zij met de
hand van het vormingswerk wil op
bouwen: bij dat werk gaat het om
eigen oordeelsvorming, vergroting
van kennis over het aantal keuze
mogelijkheden. bewustzijnsverrui
ming terwijl reclame een reeds
gemaakte keuze moet overbrengen,
alternatieven moet uitsluiten en dus
vaak bewustzijnsvernauwend werkt.
Daarom heeft men wel eens de ker
ken voor de keus gesteld: willen ze
vormend en kennisvermeerderend
werken óf wilsbeïnvloedend en pro
pagandistisch? Maar de perscam
pagne is opgezet om de reclame te
gebruiken tegen de gevaren van de
reclame: de verkeerde indruk die zij
kón maken, kan alleen door missio
naire gemeenten weggenomen
worden.
Blijkbaar acht men nu de tijd geko
men om er maar op te vertrouwen
dat die gemeenten inderdaad be
staan. Het werd ook wel tijd. na die
hele geschiedenis
Volgens de nieuwste statistieken
groeien miljoenen jongeren in ons
land op zonder enige reële confronta
tie met het evangelie. Dat betekent
dat over een aantal jaren het groot
ste deel van het Nederlandse volk er
nauwelijks enige notie van zal heb
ben waar het in het evangelie om
gaat. Zou dat werkelijk al tot de
Nederlandse kerken zijn doorge
drongen?
Dr. O. Jager, docent aan de theolo
gische hogeschool van de gerefor
meerde kerken te Kampen, bespreekt
..Enkele lijnen in de geschiedenis van
de gereformeerde evangelisatie" door
D. \V. v.d. Laan, uitgave van het
Evangelisatie-centrum, Postbus 203,
Leusden.
door dr C. Rijnsdorp
„Science fiction" is een letterkundig genre. Meestal in de vorm van een kort verhaal worden avontuurlijke reizen of gebeurtenis
sen in niet-bestaande landen beschreven. Soms reist men door ruimte of tijd of in andere dimensies, of men speculeert over
nieuwe uitvindingen en ontdekkingen.
In mijn boekje Wij zijn de vaders
(Kampen 1972) heb ik de term
church fiction" geïntroduceerd (te
omschrijven als: een ernstig spel met
bijbelse of kerkelijke gegevens) en
daarvan tevens twee korte voorbeel
den gegeven: „De droom van de kar
dinaal" en „De archeologische
vondst". Het werkje van de Duitse
literator en classicus Walter Jens. De
zaak Judas (uitg. Ten Have. Baarn. 70
bl7.„ prijs 9,75 of hoger) behoefde
mij dus als literatuursoort niet te
verbazen. Het behoort eveneens tot
de ..church fiction". Wel is het onder
werp gewaagd: een herwaardering
van Judas Iskarioth. Het werkje ein
digt met deze volzinnen:
„Vergeten we niet: in Jeruzalem hin
gen twee mannen aan het hout. Er
waren twee slachtoffers. Bloedakker
en schedelplaats horen bijeen. Het
geval Judas, een geval als dat van al
de anderen die. als gebrandmerkten,
verwijzen naar de getekende aan het
kruis, wacht op een nieuwe beslis
sing. De akten staan open."
Strekking
Het boekje heeft dus een duidelijke
strekking: de eeuwenoude, min of
meer bevroren visie met name bin
nen de rooms-katholieke kerk op Ju
das als verrader en schurk, te ont
dooien. Ik heb wel eens geschreven,
dat de goede literaire criticus een
complete rechtbank vertegenwoor
digt. namelijk dat hij tegelijk rech
ter, aanklager, verdediger en be
schuldigde is. Een merkwaardige her
kenning is het. hier een minutieuze
uitwerking van deze gedachte aan te
treffen.
De schrijver beseft dat hij zich op
uiterst gevaarlijk terrein bevindt. Hij
heeft niet de vorm van een verhande
ling gekozen, waarin hij de vele kan
ten van de zaak systematisch uiteen
zet. om dan met een al of niet reto
risch vraagteken te eindigen. Liever
koos hij voor een opsplitsing van al
die aspecten in fictieve personen en
kerkelijke instanties. Misschien zou
een toneelstuk het dramatisch ka
rakter nog duidelijker hebben ge
maakt Heinrich Böll heeft, hierop
al gewezen maar dat zou dan toch
wel een praatstuk zijn geworden.
Delicaat
Het zou mij te ver voeren na te vertel
len hoe Jens zijn kerkelijke fictie
heeft uitgewerkt. Zijn boekje ver
raadt kennis van de roomse kerkelij
ke structuren, van de stand der
nieuwtestamentische wetenschap,
uiteraard ook van de evangeliën zelf
en de brieven, voorts van de juri
dische bewijsvoering en van de sofis-
tiek. Dat is heel wat.
Was het onderwerp niet zo delicaat
en trof het niet zozeer het hart van
het christelijk geloof, dan zou men
het kunnen waarderen als een pro-
dukt van bijzondere, veelzijdige in
telligentie en als een bijdrage tot de
herbronning van de geijkte theolo
gische opvattingen. Maar de vorm
die de auteur heeft gekozen is een
zaak met twee kanten.
Positief is de verscheidenheid in de
belichting; men heeft niet te doen
met een theologisch pamflet. Maar
het negatieve effect kan zijn dat de
subtiele argumentatie, waarbij elke
opvatting de schijn van recht en
juistheid verkrijgt, tot scepticisme
kan voeren. Wanneer alles te bewij
zen is. is niets meer bewijsbaar. Daar
om kan dit boekje op sommige onrij
pe geesten een funeste uitwerking
hebben.
Oerprobleem
Achter Judas doemt het oerpro
bleem van het kwaad op en de ver
houding van God tot het kwaad.
Toen ik het boekje uithad. hoorde ik
in mijn herinnering uit Bachs lij-
densmuziek de met grote nadruk
door Jezus uitgesproken woorden:
„Es MUSS also geschehen." Daar zit
het kernpunt. Deze uitspraak van de
lijdende Heer is ondoorgrondelijk.
Hier is een afgrond die kan worden
getoond maar niet verklaard. Als de
theologische bespiegeling niet bij
het onverklaarbare weet halt te hou
den. vervalt ze tot sofistiek.
De schrijver geeft nogal wat ruimte
aan de produkten der volksverbeel
ding en van de kunst ten aanzien van
Judas. Als ik hem goed begrijp ziet
hij hier een theologisch vertekend
beeld van de „Sikkelman".Het moet
er duimen dik op liggen dat Judas
een schurk was. Hij heeft dan rood
haar. een boeventronie en een geel
overkleed. Als de echte schurken zo
duidelijk te herkennen waren, zou er
nauwelijks politie nodig zijn. Dat
Leonardo da Vinei tevergeefs naar
de ideale boef in verdachte wijken
heeft gezocht, had hem tot naden
ken kunnen stemmen. Maar het pic
turale en de behoefte aan karakteris
tiek won het van Leonardo's werke
lijkheidszin. Naar mijn mening is
hier en elders geen theolo
gische. maar een artistieke en aan de
volksverbeelding verwante verteke
ning te signaleren.
Onrustbarend
Natuurlijk is dit voor de auteur maar
een van de aspecten die hij in het
geding laat brengen. Dit behoort tot
het knappe en tevens ietwat on
rustbarende van zijn boek. Men
wordt herinnerd aan de essays van
de Poolse marxist en filosoof Leszek
Kolakowski. die in zijn Gesprekken
OPDAT VERVULD WERD
opdat het woord van Je
vuld werd, dat Hij gezegd h
duidende welke dood Hij zou
zou. (uit Johannes 18. 28-321
De Joden hebben Jezus voor
gebracht. Deze komt naar bu
vraagt naar de aanklacht. Hi
een indirect antwoord: We
Hem hier niet gebracht hebl
Hij geen boosdoener gewee
Op Pilatus' afwijzing en adj
Jezus dan zelf maar te vera
en terecht te stellen als hel
was. was Piltatus er minder
thiek afgekomen dan hij nu j
eens door allerlei preken zq
zeggen de Joden dat zij niem
dood mogen brengen. Ei
schrijft Johannes er acjrterai
dat het woord van Jezus veru
worden. Hij doelt
waarschijnlijk op het woord,
hannes 12 waar sprake is vai
„verhoging", een woord da
voor gekruisigd worden als v
heerlijkt worden kan staan
Johannes duidelijk inéén
moet worden. Wie hier in Jo
18 naar de zin van het
vraagt, krijgt te maken i
vraag: van wie moest het dan
Joden willen Pilatus' verooi
Dat betekent de kruisdood. V
ten uit dat „opdat" niet mee
halen dan er in zit. Johan
hiermee zeggen, zoiets als: ki
loopt de lijn naar het kruis. Ei
lijn in dit gebeuren. Er lot
draad doorheen. Pilatus v
Jezus af, maar dat gaat nii
Jezus is op weg naar het kr
lijden wordt geleid. Het is n
vallig en hangt niet van wisse
heden af. Je kunt het zier
totdat het daar terecht komt,
kruis. Het uiterste van uitban
verwerping. Maar op die lijn
het dan wel die daarheen s
werken Wij „kosten" He
plagen.
met de duivel (Amsterdam 1969) een
hoofdstuk heeft opgenomen, geti
teld „Stenogram van een wijsgerige
persconferentie die de duivel
20.12.1963 in Warschau gaf." Ook dit
was duidelijk een staal van ..church
fiction", een manier om in de vorm
van een verzonnen verhaal theolo
gische of kerkelijke kwesties aan de
orde te stellen. Wat de vorm betreft
heeft de verbeelding dan vrij spel
dit speelse element kan zelfs letter
lijk tot een toneelspel worden
maar de ondergrond is serieus.
Mogelijkheden
Sommige lezers zullen zich afvragen,
of Walter Jens met zijn De zaak
Judas toch bijbedoelingen heeft ge
had? Jens zou dan eigenlijk niet. of
niet uitsluitend, de akten over Judas
willen heropenen, maar de ingewik
kelde bureaucratie van Romes we
reldkerk satirisch willen belichten.
Anderen zullen het boekje kunnen
opvatten als een milde bespotting
van het hele theologische bedrijf als
zodanig. Zij zien dan in het verhaal
van dit kerkelijke rechtsgeding ron
dom Judas hun opvatting bevestigd,
dat in de theologie alles bewezen kan
worden.
En dan is er nóg een mogelijkheid,
namelijk deze. dat dit hele boekje
niet meer is dan een literair spel, met
de volle nadruk op het fictieve ka
rakter, op het element „fiction" dus.
De ingewikkelde bewijsvoering bin
nen het boekje kan dus ook op het
werkje zélf worden toegepast. Het
risico van misverstand volgt uit de
opzet van dit knappe geestespro-
dukt. Men mag aannemen, dat de
schrijver dit risico van misverstand
heeft voorzien: hij staat er in elk
geval aan bloot.
Oudste priester
Kardinaal Suenens van Meel
Brussel heeft aan 's werelds
priester, pastoor Julien Ster
Leuven een nieuwe opdrach
ven. De bejaarde priester ma
uit zijn tachtigjarige loopba
de jongere priesters adviezen
De eerste raad van pastoor S
is het huisbezoek te verbetei
het contact tussen de pastoo
parochianen te versterken,
jaarde geestelijke adviseert
aan zijn jongere collega's stee
rustig optimisme uit te stral
ADVERTENTIE
Prof. dr. J. Douma
ABORTUS
Een belangrijke en bijbelsprinci-J
piele bijdrage in de discussie ovet
de abonus. Dr. Plomp schreet I
"één van de beste meest positieve l'
boeken over dit onderwerp". „Dit -
boekje betekent oon stimulans om
het hoo(d niet in de schoot
leggen en tegen de huidi{
siroom in te bliiven roeien".
Ned. Dagblad omvang 131 pao.
f 12,1
TON BOLLAND
Prinsengracht 493.
Amsterdam
tel. 020-221921.
door A. J. Klei
Ergens in hun vastenbrief zeggen de rooms-katholieke bisschoppen dat we moeten zoeken naar
wegen om voor elkaar verstaanbaar te blijven. Maar naar het oordeel van Ton Beugelsdijk van de
katholieke jeugdraad hebben de bisschoppen zelf niet erg hard naar die wegen gezocht. Hij zei ten
minste voor de KRO-microfoon dat het bisschoppelijke stuk voor werkende jongeren moeilijk
leesbaar en veel te abstract was
Als ik het goed begrepen heb. zijn de
bisschoppen in hun vastenbrief ir. de
weer om ons een keurig midder
tussen horizontalisme en
verticalisme aan te prijzen. Openheid
naar de wereld is prima, zo vernemen
we. maar het mag niet leiden tot
vervaging van inspiratie. En als
iemand midden in de wereld gaat
staan, graag akkoord, maar je moet
daar dan wel getuigenis afleggen van
de hoop die in je leeft.
Ik stem terstond toe dat dit geen
proza is waardoor jongeren, al dan
niet werkzaam, snel in opwinding
zullen geraken. Maar ik zie. eerlijk
gezegd, ook niet in hoe je dit verhaal
ten gerieve van Ton Beugelsdijk en
de zijnen in een jofel taaltje concreet
zou kunnen maken. Moeten de
bisschoppen hun betoog soms
verpakken in uit het volle leven
gegriste voorbeelden? Zo in de trant
van: laatst spraken wij met een
jeugdige werknemer die het niet
meer zag zitten Hiermee zou de
zaak allerminst verstaanbaarder
worden, integendeel, het gaat ieders
bevattingsvermogen te boven dat de
bisschoppen met hun zevenen één
jongmens vanz'n werk zouden
afhouden.
Intussen staat Ton Beugelsdijk met
z\jn kritiek niet alleen. Niets minder
dan de raad van de internationale
unie van de katholieke pers heeft in
een motie zijn mening neergelegd,
dat officiële kerkelijke stukken voor
het publiek niet of nauwelijks te
verteren zijn. Dit kan alleen
verbeterd worden, aldus de motie
van de raad van de internationale
unie van de katholieke pers. als er
mediaspecialisten betrokken worden
bij het samenstellen van kerkelijke
teksten
De genoemde raad maakt het ons
echter ook niet gemakkelijk. Ik vind
het toch al zo eng om. als je de krant,
de radio en de televisie bedoelt, het
over „media" te hebben. en wat
mogen media-specialisten dan wel
wezen? Gewone journalisten? Of zo
iemand als dr. Anne van der Meiden
die aan de Rijksuniversiteit te
Utrecht colleges geeft in
communicatie (alweer geen woord
waar werkende jongeren op af zullen
stuiven) en die des zondags in zijn
woonplaats Meerkerk de
vrijzinnigen een stichtelijk uur
bezorgt?
Het valt niet mee om verstaanbaar
te zijn. Neem nu opnieuw Ton
Beugelsdijk. Na zijn bestraffende
opmerking aan het adres van het r.k
episcopaat verklaarde hij dat
werkende jongeren zitten te wachten
op een woord van bevrijding vanuit
de kerk. Bevrijding van wat? Van
structuren die hen (de welkende
jongereni onderdrukken. Toe maar!
Dit is dan zeker geen abstracte taal.
Kom. meneer Beugelsdijk. zeg nu
eens concreet waar ons nijver volkje
naar uit zit te kijken. Naar een
hartelijk schouderklopje van
meneer pastoor als de baas weer
eens klieng is geweest? Of zoeken we
het hogerop en is het gewenst dat de
bisschoppen in eigen persoon
meedoen aan de bezetting van een
aanzienlijk bedrijfspand?
Nu vrees ik dat werkende jongeren
in het geheel niet zitten te springen
om een woord van bevrijding vanuit
de kerk. ook al zou het journalistiek
zijn,opgepoetst. Als er wat aan de
knikker is, gaan zij. ook al hebben ze
kerk en geloof niet afgeschreven,
naar de vakbond en niet naar de
pastorie. En gelijk hebben ze. Een
andere zaak is. en ik vermoed dat
Ton Beugelsdijk dat eigenlijk
bedoelt, dat de kerk steeds meer
buiten het leven van alledag van
steeds meer (jonge) mensen komt te
staan. Vastenbrieven of
kanselboodschappen over welke
actuele onderwerpen ook. verhelpen
dit niet. Dat ligt niet aan het
woordgebruik, de kerk redt het niet
door vlotte taal uit te slaan. Het gaat
in de kerk tenslotte om dingen
alle verstand te boven gaan. ei
zijn geen woorden voor. Wél di
en hiermee wil ik zeggen: je
er iets van laten zien. De narigl
dat het daéraan mankeert.
