lij staan in voor Miele
teekpenningen geven
oit verantwoord?
li\
Pianiste Betsy Bruckner onder Edo de
Waart indrukwekkend
„Politici toonden meer
pastorale zorg dan de Raad
van Kerken"
Miele
is Nederland zelf aan de beurt
Vechten voor
verbeteren
van structuren
door prof. dr
P. J. Roscam
Abbing
Dornay overleden
Van der Schalie:
FEDERATIE MET
CNV DENKBAAR
Groep katholieken
vraagt mgr. Gijsen
af te treden
Vijf jaar geëst
voor doodschieten
van landgenoot
«h*Q 20 MAART 1976
BINNENLAND/KUNST
TROUW/KWARTET 9
(ADVERTENTIE)
Een Miele is tot en met gekeurd. Streng gekeurd. Door neutrale instanties. Op doelmatigheid,
betrouwbaarheid en veiligheid. Neem bijvoorbeeld de Miele wasautomaat en trommeldroger.
De enige die in Nederland onderscheiden zijn met de keurmerken van
èn Kema èn Wolmerk èn de Nederlandse Vereniging van Huisvrouwen.
er is geen betere
crp
ègon in Amerika toen men daar de stank ging ruiken, die er
t Witte Huis uitging. De ene politieke partij had gangster
en gebruikt ten opzichte van de andere politieke partij, en
dent probeerde dat verborgen te houden met leugen en
Dat gold de overheid!
am aldaar het particuliere grote bedrijfsleven aan de
De vliegtuigfabriek „Lockheed" kocht her en der mogelijke
om met vele miljoenen. Andere bedrijven daar blijken
gedaan te hebben. Dat reikte reeds tot in Nederland,
bij ons een onderzoekcommissie moest worden geinstal-
echter in ons eigen land
-wr in opspraak, omdat het in
1952 voor dertig miljoen gul
steekpenningen betaald
e hebben aan vooraanstaande
jijnen om een order van 258
geplaatst te krijgen. Dat
[twee soorten onderzoek op
a eerste willen wij nu precies
kat er is geschied, en wat der-
bedrijven zich toen en nu ver
in. En ten tweede tracht men
erzoeken wat zondermeer ver-
Ijk is en wat eventueel onder
ondere omstandigheden als
iét te vermijden kwaad kan
p beschouwd. De redactie van
vraagt mij op de laatste
te gaan.
ijk heeft ook een beroeps-
de waarheid niet in zijn zak,
niet als hij er zelf van over-
s, dat men niet altijd met vaste
bn voor alle gevallen kan wer
kt zelfde geldt voor een chris-
pcus. Toch is er wel een aantal
ngen aan te bieden.
geen vaste
en
ikt, dat men als christen, dus
ethisch verantwoordelijk
iteeds met vaste zedelijke re-
alle situaties toe kan,
het zich op principieel gebied
iakkelijk. Hij staat mijns in-
"Ichter bij een filosofische
als bijvoorbeeld van Kant
liegen") als bij een bijbelse
tt ook de bijbel het absolute
lat doet zich bijvoorbeeld déór
waar een christen tegenover
demonische christenen-
Igende overheid in de verzoe-
lomt om Christus openlijk af te
1 of eigen christen-zijn te ont-
n. Dat is altijd een verboden
jchening, zelfs als men het al-
laar doet „voor de leus", zonder
herlij k ernstig te nemen.
In andere zaken kan liegen ge
ld, zelfs geboden zijn. In de
oorlogstijd hebben velen van
jlbewust gelogen tegenover de
alige demonische bezetters,
den uit de handen van hun
ènaars te houden. Wij deden
ït een christelijk goed geweten,
iel vindt het om slechts één
i ïld te noemen prachtig als
[se vroedvrouwen de toenmali-
ïonische egyptische overheid,
loden had alle geboren manne-
inderen te doden, heel slim
gen (Exodus 1:19).
sus erkent, dat nood wet (zelfs
lige wet Gods) kan breken, als
op wijst, dat David en zijn
in uit honger toonbroden uit
impel wegnamen en op-aten,
eslist niet mocht (Matth. 12:3,
zijn dus uitzonderlijke noodsi-
die uitzonderingen op regels
i. Er zijn conflictsituaties,
men tussen twee kwaden
kiezen. En er zijn grensgeval-
'aarin goed en kwaad haast
id in elkaar overgaan. Kort-
et compromis is niet altijd te
den. Het meest dramtische
ield daarvan is het bestaan
ns defensie-apparaat, dat er
s om in bepaalde gevallen te
hoewel het doden van een
«lens tot één van de meest fun-
itele zonden behoort.
kpenningen een
ad
zerken met steekpenningen is
in vele opzichten een kwaad,
al dadelijk een heel veeg te-
lat het stiekum moet gebeuren,
an het daglicht niet zien. Het is
en door oneerlijk. Dat heeft
te maken met de geheimhou-
die soms bij legale besluiten en
sdaden betracht mag worden,
gaat het om iets, dat moreel
k is, vaak zelfs wettelijk verbo-
angt samen met het feit, dat
ria het geven van steekpennin-
neewerkt aan de zonde van
die die steekpenningen aan-
i of zelfs bedongen heeft,
ider is vaak iemand, die het
ln zijn zak stopt, terwijl hij het
te niet eens werkelijk nodig
Het houdt de verkeerde man,
ak ook het verkeerde regime, in
del. Men wordt mede ver-
lordelijk voor het in stand hou-
>f zelfs toenemen van allerlei
ptie.
komt bovendien nog bij, dat
op deze manier meewerkt aan
irrentievervalsing. Men du-
Via eigen oneerlijke praktijken
fc concurrenten. Men maakt
Meren slachtoffer van hun eer-
fo. Omdat op de duur velen
dat ook niet nemen, werkt
*et kelderen van de handelsmo
to de hand. Op den duur gaan
Heen grote bedrijven, maar ook
bedrijven dit doen. De oneer-
lijkheid slaat dan over op andere
transacties. Een werkgever, die
zwart loon betaalt, voelt zich gedekt
door de grote bazen, die veel ergere
dingen doen. Een landbouwer, die
zwart geld niet in zijn boekhouding
opneemt, vindt dat hij nog braaf is
bij die directeuren van Werkspoor
vergeleken. En de burger, die een
beetje knoeit'met zijn belastingop-
gave, vindt, dat hij helemaal vrijuit
gaat. Zo ontstaat een sfeer van be
drog, waar het eind van zoek is.
Tenslotte kan ook nog een andere
kettingreactie in beweging komen.
De methoden van bedrog kunnen
ook steeds grover worden. Als bedrijf
A een beetje met steekpenningen
werkt, vindt bedrijf B dat hij wel met
een beetje meer steekpenningen
mag werken, terwijl directeur C. op
de duur van mening is, dat het toch
eigenlijk niet veel verschil maakt als
hij zelf steekpenningen aanneemt en
zich dus in feite laat omkopen.
Kiezen tussen twee
kwaden?
Wie wel eens geleefd heeft in een
land met een corrupte ambtenarij,
weet hoe vreselijk dat is. Dan krijgt
men als burger zelfs niet zijn eenvou
dige recht, laat staan een normale
vergunning, zonder dat men de be
treffende ambtenaar een bedrag
toestopt. Ik ken onthutsende verha
len uit Indonesië, zelfs recente ver
halen uit Roemenië, evengoed uit
Vaticaanstad, etc. Dan is het leven
aldaar in moreel opzicht een leven in
een hel. Vaak zijn het armoe-landen,
waarin zo'n ambtenaar van zijn offi
ciële salaris heel moeilijk kan
rondkomen. In elk geval verzekeren
vele oprechte mensen ons, dat het in
zo'n land strikt onvermijdelijk kan
zijn, niet alleen als zakenman,
maar ook als burger te leven zon
der ooit steekpenningen te geven.
Voor velen wordt het tot een inge
bouwde spelregel, die binnen bepaal
de grenzen helaas aanvaard moet
worden. Maar wat zijn die grenzen?
En wanneer is het onvermijdelijk?
Ter beantwoording van die vragen
moet ik volstaan met het aangeven
van een aantal wisselende factoren
(variabelen, afweegfactoren), die in
het geding zijn en die van groot
belang zijn voor de beoordeling van
de situatie, tenslotte ook voor de
beoordeling van wat verantwoord is.
1. Het oogmerk.
Waarom moet die transactie, zo no
dig zelfs met behulp van steekpen
ningen, doorgaan? Was het motief
bijvoorbeeld bij Werkspoor inder
daad het nobele motief van het be
houd van werkgelegenheid? Of ging
het ook misschien zelfs vooral
om vergroting van winst, om het
belang van aandeelhouders, om tan
tièmes van de directeur, etc.? Ging
het in dat geval en gaat het in andere
gevallen om bescherming van het
belang van economisch zwakken of
om vergroting van het eigenbelang
van sterken?
2. Bestemming.
Komt het heimelijk gegeven geld ten
goede aan bijvoorbeeld een onder
betaald ambtenaartje of aan wie
toch al rijk is? Stopt men het geld
ginds in een fonds, dat liefdadigheid
betracht (maar waarom moet het
dan in het geheim? Is het dan toch
ter meerdere glorie van een akelig
regime, dat via liefdadigheid aan
hang wil behouden?), of komt het
geld in de zakken van de hoogste
ambtenaren, die juist zouden moe
ten doen wat mogelijk is om corrup
tie te bestrijden?
3. Bedrag.
Gaat het slechts om een aardigheid
je, om een mooie vulpen als relatie
geschenkje, of gaat het om meer dan
tien procent van de hele order en
loopt het in de miljoenen?
4. Methode.
Gaat het om een geschenk, dat men
geeft na tekening van het contract,
of speelt het van tevoren een rol? In
het laatste geval is nog weer van
belang of het door de ander van meet
af aan wordt gevergd of op het
laatste moment als bij overrompe
ling vereist. Zelf vroeg ik eens aan
een directeur van een middelgrote
machinefabriek in Nederland of hij
zaken kon doen en eerlijk blijven.
Wij waren zozeer met elkaar ver
trouwd, dat hij werkelijk niet de
minste reden had om iets voor mij te
verheimelijken. Hij antwoordde, dat
dat geweldig meeviel en veel beter
ligt dan de buitenwacht vaak denkt.
Slechts eenmaal had hij werkelijk
voor het blok gestaan. Hij zou rol
lend materieel leveren aan India.
Toen een bepaalde ambassadeur
kwam ter tekening van het contract,
vergde deze ineens een bedrag voor
zichzelf. De directeur had hem toen
gevraagd of hij bereid was daarvoor
een kwitantie te tekenen, maar de
ambassadeur had hem vernietigend
aangekeken alsof hij met een kleine
jongen of een dwaze naïveling te
maken had. De directeur had
tenslotte maar toegegeven. Van
nog groter belang is natuurlijk het
verschil tussen het haast afgedwon
gen geven van steekpenningen of het
z^lf actief omkopen van anderen.
5. De situatie ginds.
Is de situatie ginds zo corrupt, dat
geen één buitenlands bedrijf met dat
land contracten kan afsluiten zonder
steekpenningen te geven, of heeft
men te maken met een enkele gesle
pen vos? Overigens meen ik, dat de
gebruikelijke overweging: „Als wij
het niet doen, doen anderen het"
niet geldig is. Het maakt wel degelijk
verschil of Ik mij schuldig maak aan
iets of dat anderen zich schuldig
maken. Dit vijfde punt is wel van
belang, maar toch vrij wazig.
6. De situatie hier.
Heerst hier economisch zulk een
noodsituatie, dat niet alleen dit be
drijf, maar ook onze nationale econo
mie een dergelijke order niet kan
missen? Of kunnen wij ons gelukkig
nog de fierheid veroorloven om ook
eens van iets af te zien, dat zedelijk
niet deugt, omdat onze welvaart wel
beschouwd zo groot is, dat een beet
je vermindering daarvan nog niet
direct rampzalig is?
7. Uitzondering of regel.
Geldt het werkelijk een hoge uitzon
dering onder bijzonder excusabele
omstandigheden of is het geworden
tot een regel van zaken doen van het
betreffende bedrijf?
Misschien is dit laatste gezichtspunt
niet wezenlijk, omdat bij elk geval
opnieuw weer bezien moet worden of
er werkelijk een hoge graad van on
vermijdelijkheid in het spel is. Toch
is het bij voorbaat een veeg teken als
een bedrijf regelmatig met steekpen
ningen werkt.
8. Belang.
Streeft men naar het verkrijgen van
normaal recht of een normale ver
gunning bij een overheidsinstantie
of streeft men naar het verkrijgen
van een handelsbelang via de over
heid of rechtstreeks bij een particu
lier bedrijf? in het eerste geval is
men in zijn recht en moet men via
iets onrechtmatigs zijn recht ver
krijgen.
Wij concluderen, dat tot zevenmaal
toe de kans op een néé (het még niet)
toeneemt naarmate telkens de
tweede mogelijkheid in het geding is
of de eerste mogelijkheid toch ook
nog te zwaar moet wegen.
Naar andere structuren
Velen zullen mij ongetwijfeld te slap
vinden; van een ethicus hadden zij
anders verwacht. Anderen zullen
juist van mening zijn, dat ik zelfs op
deze manier toch nog aan de ruige
werkelijkheid voorbij praat. Per
soonlijk heb ik de indruk, dat
Werkspoor dit niet had mogen doen,
maar ik erken, dat ik voor een werke
lijk gefundeerd oordeel veel meer
van de situatie toen zou moeten af
weten, en dat ook dan een conclusie
niet eenvoudig zou zijn. Inderdaad is
er het gevaar, dat als een ethicus een
pink geeft, tal van belanghebbenden
de hele hand nemen, en zij op een
hellend vlak naar beneden roetsen.
Anderzijds is er het gevaar, dat als
de ethiek niet ook reëel wil zijn, er
helemaal niet naar die ethiek geluis
terd wordt, en met recht.
Al met al moeten wij de oplossing
zoeken in een zo fier mogelijk ons
inzetten voor eerlijkheid in de han
del, ook al kost dat offers. Intussen
moeten wij vechten voor verbetering
van structuren, opdat steeds minder
vaak een situatie ontstaat, waarin
verleidingen groot zijn en zelfs
compromissen onvermijdelijk kun
nen zijn. Daartoe vind ik persoonlijk
nodig, dat er een veel grondiger sa
menspel komt tussen overheid en
bedrijf, opdat wij de morele ver
antwoordelijkheid niet laden op de
rug van de directie alleen, zelfs niet
op alle werknemers in een toe
komstig gedemocratiseerd bedrijf,
maar op ons allen als volk bij monde
van de overheid. Dan moet het mo
gelijk zijn om een bedrijf te steunen
dat vanwege rechtschapenheid een
verlies lijdt.
Maar dan moet ook een internatio
nale orde ontstaan, die deze kwalijke
praktijken tegengaat. Dan moet er
een erecode ontstaan tussen de in
ternationale bedrijven onderling,
waarmee zij zich verbinden niet met
steekpenningen te werken. Als dan
toch blijkt, dat zulk eên bedrijf zich
daar niet aan houdt, kan er een boy
cot van het bedrijf volgen.
Nog stringenter wordt het als rege
ringen, zo mogelijk van alle landen
in Unoverband, zich verplichten zo
wel het nemen als het geven van
steekpenningen zwaar strafbaar te
stellen, zodat als ergens een schan
daal uitlekt wat toch telkens weer
mogelijk blijkt te zijn er internati
onale controle kan plaats vinden op
de straftoevoeging.
Natuurlijk weet ik, dat dit alles ui
terst gecompliceerd is en moeilijk te
organiseren, maar dat maakt het
juist des te nodiger er zo vlug moge
lijk aan te gaan werken. Helaas is
het voorlopig nog niet zo ver. Dat
geeft echter niet het recht om in
afwachting van die regeling maar te
knoeien.
Prof. dr P. J. Roscam Abbing,
hervormd theoloog, doceert ethiek en
dogmatiek aan de rijksuniversiteit te
Groningen.
UTRECHT De voorzitter van de
Raad Middelbaar en Hoger Perso
neel, drs. H. van der Schalie, noemt
het denkbaar dat de raad een federa
tie zal vormen met de christelijke
vakcentrale CNV, zoals NW en NKV
hun federatie hebben.
„Op korte termijn zie ik dat niet
gebeuren, maar de gedachte is toch
wel aantrekkelijk", aldus drs. Van
der Schalie Ln „Perspectief", het
blad van de bij de raad aangesloten
BVA.
De raad MHP heeft al contacten
gelegd met het CNV over samenwer
kingsvormen. Drs Van der Schalie
vindt het niet verstandig om andere
groepen werknemers dan beambten
in de raad MHP op te nemen: „De
saamhorigheid is bij ons geldig goed
omdat de groepen waarop je je richt
dezelfde achtergrond en dezelfde be
langen hebben". Maar dat betekent
volgens hem niet dat de raad niet op
de een of andere wijze zou kunnen
samenwerken met andere, inciden
teel of blijvend.
Drs. Van der Schalie sluit ook niet
uit, dat de in de raad MHP samen
werkende bonden tot een verdere
eenwording zullen besluiten. „Tal
van werkzaamheden kunnen geza
menlijk worden gedaan, er zou ook
gedacht kunnen worden aan ge
meenschappelijke huisvesting", al
dus Van der Schalie.
VENLO Drie gewapende mannen
hebben gistermiddag een overval ge
pleegd op een bank in Venlo. Terwijl
twee overvallers de aanwezigen on
der schot hielden sprong de derde
over de balie en pakte enkele stapels
bankbiljetten en dwong de kassier
het geld dat deze had af te geven.
Volgens een woordvoerder van de
bank bedraagt de buit 30.000gulden.
Van onze correspondent
MAASTRICHT Een groep pro
gressieve katholieken uit Maastricht
die zichzelf de Citykerk noemt heeft
bisschop Gijsen in Roermond ge
vraagd af te treden omdat door zijn
onbekwaamheid de „rampzalige si
tuatie" in het bisdom in de toekomst
nog verder zal verslechteren.
Aanleiding tot het schrijven van de
open brief is de weigering van de
Roermondse bisschop om de 28-
jarige H. T. P.-student Huub Lenders
tot priester te wijden. „Vele priester
kandidaten Verlaten de provincie
Limburg om te gaan werken in ande
re bisdommen waar zij wel worden
geaccepteerd. Door deze handelwij
ze verliest Limburg jonge priester
kandidaten en maakt u staf en stu
denten van de HTP verdacht," zo
schrijven de leden van de Citykerk.
In de open brief wordt gesteld dat
bisschop Gijsen door zijn beleid de
gang van zaken in het bisdom heeft
verlamd. Als voorbeeld wordt ge
noemd de ontbinding van de dioce
sane pastorale raad, de weigering om
pastorale werkers aan te stellen en
het feit dat de Limburgse dekens
zonder de bisschop moeten vergade
ren. De briefschrijvers vertellen mgr.
Gijsen onder meer dat als in deze
situatie geen verbetering kan ko
men, hij zelf zijn consequenties moet
trekken.
door W. H. Wolvekamp
ROTTERDAM Twee werken, die ook tijdens de a.s. toernee
van het Rotterdams Philharmonisch Orkest naar Duitsland en
Oostenrijk zullen worden ten gehore gebracht, vormden de hoek-
delen van het donderdagavond onder leiding van Edo de Waart
gebrachte programma: de 39e symfonie van Haydn en Bruckners
zevende symfonie. De symfonie van Haydn in g kl. behoort tot
diens eerste scheppingsperiode als symfonicus. Zij is geschreven
voor strijkers, twee hobo's en twee hoorns, en heeft een speelduur
van slechts twintig minuten.
De concertpianiste Betsy Dornay-
Culp is in de nacht van woensdag op
donderdag op 93-jarige leeftijd in het
St. Jansziekenhuis te Laren over
leden. Zij was daar een week geleden
opgenomen nadat zij bij een val in
het Rosa Spierhuis, waar zij sinds
enige jaren woonde, haar heup had
gebroken. Tot op zeer hoge leeftijd
trad Betsy Dornay Culp in het open
baar op, vooral met Chopin-
programma's.
Rijverbod voor 25
automobilisten
na drankcontrole
Van een onzer verslaggevers
AMSTERDAM De Amsterdamse
politie heeft in de nacht van
woensdag op donderdag bij een alco
hol-controle in verschillende delen
van de stad aan 25 automobilisten
een rijverbod opgelegd. Dit gebeurde
na een ademtest waaraan drieënder
tig van de in totaal 560 gecontroleer
de bestuurders werden onderworpen.
Vijf maanden voor
automatendiefstal
HAARLEM De rechtbank in
Haarlem heeft de 23-jarige Van S. uit
Badhoevedorp wegens diefstal van
twaalf speelautomaten uit een gara
ge van een koopman in Wormerveer
en diefstal van een busje waarin de
gestolen automaten werden ver
voerd, veroordeeld tot een gevange
nisstraf van zeven maanden, waar
van twee voorwaardelijk.
In kleine bezetting uitgevoerd heeft
deze symfonie geheel het karakter
van kamermuziek. Zij ligt in de buurt
van het divertimento. In het langza
me deel spelen alleen de strijkers. De
uitvoering onder De Waart was van
goede kwaliteit, maar zal ongetwij
feld nog aan raffinement winnen bij
de volgende audities. Ook voor a.s.
zondag staan zowel Haydn als
Bruckner op het programma.
Succes
Bruckners kolossale zevende symfo
nie, de eerste, waarmee de Oosten
rijkse componist een duidelijk succes
boekte, vormde tijdens dit concert de
hoofdschotel. Edo de Waart heeft er
een vurig en welsprekend pleidooi
voor gehouden en kwam met zijn
orkest tot een indrukwekkende pre
sentatie. Bij een nog nauwkeuriger
samenspel van hout- en koperblazers
en misschien ook nog een zorgvuldi
ger en geleidelijker opbouw naar de
verschiolende dynamische hoogte
pinten zal de uitvoering in de naaste
toekomst nog aan overtuigings
kracht kunnen winnen. Het Adigio
met de beroemde treurmuziek werd
een duidelijk muzikaal hoogtepunt.
De solistische bijdrage werd deze
avond geleverd door Heinz Friesen,
eerste hoboïst van het R. Ph. O. Hij
speelde het uit 1946 daterende hobo
concert van Richard Strauss, die in
zijn lange compositorische loopbaan
zich eigenlijk maar weinig aan stijl
vernieuwing gelegen heeft laten lig
gen. Dit hobo-concert had hij ook een
halve eeuw vroeger kunnen schrij
ven. Niettemin een werk van grote
melodische schoonheid en kleurrijk
van harmonie en instrumentatie, zo
als zo veel werk van Strauss. Heinz
Friesen speelde met een voorbeeldige
technische behersing de solopartij,
en kwam daarbij tot een fraaie en
genuanceerde toonvorming. Edo de
Waart zorgde voor een evenwichtige
orkestbegeleiding, die het solowerk
nergens in de verdrukking bracht.
Het stemt tot voldoening dat voor de
solistische bijdragen-voor de concer
ten van het R. Ph. O. vaak een beroep
wordt gedaan op de eigen orkestle
den. Hun prestaties verdienen dit ten
volle.
Van een onzer verslaggevers
AMSTERDAM De officier bij de
rechtbank in Amsterdam, jhr. mr. L.
A. de Beaufort, heeft wegens
doodslag tegen de 30-jarige Turkse
koffiehuishouder Mustafa D. vijf
jaar gevangenisstraf met aftrek
geëist.
De Turk had in de nacht van 5 op 6
januari van dit jaar zijn voormalige
compagnon in een speelhuis, de 32-
jarige Turk Avadis Cakir, in diens
woning aan de Apollolaan in
Amsterdam met kogels doorzeefd.
De verdachte kon zich niet meer
herinneren dat hij geschoten had.
Wel had hij zich die nacht na een
woordenwisseling met Cakir be
dreigd gevoeld. Cakir zou tot vijf
maal toe een ernstige Turkse vloek
op het seksuele vlak jegens de vrouw
van Mustafa geuit hebben. Daarover
zei drs. Koopman, wetenschappelijk
medewerker van de Leidse Universi
teit en kenner van Turkije, dat die
bepaalde vervloeking als een ver
schrikkelijke belediging geldt. Twee
getuigen hadden gehoord dat Cakir
de bewuste woorden tegen Mustafa
uitsprak, waarop deze een pistool
trok en zijn landgenoot met een re
gen van kogels doodde.
De rechtbank doet op 1 april uit
spraak.
Joodse reactie over de Drie van Breda
door Abraham Soetendorp
Uw hoofdartikel van woensdag 17 maart noopt mij tot het maken van een persoonlijke kantteke
ning bij de gemeenschappelijke verklaring van de drie joodse kerkgenootschappen in Nederland. U
schrijft „Het kan zijn dat het pleidooi van de Raad van Kerken tot vrijlating van de drie van Breda
politiek gesproken op een niet al te gelukkig moment gekomen is
Deze veronderstelling slaat de plank
volledig mis. Het gaat immers niet
om de politici. De Nederlandse politi
ci hebben in de donkere dagen van
februari 1972 de moed gehad om in
het openbaar te worstelen met een
door velen van hen nieuw gegeven,
dat de invloed van de oorlog op de
slachtoffers niet in hevigheid was af
genomen maar Juist met de Jaren was
gegroeid. Velen hebben toen niet ge
schroomd een eerder ingenomen
standpunt te veranderen en een
meerderheid van de Tweede Kamer
heeft tégen vrijlating gestemd.
Anders dan de Raad van Kerken die,
zoals hij in zijn verklaring schrijft,
toen gezwegen heeft, hebben de Ka
merleden wel degelijk gesproken. De
regering heeft op 4 maart 1972 gerea
geerd met een duidelijke uitspraak
die in ieder geval enige rust bracht
om „af te zien van haar aanvankelij
ke voornemen de drie te Breda nog
gedetineerde Duitse oorlogsmisdadi
gers thans gelijktijdig in vrijheid te
stellen" en alvorens tot een beslissing
te komen over eventuele individuele
gratieverleningen met een groep des
kundigen te overleggen waarin „wor
den opgenomen personen die geacht
kunnen worden het vertrouwen te
genieten in kringen van de illegaliteit
en van de vervoltzden."
Wat is er gebeurd?
Politici hebben getoond meer pasto
rale verantwoordelijkheid te bezit
ten dan de Raad van Kerken. Want
wat is er gebeurd? De Raad van
Kerken heeft gemeend (anders dan
de regering) zonder vooroverleg met
de groep slachtoffers een verklaring
te moeten afleggen, terwijl de raad
wist hoe pijnlijk deze verklaring vele
slachtoffers zou treffen.
Hoe is het mogelijk dat de Raad van
Kerken meent te kunnen volstaan
met een bezoek dat prof. Berkhof
zondagmiddag aflegde bij mijn col
lega Lilienthal en dr M. König om
hen en de gemeente al vast voor te
bereiden op een uitspraak die de
volgende dag twaalf uur op de telex
zou staan? (Een verklaring overigens
die enkele dagen tevoren al aan de
fractie-voorzitters was verzonden).
Wij zijn gedwongen geweest een
spoedbrief aan de gemeenteleden te
zenden en te telefoneren en instan
ties van maatschappelijk werk in te
lichten om zo veel rpogelijk mensen
zelf op de hoogte te stellen en de
eerste schok op te vangen.
Wat is het gesprek?
De verklaring van de Raad van Ker
ken zegt „het geweten verbiedt ons
om nog langer in deze discussie ter
zijde te blijven." Heeft het geweten
dan niet geboden om het moeilijke
overleg met de slachtoffers aan te
gaan? Wij spreken nu zoveel jaren
over het gesprek tussen jodendom
en christendom; over de dialoog. Ik
ben één der genen die getracht heeft
daaraan deel te nemen. Maar wat
betekent gesprek? Alleen het samen
bestuderen van de joodse bronnen,
het spreken over theologische uit
gangspunten? Wanneer het gesprek
niet is het juist met elkaar spreken
over moeilijke, pijnlijke kwesties zo
als de Drie van Breda (en spreken
betekent naar elkaar luisteren) is het
zinloos en onwaarachtig.
Het overleg was levensnoodzakelijk
geweest. De Raad van Kerken heeft
in zijn verklaring getoond de werke
lijkheid van het toegenomen lijden
niet te kennen en hij heeft veel onno
dig leed berokkend.
Eén van de verzetsstrijders heeft het
op ontroerend eenvoudige wijze de
zer dagen op de radio verwoord. „Jul
lie in de kerken, bidt voor de domi
nees want zij weten niet wat zij
doen".
Persoonlijk beroep
Mag ik deze pijnlijke brief beëindi
gen met een persoonlijk beroep op
de Raad van Kerken. Ik hoop dat u
de moed zult hebben het voorbeeld
van de politici te volgen, dat wil
zeggen: dat u kennis neemt van de u
blijkbaar niet bekende feiten over de
toegenomen hevigheid van de gevoe
lens bij de slachtoffers van deze drie
en dat u zich ook laat voorlichten
over de nog ten enen male onvol
doende mogelijkheden deze mensen
op te vangen en te helpen (deze voor
lichting zou u kunnen krijgen van
mensen als prof. Bastiaans en dr.
Hugenholtz). Wij zouden u ook wil
len vragen u te realiseren dat u het
noodzakelijke en wezenlijke gesprek
ten onrechte uit de weg bent gegaan
en daaruit uw consequenties te trek
ken: het terugnemen van uw verkla
ring om daarna met ons en de slacht
offers van de drie in overleg te
treden.
Abraham Soetendorp is rabbijn bij de
liberaal joodse gemeenten van Den
Haag en Amsterdam.
NIEUW LEVEN. Regionale ont
moeting van christelijke Jeugdgroe
pen, zaterdag 20 maart ln het Con
certgebouw te Barneveld. Aanvang
half elf, twee uur en half acht (Imma-
nuelkerk). InL en opg. tel. 03420-2572.
BEVRIJDING. Zendingsconfe
rentie voor hervormd-gereformeerde
jongeren m.m.v. ir. J. van der Graaf
en prof. dr. C. Graafland, o.a. over
Nairobi. Zaterdag 27 maart tien uur
tot half vijf ln De Schakel te Nijkerk.
Aanm. tel. 030-785402.
