Europa zaait
in Afrikaanse
achtertuin
ositie van Roemenië kwetsbaarder geworden
[justrialisatie vraagt steeds grotere offers
DAG 13 MAART 1976
BUITENLAND
TROUW/KWARTET 17
rhouding tussen Europa en Afrika is er eeuwenlang één
st van afhankelijkheid, bevoogding en kolonisatie.
Europese landen koloniseerden gebieden in Afrika')
lalden (roofden, als u wilt) er grondstoffen en vaak
en.
weede wereldoorlog stak het onaf-
heidsstreven van de Afrikaanse ko-
e kop op. Eén voor één, op een
(Rhodesië. Zuid-Afrika, Zuidwest-
wamen zij op eigen benen te staan,
veranderde de houding van Europa
tkelijke onverschilligheid; het liet
het zwarte continent weinig gelegen
jzeer zelfs, dat het verrassing wekte
inisters van buitenlandse zaken van
EG-landen onlangs een gezamenlij-
ring over Afrika aannamen. En wat
*ar nu helemaal in: alleen dat zij alle
Kdse inmenging in Afrika veroorde
len pleidooi voor 'Afrikaanse samen-
en 'Afrikaanse oplossingen'.
jssende was echter dat de negen be
ien tenminste tot één standpunt
;omen. Tot nu toe lagen de stand-
nogal uiteen niet zelden met
aan de ene, en Nederland aan de
;ant. Zo gokte Parijs, samen met
het nationale front voor de bevrij-
Angola (FNLA). Maar toen die forse
kreeg, koos Frankrijk rap voor de
■ende MPLA (de volksbeweging voor
ding van Angola), een nieuw bewijs
pportunistische houding van althan?
der Westeuropese landen. Nederland
eel voorstander van een eenheidsre-
Angola en had van het begin af
sympathie voor de MPLA. En zo
ieer meningsverschillen over Afrika
toch dat de negen ministers van
idse zaken nu onder één noemer
n en kennelijk Afrika de kans
ar eigen weg te kiezen.
;t nog. Er is ook de redenering dat
'eendrachtig' alle buitenlandse
g in Afrika veroordeelt omdat het
jongens (Amerikanen, Cubanen,
ssen) uit de achtertuin' wil houden,
litiek mogen de Afrikaanse landen
zamerhand op eigen benen staan,
ch zijn zij nog steeds sterk van
fhankelijk. Omgekeerd ook, natuur-
ir minder. En zoals de Verenigde
leer dan een eeuw geleden Zuid
voor zich reserveerden door de
loctrine en zoals Japan begerig
niet-communistische deel van Zuid-
kijkt. zo wil Europa het Afrikaanse
voor zich houden.
teruitgang als eerste groep rijke landen toch
verplichtingen met een aantal arme landen
heeft aangegaan. Maar 'Europa weet dat
welvaart en onafhankelijkheid niet meer mo
gelijk zijn zonder nauwe banden met de
derde wereld'.
Dat zei Europees Commissaris voor ont
wikkelingssamenwerking, Claude Cheysson,
maar op wiens welvaart duidt hij in de
eerste plaats? Dat de Europese Gemeenschap
zich in deze barre tijden van dreigende ver
hoging van grondstoffenprijzen. kartel
vorming en grotere macht van de derde
wereld van samenwerking met Afrika heeft
weten te verzekeren, is niet niks.
Als voorbeeld noemde het Britse blad The
Economist uranium: "In de jaren tachtig zou
uranium wel eens het produkt kunnen zijn
dat de landen van de Europese Gemeenschap
het meest nodig hebben. Vier van de 46 ACS-
landen (de Centraal-Afrikaanse Republiek.
Gabon, Niger, Zaire) beschikken over zeker
10 procent van de wereldreserves aan ura
nium." En naast uranium zijn er andere,
belangrijke mineralen in Afrika: bauxiet,
ijzer, koper, olie, waarop Europa een claim
heeft weten te leggen. Europa zaait in haar
Afrikaanse achtertuin, om later te kunnen
oogsten.
Grondstoffenpot
Eén van de belangrijkste punten uit de over
eenkomst is een 'grondstoffenpot' van 1,16
miljard gulden waarmee al te grote schomme
lingen van grondstoffenprijzen worden voor
komen. Als bijvoorbeeld de cacao-inkomsten
van Ghana het land van ambassadeur
Djamson tegenvallen kan het lenen uit dat
stabexfonds ('stabex' staat voor stabilisatie
van exportinkomsten'). Stijgt de cacaoprijs
later weer, dan moet Ghana geld in de pot
terugstorten.
Een leuke regeling voor de ontwikkelings
landen, die zo verzekerd zijn van een 'gega
randeerd minimuminkomen'. Ze hebben niet
het ene jaar erg hoge uitvoerinkomsten en het
andere jaar plotseling erg lage. Maar het is
ook niet gek voor de landen van de Europese
MET DE EEG GEASSOCIEERDE LANDEN
J Overeenkomst van Lomé (ACP) fcS3fr?~'
~WESTSAMOA(>S
door Nico Kussendrager
Gemeenschap. Nu de ACS-landen (de lan
den in Afrika, het Caraïbisch gebied en de
Stille Oceaan die het verdrag van Lomé
ondertekenden) zekerder inkomsten hebben,
staat ook meer vast wat ze bij het Westeuro
pese bedrijfsleven zullen kopen. Om bij Gha
na te blijven: het ene jaar kocht het veel trac
toren. machines, enzovoort bij onze industrie
omdat de cacao lekker verkocht, het andere
jaar kocht het bijna niets omdat de cacao-
inkomsten tegenvielen. Daarop valt door het
bedrijfsleven geen meerjarenplanning te ma
ken; door het stabex-fonds zijn die schomme
lingen in de grondstoffenprijzen er nu uit.
Bovendien is ondanks het stabex-systeem de
vrije markt onaangetast gebleven, iets wat
vooral West-Duitsland (van het Wirtschafs-
wunder) aanspreekt.
Derde wereld verdeeld
Het verdrag van Lomé heeft de derde wereld
verdeeld. De aangesloten ontwikkelingslan
den hebben onmiskenbaar een aantal voorde
len gekregen, niet-aangesloten landen heb
ben die voordelen niet. Sterker nog: ze
worden door het verdrag tussen de Europese
Gemeenschap en de 46 ACS-landen bena
deeld. Op de onlangs in Manilla gehouden
conferentie van de '77' (de club van inmid
dels meer dan honderd ontwikkelingslanden)
was dan ook fikse kritiek te horen op het
verdrag tussen 46 ontwikkelingslanden en de
negen, waardoor het front van de derde
wereld doorbroken is en de andere ontwikke
lingslanden in de kou blijven staan.
De aangesloten landen kunnen hijvoorbeeld
produkten die niet vallen onder het Europese
landbouwbeleid vrij van douanerechten en
andere heffingen op de Europese markt
brengen. Bovendien hebben zij een zekere
prijs; dankzij het stabex-fonds. De 46 ACS-
landen lopen dus niet de kans dat zij door
prijsdaling minder ontvangen als zij meer
naar de Europese Gemeenschap uitvoeren.
De niet-aangesloten hebben die voordelen
niet.
Wereldwijd maken
Omdat het verdrag van Lomé de eenheid van
de derde wereld onder druk zet en een be-
ag van Lomé
1 t i 1 i t i i i
et ook uit het verdrag van Lomé.
Ie hoofdstad van het Westafrikaanse
o. waar de Europese Gemeenschap
jaar geleden het verdrag met 46
lingslanden sloot (behalve in Afrika
raïbisch gebied en de Stille Oceaan;
landen). Dit voorjaar treedt de
als ook Italië het als laatste EG-
geratificeerd, in werking,
ft ons een schitterende toekomst',
ic C. Djamson, die zijn land Ghana,
voordigde bij de Europese Gemeen-
Brussel en de Ghanese delegatie
erhandelingen over het verdrag van
nvoerde. Hij promoveerde onlangs
uro-Afrikaanse samenwerking"). Er
gesmeed van de noordpool tot de
staatssecretaris Laurens Brinkhorst
ndse zaken) en Europees Commis-
rier Ortoli maakte het nog bonter,
over een keerpunt in de geschiede-
de internationale economische
igen van de tweede helft van de
je eeuw, ja zelfs in de totale geschie-
lingen worden niet door iedereen ge
le critici van het verdrag beschouwen
n bewijs van de nieuwe economische
jkheid van Afrika en bevoogding
opa. De term 'associatie' uit vorige
>msten mag dan vervangen zijn door
(verdrag) omdat 'associatie' te
e afhankelijkheid van de ontwikke-
en duidt, in feite is er weinig ver-
n critici.
verdrag heeft de Europese Gemeen-
ontwikkelingslanden een aantal
verschaft, maar het heeft zichzelf
van een zekere aanvoer van grond-
gen evenwichtige prijzen. Het wordt
genoemd dat de Europese Gemeen-
h in een tijd van economische ach-
i i t v I i 1 1
1 i i i i
i 1 1 I I i i i i i I t V t
L -cxV- r* 1 UV s
I y
i1
- i i
p,\\ i
i i i
w< i.iji
perkte groep landen bevoordeelt en een ande
re benadeelt, wordt gepleit voor een wereld
wijd 'verdrag van Lome', een afspraak tussen
de industrielanden en alle landen in de derde
wereld. 'Dit is nog maar een begin', zegt
ambassadeur Djamson. Deze ontwikkelings
landen zouden daarbij de voordelen moeten
krijgen die de 46 ACS-landen nu hebben.
Nederland is voorstander van zo n mondiale
regeling, maar met name Frankrijk (weer)
maakt er bezwaar tegen. Parijs hecht sterk
aan goede betrekkingen met de voormalige
koloniën. En uiteindelijk ging ons land over
stag. Minister Jan Pronk van ontwikkelings
samenwerking zei vorig jaar oktober dat Ne
derland binnen de Europese Gemeenschap
moet blijven werken, 'ook al gaat de EG veel
minder ver op het terrein van ontwikkelings
samenwerking dan wij willen'.
Voor zo'n wereldwijde 'Lomé-regeling' is me
dewerking van de Verenigde Staten en Japan
nodig en dat is niet zó onwaarschijnlijk. De
Amerikaanse minister van buitenlandse
zaken Henry Kissinger stelde in september
(op de VN-zitting over een nieuwe econo
mische orde) uitbreiding van de stabilisering
van exportinkomsten (stabex) naar alle ont
wikkelingslanden. Daarvoor zou dan geld ge
bruikt kunnen worden van het internationale
monetaire fonds. Maar in het verdrag van
Lomé is over andere concrete besluiten voor
de derde wereld niets vastgelegd.
Bovendien vinden veel ontwikkelingslanden
dat niet genoeg. Zij willen geen stabilisering
van exportinkomsten (een verzekerd 'mini
muminkomen'). maar koppeling van hun
grondstoffenprijzen aan die van de industrie-
produkten die zij (ontwikkelingslanden) hier
moeten kopen. Worden hier de tractoren,
machines en kunstmest duurder, dan mogen
de ontwikkelingslanden meer vragen voor
hun kofTie, koper, katoen, enzovoort. Is stabi
lisering van exportinkomsten een 'minimum
inkomen', een koppeling zou een soort 'prijs
compensatie' zijn.
Maar de eenheid en de kracht van de derde
wereld om dat te bereiken is verzwakt door
het verdrag van 46 ontwikkelingslanden
met de Europese Gemeenschap. Zij hebben
een voor-hun profijtelijke regeling, de Euro
pese gemeenschap heeft voorjaren zijn grond
stoffen tegen redelijke prijzen en de rest is on
zin. Verdeel en heers, als immer.
Onlangs verscheen daarover: Europa en de derde
wereld, een Aula-pocket door Ger van Roon. Een
historische benadering maar desondanks (of juist:
daardoor) erg nuttig.
Het proefschrift van Eric C. Djamson (The
dynamics of Euro African Co-opcration') is uitgc
geven door Martinus Nijhoff. Den Haag. Dc disser
tatie handelt vooral over de institutionele, juridische
en sociaal economische aspecten van Eur-Afrikaan
se samenwerking.
J. den Boef
et 25ste congres van de communistische partij van de
!t-Unie is de hardnekkigheid opgevallen, waarmee de Roe-
se partijleider (tevens president) Nicolae Ceausescu het
van iedere communistische partij heeft verdedigd, haar
politieke strategie en revolutionaire taktiek uit te stippe-
sescu was speciaal voor het uitspreken van zijn rede naar
ou gegaan om duidelijk te maken, dat Roemenië niet van
plan is om de met veel moeite verworven nationale zelfstan
digheid prijs te geven. Nadat hij onomwonden had verklaard
dat de door de Sowjet-Unie gewenste conferentie van Europese
communistische partijen alleen tot stand kan komen, als met
de eisen van zijn land en die van Joegoslavië rekening
wordt gehouden, verliet Ceausescu demonstratief Moskou om
terug te keren naar Boekarest (waar hij overigens andere
levensgrote problemen heeft)
e onafhankelijkheid van Roe
ten opzichte van de Sowjet-
e onderstrepen, zoekt Ceauces-
zijn vele reizen steeds meer toe-
ng tot de wereld der blokvrije
Hij verdedigt een 'nieuwe
nische wereldorde', een
dat Moskou niet erkent ont-
ing op wereldschaal en 'demo-
ring' van de organisatie der
gde Naties. Wordt hem dit door
u al niet in dank afgenomen,
irklaring dat „alle buitenlandse
n zich uit Angola moeten terug-
n" is nog veel harder aangeko-
Zelfs Joegoslavië (waar presl-
Tito de Cubaanse leider Fidel
als een held begroette) had de
ch-Cubaanse interventie niet
urd.
dariteit
ilidariteit van de communis-
landen en partijen ziet Ceau-
in een 'eenheid van een nieuw
gebaseerd op 'absolute zelfstan-
d en gelijke rechten'. Nadruk-
schaart hij zich achter de wes-
communistische partijen die
;en weg willen gaan en weigeren
de voorwaarden van de Sowjet-
leel te nemen aan een conferen-
»n Europese communistische
>n. Hij staat echter niet achter
sluit van de Franse communis-
partij, het begrip 'dictatuur
't proletariaat' uit haar statu-
schrappen. Ook in de ogen van
»cu is dat ketterij,
wië stelt alles in het werk om
economisch en militair een zo groot
mogelijke onafhankelijkheid ten op
zichte van de Sowjet-Unie te berei
ken. Het heeft vorig jaar al bij de
Verenigde Staten geïnformeerd naar
de mogelijkheid, van dit land wapens
(in het bijzonder het gevechtsvliegtuig
F-5) te bétrekken. Ceausescu toonde
deze interesse tijdens het bezoek, dat
de Amerikaanse president Gerald
Ford kort na de ondertekening van het
slotakkoord van de Europese veilig
heidsconferentie in Helsinki aan Roe-
nië bracht.
Overigens gaat Roemenië dit jaar
samen met Joegoslavië een jachtvlieg
tuig van het type Adelaar produceren.
Beide landen hebben gemeenschappe
lijke belangen: Zij moeten rekening
houden met pogingen van de Sowjet-
Unie, een eind te maken aan hun
nationale zelfstandigheid. Een ge
wapende interventie zoals in Tsjecho-
slowakije in 1968 ligt niet in de lijn
der verwachtingen, ook omdat beide
landen, zonodig voor hun onafhanke
lijkheid zullen vechten. 'Men behoort
niet te capituleren' luidde het com
mentaar van Ceausescu op de afloop
van de gebeurtenissen in Tsjechoslo-
wakije.
Aanspraken
Roemenië moet zich ook steeds meer
afzetten tegen 'historische aanspra
ken' van socialistische buurlanden op
haar grondgebied. Het belangrijkste
strijdpunt is op het ogenblik Zeven
burgen. een vruchtbaar gebied, dat
zich uitstrekt tussen de Karpaten en
het Westgebergte en waar sinds
mensenheugenis verschillende natio
naliteiten hebben geleefd. Hongarije,
dat Zevenburgen ongeveer acht eeu
wen geleden veroverde, houdt vast
aan de versie dat het gebied sinds
dien voornamelijk door Hongaren
werd bewoond en niet door de Daciërs,
die door Roemenië als de oorspronke
lijke bevolking worden beschouwd.
Pas na de Eerste Wereldoorlog, bij het
Verdrag van Trianon, werd Zeven
burgen aan Roemenië toegevoegd.
Aan het eind van de jaren dertig
moest het noordelijke deel van het ge
bied aan Hongarije worden terugge
geven. Als gevolg van een geheim ver
drag tussen Hitler en Stalin verloor
Roemenië ook Bessarabië en het noor
delijke deel van de Boekowina aan de
Sowjet-Unie. Na de Tweede Wereld
oorlog kreeg het Zevenburgen terug.
Over de aan de Sowjet-Unie afgestane
gebieden werd echter niet meer ge
sproken. Het valt daarom niet te ver
wonderen, dat Roemenië ook nu weer
zeer gevoelig reageert op nieuwe
'historische aanspraken', ook al wor
den die niet officieel uitgesproken.
Wat deze aanspraken betreft: Roeme
nië heeft niet alleen te maken met
Hongaarse pogingen om weer een
vinger in de pap te krijgen in Zeven
burgen. maar ook met het 'hardop
denken' door Bulgarije en de Sowjet-
Unie over een corridor door Roemenië,
langs de kust van de Zwarte Zee.
Ook heeft men in de hoofdstad Boe
karest nog niet vergeten, dat de
Russische partijleider Leonid Brezn-
jew bij een demonstratief bezoek
aan het door de Sowjet-Unie ingelijf
de deel van Moldavië, grote nadruk
legde op "het belang van de Molda-
vische republiek voor de Sowjet-
staat". Ook is het de Roemeense
leiders bekend, dat men in Moskou
over Roemenië praat als over een
kunstmatige staat, die geen bestaans
grond heeft.
Antonescu
Hoe belangrijk de Roemense leiders
dit sluipende gevaar vinden, moge
blijken uit de publikatie van een ro
man, waarin de hoofdrol wordt ge
speeld door niemand minder dan
maarschalk Ion Antonescu. Deze
maarschalk zette de Roemeense ko
ning Carol II af, nadat deze had toe
gestemd in de al genoemde gebieds-
afstand aan de Sowjet-Unie en Hon
garije. Met de steun van de fascis
tische „IJzeren Garde" heroverde hij
de door de Sowjet-Unie ingelijfde ge
bieden en nam hij zelfs deel aan de
verovering van Odessa en de aanval
op Stalingrad. Deze Russische steden
komen in de roman van de vroegere
oorlogscorrespondent Marin Predn,
getiteld 'Delirul' (Delirium) om be
grijpelijke redenen echter niet voor.
Het was al opmerkelijk dat de roman
kon verschijnen, omdat er in Roeme
nië een grote papierschaarste heerst,
waar al meer dan tien kranten de
dupe van zijn geworden. Antonescu
werd in Roemenië doodgezwegen,
sinds hij in 1946 was berecht en
terechtgesteld. Na 30 jaar wordt hij
vooral voor de naoorlogse generatie
weer ten tonele gevoerd om de
aandacht te vestigen op het feit. dat
de Sowjet-Unie Roemeens grondge
bied heeft ingelijfd. Preda heeft van
Antonescu geen held gemaakt. Met
een voor Roemeense verhoudingen ge
nuanceerd beeld laat hij het aan de
lezer over, zelf een oordeel over de
maarschalk te vormen.
De Russische Literatoernaja Ga zet a'
reageerde met een fel artikel op de
roman. De tekst van dit artikel werd
herhaaldelijk door Radio Moskou in
de Roemeense taal uitgezonden. In
.Romania Literara' protesteerde een
prominente Roemeense criticus tegen
de aanmatigende toon van het artikel.
De schrijver toonde zich geschokt en
bedroefd over de aanval, die 'bekende
praktijken van de Sowjet-Unie in de
herinnering terugroept', nl. eerdere in
terventiepogingen.
Gevaren
Gevaren bedreigen Roemenië echter
niet alleen van buiten af. In eigen
land zijn de gevolgen van een te
snelle industrialisatie al enige tijd
merkbaar geworden. Het hoofdpro
bleem is de landbouw, omdat in de
afgelopen jaren veel mannen naar fa
brieken zijn getrokken en alleen
vrouwen en oude mannen het werk op
het platteland moeten opknappen.
Een slechte beloning van het werk op
het land, die bovendien niet langer in
natura wordt verstrekt, heeft ertoe ge
leid. dat het eigen stukje grond weer
een belangrijke rol ging spelen. Deze
voor dc collectieve bedrijven nadelige
gang van zaken is echter niet de voor
naamste oorzaak van de moeilijkhe
den. De industrialisatie werd zo snel
doorgevoerd, dat voor de landbouw
niet de benodigde middelen overble
ven.
Vorige week werd officieel meegedeeld
dat de gehele plattelandsbevolking
werd gemobiliseerd, ongeacht hun
Ceausescoe rechts samen met de Sowjetrussische partijleider Leonid Breznjew.
'arbeidsplaats', om het noodzakelijke
werk in landbouw en veeteelt binnen
de kortst mogelijke tijd uit te voeren.
De Roemeense bevolking moet duur
betalen voor het stukje onafhankelijk
heid. dat door Ceausescu werd be
vochten. Het is de vraag, hoe lang
zij het volhoudt, armoe te lijden voor
'de goede zaak'. De Roemeense
economie is bij het uitblijven van uit
breiding van de handel met het Wes
ten meer en meer aangewezen op
samenwerking binnen de Comecon,
die door de Sowjet-Unie wordt be
heerst. De positie van Roemenië is op
nieuw kwetsbaar geworden, nu de
bevolking tekenen van ongeduld gaat
vertonen.
