Volkstaal op de kansel
Nog steeds:
polarisatie
T\
Ifandaé
Dominee Vreugdenhil op een eenzaam eiland
voorlop
ZATERDAG 14 FEBRUAR11976
KERK
de versierder
Bij het artikel van dr. G. H. ter Schegget (stafdocent van de
sociale academie De Horst te Driebergen), waarin hij iets zegt
over de door een aantal kerkgangers misprezen uitdrukkingen
in een door hem te Wageningen gehouden preek, zetten wij
de UunstUenhev
een paar kanttekeningen van de Utrechtse theoloog Bert
Kuipers: een keus uit diens uitgebreide collectie van „soor
ten" dominees met bijbehorende kanseltalen.
door dr. G. H. ter Schegget
Hoewel de commissie voor het opzicht van de Hervormde kerk duidelijk uitsprak,
dat zij geen enkel middel van de kerkelijke tucht op mij toepasbaar achtte, dus
ook niet het lichtste, de vermaning, meent professor Van Itterzon in het Hervormd
Weekblad toch een artikel te moeten schrijven, waarvan men de toon rustig als ver
manend kan bestempelen. Ik zou geen reden hebben daarop verder in te gaan als
Trouw van 3 februari j.l. niet enige dingen had overgenomen uit dit stuk. dat een
scheef of op zijn minst eenzijdig beeld geeft van waar het om gaat. Bovendien is
de vraag naar het karakter van de kanseltaai belangrijk, zodat ik daar ook graag
iets over wil zeggen.
Volkstaal
Het is onjuist om de zaak van de vorm los
te maken van die van de inhoud: het zijn
namelijk niet twee zaken! De vorm is geheel
de vorm. zodat hij een noodzakelijk, een
dwingend karakter krijgt. Laat ik beginnen
met de door Trouw overgenomen voorbeel
den van grof taalgebruik in hun oorspron
kelijk verband terug te zetten.
Kop
'Jezus had geen plaats, waar hij zijn kop
kon neerleggen.' Uiteraard heb ik het zo
niet gezegd, want ik citeerde Mattheus 8 vers
20 in zijn geheel in een eigen vertaling en
besloot met de woorden: 'maar het mensen
kind heeft geen plaats om zijn (vermoeide)
kop neer te leggen'. Het mensenkind, eigen
lijk staat er de mensenzoon, is hier de zwer
vende mens, die nog in de woestijn vertoeft
en het beloofde land van rust nog niet ge
vonden heeft. Met die mens identificeert Je
zus zich. En daarom geldt ook van hem dat
hii in die conditie van zorg en vermoeienis
verkeert, ook hij vindt niet eerder rust dan
tot het laatste mensenkind zijn hoofd van zor
gen vrij te slapen legt.
Langharig
'Jezus' leerlingen, langharig tuig. loopt het
uit de klauw.' Eerst even dit: de uitdrukking
'uit de hand of uit de klauw lopen' heeft, bij
mijn weten, niets met de menselijke hand.
maar met de hand of klauw van het scheeps-
anker te maken. Een schip, dat uit zijn anker
loopt en op drift geraakt, loopt uit de klauw.
Afgezien hiervan echter is de zin uit zijn ver
band gerukt. Wat ik zei was. dat Jezus, der
tig jaar ou i. en zijn leerlingen, zijn (leerl-
jongons, allemaal twens, in de ogen van de
gearriveerde tijdgenoten werden gezien zo
als bij ons het langharig tuig. van wie toen en
nu nog altijd geldt, dat zij zelf op de blaren
moeten zitten als het uit de klauw loopt. De
bedoeling was. voelbaar te maken, hoe an
ders er tegen Jezus en zijn volgelingen werd
aangekeken, torn hun zaak nog in bewe
ging was. nog niet erkend als religieuze en
heilige aangelegenheid. De tekst was Lukas
18 vers 8: doch als de mensenzoon komt
zal hij dan het geloof vinden op aarde, en ik
had de veronderstelling gewaagd, dat dit
woord een echte, oude en betrouwbare lij
densaankondiging zou kunn?n zijn. te verge
lijken met een woord als Markus 6 vers 5, 6
en Mattheus 13 vers 58. Het is werkelijk
volledig onzinnig te veronderstellen, dat Je
zus en zijn discipelen voor mij niet meer
zouden betekenen dan vertegenwoordigers
van het jeugd protest. Wel heb ik het besef
tracht?n over te brengen dat hun zaak toen
als iets vergelijkbaars kon worden afgedaan
en verworpen Hij had nog niet de garanties
van de stralenkrans.
Vervloekt
De term 'verdomd cynisme' heb ik zeer be
wust en gericht gebruikt. Deze vervloekte
hondsheid zien wij daar waar de eenzaam
heid. waarin zijn roeping de messias brengt,
hem als eigen schuld en dus als verlatenheid
van God wordt aangewreven. Ook het lij
den van de mensenzoon wordt in dit cynis
me nog tegen de mens in zijn kwetsbaar
heid en ongeborgmheid uitgespeeld. Mij
dunkt, dat deze toelichtingen bewijzen, dat
de oude wijsheid, dat woorden hun waarde
krijgen in en door het gebruik, nog altijd
geldig is. Het was dan ook zo. dat de com
missie voor de akademiediensten in Wage
ningen zich unaniem achter de inhoud van
de gehouden preek heeft gesteld en de vorm
van die inhoud niet losmakend, als passend
bij de inhoud beleefd heeft.
Ik heb dat ook in de dienst od 1 juni vorig
jaar gezegd: we moeten spreken in de ge
wone taal van ons allen om een uitleg van
de bijbelse begrippen te geven die politiek,
sociaal en ethisch van belang is. Ik probeer
met mijn woordgebruik tot de beoogde door
braak naar de hedendaagse werkelijkheid te
komen.
Onze vaderen
Als de kanseltaal voor iedere kerkganger
aanvaardbaar moet zijn. dan moet ik mij
hiertegen ernstig verzetten. Er zijn vele ge
wezen kerkgangers voor wie de kanseltaal
in haar in zichzelf zwevende religiositeit zo
leeg en hol is geworden, dat zij de kerkgang
er aan gegeven hebban. Onze zorg om de
taal mag geen burgerlijk-puriteinse zijn.
want de geslierde taal van de profeten is
behaald niet die van de damesroman. Trou
wens onze vaderen (ook Luther) wisten er
nog van: die durfden vuilnis nog drek te
noèmrtn. Het gaat ook niet om de algemene
verstaanbaarheid, want zo laten zich alleen
doorsnee bóodschannen vertalen. Het gaat
er om met alle middelen van de taal van de
zaak Gods te getuigen. Daar wordt echt iets
gezegd, waar het nieuwe door de oude woor
den en de oude grammatika he°nbreekt. Zo
een taal kan geen zwart gemiddelde zijn.
Verantwoording
Spijt
Iets anders is. dat de vorm zich voor ande
re hoorders tussen hen en de zaak schoof.
Trouw me'dt dat ik daarom spijt had van de
gebruikte taal. Dat is slechts ten dele waar!
Ik heb gezegd oi> de gemeentevergadering
waarin wij de dienst bespraken, dat het miin
bedoeling is met de vorm de inhoud voor
ieder verstaanbaar over te brengen en dat
het mij spijt als dit kennelijk mislukt, al kan
in het weglonen ook heel goed een orotest
tegen een welbegrepen inhoud tot uitdruk
king worden gebracht. In ieder geval ligt
dit mislukken buiten mijn bewuste oogmer
ken. Ik sta niet uit te dagen om de kunst
van het uitdagen zelf.
E-m zekere afstemming van de taal oo de
hoorder mag er zijn. al is dit niet de hoofd
zaak. Wie wat te zeggen heeft in opdracht,
is allereerst aan de zaak verantwoording
schuldig. Die zaak hoeft zijn eigen gewicht,
evidentie en slagkracht: het is een zaak des
geestes en die bewijst zichzelf. Gaat men
echter zeggen, dat de predikant van de kan
sel af moet waarnemen en benalen. of wer
kelijk dat gehoor in de kerk is, waarvan men
in de uitnodiging snrak. dan eist men het
onmogelijke. In Wageningen had in een
plaatselijk bind oen oniuiste aankondiging
van de bedoelde dienst gestaan, zodat er bij
een gedeelte van het gehoor verwachtingen
waren, waaraan ik niet kon voldoen. Als
m*>n het miskennen van het gehoor cm te
kortschieten als dienaar van het Woord
noemt, gaat men veel te ver. Als men dit
laatste zou menen, zou trouwens eeri verma
ning op zijn plaats ziin. Nu ik die niet heb
gekregen, neem ik aan. dat bedoeld is dat
wij ons de oogave moeten stellen, ons op
elkaar in te stellen als predikant en gemeen
te. maar in het besef dat dit alleen falend
kan lukken. Mijn beste preken ziin grandioze
mislukkingen, gezegende kortsluitingen, won
deren van ongedachte herkenning. Ik houd
ze ook a's de Amsterdamse jongen die ik
was en blijf. Maar in die taal verstaan zelfs
hooggeleerden God vaak het best. als het
Hem belieft te spreken.
door dr. C. Rijnsdorp
Het was onvermijdelijk dat het Nederlands Gesprek Centrum ook
over polarisatie zou discussiëren, die pijnlijke zaak, aangeduid met een
alweer vervelend geworden woord.
Men heeft er, meer dan een jaar ge
leden. ter gelegenheid van het 2-
jarig jubileum van het N.G.C., zelfs
een congres aan gewijd. Hieruit is
een onlangs verschenen boekje ont
staan: Polarisatie. „Met bijdragen
van prof. dr. A. de Froe, mr. G. E.
Langemeijer drs. J. P. Pronk", een
Samenvatting, en enkele afsluitende
bladzijden van prof. dr. H. M. Kui-
tert. Het is een uitgave van Bosch
Keuning nv te Baarn. telt 39 blz.
en kost f 5.90.
De Inleiding wijst op het verschijn
sel. dat in de eerste jaren van het
Gesprek Centrum de publicaties de
tegenstellingen tussen de bestaande
groeperingen in ons volk onder
streepten. waarna in de jaren zestig
zich zeer snel een geheel nieuwe si
tuatie voordeed. Dwars door de tra
ditionele homogene groeperingen
heen ontstond er een polarisatie bin
nen die groeperingen. Dit bracht
voor het N.G.C. een nieuwe opgave
mee. 'Daarom zien wij de vraag
naar de ruimte van gesprekken in
een polariserende samenleving als
actueel en centraal probleem voor
het Nederlands Gesprek Centrum in
de zeventiger jaren' (blz. 7).
Langemeijer
Mr. Langemeijer onderscheidt tus
sen doelstellingen die verder uit el
kaar komen te liggen en tussen toe
nemende afwerende gevoelens, ook
daar waar de tegenstellingen al be
stonden. 'Het is mogelijk, dat wat
de gevoelshouding betreft eerder
van een polarisatieverschijnsel kan
worden gesproken' HlDe toon van
bestrijding is ruwer geworden.
Waar vroeger gewoon wangedrag
zou zijn geconstateerd spreekt men
nu van subculturen, overigens een
niet te verwaarlozen verschijnsel.
Het N G.C. blijft streven naar gro
ter wederzijds begrip en grotere
waardering met betrekking tot de
verschillende stromingen in ons
volk. Afgezien van extreme situa
ties is het een winstpunt, wanneer
er begrip voor de tegenstander is:
elke overtuiging immers heeft zijn
voor en tegen.
De Froe
Prof. De Froe vindt een gesprek
pas interessant als men op eikaars
uitspraken ingaat en dingen zegt die
men van. te voren niet heeft bedacht.
Partijdiscipline en partijlijn liggen
hem helemaal niet. Toch leeft het
in de mens zich blindelings achter
bepaalde leidende groepen te scha
ren <1>. De mens is een sociaal le
vend roofdier. Dit sociaal zijn houdt
solidariteit in. Zo wil de mens tege
lijk zich conformeren en tegen het
conformisme ingaan. Het probleem
is dus. dat een mens allerlei dingen
tegelijk wil en niet wil. 'Wij heb
ben ialleen» wetten boven onszelf
geplaatst op punten, waar wij de
neiging hadden die te overtreden'
20Vrije meningsuiting, zich wel
eens verspreken inbegrepen, is een
luxe die wij ons alleen in veilige
omstandigheden kunnen permitte
ren. Men moet niet bang behoeven
te zijn dat de gesprekspartner daar
van misbruik maakt 'wat b.v. bij
t v.-journalisten wel voorkomt. C.
K i. Pratenderwijs is het soms niet
zo gek alles op losse schroeven te
zetten, maar op een gegeven moment
is er altijd wel een schroefje dat
vast moet blijven zitten. 'Het is
merkwaardig, dat er derhalve gren
zen zijn waar geen enkel mens. hoe
open ook. overheen wil gaan' (21».
Drs. J. P. Pronk definieert polari
satie als beleid, als strategie. 'Pola
risatie als politieke strategie is het
verduidelijken, het duidelijker aan
de oppervlakte brengen, van tegen
stellingen die als zodanig groter of
kleiner kunnen worden' (23). De te
genstander moet tot tegenvoeter
worden gemaakt 'Den Uyl). De so
ciologie kent niet alleen het con
flictmodel en het harmoniemodel,
maar ook het coalitiemodel, de on
derhandeling. Onderhandeling is
een tussenvorm tussen polarisatie en
harmonie. 'Het gaat mij dus om de
vraag wanneer het moment is geko
men het conflictmodel te vervangen
door of geleidelijk te doen overgaan
in een coalitiemodel' (24». In een
vrijblijvend gesprek is drs. Pronk
niet geïnteresseerd, maar wel in een
gesprek als instrument voor poli
tiek handelen en daarbij is de vraag
naar de toekomst belangrijker dan
praten over het verleden. Vele sa
menlevingen worden zelfbewuster;
dat zal polariserend werken 'omdat
de bewustwording van mensen die
minder deel hebben aan de besluit
vorming duidelijk toeneemt' (27».
De onderliggende groepen voelen
zich onveilig: om echt te kunnen
praten is gelijkheid de belangrijk
ste voorwaarde en die gelijkheid
ontbreekt vooralsnog.
In de samenvatting van de discus
sie worden verschillende typen van
gesprek onderscheiden. Je kunt open
met elkaar praten zonder te weten
waar je uitkomt. Dat is gewoon
leuk. Het gesprek kan voorts het
karakter hebben van onderhande
ling, en ten derde kan het dienen tot
bewustwording. Polarisatie roept
geen tegenstellingen op, maar zet
die zo duidelijk en scherp mogelijk
tegenover elkaar. Vijfentwintig jaar
geleden liepen de discussies meer
over waarheidsvragen; vandaag
gaat het meer over machtstegen
stellingen en is men meer op de
praktijk gericht. 'We kunnen (ove
rigens» alleen praten over wat we
gemeen hebben' <32). Wel is men
scherper geworden: 'men walst ge
makkelijk over tegenstanders heen
en soms ook over medestanders'
(33). En de tegenstelling tussen
technocraten en gewone burgers
groeit.
Kuitert
Prof. Kuitert wil in een gespreks
groep graag weten wie de ander is,
wat hij doet, wat hem beweegt. Hij
vindt overigens dat het N.G.C. geen
actiegroep moet worden, maar een
gespreksgroep moet blijven. Wel
dient men te blijven besefen dat er
een machtsfactor in onze wereld is.
Wanneer de machtsmeerdere zijn
wil aan de machtsmindere oplegt,
kan dat geen verzoening heten, laat
staan een gesprek. Wij willen blij
ven geloven in een dialoog zonder
dwang en het N.G.C. is voor hem
een plaats waar dat bestaat.
Ik heb dit dunne boekje wat uitvoe
riger besproken omdat het boeiende
lectuur is. maar dit verslagje is na
tuurlijk niet bedoeld de lezing van
het besprokene te vervangen. Mijn
eigen 'beperkte» ervaring met het
N G.C. is, dat men interessante men
sen ontmoet die ik liever observeer
en naar wie ik liever luister dan dat
ik veel behoefte heb om zelf iets te
zeggen. Sommigen kunnen al praten
de uitstekend improviseren: anderen
uiten zich moeizaam. Om een echte
gespreksruimte te krijgen is her
haald vergaderen nodig. Persoonlijk
vind ik de bijproducten van een ge
sprek minstens even belangrijk als
het eigenlijke resultaat. Die atmo
sfeer, die 'charme' (Kuitert) ver
vluchtigt natuurlijk bij het druk
ken.
De kleren van de melaatse. jf t<
de door de plaag getroffeni r
moeten gescheurd zijn.
zijn hoofdhaar moet los n«
en hij moet de bovenlip be<
en roepen: Onrein, onrein!
Zolang hij de plaag heeft,
blijft hij de onreine;
hij is onrein;
afgezonderd zal hij wonen,
buiten het kamp moet hij b
Leviticus 13
Daar loopt hij, de getek
man met de plaag. Nade
ding is nauwelijks nodig.
stekelijk. Als een vuur d;
kan verslinden. Hij is e<
voor zijn omgeving. Voor
naaste. Buiten het kamp,
zonderd, dat is zijn lot.
gemeden te worden. Houd
en kinderen, mensen uit zftE(
En zelf is hij verantwoor j^r
moet een schreeuw van o
hem uitgaan. Nader mij ni<
aan, ik verniel! Daar loop^H
de wereld van het verbond
ten. Het kan niet anders. I
het beeld van die ene, diiens
men zal. Die zal roepen v
vrede en „komt allen tot B
Hij zal gemeden worden ir
In een grote vlucht van a
nacht. En Hij zal daar zijn,
kamp. Ver van wat goed e
Het grote gevaar. De grote j
lijke. Er is iets voor nodig b
horen roepen en dan te g
daar buiten klinkt het: K
tot Mij. jent
eve
di
Si
;."U
SI
VOORBIJGANG
NED. HERV. KERK
Beroepen: te Schoorj
Waarder, Westbroek en
Nieuwaal G. Hendriks kan^,
denberg.
Bedankt: voor SchoonebeU—
Ravesloot te Oostermeer-Et
Toegelaten: tot evangelieb I
H. van de Berg, Bladstra 1
Utrecht; en beroepbaj
Hendriks, Voskuilenweg 11
denberg; A. van Houwelirf
steegplantsoen 28"' te UtrJ
GEREF. KERKEN
Beroepen: te NieuweiJ
Praamsma te Boerakker.
GEREF. GEMEENTEN
Beroepen: te Nunspeet
rinchem A. Hoogerland te
dijke.
ALG. DOOPSGEZ. SOC.
Intrede: 15 febr. te Oud<
W. J. Maas, (tevens pred. te
parochie en Stiens), van
b:>rg.
Corrie ten Boo
DIA-KLANKBEELI)
Huurprijzen ƒ40,
Stichting Uitzicht (01830P
Arkelse Onderweg uP,
Gorkum
FAMILIEBERICHTEN
kunnen van maandag tot en
met vrijdag telefonisch tot
16.30 uur opgegeven wor
den op nummer 020-913456;
en van 16 30-20 00 uur op
nummer 020-220383. Dit
laatste nummer geldt ook
voor ZONDAGAVOND en
dan van 18.00-20.00 uur.
door A. J. Klei
Onze adressen:
AMSTERDAM
Directie - commerciële
afdelingen -
administratie:
Wibautstraat 131,
tel. 020-913456.
Postbus 859.
Redactie;
Nieuwe Zijds Voorburg
wal 280, Amsterdam.
Tel. 020-220383.
Postbus 859.
ROTTERDAM/DOR
DRECHT
Westblaak9. Rotterdam.
Tel 010-115588.
Postbus 948.
OEN HAAG/LEIDEN
Parkstraat 22. Den Haag.
Tel. 070-469445
Postbus 101
ZWOLLE/GRONiNGEN
Melkmarkt 56. Zwolle
Tel 05200-17030
Postbus 3.
Indien de verontruste gerefor
meerde dominee Maarten Vreug
denhil genoodzaakt zou ziin zir-h
te vestigen op een eenzaam eiland
en indien hem gevraagd zou wor
den met wie hij daar het liefst
zou vertoeven, dan nam hij zon
der mankeren professor Kuitert
of dominee Wiersinga mee.
Ik besef dat deze mededeling ter
stond enige toelichting en aanvulling
behoeft. liet is natuurlijk niet zo dat
dominee Vreugdenhil met voorbij
gaan aan dierbare verwanten gretig
afstuift op een door hem bestreden
hoogleraar en een door hem mis
prezen .studentenpredikant. Maar
gesteld dat hij zou moeten kiezen
uit wat er in de gereformeerde ker
ken aan theologen voorradig is. dan
zit hij veel en veel liever met de ge
noemde heren op ccn onbewoond
eiland dan met 'menig predikant die
ziin gemeente zoet houdt en niet
ronduit durft te zeggen, wat dr. W.
en prof. K. Ieren, of niet eens de
moeite nemen, zich op de hoogte te
stellen van hun n\ vatting'.
Aldus dommee Vreugdenhil m ziin
b'ad 'Waai in id en c. nheid". als hij
znn collega S v in der Veen uit
Krimp n aan den IJsscl bestraffend
toespreekt vanwege chons bewering
dat er niet of nauwelijks met ver
ontrusten te pralen valt. Je kunt zeg-
g n dat dominee Vreugdenhil aan
Pctrus-achtige overdrijving doet
wanneer hii zirh bereid verklaart om
in volstrekte afzondering en omgev. n
;S
pen meestal niet zo hard, ma
hen valt uitstekend te prater
nee Vreugdenhil moet maar
overwegen of hij toch ook ni
'zoet' persoon mee zou kunni1"5
nemen naar dat eenzaam eilij."
hem.
lil
door de in eindeloze deining voort-
klotsende zee (welke op den duur
ook geen animerende aanblik zal
opleveren), over te gaan tot een niet-
aflatende dialoog. Maar uit de opzet
en toon van zijn artikel wordt je heus
wel duidelijk dat dominee Vreugden
hil er niet zo eentje is die direct de
deur in 't slot smijt.
Dominee Vu-ugdcnhi! woont tegen
woordig in Ede.Blijkens een mii
toegestuurd knipsel uit eon kerk
bode bestaat er een werkgroep
'Réveil Ede'. Een lid van deze werk
groep heeft onder de niet zn bar
gelukkig uitgevallen schuilnaam
R. E Veil een achttien coupletten
tellend gedicht vervaardigd dat 'De
kerk miin moeder' heet In het
veei ti ndc couplet wordt de dialoog
krachtig afgewezen in de volgende
bewoordingen:
U zegt: 'we moeten naar elkander
luist'ren'
en U bestraft, ivie zich daaraan
onttrekt.
Maar diep in mij begint een stem te
t luist'ren:
Is dat de leus soms. die de dwaling
dekf'
We kunnen dus aannemen dat do
werkgroep 'Réveil Ede', welke de
ponne\ rueht van R. E. Veil de
kerkblad Iwereld inzendt, hiermee
met precies de gevoelens van domi
nee Vreugdenhil weergeeft.
N"ii heeft dominee Vreugdenhil het
..(keurend over predikanten die hun
gemeente zoet houden. Ik dacht dat
je slechtere dingen kunt doen, bij
voorbeeld onrust zaaien in je ge
meente door gespierde artikelen
tegen een proefschrift zus of een
theologische verhandeling zo in de
kerkbode te zetten. Want wat zie je
dan vaak gebeuren? Dat mensen een
paar stevige kreten uit het kerkblad
oppakken om daarmee gevoelens
van onbehagen over het liedboek,
het aanvangsuur van de zondag
morgendienst en het spijkerjasje van
een kandidaat (ik put uit het volle
lev n!) op te blazen tot kerkelijke en
theologische verontrusting. Deze
mensen geven vrijmoedig af op deze
en gene theoloog en ze nemen, om
met dominee Vreugdenhil te spre
ken. niet eens de moeite zich op de
hoogte te stellen van de opvatting
van dr. W. en prof. K. Dan krijg je
iemand die je kwaad opbelt over net
artikel van verleden week van die
'neo-marxist' Kuitert, terwijl je maar
even aan dat artikel geroken hoeft te
hebben om te weten dat Kuitert een
lichte huivering niet kan onderdruk
ken zo gauw hij tegen neo-marxisme
aanloopt.
Begrijp me goed. ik verlang van
niemand dat hij zich gooit op vak-
theologische publikaties. Ik begeer
ook niet dat iedereen de denkbeelden
van prof. K. cn dr. W. omhelst.
Maar ik vind het wel jammer dat
mensen die. niet gehinderd door des
kundigheid. luidruchting uiting geven
aan hun misnoegen over wie cn wat
hun niet aanstaat in de kerk. je het
zicht ontnemen op werkelijk-veront-
rustcn. Ik bedoel diegenen die goed
weten waarover en waarom ze ver
ontrust zijn en die symptomen niet
verwarren met de zaak zelf. Ze roe-
l'it het interessante februi ol<
Mexico: Wat we zagen van afhar d
uitbuiting en onderdrukking. Toe j
een kerk gebouwd van 35 milj(
Pruim) Multinationals, een <fa]
artikel in een Amerikaans kerkbl
Zeelenberg) Nairobi: Samen r
gekke, vermoeiende archaïsche,
op ons vooruit liggende partnerki
werk ta.v. schending van mer
blijkt knoeiwerk te zijn geweest
d. Veen) Angst voor religie
zijnswerk (Hans van Zijdi
Dienstweigeren, de Navo en de
W. A. de Pree) En natuurlijk
Schuman (kerkbalans en benoernii
beide géén manier!)
Verzoeke mij te noteren als abc
maandblad VOORLOPIG 26.-
17,90). En stuur me het febn
gratis.
Naam
Si raai
Deze bon op tcsturen aan: Antwof
Delft (geen postzegel). Uitgave;
Kok Mcinema.
