Boeiend boek
van Lorenz over
fundamenten
van ons leven
Texels alarm over dijken
NASA wil metingen
satelliet ANS niet
langer uitvoeren
Rampenplan voor
gemeenten in
Over-Betuwe
TUINBOUWBEDRIJF
parkeer- en milieuwacht
Plaats een pijltje
Scholengemeenschappen van de Vereniging voor
Christelijk Voortgezet Onderwijs te 's-Gravenhage
Aanmelding van nieuwe leerlingen zo spoedig mogelijk, doch
beslist voor 1 april 1976.
Aanmeldingsformulieren en brochures met inlichtingen over de
scholengemeenschappen worden op telefonische of
schriftelijke aanvraag gaarne toegezonden. Ook zijn de
formulieren verkrijgbaar bij de hoofden van de basisscholen
„De Populier"
„Overvoorde"
„Zandvliet"
„Groen van
Prinsterercollege"
'ei
er
DINSDAG 27 JANUARI 1976
door drs. J. F. Petrie
Prof. dr. K. Lorenz
Voor de derde maal lees ik nu het laatste boek van nobelprijswinnaar Lorenz, dat onlangs onder de
titel T>e weerzijde van de spiegel' verscheen bij de Uitgeverij Ploegsma te Amsterdam. En elke keer
raak ik meer en meer geboeid door dat boek. Wanner ik probeer na te gaan hoe dat zo komt, dan ver
moed ik dat het geboeid worden direct te maken heeft met de indringende boodschappen die uit het
boek opklinken.
Want waar gaat het Lorenz uitein
delijk om? Niets minder dan onze
cultuur, grandioos eindprodukt van
het natuurlijke evolutie-proces, staat
op het spel. zo meent hij. 'de si
tuatie waarin de mensheid thans ver
keert is gevaarlijker dan zij ooit ge
weest is'. En bij deze sombere con
statering laat hij het niet, bezorgd
zoekt hij naar oorzaken voor onze
huidige, zo precaire situatie.
Anders
Nog niet zo lang geleden meende
men dat culturen steeds dan in ver
val raken en ten gronde gaan, wan
neer zij een hoge ontwikkeling had
den bereikt. Dit zou een onontkoom
baar proces zijn, een soort logica
van de tijd'. Maar, naar het oordeel
van Lorenz. het is op dit moment
heel anders dan vroeger, onze men
selijke kennis is geen stilstaande
zaak maar een zeer dynamisch pro
ces. de menselijke kennis neemt in
een enorm tempo geweldig toe. We
weten veel meer en daardoor kun
nen we veel meer dan ooit tevoren
in de menselijke geschiedenis het
geval was. Daarom kunnen we nu
met meer kans op succes nauwge
zet de factoren die het verval van
een cultuur veroorzaken op het spoor
komen. En als we nauwkeuriger op
de hoogte raken van ziekmakende
factoren in onze beschaving, dan
kunnen we ook beter doeltreffende
maatregelen treffen om de zaak
weer gezond en normaal te maken.
Om goed te kunnen begrijpen hoe
cultuur ontstaat en wat beschaving
en geestelijk leven eigenlijk inhoudt,
neemt Lorenz de lezer van zijn boek
mee op een lange reis: de evolutie
(de geleidelijke ontwikkeling van
lagere naar hogere vormen) van de
menselijke kennis. Om het toppunt
van de ontwikkeling goed te kunnen
bestuderen moeten we eerst eens
kijken naar de eerste beginselen van
hoe dieren en later ook mensen 'ken
nen'. ervaringen opdoen en ervarin
gen gaan uitwisselen.
Hij begint dan te beschrijven hoe
'primitieve' leefvormen, zoals de
ééncelllgen, "kennen', dat wil zeg
gen op de één of andere wijze erva
ringen opdoen over de voor het ogen
blik aanwezige toestand in de bui
tenwereld. ervaringen die bepalend
zijn voor leven en voortbestaan. Van
af die eenvoudige organismen is er
een ontwikkeling te zien. In de
loop van de tijd ontstonden er steeds
ingewikkelder manieren om allerlei
aspecten van die buitenwereld te le
ren kennen. Ook de organismen wer
den ingewikkelder.
Daarmee gepaard gingen doelmati
ger gedragingen van die organismen
in het aanpassen aan de omstandig
heden in die buitenwereld. Zo ont
stonden er in de geschiedenis van de
wereld steeds nieuwe en meer com
plexe, meer samengestelde organis
men, op basis van en voortbouwend
op alles wat voordien aanwezig was.
In de wordingsgeschiedenis van het
leven werden als het ware steeds
uitvindingen gedaan.
En dan komt als fabelachtig eind
station de mens ten tonele, een we
zen dat in kennis en kunnen al het
voorgaande waarop het gebaseerd is.
principieel overtreft. De mens is
enerzijds een geweldige samenstel
ling van allerlei functies en eigen
schappen, die we ook bij de lagere
organismen aantreffen, anderzijds
springt de mens eruit als een vol
maakt unicum, duidelijk volkomen
anders dan alles wat aan hem voor
af ging.
Definities
Hoe ziet Lorenz nu dat unieke van
de mens? Om het unicum mens te
typeren kiest Lorenz de cultuur van
de mens, of met andere woorden 'het
geestelijk leven'. Ik wil hier maar
niet de nogal ingewikkelde definitie
citeren die Lorenz in zijn boek ver
meldt om aan te geven wat hij on
der cultuur verstaat, ik volsta met
een voorbeeld waarmee hij die de
finitie verheldert: 'wanneer de mens
in de oertijd pijl en boog uitvond,
bezaten in het vervolg niet alleen
zijn nakomelingen, maar zijn ge
hele groep en in de nog verdere toe
komst zelfs de hele mensheid deze
werktuigen'.
Alleen de mens heeft het vermogen
om buiten de biologische weg om
bepaalde verworvenheden door te
geven aan volgende generaties, al
leen de mens beschikt over taal,
over het schrift, foto, plaat en band.
Elders schrijft Lorenz: 'De men
selijke beschaving is niets anders
dan opeenhoping van traditie de
samenvoeging van wat we weten van
vorige generaties' en zo wordt kris
talhelder wat de schrijver met cul
tuur bedoelt en ook hoe belangrijk
die cultuur als top van de evolutie
voor hem is.
Maar er zijn gevaren, dreigingen
liggen op de loer. Lorenz noemt bij
voorbeeld: 'De overerving van ver
worven eigenschappen heeft die ver
snelling van het ontwikkelingstem
po ten gevolge die alle terreinen van
het menselijk leven raakt en die
naar alle waarschijnlijkheid voldoen
de is om sommige menselijke cul
turen na enige tijd in verval te doen
geraken'. En andere afbrekende fac
toren in de cultuur komen aan bod
wanneer Lorenz aan het einde van
zijn boek de cultuur nog eens nader
gaat ontleden. Hij vergelijkt de
groei van een cultuur met de groei
van een bot: 'deze berust er niet al
leen op dat been vormende cellen, os-
teoblasten, nieuwe, weldra verkal
kende beensubstantie vormen, maar
er zijn tegelijkertijd ook cellen, os-
teoclasten, aan het werk, die de oude
beensubstantie vernietigen'. Ik geef
dit citaat zo uitvoerig om de re
deneertrant en het taalgebruik van
Lorenz te illustreren. Zo zijn, in de
gedachtengang van Lorenz, ook in
de cultuur krachten aan het werk
die het systeem in stand houden en
afbrekende krachten, die het geheel
uit elkaar doen vallen.
Evenwicht
Afbrekende en opbouwende factoren
houden elke cultuur in een schom
melend evenwicht. Het wordt kri
tiek wanneer de ene groep de an
dere gaat overheersen. Positieve
factoren zijn voor Lorenz bijvoor
beeld de imitatie en navolging van
ouders en leermeesters. Respect
voor de doorgevers van de culture
le traditie staat hoog in zijn vaan
del. Een andere groeibevorderende
functie in de cultuur is het gegeven
dat wij mensen zoeken naar een
•identiteit', een begrip dat Lorenz
verduidelijkt met: Iedere boer weet
wat hij is'. Maar, schrijft hij, onze
jeugd wordt gekenmerkt door een
gebrek aan identiteit, er heerst een
zogenaamde identiteits-crisis. Jon
ge mensen vinden geen doel meer in
dit bestaan, hebben geen idealen
meer om voor te knokken. Daar
door wordt een bestaande cultuur
ook bedreigd.
En wanneer de traditie, hoe waar
devol ook, star zou worden, als het
ware verwordend tot een ijzeren doc
trine, dan gaat ook dat ten koste
van het voortbestaan van een cul
tuur. Zou de kracht van de jeugd
daar niet tegenover staan, jonge
mensen, die nieuwsgierig al het ou
de willen onderzoeken en slechts het
nu bruikbare willen behouden, dan
kwam de cultuur in een riskante
gevarenzone. Zo is cultuur een inge
wikkeld krachtenspel van positieve
en negatieve factoren.
Laten we de visie van Lorenz hier
over eens weergeven: 'Onze cultuur
loopt thans zonder enige twijfel ge
vaar aan een al te snelle afbraak of
zelfs aan een volledige breuk met
alle traditie te gronde te gaan'
Met de vraag: is onze cultuur dan
reddeloos verloren? sluit het boek.
Natuuronderzoeker Lorenz meent
dat we inderdaad verloren zouden
zijn, wanneer we zoals in het verle
den gebruikelijk was, allerlei pro
cessen in de cultuur maar op hun
beloop zouden laten.
Voorheen, zo schrijft hij, werden al
le wordingsprocessen, en dus ook
het wordingsproces van een cul
tuur, bepaald door wetten van toe
val en onvermijdelijkheid. Maar om
dat we nu veel meer weten en kun
nen dan vroeger, is er thans de ge
legenheid om in te grijpen en de
zaak ten goede te doen keren. De
mens is nu in staat om een verstan
dig plan te maken en hij moet dat
dan ook wel, anders gaat alles stuk.
Hierbij moet de natuurwetenschap
ons helpen. De natuurwetenschap
moet de weg wijzen in het vinden
van een rationele aanpak van onze
cultuurproblemen.
Plan
Nu zou men als lezer verwachten
dat Lorenz een goed gedocumenteerd
plan op tafel zou leggen om onze
cultuur te redden. Maar dat vinden
we niet in zijn boek. Wel kondigt
Lorenz door het hele boek heen her
haalde malen aan dat er een vol
gend boek zal komen, waarin hij wat
dieper op deze zaken zal ingaan,
met name op de storingen in onze
cultuur, de ziekmakende factoren en
wat er aan te doen zou zijn. Dat is
naar mijn smaak zeker noodzake
lijk.
Zijn gedachten over cultuur vond ik
nogal eens oppervlakkig, onnauw
keurig en éénzijdig. Het lijkt er bij
voorbeeld op alsof Lorenz nog nooit
van het werk en de invloed van 'de
Club van Rome' gehoord zou heb
ben. Vanuit die hoek kwamen er wel
degelijk concrete plannen om iets te
doen aan de crisis van onze bescha
ving. Ook mis ik aandacht voor an
dere wetenschappen, zoals psycho
logie en sociologie, waarin men o.a.
hardnekkig onderzoekt hoe het las
tige wezen 'mens' ertoe kan wor
den gebracht zich wat minder als
roofdier te gedragen.
Desondanks meen ik dat we hier
met een belangrijk boek te maken
hebben, dat mij veel gedaan heeft.
Wel is het een boek waarin je je
moet 'vastbijten', het onderwerp is
gecompliceerd, er worden veel vak
termen gebruikt en de redeneertrant
is vaak erg ingewikkeld en ver
strekkend. Maar het blijft boeiend
omdat het over de fundamenten van
ons leven gaat op een manier die
mensen aan het denken zet. Het prik
kelt tot achteroverleunen en peinzen
over het lot van de mens en over de
richting die onze beschaving kan
inslaan. Het zet aan tot een per
soonlijke stellingname.
Tenslotte, het is hier niet de plaats
om diepgaand op alle denkbeelden
en gedachtengangen van Lorenz in
te gaan, er zullen beslist veel reac
ties op komen, het vraagt bijvoor
beeld om een nieuwe Huizinga-le-
zing om maar eens iets te noemen,
want Lorenz is een man die er altijd
in slaagt om een vijver in beroe
ring te brengen.
Drs. J. F. Petrie, die als psycho
loog verbonden is aan de Vrije Uni
versiteit te Amsterdam, bespreekt
De Weerzijde van de spiegel, door
pre' dr. K. Lorenz. Het is een uit
ga van Uitgeverij Ploegsma te
Amsterdam en het kost 33,50.
Reisgids voor
onze abonnees
Door de toetreding van
Trouw/Kwartet tot de Pers
combinatie, uitgeefster o.a.
ook van Het Parool en de
Volkskrant, is het onze lezers
mogelijk ook gebruik te ma
ken van een unieke service
die binnen de P.C. voor de
andere bladen reeds lange
tijd bestaat.
Deze service betreft een reis
afdeling waar tweemaal per
jaar een reisgids wordt uitge
geven. In die gids staan vele
vakantiemogelijkheden, zowel
per vliegtuig, trein als bus.
Lezers die met de mogelijkhe
den van die reis-afdeling wil
len kennismaken, kunnen
daartoe de bon invullen van
een advertentie die op gezette
tijden in onze krant al
staan. Ook is het uiteraard
mogelijk telefonisch contact
op te nemen opdat de reisgids
u wordt toegezonden.
U kunt dit doen door te bel
len met Amsterdam. 020-
913456 en dan te vragen naar
de reisafdeling.
Directie Trouw
De bewoners van Texel winden er geen doekjes om: Als de dijk om 1 ;tr
eiland niet binnen twee jaar wordt verhoogd, zal de zee mensenlevens ol
eisen. De Texelaars zullen deze poster vandaag in Den Haag meevoeren
een protestdemonstratie, waarin het plan van rijkswaterstaat om de zeventi
kilometer lange dijk binnen tien jaar op delta-hoogte te brengen, wor0i
afgekraakt. In een protestbrief, waarvoor onder de bevolking van het eila*
vorige week zevenduizend handtekeningen werden verzameld, wordt m|^
klem gevraagd het dijkverhogingsplan zo snel mogelijk te voltooien.
DELFT Het Amerikaanse bureau
voor lucht- en ruimtevaart NASA is
niet van plan. het volledige waar-
nemingsprogramma van de Astro
nomische Nederlandse satelliet
CANS) voor beperkte tijd over te
nemen. Dat blijkt uit een medede
ling van het Nederlands instituut
voor vliegtuigontwikkeling en
ruimtevaart in Delft. Eerder werd
bekend dat de Amerikanen zoiets
wel ooit hadden overwogen. Op 1
december vorig jaar ging de astro
nomische kunstmaan in weten
schappelijke winterslaap omdat
staatssecretaris Klein de geldkraan
had dichtgedraaid. De zeer ruwe en
beperkte metingen die sindsdien
nog plaatsvinden, worden tot eind
deze maand nog door volgstations
van de NASA opgevangen en door
gegeven. Men houdt daarmee op
omdat ze wetenschappelijk van on
voldoende belang worden geacht.
ei
Mg
ARNHEM Het Gelderse provii
ciebestuur is bezig voor alle Ovq
betuwse gemeenten een rampei
plan te ontwerpen. De proving
heeft hiertoe het initiatief - gen)
men, omdat de afzonderlijke
meenten zelf de mankracht mis:
De Betuwse plaats Dodewaard, wa
een kerncentrale staat, heeft gel
rampenplan, maar wel een alari
regeling waarmee in gevallen v
calamiteiten de betrokken functii
narissen kunnen worden opgeroj
pen.
Het maken van uitgewerkte dn
boeken wacht op de goedkeurii
van de alarmregeling door de n
nister. Dit zei gistermorgen mr. 1
J. Geertsema. commissaris der k
ningin in Gelderland op vragi
van het PPR-statenlid dr. A. F. k
GoetLng.
eg
TE KOOP
in 's-Gravenzande
Groot 1 ha (lichte grond), daarop 2 venlo wa
renhuizen (hete lucht) 2650 mtr.
1 ramen warenhuis 2600 mtr.
1 grote schuur, 75 m2.
Alles in prima staat.
Bel voor afspraak: 01748-2689, 's avonds na 6
uur.
Leveranciers en Exporteurs van
SPOORWEGMATERIAAL
vragen voor spoedige indiensttreding
een
FULL TIME STENO-TYPISTE
(ca. 20 jaar)
met kennis van de moderne talen.
Sollicitaties qaarne aan de'Directie N.V. LOCO -
SPOOR INTERNATIONAAL, Bezuidenhoutseweg
78. Den Haag-2021.
Oe héér V. van D. Ie 'a Gr.
(Gepens.)
"Die kleine advertenties
in die speciale rubrieken van de
krant las ik altijd graag. Toen
zegt mijn vrouw, zet er zelf ook
eens eentje, om met
iemand oostzegels te ruilen.
Zo gezegd, zo gedaan.
Het resultaat was werkelijk
aardig Want behalve een paar
prachtige series, heb ik er ook
nog een paar interessante
kennissen bij gekregen."
Het dagblad is ook voor
hobbies uw beste
kontaktadres.
GEMEENTE NAALDWIJK
Burgemeester en wethouders van Naald
wijk zullen overgaan tot aanstelling van een
Als parkeercontroleur zal deze functionaris
moeten toezien op de naleving van de voor
schriften die betrekking hebben op parke
ren en stilstaan. Zijn tweede taak is het toe
zien op de naleving van de voorschriften
van de algemene politieverordening, die
ten doel hebben de zogenaamde kleine mi
lieuverontreiniging' tegen te gaan.
Van sollicitanten wordt verwacht dat zij een
behoorlijke algemene ontwikkeling hebben
genoten, waarbij wordt gedacht aan het
mavo-niveau. Na aanstelling zal betrokkene
enige maanden stage lopen bij de politie.
Hij zal dan ook onder toezicht van de politie
functioneren. Door middel van cursussen
zal hij zich moeten bekwamen in zijn ambt.
Wat betreft de leeftijd wordt gedacht aan
iemand in de leeftijdsgroep van 25 tot 40
jaar.
Het salaris zal maximaal 1898.- per maand
bedragen. Dat is exclusief de vakantietoe
slag.
Vrije uniformkleding.
Inlichtingen kunnen worden verkregen bij
de hoofdinspecteur van gemeentepolitie.
Zijn telefoonnummer: 01740-25665.
Sollicitaties binnen 10 dagen na verschij
nen van dit blad te richten aan burgemees
ter en wethouders van Naaldwijk, t.a.v. de
chef van het bureau personeelszaken van
de gemeente Naaldwijk, Stokdijkkade 2 te
Naaldwijk.
Ben jij een enthousiaste
medewerkster of medewerker
die graag In een klein team van leeftijdgenoten (zo'n 18 A 20
jaar) wil werken, enige administratie ervaring en een goed ge
voel voor het stoeien mei cijfers?
Kun je ook omgaan me' een type-machine en heb je een Mavo
of L E A O opleiding, dan zouden wij graag eens mei je van
gedachten willen wisselen over een zelfstandige. leuke lunktie
op ons Kantoor na telefonische alspraak te bereiken onder
nummer 070-63 55 80.
KANTOOR PRUIM
Burg. van Karnebeeklaan 4a.
's-Gravenhage.
Christelijke Scholengemeenschap
lyceum, havo mavo
Populierstraat 109
Telefoon (070) - 64 88 08
Rector Drs. D. Hoegen
Spreekuur: dinsdag 10.00 -11.00 uur en na telefonische af
spraak.
Aan deze school, een volledig lyceum, kunnen o.a. Latijn en
Grieks als examenvakken worden gekozen.
Na het brugjaar wordt beslist of een leerling de mavo-afde
ling of de z.g. programma-afdeling kan volgen. In de pro
gramma-afdeling krijgen de toekomstige havo-, atheneum-
en gymnasiumleerlingen nog twee jaar gezamenlijk onder
wijs. Né de programma-afdeling kunnen de leerlingen ver
der gaan in de 4e klas havo of de 4e klas v.w.o.
Voorlichtingsbijeenkomst: 28 januari 1976 om 20.00 uur.
Christelijke Scholengemeenschap
lyceum, havo, mavo
Westhovenplein 121 (op de grens van Den Haag met nieuw
Rijswijk bij park „Overvoorde")
Telefoon (070) - 66 24 84
Tinaarloostraat 10 - Eindstede 4
Rector: dr. R. Reinsma
Spreekuur: elke vrijdag van 13.00 - 15.00 uur en verder na
telefonische afspraak in het schoolgebouw Westhovenplein
121.
Aan deze school, een volledig lyceum, kunnen o.a. Latijn en
Grieks als examenvakken worden gekozen.
Voorlichtingsbijeenkomst: vrijdag 30 januari 20.00 uur in de
aula van het gebouw Westhovenplein.
Open school: zaterdag 31 januari 10.00 - 11.00 uur ouders
met achternaam A t/m K; 11.00 - 12.00 uur ouders met
achternaam L t/m Z.
Christelijke Scholengemeenschap
lyceum, havo
Bëzuidenhoutseweg 40
Telefoon (070) - 85 32 53
Rector de heer J. W. Jansen
Spreekuur: na telefonische afspraak.
Aan deze school, een volledig lyceum, kunnen o.a. Latijn en
Grieks als examenvakken worden gekozen.
„Zandvliet" heeft een ongedeelde brugklasperiode van
twee jaar.
Voorlichtingsbijeenkomst: 3 februari 1976 om 20.00 uur
voor de brugklas; 10 februari 1976 om 20.00 uur voor
h.a.v.o.-4.
Open school: 21 februari 1976 om 10.30 uur.
Christelijke Scholengemeenschap
atheneum, havo, mavo
Hoofdgebouw: Albarda'straat 25 bij Groen van Prinsterer-
laan, Den Haag
Telefoon (070) - 25 62 60
Rector: Drs J. Braber
Spreekuur: elke dinsdag van 9.00 -10.00 uur en na telefoni
sche afspraak in het schoolgebouw Albardastraat 25.
In de afdeling atheneum bestaat er van de 2e klas af gele
genheid om lessen in Latijn te volgen, welk vak ook als
examenvak zal kunnen worden gekozen.
In gebouw Groen van Prinstererlaan 274:
A Voorlichingsbijeenkomst: 3 februari 1976 om 20.00 uur.
bOpen school: 7 februari 1976 van 10.00 tot 12.00 uur.
kil
ling
|ge\
Icte
i
ben
fail!
Bta
fin
Ier
s E
t
T
gc
|ki
IK
?a;i
tnin
sta;
NF
ist<
|t
una
p;
'1r
t z
E
n
ste
d
gsl
r I
kei
be
eelt
jar
