Miskotte's laatste preek in Amsterdam
Waar het christendom
faalt
.UwVwk.
Vfrtk
Vandaag
Barnard
Onze adressen:
VOORBIJGANGER!
ZATERDAG 24 JANUAR11976
KERK
TROUW/KWARTETrERDA'
ande
door drs N. A. Schuman
Er is een vrij kleine groep theologen die de kunst verstaan om
op eigen wijze helder door te geven wat „de traditie" op zi;!n
beste momenten bedoelde, en om uit te werken hoe nu aan die
bedoelingen het beste kan worden beantwoord. Er is maar een
handjevol theologen die nog hoger reiken en op een bepaalde
manier „origineel" genoemd kunnen worden. Tot hen behoort
zonder twijfel prof. dr K. H. Miskotte.
Op de vierde adventzondag van 1970
hield Miskotte zijn laatste preek in
Amsterdam, over Jakob's ver
zuchting tijdens het zegenen van zijn
zonen: „Op uw heil wacht ik, o HE-
RE" (Genesis 49 vers 18, zie ook He
breeën 11 vers 21). Deze preek is nu
uitgegeven in een boekje dat boven
dien enkele opstellen bevat over de
hoofdroutes van Miskotte's theolo
gische bergbeklimmingen
Geschreven door drs F. H. Breukel-
man, drs R. Zuurmond en dr G. H. ter
Schegget; zij werden eerder als refe
raat uitgesproken op een symposion
dat naar aanleiding van Miskotte's
tachtigste verjaardag werd ge
houden.
Al met al wil het boekje, zegt de
inleiding, de lezer helpen om het
spoor van Miskotte's werk terug te
volgen, om zodoende verder gehol
pen te worden. Nu, omdat Miskotte's
theologiseren, preken en katechise-
ren altijd over de wezenlijke vragen
van geloof en gemeente gaan, móet
ieder die dat leest wel verder worden
geholpen. Alleen die preek al! Maar
ik ben een beetje bang dat de overige
bijdragen niet aan iedere lezer de
steun zullen bieden die nodig is voor
die hulp. De kwaliteit is prima; het
zijn boeiende, soms indringende ver
halen. Maar daarin zijn sommige din
gen moeilijk te verstaan. Een doorge
winterde of voorverwarmde theoloog
zal hier en daar al diep in zijn voor
raad vakkennis moeten tasten en zijn
laatste restjes latijn aanspreken. Dat
maakt het voor „normale" mensen
niet toegankelijker. Jammer, want er
is m.i. gewoon behoefte aan goed
materiaal voor „normale" discussie
over de écht-beslissende vragen van
geloof en gemeente, in plaats van de
vruchteloze loopgravenoorlog die dik
wijls wordt gevoerd.
Inspanning
Na deze kritische opmerking direct
een gemeende opwekking tot lezing
van het boekje. De zaak waar het om
gaat is extra moeite waard. En eigen
lijk mag het van christenen ook wel
verwacht worden dat zij zich inspan
ning getroosten om de vertroosting
van het heilsgeheim in zijn lengte en
breedte na te speuren. Miskotte's
preek (pag. 13-23) nodigt al direct
hiertoe uit. Hij biedt visie op het
geloof dat nooit kan rusten in het
bestaande, maar een weg gaat tussen
verwachting en beschaming, vervul
ling en teleurstelling, in een blijvende
beweging. Een prachtige preek,
waarin in een notedop de beslissende
dingen gezegd worden.
De overige bijdragen gaan daarop
dan ook nader in. Geschreven door
leerlingen van deze „herder en le
raar, die zijn fabelachtige kennis van
theologie en cultuur paart aan een
Godskennis en aan zo'n mensenken
nis, dat je je begrepen voelt en opge
tild wordt in de adem van de Geest"
(Deurloo, pag. 8). Maar goed, wat zijn Prof. dr K. H. Miskotte
die beslissende dingen? Ik wil probe-
ren in zeer kort bestek vier groepen boekje aan de orde komen, die Mis-
van vragen te noemen die in dit kotte's theologie hebben bepaald, en
DOOR dr C. Rijnsdorp
De serie Theologie en Gemeente, verband houdende met het
Confessioneel Beraad in de Gereformeerde Kerken, doet er goed
aan zich niet te bepalen tot publikaties op specifiek kerkelijk en
theologisch gebied. Binnenkerkelijke moeilijkheden kunnen
nooit uitsluitend binnenkerkelijk worden opgelost en theologie
kan nooit vruchtbaar zijn zonder contact met wat zich buiten het
vak in de menselijke samenleving afspeelt.
Dr G. de Ru heeft in de genoemde
serie onder no. 8 al een boek geschre
ven over De verleiding der revolutie.
Drs H. G. Leih komt nu met een werk
van 195 bladzijden, als 12e aflevering
in de serie, over De droom der revo
lutie. Dit boek is gegroeid uit een
jarenlange bestudering van het ver
schijnsel revolutie, met het oog op
het onderwijs door de auteur aan
jonge mensen op het Johannes Cal-
vijn-lyceum te Kampen. De onderti
tel luidt: „Over maatschappijkritiek
en revolutie"; de uitgave is verzorgd
FAMILIEBERICHTEN
kunnen van maandag tot en
met vrijdag telefonisch tot
16.30 uur opgegeven wor
den op nummer 020-913456;
en van 16.30-20.00 uur op
nummer 020-220383. Dit
laatste nummer geldt ook
voor ZONDAGAVOND en
dan van 18.00-20.00 uur.
AMSTERDAM:
Directie - commerciële
afdelingen -
administratie:
Wibautstraat 131.
tel. 020-913456,
Postbus 859.
Redactie:
Nieuwe Zijds Voorburg
wal 280, Amsterdam.
Tel. 020-220383.
Postbus 859.
ROTTERDAM/DOR
DRECHT:
Westblaak 9. Rotterdam.
Tel. 010-115588.
Postbus 948.
DEN HAAG/LEIDEN:
Parkstraat 22. Den Haag.
Tel. 070-469445.
Postbus 101.
ZWOLLE/GRONINGEN.
Melkmarkt 56. Zwolle.
Tel. 05200-17030.
Postbus 3.
door Kok te Kampen en de prijs is
19.90.
Drs Leih beperkt zich bewust tot de
geschiedenis van maatschappijkri
tiek en revolutie, met nadruk op de
ideologische aspecten, dus op de
vraag welke min of meer samenhan
gende leer er achter zit Het voor
naamste doel van het boek is infor
matie verschaffen; het dient zich niet
aan als een wetenschappelijke stu
die, die er overigens wel achter zit en
ook duidelijk blijkt uit de noten en
literatuuropgaven.
Het voordeel van dergelijke, uit
lessen gegroeide boeken is dat het
geen studeerkamer-monologen zijn,
geen alleenspraken zonder te
genspraak. maar dat de docent jaren
lang oog in oog heeft gestaan met een
jong en kritisch gehoor, waardoor
een mogelijke doctrinaire aanpak
zo daartoe al neiging bestond is
voorkomen.
HEIMWEE
De revolutiegedachte, aldus onge
veer de auteur, keek oorspronkelijk
met heimwee terug naar vroeger, het
zij naar een geïdealiseerd verleden of
naar verloren gegane voorrechten
die men terug wilde. Dit verandert
gaandeweg in de 15e en 16e eeuw en
veel radicaler in de 18e-eeuwse Ver
lichting. Revolutie staat dan in het
teken van toekomstverwachting.
Sinds de Franse Revolutie van 1789
zijn omwentelingen de locomotieven
van de geschiedenis, of met een an
der beeld de vroedvrouwen van een
nieuwe en gelukzalige toekomst. De
mens weet zich niet meer onderwor
pen aan de historie, maar voelt zich
juist meester van de geschiedenis.
Sedert het begin van onze eeuw
achtte men revoluties mogelijk als de
tijd er rijp voor was, maar zulk een
revolutionaire situatie moest dan ook
worden aangegrepen. Een revolutie
behoorde in grote lijnen te worden
ontworpen en voorbereid en ze moest
met bijna wetenschappelijke precisie
worden uitgevoerd. De spontane, ro
mantische revolutieheld week voor
de koele berekenaar zoals Lenin.
In het hedendaagse jeugdverzet
evenwel ziet de schrijver een stuk
terugval in het romantisch-heroïsche
van een vroegere periode en tevens
bespeurt hij een heimwee naar verle
den tijden of naar andere werelden.
TYPEN
Men kan de revolutie ook in typen
indelen: rebellie (boerenopstanden
b.v.), voorts chiliastische bewegingen
van een religieus-utopisch karakter,
dan het anarchisme, vervolgens mas
sa-revoluties onder leiding van een
elite. In beperkte zin kan ook de
staatsgreep een revolutie heten.
Tenslotte kan men als een afzonder
lijke type zien de gemilitairiseerde
massa-opstand (Algerije, Joegosla
vië. China). Men kan deze
laatstgenoemde revoluties, waarvoor
de guerrillastrijd kenmerkend is, ook
revolutionaire oorlogen noemen.
Al deze onderscheidingen en typerin
gen moeten niet te volstrekt worden
opgevat; de onderzoeker wil wat orde
scheppen in de verwarrende veelheid
van verschijnselen. Het gaat vooral
om de rechtelozen, die recht verlan
gen en omhoog willen. „De ware re
volutionair wordt bewogen door ge
voelens van liefde", aldus Che Gue
vara. Nu is het onmogelijk om over
revoluties neutraal en vrijblijvend te
denken en te schrijven. „Elke in
terpretatie van de Revolutie moet uit
de aard der zaak partijdig zijn, en
elke partijdige kijk is een mythe"
(Cobban). Het hangt ervan af waar
men staat. En het is noodzakelijk een
standpunt in te nemen.
VRAAG
De eerste vraag daarbij is die naar
geweld of geen geweld. De auteur ziet
de mogelijkheid van een geweldloze
revolutie. Maar revoluties en maat
schappelijk protest breken juist daér
uit. waar van hogerhand of door soci
aal bovenliggende groepen anderen
eronder worden gehouden. Er be
staat dan al onderdrukkend geweld
van boven af. Men mag revolutionair
geweld niet veroordelen, als men niet
tevens het onderdrukkend geweld af
wijst. „In dit verband is het tekenend
dat wij bij verreweg de meeste 19e-
eeuwse revolutiebestrijders niets be
speuren van enig begrip voor de
diepgaande veranderingen, die al
leen al met de Industriële Revolutie
en de opkomende industrialisatie
zijn begonnen. ...Ook temidden van
deze wenzelijke transformatie van
maatschappij en van levenspatroon
bleef menigeen de bestaande orde
rechtvaardigen en de emancipatie
van de gedupeerden en achtergeble
venen tegenhouden, en dat met een
beroep op de onveranderlijke godde
lijke wet" (bl. 182).
Is revolutie altijd onwettig verzet te
gen het bestaande gezag? Stellig is
revolutie illegaal naar de normen van
de bestaande orde. Maar als die nor
men en die orde nu eens niet deugen?
Een gewetenloos bewind kan niet
worden gerechtvaardigd met een
verwijzing naar Romeinen 13. De au
teur schrijft geen verdediging van de
revolutie, maar toont aan dat die
gevolg is van menselijk falen, een
menselijke reactie op menselijk wan
beleid. Ondertussen blijft het waar,
dat revolutionaire onschuldigen ho
pen te redden, terwijl Jezus stierf
voor zondaren (185).
Dit is geen dierbare kreet, maar een
programma. Uw recensent herinnert
zich uit zijn jeugd een woord van
Herman Bavinck: „Juist omdat het
christendom de zonde bestrijdt, be
strijdt het die altijd en overal." Waar
dit niet ten volle wordt gehonoreerd,
faalt het christendom.
waarvan m.i. geldt dat wij het daar
mee hebben over dingen waarover
we het nodig móeten hebben.
Israël
1. Wat brengt de volgende uitspraak
in de gepubliceerde preek mee: „En
als je geestelijk geen zoon van Israël
bent, dan begrijp je eigenlijk van de
bijbel niet veel, wat we ook doen met
onze catechismussen en cursussen,
dan begrijp je er niet veel van"?
In één zin staat hier waarmee Mis
kotte zijn hele leven bezig is geweest.
Tegenwoordig wordt de visie op „Is
raël" regelrecht verbonden met die
op de staat Israël. In sommige theo
logische en liturgische kringen
wordt dit doorslaggevend geacht
voor het waarheidsgehalte van ge
loof en gemeente. Zuurmond gaat er
even op in, erkent dat hier beslissin
gen vallen, maar wil juist rondom
Miskotte hierover geen ruzie (pag.
25). Zo scherp ligt het dus wel! Dit nu
maar eens uit te vechten op peil
kan nare gevolgen hebben, maar het
kan ook helpen om te leren onder
scheiden waar het op aan komt.
Oude Testament
2. Niet dezelfde, wel verwante vra
gen gaan over betekenis en reikwijd
te van het Oude Testament. In het
boekje spreekt men steeds over „Te-
nach", naar joodse gewoonte. Dat is
niet zomaar een andere naam voor
hetzelfde, er zit ook een stuk andere
theologie achter.
Ook op dit punt dreigen verschillen
de theologen met grote vaart langs
elkaar heen te schieten, een ieder
achter zijn eigen „manie" aan. Dus is
het goed om hierover zakelijk en
helder een werkelijke dialoog te voe
ren. Zuurmond (pag. 24-33) wijst te
recht op de baanbrekende dingen
die Miskotte hierover schreef in „Als
de goden zwijgen." Hij spreekt daar
over het „tekort" en het „tegoed" van
het Oude Testament, het eigene er
van, niet in tegenstelling tot, maar in
verband met het Nieuwe Testament.
Over de eenheid van beide heeft
Miskotte altijd gezegd: die is gegeven
in de zelfopenbaring van de ene
Naam. „Het is een eenheid die aan
een grote véélheid voorafgaat."
(Zuurmond, p. 30).
Dit zijn kwesties die niet eenvoudig
zijn, wél van gewicht! Hoe kan de
christelijke gemeente zich re
kenschap geven van haar joodse
wortels, zonder het typisch joodse te
verchristelijken en het typisch chris
telijke te verjoodsen?-. Die vraag
krijgt concrete haakjes en oogjes bij
discussies over bijbelvertalingen
(Breukelman over „Groot nieuws
voor u": „Dat niet heel Nederland
fel, in woede en verontwaardiging
protesteert!", pag. 38) en over'andere
omzettingen van bijbelse getuigenis
sen in taal, situaties, karakters en
culturen van hier 'en daar, toen én
nu. (Bijv. de zgn. zwarte theologie.
Vergeet niet dat het voor de wijzen
uit het Oosten niet in de Schriften,
maar wèl in de sterren stond ge
schreven, en dat ze inderdaad via
Jerusalem de weg vonden, maar
langs een andere weg terugkeerden!)
Geloofsleer
3. Ook voor de dogmatische bezin
ning heeft de beantwoording van
deze vragen consequenties. Men leze
de bijdrage van Breukelman hiero
ver (pag. 34-50). Hij meent dat de
christelijke geloofsleer tot aan Barth
(dus inclusief Luther en Calvijn) niet
radicaal heeft gebroken met het zoe
ken naar een zeker aanknopings
punt (in de mens en zijp wereld) voor
Gods openbaring. En hij wijt dit aan
het onvoldoende laten spreken van
het Oude Testament.
Ook dit is slechts een tipje van de
sluier; er zit veel meer achter. De
hier genoemde visie staat bijv. recht
tegenover de poging van andere the
ologen om de inzichtelijkheid van
het geloven onder woorden te bren
gen. Maar hoe dan ook, het gaat hier
bepaald niet om randvragen; ze zou
den goed en grondig en fatsoenlijk
midden in de arena geworpen
moeten worden. Zelf zou ik dan in
dit verband toch vragen naar de
betekenis van de wijsheidstraditie
en -literatuur juist in het geheel van
het Oude Testament (bijv. het boek
Spreuken). Daarin zitten trekken
van wat we in de dogmatiek aandui
den met „rede", „natuur", „profani-
teit" enz., die niet in conflict komen
mét „openbaring", maar een eigen
stem vertolken. Als contrapunt.
Geschiedenis
4. Deze en dergelijke kwesties kun
nen ook toegespitst worden op de
confrontatie van Gods „heilsgeschie
denis" met onze „natuurlijke histo
rie" (in ruime zin dan). Over de
complicaties hiervan, over de eigen
lijn die Barth en Miskotte hierin
trokken, én over de visie op politiek
en geschiedenis die hieruit kan
voortkomen, schrijft Ter Schegget
zijn bijdragen (pag. 51-81 en 82-90).
Het eerste stuk is tevens een discus
sie met prof. H. Berkhof over diens
visie inzake „de laatste dingen" en de
vernieuwing van de wereld. Daar
mee zit je alweer midden in centrale
vragen. Over openbaring als ge
schiedenis (en vooral niet: geschie
denis als openbaring, zegt Ter
Schegget) en wat dies meer zij. Moei
lijk genoeg om uit te maken „wat
dies meer zij": Maar het gaat over de
openbaring (of: de kerk) die wél in
gaat op de geschiedenis (of: de we
reld), maar die er niet in opgaat.
De aanduidingen hier gegeven zijn
erg kort. Het boekje is ook tamelijk
klein, zij het niettemin vol met sa
mengebalde theologie. Ik herhaal
het begin: wat zou het zinvol zijn om
met deze dingen eens goed aan de
gang te gaan. Misschien ook wel om
daarmee andere, soms zich te veel
opdringende kwesties tot hun juiste
proporties terug te voeren en tot een
zekere oplossing te brengen. Dan
blijven er nog genoeg grote kluiven
Drs N. A. Schuman, verbonden
aan de theologische faculteit van de
Vrije Universiteit te Amsterdam,
schrijft naar aanleiding van: „De
weg der verwachting", met een in
leiding van prof. dr K. A. Deurloo.
Het boekje is uitgegeven bij Ten
HaVe, Baarn, telt 92 pagina's en kost
9,75.
door A. J. Klei
Vroeg in de morgen belde een
abonnee op. Hij was boos, ons
hoofdartikel deugde niet. Jul
lie moeten leiding geven!, riep
hij me toe. Ik antwoordde dat
we niets liever deden, maar uit
zijn reactie begreep ik dat on
ze misnoegde lezer slechts die
commentaren als lei
dinggevend wenste te be
schouwen, waarin hij zijn ei
gen mening compleet terug
vond.
Toen ik de telefoon op de haak
gelegd had, ging ik zitten nadenken,
want dat moet op z'n tijd ook gebeu
ren. Mijn gedachten namen een ho
ge vlucht en zodoende kwam ik
terecht bij dominee Willem Bar
nard, de dichter. Deze heeft jaren
her eens een mooi verhaal geschre
ven over de tijd dat je de mensen
thuis kon brengen aan de hand van
de (omroep)bladen die bij hen over
de vloer kwamen. De jonge Bar
nard had roomse buren, „goed ou
derwets ivoorkleurig wasreukig
geel en wit rooms" en daar vond je
in de lectuurbak de Katholieke Il
lustratie plus de KRO-gids. Hij had
van moederskant een oom die
Voorwaarts en het blad van de VA
RA las en geen voet in de kerk zette.
Bij een andere oom „waren ze bij de
AVRO, destijds ook haast een soort
geloof."
Van vaderskant, zo verhaalt domi
nee Barnard verder, was heel de
familie „christelijk-historisch van
.grondsoort', NCRV in de ether en
ethisch-irenisch in de kerk, op een
oom na die Bavinck en De Stan
daard las en mij leerde sigaren ro
ken". En, dat is waar ook, nóg een
oom „die gehoor gaf aan de VPRO".
Om nu op de boze lezer terug te
komen, deze leefde nog geheel in de
door Barnard zo treffend beschre
ven periode. Zag je bij iemand De
Standaard liggen, dan wist je: ik
ben hier bij gereformeerden die an
ti-revolutionair stemmen en niks
van Buskes moeten hebben. Van
abonnees op De Nederlander kon je
met aan zekerheid grenzende waar
schijnlijkheid aannemen datje met
hervormde christelijk-historischen
van doen had. De Omroepgids van
de NCRV gooide in zoverre roet in
het eten, dat degenen die hem
raadpleegden net zo goed her
vormd als gereformeerd konden
zijn.
Deze dingen zijn voorbijgegaan.
PvdA-stemmers halen zonder blik
ken of blozen de NCRV-gids in huis,
VARA-leden hoeven niet met een
grote boog om de kerk heen te lopen,
afnemers van de VPRO kunnen zo
wel progressieve gereformeerden als
blinde heidenen zijn en er bestaat
een hervormd gezin, waar Studio
van de KRO door de bus glijdt, om
dat daar ooit zo'n leuk stuk over een
geliefde filmheld in stond.
Vrijgemaakte gereformeerden zijn
eigenlijk de enigen waar de boel nog
behoorlijk aan kant is, maar voor het
overige lopen de zaken raar door
elkaar en valt er nergens staat op te
maken. Neem nu- Trouw. Wat zegt
het als je daarop geabonneerd bent?
Je kunt die krant lezen uit gewoontè
of bijgelovigheid (met excuses aan
het oude doopformulier): weet je,
thuis lazen ze hem ook altijd en om
nou meteen op een niet-christelijke
krant over te stappen... ach, dat doe
je ook niet zo gemakkelijk. Of je
bent katholiek en je hebt bij het
afscheid van De Tijd besloten toch
maar liever Trouw te nemen dan de
Volkskrant, waar de ivoorkleur en
de wasreuk sinds lang op de loop
zijn. Je kunt een actiegroeper zijn
die vindt dat Trouw best wat luid
ruchtiger de MPLA mag omhelzen,
of een verontruste broeder die elke
dag zich voorneemt zijn abonnement
op te zeggen vanwege dat gedram
over Zuid-Afrika.
Kortom, we zullen wel nooit lei
dinggevend worden in de zin van
onze verstoorde abonnee. Nu doen
we daar, eerlijk gezegd, ook ons best
niet voor. Want dan zou je steeds
over elk onderwerp drie commenta
ren moeten leveren: één met ja, één
met nee en één met 't kan vriezen en
't kan dooien. Doorhalen wat niet
gewenst wordt. Waar we wèl ons best
voor doen is zo zorgvuldig mogelijk
bij te dragen tot een verantwoorde
meningsvorming. We timmeren er
niet her of der op los, maar we gaan
ook niet door de knieën voor gewijde
etiketten of voor kassagerinkeL We
mikken niet op applaus, maar we
vinden het natuurlijk wel leuk als
iemand na lezing van de krant zegt:
hé, zo had ik het nog niet bekeken,
dat wil ik toch eens in mijn overwe
gingen betrekken.
Afstand
wrm
Hij sprak tegen Mozer -i
Ga op, naar Jahwe, DOT o
jij met Aaron, Nadab en Ablhoe
en zeventig oudsten van Israël .T
en knielt op afstand neer. BEN
Mozes alleen mag Jahwe naderef crim
maar de anderen mogen niet
naderbij komen,
terwijl het volk
niet eens mee naar boven mag
En zij aanschouwden Jahwe,
de God van Israël
zij mochten God aanschouwen.
Toen aten zij en dronken zij.
Exodus 24, 1, 2, 9-11
Het verhaal komt nu toe aan
verbondssluiting. Eerst gaat het ot
het naderen. Een belangrijk woo
in dit verhaal. Wie mag naderen?
on
ide ri
reel
id.
r de
F
aan.
afrot
wil d«
zware
zaak
het
poli
"las iiouaciii
hoever? De situatie is niet gehi
drie
1 ben g
het t
jbus
duidelijk en toont iets van de heili
verwarring die zich van Mozes en
anderen meester zal hebben
maakt. Mozes mag alleen naderen i
even later: en zij aanschouwden Ja^mee
we. Het eindigt met een maaltijd n gt.ma
mèt Jahwe, maar in zijn aanwez rient
heid, voor zijn aangezicht. Toen atfekter
zij en dronken zij. Het staat er bij$ kwa:
in tegenstelling met de huivering«eisen
van het naderen en de afstand. Zo| d-e t
het in de omgang met deze God. ijgens
is de verborgene die alleen op zij vast
wenken genaderd mag en kan wa( en ii
den. Hij is de Andere, die ons ort-^f*'
moeten wil. Hier zit de gedachte va-,
het verbond al in. De genade van hr
verbond. Deze God wil omgang mègeJ
mensen die daarna weer het gewolkt e
leven ingaan. het
Beroepingswerlc
NED. HERV. KERK
Beroepen te Oude Pekela I.
mevr. J. A. van Mierlo-van Kuiper-bom
pred. e. buiteng. werkz.: arbeid ontitie
der Nederlanders in Beiroet; te HuJcht
zum: J. Folkertsma te Apeldoorn, >rige
GEREF. KERKEN
Beroepen te Siddeburen: B. H. Groo
Enzerink kand. aldaar die dit b
heeft aangenomen; te Aalten: J. 1
G. Sijtsma te Avereest-Balkbrug.
GEREF. GEMEENTEN
Beroepen te Oosterland en Schei
nisse: J. Karens te Opheusden.
Bedankt voor Hoofddorp: J.
Kleppe te Woerden.
Aartsbisschop
De r.k. aartsbisschop van Wash!
ington verhuist volgende maan<f
naar zijn nieuwe residentie, die hef
aartsbisdom voor hem gekocht heen
voor 560.000 gulden. Hiermee is eed
eind gekomen aan een jarenlang zoefl
ken naar een geschikt huis, maar
tevens aan een conflict in het aartsl
bisdom over de aankoop van eed
huis, dat veel te duur gevonded
werd. Aanvankelijk had het aartsfl
bisdom een groot huis gekocht vooif
anderhalf miljoen. Het regende toen
protesten. Een bijzonder scherp proj
test kwam van de priester Edwarc^^
Guinan, die toen juist in hon^4^
gerstaking was gegaan om het aart
bisdom te bewegen meer geld te st
ken in hulpprogramma's voor de ar
men. Het dure huis is nu gekocht
door een groep fundamentalistisch®
christenen, die het huis gebruikeq
als „christelijke ambassade".
Ds. J. Dijk
Kerk en Israël samen onderweg
I
Een belangrijk boekje over de in
verhouding van Kerk en Israël. Inzicht in re
het godsdienstig leven van de Joden, de
Wat de bijbel zegt over Israël en zijn a<
toekomst. Het anti-semitisme. De staat
Israël. De huidige dialoog tussen Israël
en de kerk.
Éen complete „Israël-cursus" in
boekvorm. De auteur is secretaris van
het ICI (Interkerkelijk Contact Israël) en
zeer breed georiënteerd.
Paperback f 10,90
Verkrijgbaar in de boekhandel
ZOMER KEUNING BOEKEN WAGENINGE*
