Zuid-Afrika moet je
anders aanspreken
dan de Sowjet-Unie
Agatha Christie op de synode
voorlopig
li
Vandaag a
Bij mensenrechten geldt niet:
gelijke moniniken, gelijke kappen
ei
ZATERDAG 17 JANUAR11976
door dr. A. H. van den Heuvel
Van alles wat in Nairobi aan de orde is geweest, heeft het doorbreken van de stilte
rond de mensenrechten in de Sowjet-Unie de meeste aandacht gekregen. Dat is
begrijpelijk. Het is ook belangrijk genoeg. Maar het is een beetje verontrustend
om te zien hoe gemakkelijk er in bepaalde kringen over die zaak wordt gespro
ken. „Het werd tijd" zegt nien dan en bedoelt dat je niet over de USSR - het liefst
wordt dan ook nog over heel Oost-Europa in één adem gesproken - kunt zwijgen
als je al zolang de mond over Zuid-Afrika vol hebt. Ook in de Hervormde Kerk
blijken veel mensen er van uit te gaan dat het spreekwoord: gelijke monniken -
gelijke kappen de hoogste wijsheid in de oekumene uitmaakt.
Daartegen wil ik in dit artikel bezwaar
aantekenen en ik doe dat met te meer klem
omdat ik in Nairobi tot de drie initiatief
nemers behoorde van ..de nieuwe lijn" ten
opzichte van de Sowjet-Unie.
Ik geloof in de eerste plaats niet dat we met
gelijke kappen voor gelijke monniken in de
«tekumene erg ver komen. Wanneer wij
kans zouden hebben gezien om bij voor
beeld ook inzake armoede en honger, on
derontwikkeling en racisme gelijke regels
toe te passen, ware zo'n aanpak nog te
overwegen. Daarbij gaat het immers even
goed om mensenrechten? Maar om bij de
individuele mensenrechten te vragen wat
we bij collectieve rechten maar moeilijk
vinden - getuige de zeer gedeeltelijke aan
vaarding van de 2 S-gedachte - is nauwe
lijks eerlijk te noemen.
Neen. we zullen ook bij de mensenrechten
geval voor geval moeten bezien, lloe we die
gevallen ook bekijken, wél is het belangrijk
de uitspraak van de vijfde Assemblee van
de Wereldraad ernstig te nemen, waar ge
zegd wordt dat kerken nooit mogen zwijgen
wanneer mensenrechten worden geschon
den. Het gaat er dus niet om óf we spreken,
maar hoe we spreken.
Zuid-Afrika
Een verschillende aanpak met de/.elfde ba
sis als uitgangspunt loopt al direct vast
wanneer we het verschil tussen de U.S.S.R.
en Zuid-Afrika serieus nemen. In het ene
land heersteen regime dat zich aandient als
verdediger van Schrift en belijdenis, in het
andere een regime dat het christendom of
ficieel afwijst en administratief bestrijdt.
In het ene geval kunneh wij ons beroepen
op een gezamenlijk aanvaard uitgangs
punt. in het andere kunnen wij ons eigen
lijk alleen maar beroepen op de wetten van
het land voorzover die worden geschonden.
Je zou kunnen zeggen dat met betrekking
tot Zuid-Afrika eerder vanuit de censura
morum (kerkelijke tucht) wordt gesproken,
terwijl het in het andere geval gaat om
profetisch apostolaat.
Het zou ook niet van veel respect voor me
demensen getuigen als we de Russische en
Zuidafrikaanse monniken gelijke kappen
zouden aanmeten. Een land dat er prat op
gaat het Westeuropees erfgoed te verdedi
gen. heeft recht op een ander gesprek dan
wie op grond van verwerping van onze
westerse samenleving het avontuur aan
gaat om een socialistische staat op te bou
wen. In beide gevallen zal het de kerk erom
gaan zich in te leven m de argumenten van
hen die menen dat hun mensenrechten
worden aangetast en om hun spreekbuis te
worden bij hun eigen regering. Dat alleen
al maakt onze toon anders en onze muziek
verschillend.
De petities van de kerkelijke oppositie in
Zuid-Afrika - die vrijwel het gehele
christendom behalve de drie blanke min
derheidskerken van gereformeerde signa
tuur omvat - lezen geheel anders dan de
vraag om recht van christenen en joden in
de U S S R.
Oost-Europa
Ook is het over één kam scheren van de
mensenrechtvraag in de U.S.S.R. en de an
dere landen van Oost-Europa niet erg ver
standig. De situatie in de U.S.S.R. is alleen
maar slecht te noemen.
De kerken leven er onder zo'n zware druk
van de administratie dat het geen wonder is
dat velen van vervolging spreken. Het
overdrijven van de situatie - zoals Wurm-
brand c.s. graag doen - helpt al evenmin als
het goedpraten. De duizenden gesloten
kerken, de verstrooide nonnen en monni
ken. de ijzig bewaakte en klein gehouden
theologische opleiding, de pesterijen op
plaatselijk vlak, de onbarmhartige maat
regelen tegen iedereen die probeert een
minderjarige het evangelie te verkondigen,
de wijze waarop priesters en predikanten
worden getreiterd, het is allemaal een
naargeestig verhaal, dat buiten het oost-
blok de aantrekkingskracht van het
staatscommunisme tot een minimum heeft
gereduceerd.
Het geloof heel t men ook in de Sovjet Unie
niet kunnen doden, maar de kerken zijn er
ondanks hun volhoudingsvermogen en hun
moed, in een uiterst precaire situatie ge
raakt. Zelfs diegenen van ons die er ge
weest zijn en die de grote geloofskracht van
de kerken hebben kunnen leren uit eigen
aanschouwen, kunnen zich de zorg om deze
broeders en zusters niet van het hart wen
telen. Maar in andere landen - de DDR.
Polen. Hongarije. Roemenie - is de situatie
toch eigenlijk volstrekt anders. Zelfs in
Tsjechoslowakije waar de kerk zware tij
den doormaakt, is eigenlijk niet met de
Sovjet Unie te vergelijken. „Eigenlijk niet"
omdat er natuurlijk wel voor geldt dat ook
hier de basis een atheïstische staat is, die
althans met de volle zwaarte van zijn we
tenschapsbeoefening en staatsapparaat
erop loert om alle godsdienstigheid te ont
zenuwen als onhoudbaar.
DDR
Maar juist die situatie maakt het de kerken
in de laatstgenoemde landen zo moeilijk om
ons antwoord op appels voor mensenrech
ten te beantwoorden. Neem de DDR als
voorbeeld: een land dat altijd „christelijk"
is geweest en nu een volstrekte andere
maatschappijvorm heeft gekozen. De ker
ken zijn grofweg verdeeld tussen die
christenen die menen dat hier een duivelse
ontwikkeling plaatsvindt, die alleen maar
door overwintering kan worden doorleefd
en een andere - naar mijn mening
groeiende - groep van christenen die deze
nieuwe socialistische maatschappijvorm in
wezen hebben aanvaard en leren waarde
ren. Het is deze groep die het vooral moei
lijk heeft. De broeders en zusters die ertoe
behoren, beginnen altijd met ons in herin
nering te roepen dat ook de DDR niet bui
ten het rechtsgebied van de Here Christus
ligt en dat zij daar geroepen zijn om te ge
tuigen van het verlossend en bevrijdend
werk van Christus. Dat wordt hen niet erg
in dank afgenomen tenzij zij kans zien om
zelf in het midden van die maatschappij
mee te werken aan wat er goed aan is. Dus
doen zij hun uiterste best in alle vormen
van cultuur en onderwijs, in sociaal en
maatschappelijk werk die voor hen open
staan. Zij doen dat onder de opdracht van
het evangelie en omdat hun land hun lief is.
Daarbij zijn zij natuurlijk kerk onder het
kruis. Voor ons. die op geen enkele wijze
gediscrimineerd worden, is dat bijna on
denkbaar: de dubbele inspanning om niet
in de kantlijn van het leven te worden ge
drukt is een taak. die ons eerst maar eens
met eerbied zou moeten vervullen. Onze
zusters en broeders in de DDR weten na
tuurlijk beter dan wie ook dat de indivi
duele mensenrechten in een socialistische
staat - waar alles geconcentreerd is op
collectieve voorzieningen en rechten - een
zwakke schakel zijn. zoals in een kapita
listische maatschappij de volle ontplooiing
van arbeiders en laagst betaalden hoogst
problematisch is. En nu komen uitgerekend
de christenen uit een kapitalistische (of als
u wilt een sociaal-democratische) maat
schappij en vragen de kerken zich kritisch
te werpen op de zwakste schakel van het
socialistische systeem. Communisten kun
nen zo'n eis dan ook alleen maar zien als
een pleidooi voor het individualisme en het
kapitalisme. En wij behoeven hen niet van
kwade trouw te beschuldigen, omdat zij ons
dat verwijten.
Wanneer wij in het westen pleiten om de
mensenrechten in het oosten aan te pakken,
krijgen we alleen maar applaus. Wanneer
de kerken daar hetzelfde doen. bedreigt hen
opnieuw het volstrekte isolement.
Zij moeten voor hun gevoel vaak de onmo
gelijke keus maken tussen verdere ver
zwakking van hun maatschappelijke rol en
het opkomen voor de kleine groep mensen
die inderdaad tussen schip en kade zijn ge
vallen in het socialisme.
Meehuilen
Mijns inziens mogen wij deze belangrijke
gegevens niet verwaarlozen wanneer wij
pleiten voor het beschermen van de rechten
van de mens in Oost-Europa. Wie zich in
dezen laat leiden door een éénvoudig an-
ti-communisme moet wel weten wat hij
Ik heb van hen geleerd dat zij daartoe be
reid zijn als wij van onze kant een aantal
bewijzen van onze goede trouw op tafel
leggen. Doen wij dat niet dan worden we,
zeer begrijpelijk, als niets anders dan in het
schapevel van de mensenrechten geklede
koude oorlogswolven aangezien. De Oost-
europese christenen vragen in de eerste
plaats dat wij voorop lopen in het zoeken
naar werkelijke vrede en veiligheid in Eu-
ropa.
Al diegenen die alleen maar kunnen den
ken in termen van machtsevenwicht en
bescherming tegen het communisme, in
pleidooien voor meer bewapening en een
sterke NAVO doen er goed aan het zoeken
naar betere mensenrechten in Europa aan
anderen over te laten. Uit lange ervaring
weet ik dat hun motieven volstrekt ge
wantrouwd worden.
Neen, wat wij nodig hebben is het sport
denken dat, zonder meteen met open armen
bij alle grenzen ontwapening te roepen,
voortdurend bezig is om de vrede en vei
ligheid in Europa zo te bevorderen dat de
andere partij onze vredesbereidheid ziet.
Dat vraagt om meer verbeeldingskracht en
meer risicobereidheid dan wij als kerken
vaak opbrengen. Gelukkig dat wij in Ne
derland het IKV hebben.
daarmee de zusterkerken in het oosten
oplegt. Toch heb ik ir» Nairobi zeer hard
handig en langdurig gepleit dat wij de
mensenrechten en in het bijzonder de
godsdienstigheid in de USSR op de open
bare oecumenische agenda zouden plaat
sen. Ik heb dat gedaan uit twee overwe
gingen: ik vermag niet in te zien wat de
kerkpolitiek die met name de Russische
kerken in de laatste vijftien jaren hebben
gevoerd, heeft gedaan voor de kerk: het
zwijgende lijden, het goed praten maar
vooral ook het meehuilen met hun eigen
administratieve wolven in het Russische
bos is mij meer en meer gaan tegenstaan.
Vijftien jaar lang heb ik geprobeerd de
Russische kerkpolitiek van nabij te volgen
en te begrijpen. Hoe meer ik te weten
kwam, hoe meer ik overtuigd raakte dat
alleen een eerlijk open kaart spelen met de
huidige leiders van de Russische kerk zin
heeft.
Gedurende de laatste maanden hebben de
Oosteuropese landen Helsinki nogal ge
vierd. In hun kranten zijn die verdragen
woordelijk afgedrukt. De kerken hechten
er grote waarde aan. Pleitbezorgers van
mensenrechten in Oost-Europa zullen in de
komende tijd met kracht op Helsinki moe
ten studeren en daarop hun pleidooien
bouwen.
Een tweede voorwaarde om actief bezig te
zijn met mensenrechten in Oost-Europa is
dat wij zeer goede betrekkingen onder
houden met de officiële kerken. Wanneer
onze initiatieven niet gebed zijn in harte
lijke relaties met de kerkelijke leiders,
kunnen wij terecht beticht worden van
kerksplitsing. Men denke zich een grote
actie in voor onze Kees Vellekoop van een
aantal Amerikaanse - of Russische - ker
ken zonder dat onze kerken er iets van
zouden weten.
In Nairobi werd gesproken over „beraad
slagingen vooraf", maar op mijn vraag in
de openbare vergadering zei het comité dat
dit gelezen moest worden als „in overleg
met de betrokken kerk". Ik geloof inder
daad, dat dit een uiterst belangrijk onder
deel van het werk voor mensenrechten is.
Een derde voorwaarde is dat wij een ma
nier vinden om de gemeente er geestelijk
bij te betrekken. Daarom heeft Nairobi zo'n
nadruk gelegd op de gewone voorbede. Met
naam en toenaam en zo mogelijk informa
tie over de broeder of zuster die het betreft
in dezelfde dienst. Het sturen van kaarten
en brieven en het protesteren bij regering
en ambassade komt dan vanzelf wel.
Een vierde voorwaarde is, dat wij respect
tonen en begrip opbrengen om kerken die
voor een socialistische maatschappij heb
ben gekozen en die, onder het kruis, in een
dergelijke maatschappij hun roeping bele
ven. Wanneer wij direct afwijzen alles wat
zweemt naar communisme als volstrekt
onverenigbaar met het christelijk geloof
dan moeten we wel beseffen dat we mil
joenen christenen, die voor hun keuze forse
offers brengen, zo maar afwijzen zonder
hun lasten ook maar met een vinger te
hebben .aangeraakt. Respect en begrip voor
hun keuze betekent echter ook dat we dan
hun advies en hun inzicht meer horen dan
tot nu toe vaak het geval is.
Bij ons
Een vi jfde voorwaarde is, dat we ook naar
onszelf kijken. Er is geen land ter wereld
waar niet op de één of andere wijze men
senrechten gevaar lopen of worden ver
trapt. Bij ons zijn het de buitenlandse
werknemers, de Surinamers, kinderen van
NSB'ers, maar ook al die mensen die in
eenzaamheid leven, die ondanks onze wel
vaart, armoede lijden. Overal zijn groepen
met ongelijke kansen en daarom recht
vaardige klachten tegen onze maatschap
pij. Het heeft geen zin om bij de ander een
splinter aan te wijzen als we zelf nog met
een balk rondlopen; het heeft zelfs geen zin
om elders balken aan te wijzen als we zelf
nog splinters in ons oog hebben.
Wanneer aan deze vijf voorwaarden wordt
voldaan en zolang wij ons realiseren welk
een last we de kerken waarbinnen geleden
wordt opleggen, geloof ik dat we niet alleen
voor mensenrechten mogen opkomen,
maar ook moeten opkomen. Met minder
kunnen we echter niet toe.
Dr. A. H. van den Heuvel is scriba van de
hervormde synode en lid van het centrale
comité van de wereldraad van kerken.
Onze adressen:
AMSTERDAM:
Directie - commerciële
afdelingen -
administratie:
Wibautstraat 131,
tel 020-913456.
Postbus 859.
Redactie:
Nieuwe Zijds Voorburg
wal 280. Amsterdam.
Tel. 020-220383.
Postbus 859.
ROTTERDAM/DOR
DRECHT:
Westblaak 9. Rotterdam.
Tel. 010-115588.
Postbus 948.
DEN HAAG/LEIDEN:
Parkstraat 22. Den Haag.
Tel 070-469445
Postbus 101.
ZWOLLE/GRONiNGEN
Melkmarkt 56. Zwolle.
Tel 05200-17030
Postbus 3.
door A. J. Klei
Toen ik door de radio vernam
dat de schrijfster Agatha
Christie was overleden, schoot
het dankbaar door me heen dat
zij mij tot grote steun is geweest
tijdens vele gereformeerde
synodevergaderingen.
Ik haast me deze uitspraak toe te
lichten voordat gereformeerde
lezers zich kwaad gaan maken in de
veronderstelling dat ik altijd met
open mond zat te luisteren naar
hervormde of lutherse
beraadslagingen en bij
gereformeerde overleggingen
FAMILIEBERICHTEN
kunnen van maandag tot en
met vrijdag telefonisch tot
16.30 uur opgegeven wor
den op nummer 020-913456:
en van 16 30-20 00 uur op
nummer 020-220383 Dit
laatste nummer geldt ook
voor ZONDAGAVOND en
dan van 18 00-20 00 uur.
afkerig d oren wendde en in een
boek wegkroop. Ik heb het nu over
de tijd dat de meeste
kerkgenootschappen hun affaires
achter gesloten deuren afdeden en
alleen synoden van gereformeerde
snit een perstafel klaarzetten.
Bovendien werden in die periode de
synodezittingen soms geruime tijd
onderbroken voor bijeenkomsten
van de adviescommissies. Je zat
dan als berichtgever in een gat te
kijken en omdat ik drommels goed
wist dat ledigheid des duivels
oorkussen is. nam ik om de tijd te
doden een deeltje van Sijthoff's
Accolade-reeks ter hand (want ik
las Christie in het Nederlands; ik
wenste bij mijn lectuur niet
gehinderd te worden door de
gevolgen van de torenbouw van
Ba bel).
Er komt nog bij dat de
vraagstukken welke destijds aan
de orde kwamen, meestal alle
ruimte lieten voor een ontspannen
houding. Zij lagen namelijk
volledig binnen handbereik. De
derde wereld was was nog niet
bedacht en alle soorten koffiebonen
waren geoorloofd. Als ik me goed
herinner ontstond op de
Apeldoornse synode van 1961 de
grootste opwinding bij het
samenstellen van een kleine bundel
gezangen Driftig werd erover
gediscussieerd welk versje wel en
welk versje niet in dat bundeltje
zou komen. Het hervormde
gezangenboek van 1938 fungeerde
hierbij als grabbelton. Dit tot
misnoegen van de Kamper
hoogleraar Bakker, die zich afvroeg
of de broeders wel eens van
hymnologie gehoord hadden. Nee,
dat hadden ze niet.
Ik wou met een en ander maar
zeggen dat je als berichtgever met
een gerust geweten naast je
blocnoot ook een leesboek kon
hanteren. In Apeldoorn kwam op
zekere dag de dogmaticus professor
Berkouwer op me af. Hij had me in
de weer gezien met een deeltje van
de al genoemde Accolade-serie en
hij vermoedde dat ik Agatha
Christie las. Hij had gelijk, ik liet
hem het titelblad zien en daarop
verklaarde hij een groot-liefhebber
te zijn van de detectives van
Christie. Ik legde vol vuur een
soortgelijk getuigenis af en we
waren het er ook over eens dat 'De
moord op Roger Ackroyd' het minst
geschikt is om te herlezen omdat je
je de originele plot (de 'ik' is de
dader) te snel compleet herinnert.
Waar hadden jullie het over?,
vroegen collega's die in de mening
verkeerden dat ik de laatste
kerkelijke nieuwtjes uit de eerste
hand ontvangen had. Ik verhaalde
van onze conversatie en daarop
stortten wij ons op de vraag hoe het
zou komen dat, blijkens onze
ervaring, theologen erg graag het
door Agatha Christie zo
voortreffelijk vertegenwoordigde
genre lezen. Want wat de zede hen
(en ons) ook verbood, dat nooit. Het
zal wel hierin zijn oorzaak vinden,
zo besloten wij onze overleggingen,
dat in detectives de gangbare
moraal overeind blijft staan. Er
gebeuren in deze verhalen zeer
slechte dingen, maar die worden
steevast gestraft, zij het niet
terstond.
Kort voor haar overlijden liet
Agatha Christie het al vroeger door
haar geschreven verhaal 'Het doek
valt' (Accolade-reeks; uitg.
Sijthoff; Leiden, 190 pag.. prijs
8,90) verschijnen, waarin het
laatste optreden van Poirot
beschreven wordt. Eerlijk gezegd is
het niet haar beste boek. de zaak
komt uiterst traag op gang. maar in
de ditmaal geboden oplossing zit
voor de h.h. moraaltheologen wel
een aardig kluifje. Ik kan verder
berichten dat inmiddels bij Sijthoff
ook de elfde 'Vijfling' van Christie
uit is: 475 forse pagina's met vijf
uitstekende kortere en langere
verhalen: Het wespennest, Moord
EEN GRONDWOORD
0!
em
IQ
kftei
Zie, Ik zend een engel vooruv.it
om u onderweg te beschermen
en om u te brengen
naar de plaats die Ik bepaald hebïi P
Let goed op hem en hoor naar hen t
Sta niet tegen hem op,
want hij zou uw verzet
wel eens niet kunnen nemen,
want in hem is mijn naam.
(Exodus 23,20-26)
d
tir).
trol
c
bel
ge
Het stuk waaruit deze verzen gent rsti
men zijn blijkt niet zo goed te pa
sen op deze plaats. De verbond:
sluiting moet nog plaatsvinden e lei?
van een optrekken is nog gee gje<
sprake. Terwijl elders sprake i g'
van de ark die meegaat, of d 1 it
wolkkolom en de vuurkolom, des
hier sprake van een engel. Deze e
gel wordt hoe langer hoe meer Jari
we zelf. Zijn naam is in hem, h
heet even verder „mijn engel" e
tenslotte gaat het over op het I Uer
van Jahwe (vers 23). Zoveel is hit cc
duidelijk, Jahwe wil zeggen dat H ser
onderweg bij hen is. Een gronc den
woord van het gehele verha;
springt hier naar voren: het gaa|nC
om het horen en op hem letten. D g<
Heer gaat mee en het antwoor tan
moet zijn: luisteren en z'n route e vi
gedrag onderweg laten bepale t
door Hem die meegaat. Het met ©m
gaan is geen automatische zaal7®1"'
De aanwezigheid is niet zoiets
een automatische piloot. Er moe
geluisterd worden en gehandel I
worden naar de aanwijzingei
Maar dat moet men dan ook gloei
Zo is Gods aanwezigheid bij zijl
mensen. De Stem is duidelijk g«IT
noeg. Ook b.v. voor vandaag af**
morgen.
3l
Beroepingswerk
NED. HERV. KERK
Beroepen: te Wezep A. Boertje q
Krimpen a/d Lek; te Elim J. L. F
vesloot te Oostermeer; te Katw
aan Zee J. Maasland te Middelhaie t
nis; te Boven-Hardinxveld S. l&m
van Assenbergh te Nijkerk.
Aangenomen: de benoeming to w
bijstand in het pastoraat te Bei
geijk C. Fortijn a.s. em. pred. t li
Emmeloord.
GEREF. KERKEN
Bedankt: voor Lutten-SIaghaiC fll
A. E. N. de Bruin te Paesens.
GEREF. GEMEENTEN
Beroepen: te Scherpenisse J. Kc|
rens te Opheusden;
Bedankt: voor Nieuwdflïp A.
te Boskoop.
t
ich
Ds. K. J. Schaafsma
Ds.K. J. Schaafsma, actuarius va
de gereformeerde synode, won ie,
woensdag 65 jaar en gaat in v&
band daarmee binnenkort mt tr.
emeritaat. Ds. Schaafsma was pra vn
dikant te Gameren, Ruinerwold tij:
Koekange, Ommen en Rotterdan c
Delfshaven en werd in 1966 de eei
ste fulltime actuarius van de geri 1(1
formeerde synode. Hij wordt i
deze functie opgevolgd door dr. I
B. Weijland.
ta;
ine
(ADVERTENTIE)
Prof. Kuitert werd eens gezegd: Waar blijf je
als je alle dwang weglaat? Dan zitten de ker
ken straks leeg." Maar volgens prof. K. bete
kent dwang op den duur vertrossing van bet
chr. geloof. U kunt het betoog lezen in het zo
juist verschenen nieuwe nummer, Daarii j
staat trouwens veel wat lezenswaard is, b.t
van Dr. Dekker. Prof. Blok, S. Bosgra,
Buskes. Ook de kroniek en de politiek ii
prenten. Een prospectus geeft u alle verdol
informatie.
Verzoeke mij te noteren als abonnee
op het maandblad VOORLOPIG, 26.
p.j. (stud, 17.90). En stuur me het januari-,
nummer gratis.
Naam
Agatha Christie
in de martelstoel. Mysterie in
Market Basing, De laagte, en Een
handvol juwelen (prijs 17,-).
Plaats
Dc/e bon op te sturen aan: Antwoordno. IOIi
Delft (geen postzegel). Uitgave:
Kok Mcincma.
«e
I0r:
Li
TROUW/KWARTET 2
