IJSLAND: land
van vuur en ijs
ESEO£F4
1
Ruim vijfduizend jaar
dagelijks leven wordt
vlot aan elkaar gepraat
J w*
Boek van Stuijvenberg boeiend geïllustreerd
Weer diefstal
schilderijen
in Maastricht
Vermiste vissers
zaten op zandbank
in Grevelingenmeer
VRIJDAG 2 JANUARI 1976
BINNENLAND
TROUW/KWARTET H 13
door J.H. Kruisinga
JJSLAND is de afgelopen we
ken erg in het nieuws geweest
door het conflict met Engeland
over de uitbreiding van zijn vis
serij-zones tot 200 mijl uit de
kust. Engeland verzet zich tegen
die eenzijdige maatregel van IJs
land, waardoor er ernstige span
ningen zijn ontstaan tussen beide
landen, die alle twee lid zijn van
de NAVO.
Doorgaans kan IJsland zich niet
in een grote belangstelling van
Westeuropese kant verheugen.
Wie in Nederland bijvoorbeeld
onder kennissen het woord IJs
land laat vallen, wordt enigszins
meewarig aangekeken. Immers,
wat is daar te beleven?
Het antwoord op deze vraag kan al
leen maar gegeven worden door lie
den, die ondanks alle waarschuwin
gen toch naar dit kleinood in de At
lantische oceaan gaan. Zij slaan de
raad van 'winterkleding meenemen,
gaten in het ijs hakken om water te
krijgen en bang zijn voor ijsberen' in
de wind en zij beleven een zeldzame
vakantie, met ongedachte mogelijk
De hoofdstraat van Reykjavik, de hoofdstad van IJsland.
heden en grote variaties. Variaties op
het gebied van eten en drinken
(aardappelen met jam), op het ge
bied van klimaatswisselingen (op één
dag sneeuw, hagel, felle zonneschijn
en regenbogen) en op het geringe
verschil tussen dag en nacht. Wan
neer de golfstroom dit eiland niet
omspoelde zou het vrijwel onbe
woonbaar zijn. Vandaar dat men op
1 januari niet alleen het nieuwe jaar
maar ook de golfstroom in zijn feest
liederen herdenkt.
Het wemelt op IJsland van vulkanen
die op een rijtje achter elkaar liggen
van het zuidwesten naar het noord
oosten.
De actiefste zijn de Hekla (22 uit
barstingen), de Katla (14) en de
Askja, die sinds 1875 zesmaal actief
was, voor 't laatst in 1961.
En in het voorjaar van 1973 kwam de
Helgafell, die men allang als actieve
vulkaan afgeschreven had, in de be
langstelling.
Een vulkanische uitbarsting in 1963
zorgde voor het ontstaan van Surtsey
aan de westkust, dat het zwarte ei
land werd gedoopt. De moderne geo
logie komt de IJslanders gelukkig te
hulp en zij kunnen aardbevingen en
uitbarstingen voorspellen en de be
volking waarschuwen.
Dat was in 1873 nog niet mogelijk en
daarom veroorzaakte de uitbarsting
van de vulkaan Laki een ramp. Deze
krater stootte een hoeveelheid lava
uit, die een lengte van 112 km be
reikte.
De helft van alle huizen, 77 procent
van het aantal paarden en 80 procent
van alle schapen werd door de lava
bedolven.
Ruim 9000 inwoners (19 procent van
de toenmalige bevolking) kwam om
het leven.
Maanreizigers
maan', zoals Armstrong het uitdruk
te. Jammer genoeg konden de IJs
landers zelf de maanlanding niet
volgen, want hoewel zij sinds 1966
televisie hebben, werd er in de
maand juli niet uitgezonden wegens
vakantie van het personeel.
Er is maar één asfaltweg op het ge
hele eiland: hij loopt van het vlieg
veld Keflavik naar Reijkjavik (45
km) en werd door de Amerikanen in
de tweede wereldoorlog aangelegd.
Men is dit jaar begonnen met een
tweede asfaltweg van de hoofdstad
naaf Akureyri, de op één na grootste
stad van IJsland (450 km).
De totale oppervlakte van IJsland is
103.000 km- (3 x Nederland) en er
wonen ongeveer 200.000 mensen
(waarvan 100.000 in Reijkjavik), die
zo verspreid wonen, dat er ruim
honderd vliegvelden moesten worden
aangelegd.
IJsland heeft geen leger of lucht
macht, heeft geen politie (behalve
enkele verkeersagenten in Reijkja
vik, maar die kent dan ook iedereen
bij naam) en kent geen fooien of
luchtverontreiniging.
Bijna alle IJslanders zijn lid vmi de
Evangelisch Lutherse Kerk, er zijn
slechts duizend roomsen. Hun bis
schop mrg H. H. Frehen is een Ne
derlander die uit Limburg komt. Hij
rijdt soms een week om enkele van
zijn in eenzaamheid werkende pries
ters te bezoeken.
Hij en de minister-president Krist-
jan Eldjarn zijn de enige personen,
die met Herr (mijnheer) worden
aangesproken.
Herr Eldjarn is een bekend archeo
loog en historicus; bovendien houdt
hij eidereenden. Hij woont in Bes-
sastadir, op een schiereiland tegen
over Reijkjavik.
Deze populaire president houdt over
al lezingen over de IJslandse cul
tuur, de geschiedenis en over het fok
ken van eenden.
Visserij
De visvangst is de kurk, waarop de IJslandse economie drijft.
De oppervlakte van bepaalde delen
van IJsland lijkt zeer sterk op die
van de maan. Daarom kwamen in
1965 en 1967 een aantal Amerikaan
se astronauten naar de omgeving
van de vulkaan Askja, gelegen aan
de voet van de grootste gletsjer van
Europa, de Vatnajökull (8000 km2).
De toekomstige maanreizigers von
den deze omgeving het meest ideale
maanoppervlak op aarde.
In 1967 was Neil Armstrong er met
17 collega's. Zij verrichtten er niet
alleen hun geologische arbeid maar
zij speelden op de onbegroeide kale
vlakte 'een voetbalwedstrijd op de
IJsland, land van geijsers en warme bronnen.
voornaam van hun vader. Krijgi Jon
Petursson een zoon, die Olafur heet,
dan wordt diens naam Olafur Jons-
son; het zusje van Olafur, dat Rag-
nild genoemd wordt, wordt inge
schreven als Ragnild Jonsdottir.
In het IJslandse telefoonboek staan
de voornamen alfabetisch in de lijst
gerangschikt; alle woningen hebben
telefoon, alleen het abonnement moet
worden betaald; het opbellen zelf is
gratis.
Reykjavik
Een vijfde deel van de IJslanders
leeft direct van de visserij en de ex
port bestaat voor het grootste deel
(97 pet) uit visprodukten (kabel
jauw, haring en vismeel). In vele
vissersplaatsen is de lucht van de vis
verwerking niet te harden, maar de
IJslanders snuiven deze geur met
welbehagen op.
Zij noemen deze de 'penningar lykte',
de geldgeur.
Op IJsland zijn (bijna) geen bomen
en helemaal geen vlinders, wel leven
er 76 verschillende soorten vogels. In
de meren en rivieren is het goed vis
sen (zalm, forel), maar U krijgt een
bekeuring als U er tussen 12 en 3
uur Uw hengel uitgooit ('de vis moet
ook lunchen').
Er leven geen ijsberen of eskimo's,
maar wel rendieren, die uit Noorwe
gen zijn ingevoerd en waarvan er
per jaar 600 mogen worden gescho
ten.
Op tal van plaatsen vindt men heet-
waterbronnen, waarvan de tempera
tuur dikwijls de 100 graden Celsius
bereikt. Die bronnen liggen soms aan
de voet van bergen, die met sneeuw
zijn bedekt. In de plaats Geysir ligt
vanzelfsprekend de grootste 'spui
ter' Alle scholen hebben een (warm
water)-zwembad en zwemmen leren
is in IJsland verplicht.
Nog iets over de naamgeving: de kin
deren krijgen als achternaam de
Hoewel de hoofdstuk Reijkjavik 'ro
kende baai' wordt genoemd, valt er
nergens rook te bekennen. Het is
meer de stoom, die afkomstig is van
de heetwaterbronnen. Ondanks de
gunstige ligging (aan de baai) kwam
de stad pas in de 18de eeuw tot ont
wikkeling. In 1786 kreeg de stad
stadsrechten en er waren toen onge
veer 200 inwoners. Nu is de bevol
king tot 100.000 aangegroeid.
Bijna 90 van alle huizen wordt
door de warmwaterbronnen van ver
warming voorzien. De stad is om de
haven gebouwd en de hoofdstraten
lopen daar allemaal op uit. De stra
ten en pleinen zijn schoon erl het
meest opvallende is, dat er bijna
geen bomen groeien. In de plantsoe
nen, die als kleinoden worden ver
zorgd, staan tal van moderne beel
den.
De huizen zijn alle van beton en ook
de splinternieuwe Lutherse kerk
werd in beton opgetrokken. Om de
grauwheid van het beton wat te ca
moufleren worden de daken in felle
kleuren geschilderd: rood, blauw,
groen en oranje.
Midden in de stad is het Tjörnin-
meer, waarin achttien verschillende
soorten eenden zwemmen.
Fietsen zijn in Reijkjavik zeldzame
verschijningen, er rijden vele bussen
maar een spoorwegstation zult U er
tevergeefs zoeken; er rijden op ge
heel IJsland geen treinen.
U vindt er verhoudingsgewijs de
meeste boekhandels ter wereld, onge
veer honderd op een bevolking van
honderdduizend zielen. Reijkjavik
heeft een Nationaal Theater (ge
opend in '59), een Nationale Biblio
theek (sinds 1818) en een Nationaal
Museum, waarin de gehele IJslandse
geschiedenis in al zijn facetten wordt
getoond.
Een aantal zeer moderne hotels
(Loftleidir, Saga. Vik) geven de stad
een grootsteedse allure.
Ondanks dat is plaatsbespreken
maanden van tevoren nodig evenals
bij de eigen luchtvaart-maatschappij
Loftleidir.
Het leven in de hoofdstad is naar
Nederlandse begrippenkeen dure ge
schiedenis omdat vele artikelen per
boot en vliegtuig moeten worden
aangevoerd. Vis is er spotgoedkoop
en dat wordt dan ook twaalf maal per
week opgediend. De IJslanders nut
tigen nl. vier maaltijden waarvan
twee warme per dag; alleen 's zon
dags is er steevast vlees op tafel,
vlees dat geserveerd wordt met jam
en gebakken aardappelen.
De IJslanders doen graag en veel aan
sport, er wordt 's winters geskied en
gezwommen in de verwarmde zwem
baden. In Reijkjavik b.v. zijn 30
zwembaden, waarvan slechts twee
overdekt.
Tot de zomersporten behoren atle
tiek, handbal, basketbal, gymnastiek,
badminton en de nationale sport gli-
ma, een soort veredeld worstelen,
waarbij snelheid en souplesse be
langrijker zijn dan kracht of gewicht.
Behalve het schaken is de voetbal
sport erg populair. Elke plaats of
gehucht waar dan ook gelegen, heeft
een voetbalveld.
Grote spuiter
Nu IJsland bezig is de nieuwe tech
nologische mogelijkheden aan te
pakken verandert het geleidelijk aan
van een agrarische in een industriële
maatschappij.
Op het ogenblik werkt 30 pet. van
de bevolking in de industrie, terwyl
dit slechts 3 pet. aan het begin van
deze eeuw was. Het land blijft echter
een vrijwel onbedorven schouwspel
bieden van mysterieuze natuur
kracht. De beroemdste hete bron van
IJsland is de Störi Geysir (Grote
Spuiter), ongeveer 100 km van Reijk
javik gelegen, die over de hele we
reld zijn naam aan dit natuurver
schijnsel heeft gegeven. Wie deze
spuiter, die een water- en stoom-
kolom van zo'n 60 a 70 meter om
hoog werpt, heeft gezien, komt op
nieuw onder de indruk van de won
deren der schepping.
Daartoe behoren ook de prachtige
watervallen Dettifoss (foss-water-
val), die 44 meter en de Gullfoss (de
gouden waterval) die 32 meter hoog
is. Het zijn de mooiste watervallen
van Europa en zij zijn het minst in
cultuur gebracht.
Ze komen zo maar ergens tussen de
enorme lavavelden tevoorschijn en
een souvenir-shop of een patates-
friteskraam zult u er tevergeefs zoe
ken. Men denkt echter wel aan het
benutten van deze enorme neerstor
tende watermassa's.
Een land, dat geen zwarte steenkool
bezit, moet het, zoals overal elders,
met 'witte steenkool' doen en ook
hierover beraden de IJslandse inge
nieurs zich. Het land staat echter
tegenover vele moeilijkheden, vooral
het tekort aan buitenlandse devie
zen. waarmee de talrijke geïmpor
teerde artikelen, waaraan voortdu
rend behoefte bestaat, moet worden
betaald.
De lieer J. H. Kruizinga is schrijver
t'fl)i 'IJsland, de fluitketel van Euro
pa'; uitgave Bugten en Schipperheyn.
Amsterdam.
Bijna elke school heeft een verwarmd zwembad, waarvan het
water afkomstig is van de warme bronnen. Dit is het openlucht-
bad van Reykjavik.
en
door R. N. Degens
De mens heeft het duizende jaren zonder zakken in zijn kleding moeten stellen, en ook in de middel
eeuwen waren ze oorspronkelijk onbekend. Geld werd meestal in een aan de gordel bungelend beurs
je opgeborgen, de rest van de zaken die men wenste mee te nemen werd opgeborgen in een flinke
schoudertas. Daarbij bleef het, totdat de houppelande in gebruik kwam, een wijde mantel met nog
al omvangrijke mouwen. Om bij beurs en zwaard te kunnen komen (die aan de gordel onder de
jas hingen) maakte men in de houppelande een paar grote splitten. Op een gegeven moment werden
door een slimmerik aan die splitten buidels vastgemaakt, waaruit tenslotte de jaszak is ontstaan
zoals we die nu nog kennen.
Willem van Stuyvenberg "deze ras-
journallst is ongeneeslijk bezeten
van het verleden'. Aldus schrijft in
het voorwoord prof. dr. A. F. Man
ning. die vorig jaar een 'Boek van
de maand' samenstelde waarin
eveneens het dagelijks leven van
onze voorouders werd beschreven
onder de titel 'Op zoek naar het
alledaagse vaderland'. Daar zijn
heel veel bezjvaren tegen inge
bracht op het stuk van historische
verantwoording. Met zoiets hoef Je
bij een werk als dat van Stuyven
berg dat geen enkele wetenschap-
Zo babbelt Willem van Stuyvenberg
er vlot en vaardig op los in het rijk
geïllustreerde seriewerk '5000 jaar
dagelijks leven' dat in totaal uit
acht delen zal bestaan, waarvan er
nu twee zijn verschenen. Ze hande
len ever De antieke wereld, en over
De Middeleeuwen. s
Het citaat is genomen uit De Mid
deleeuwen. waarover de auteur een
grote hoeveelheid feitelijkheden in
een plezierige journalistieke vertel
trant aan elkaar rijgt. Historici die
in een of ander deel-ontwerp uit de
historie van vijftig eeuwen gespeci
aliseerd zijn, zullen zich ongetwij
feld hoofdschuddend verbazen over
het gemak waarmee Stuyvenberg,
niet gehinderd door wetenschappe
lijke twijfel, het dagelijkse doen en
laten van burgers, boeren en bui
tenlui van alle tijden beschrijft
alsof hij er zelf bij was gpweest. De
gewone lezer zal daarbij af en toe
gewoon denken: waar haalt ie het
vandaan. Zonder daarop antwoord
te krijgen: want wie naar een
bronvermelding of een literatuur
opgave zoekt, zal die. althans in de
eerste twee delen, niet vinden.
pelijke pretentie heeft niet aan te
komen.
Hij ging uit van een eindeloze col
lectie historische prenten en van
stapels reportages, memoires en
briefwisselingen en dat leverde in
de eerste plaats een zeer boeiende
reeks illustraties op. Meestal zwart
wit tussen de tekst, maar ook tallo
ze grote gekleurde platen soms over
twee pagina's. Met prof. Manning
In diens voorwoord kunnen we ons
afvragen bij het kijken naar de
plaatjes en het lezen van de tekst:
beseffen we wel dat er eigenlijk zo
weinig nieuws onder de zon is?
Want Stuyvenberg heeft vooral die
zaken in leefgewoonten, kleding en
huisvesting naar voren gehaald
waarin treffende overeenkomsten
met onze tijd te ontdekken vallen.
En hij doet dat met dermate voor-
dehandliggende en aannemelijke
voorbeelden, dat je als leek in elk
geval niet hoeft te twijfelen. Of
hoogstens vaststelt, dat als het niet
helemaal juist mocht zijn, het toch
wel boelend is om het zo verteld te
krijgen.
Misleidend
Ik heb dan ook geen enkele moeite
gehad me met deze twee delen kos
telijk te amuseren, en mee te ge
nieten van de beeldparallellen die
getrokken worden in prenten of
schilderijen van vroeger met foto's
van eigentijdse situaties. Nu is er
met die illustraties juist iets merk
waardigs aan de hand. Een groot
deel. waarschijnlijk het merendeel,
is gereproduceerd van beelden,
prenten en schilderingen uit de
tijd.
Maar volstrekt misleidend is het.
dat bijvoorbeeld 19e eeuwse roman
tische verbeeldingen van. zeg maar.
de Romeinse keizertijd, zonder
meer als een juiste weergave van
de werkelijkheid worden gepresen
teerd. Zelfs beelden uit speelfilm-
opnamen worden tussen de histo
risch wel verantwoorde prenten ge
zet. met onderschriften die authen
ticiteit lijken te hebben.
Maar voor het overige lijkt dit een
serie te worden (Renaissance. Ba
rok. Revolutie en burgeroorlog. Ne
gentiende eeuw. Wereldoorlog en
crisistijd. Tweede Wereldoorlog en
heden volgen nog) die ontelbare
lezers veel boelende en ook wel
leerzame uurtjes kan bezorgen.
Willem van Stuyvenberg: 5000 jaar
dagelijks leven. Uiig. Amsterdam
Boek BV. 155 blz. per deel f 24.50.
Werk van Britse
in Nederland wonen
AMSTERDAM Werk van Britse
kunstenaars die in Nederland wo
nen wordt van 15 Januari tot en
met 22 februari tentoongesteld in
de expositiezaal van The British
Council Keizersgracht 343 Amster
dam. De tentoonstelling omvat
werk van 23 Britse kunstenaars die
verschillende takken van kunst
kunstenaars die
vertegenwoordigen: grafische
kunst, schilderkunst, ceramiek en
beeldhouwkunst. Er zijn ook enkele
'conceptuele' kunstwerken bij die
liggen op het grensgebied van beel
dende kunst en poëzie. De directeur
van het Frans Halsmuseum. D. H.
Couvée zal de tentoonstelling op 14
Januari op 16.00 uur openen.
MAASTRICHT Uit de conferen
tiekamer van het hoofdkantoor van
de Provinciale Limburgse Elektrici
teitsmaatschappij zijn enkele kost
bare schilderijen verdwenen.
De diefstal Is ontdekt door een
schoonmaaksler. De lijsten, waarin
de doeken opgehangen waren, ston
den tegen de muur. De schilderijen
stellen een 'gezicht op Woudrichera'
en 'een gezicht op zee' voor. Ook
verdween een kostbare Delfts blau
we vaas.
De dieven hebben zich waarschijn
lijk laten insluiten. Sporen van in
braak zijn niet gevonden. Een dag
voordat de diefstal ontdekt werd.
miste de directiesecretaresse een
overgordijn uit de kamer. De politie
vermoedt dat het gordijn gebruikt
is om de schilderstukken in te ver
voeren De waarde van de schilde
rijen kon niet bij benadering vast
gesteld worden. Dit is de tweede
dierstal van schilderijen in Maas-
tricht binnen korte tijd
BRUINISSE Vier sportvissers,
over wie aanvankelijk grote onge
rustheid bestond toen ze niet op de
afgesproken tijd terugkwamen van
het Grevelingenmeer. zijn in veilig
heid. De vier werden een dag later,
totaal verkleumd, aangetroffen op
een zandplaat.
Een boot van de rijkspolitie te wa
ter heeft de mannen uit hun be
narde positie gered. De vier henge
laars, afkomstig uit Gouda en Lopik,
zijn naar een ziekenhuis in Zierik-
zee gebracht. De politiemannen die
in de nacht van dinsdag op woens
dag de gehele tijd hadden gespeurd,
hebben de vier mannen te voet van
de zandplaat gehaald. Met wadpak-
ken aan moesten ze over een af
stand van driehonderd meter lopen
om de vier mannen te bereiken en
naar de boot terug te brengen.
