ran co: asceet zonder mededogen Nu Franco dood is begint het gewone, riskante leven [an Carlos morgen bning van Spanje Franco Franco's geestelijke testament Spanje bleef gebiologeerd door dictator Jdiging voor Cortes en Kroonraad nti SaL Van der Stoel: 'Gevaarlijke impasse in Europa Bevoorrading van Russisch ruimtelab Ambassadeur bij Franco's begrafenis Twee monteurs dood in kerncentrale kRT&2i NOVEMBER 1975 BUITENLAND TROUW/KWARTET 7 trale gel de deze J. v de hel van ,°fiert van Panhuis over tam! dam, 'Si' If, ,ti ttei Ceu m ig er om ze' s ekte) e bei fichtjei det happ dern heef ewer e dens zal iris een blijft1 de 28 Iet I )e de H( Ie elli nstel|e' enis perscf versf1 sta# erpe dl< 56 muerte' riepen de Spaanse nationalisten tijdens de burgeroorlog. Leve de dood. Het is uit- alleen de dood geweest die Franco tot aftreden heeft weten te dwingen. Koppig als een heeft hij zich de afgelopen jaren steeds tegen aftreden verzet. vorige maand door de gebleken kwalen werd was het te laat om vrij- ie fstand te doen van de Aanblijven beschouwde Paulino Hermengildo Te- aco y Bahamonde Salgado audillo (leider) van Span- le gratie Gods' als zijn lij was zich naar eigen n bewust van zijn verant- teid jegens God ea de s. Een mensenleven :t hij Spanje en zijn volk »n hand zijn wil opgelegd, •ttelijk, onverzoenlijk en tegenover zijn tegen- uit de burgeroorlog dat hij aar na afloop de commu- leider Grimau voor diens in tijdens die oorlog liet Ier. isï Bllen. Franco heeft zich in het leven altijd gedragen op r, die volkomen vreemd aard van de Spanjaard, thoofdlg en vol emotie Dlcijns, kalm en gereser- de ogen veelal verborgen >n zonnebril. De voormali- lef van het leger generaal ;ria zei onlangs dat hij de slechts tweemaal ontroerd bij de begrafenis van loorde medewerker premier rero Blanco in december in september toen hij een jpige menigte toesprak, voor zijn El Pardopaleis betuigen als reactie op europese protest tegen de Hing van vijf guerrillero's, iwogenheid van Franco oorsprong in zijn jeugd, wordt op 4 december iren in El Ferrol, een ha- de noordwestelijke pro- [cia. Zijn vader is er be- bij de marine. Het is een bon-vivant, die verzot is op drank en vrouwen en op zeker mo ment zijn gezin in de steek laat om met een vriendin naar Madrid te trekken. Franco's moeder, een vro me katholieke vrouw, laat er tegen over de buitenwereld nimmer iets van merken. Onder invloed van de vroomheid van zijn moeder en uit schaamte en woede over zijn vaders gedrag leidt Franco in zijn jonge jaren een ascetisch leven: hij rookt niet, drinkt niet en bekommert zich nauwelijks om vrouwen. Het enige opmerkelijke is dat hij Jarenlang zijn vrouw het hof moet maken voor zij met hem mag trouwen. In 1923 krijgen hij en Carmen Polo bij Martinez Valdés de zegen van haar aristocratische Asturische familie. Het paar krijgt één dochter. Car men. getrouwd met de inmiddels bekende markies de Villaverde. Organisator n»PI 1 Franco wil aanvankelijk bij de ma rine maar kiest in verband met betere carrière-mogelijkheden voor de Infanterieschool in Toledo, waar hij op z'n achttiende tweede luite nant wordt. Hij vertrekt naar Ma rokko om een nationalistische re bellie mee te helpen bestrijden. Hij ontpopt zich als een zeer goed or ganisator: moedig, voorzichtig, geduldig, ordelijk, gedicsiplineerd, uiterst onbewogen en koel. Hij is niet geliefd, wel gerespecteerd. Na veertien jaar Marokko keert hij in 1926 in Spanje terug. Als generaal, de jongste sinds Napoleon, en hij wordt commandant van de militai re academie in Zaragossa. Hij houdt zich buiten de politiek, ook als in 1931 koning Alfonso de Dertiende wordt afgezet en de re publiek wordt uitgeroepen. Weer vijf jaar later krijgt Spanje in na volging van Frankrijk een volks frontregering. Franco biedt aan de orde in de roerige Spaanse steden te herstellen, een initiatief dat wei nig wordt gewaardeerd en de rege ring benoemt hem tot commandant op de Canarlsche eilanden. Lang zal het niet duren want in juli 1936 komen een aantal hoge officieren in opstand en Franco sluit zich na lange aarzeling bij hen aan. Hij vormt in Marokko een leger en trekt daarmee over de straat van Gibraltar. De burgeroorlog barst in volle hevigheid los en door een aantal sterfgevallen wordt Franco na enige tijd leider van het natio nalistische kamp. Op 1 oktober 1936 wordt hij in de Noordspaanse stad Burgos tot cau- dillo uitgeroepen. De bloedige strijd gaat verder en de herovering (La Reconquista) vraagt onnoemelijk vëel mensenlevens. Als in april 1939 de laatste steden Madrid. Valencia. Barcelona en Alicante vallen en de nationalisten van Franco heer en meester zijn wordt het aantal slachtoffers van de oor log op één miljoen geschat. De meest geruchtmakende actie is in 1937 als de door Hitier aan Franco ter beschikking gestelde Condor commando's het stadje Guernica plat bombarderen. Er zijn 1654 do den en 900 gewonden. Tegenstanders In de Jaren na het eind van de burgeroorlog schakelt Franco veel PrBgiTIBtiCUS van zijn tegenstanders uit. Volgens een officiële mededeling worden er 192.684 doodvonnissen voltrokken, een getal dat vrij algemeen aan de lage kant wordt geacht. .Tijdens de Tweede Wereldoorlog vereffent Franco de schuld, die hij bij Hitier heeft met het aan het Oostfront mee laten vechten van een kleine vijftigduizend vrijwilligers,samen gebracht in De Blauwe Divisie. Voor de rest moeten de beide dic tators weinig van elkaar hebben. 'Ik laat nog liever drie of vier tanden trekken dan dat ik die klei ne dikke sergeant nog eens ont moet. In het Pruisische leger zou hij het nooit verder hebben ge schopt dan gewoon soldaat', moet Hitier na een ontmoeting met Franco hebben gezegd. Franco zit nazi-Dultsland ook flink voor de voeten door de Duitsers de door gang naar het Britse Gibraltar te weigeren. Spanje is de eerst aange wezene om Gibraltar te bezetten, was Franco's redenering. De eerste jaren na het einde van de Tweede Wereldoorlog zijn voor Spanje jaren van isolement. De Verenigde Naties veroordelen de goede betrekkingen van Franco met nazi's en fascisten en de enige leiders, waarmee goede contacten blijven bestaan zijn Portugals Sala- zar en Argentiniës Péron. Het zijn voor Spanje jaren van bittere ar moede en ontreddering. Hier komt een eind aan als de Verenigde Sta ten in 1953 een akkoord voor eco nomische en militaire hulp met Spanje sluiten in ruil voor Ameri kaans gebruik van Spaanse bases. Langzaam komen de buitenlandse investeerders en de toeristen ont dekken in groten getale de Spaanse stranden. De opbloei van de natio nale economie verloopt zo snel dat Spanje nu tot de vijf rijkste landen van West-Europa kan worden gere kend. Op politiek terrein is de macht van Franco absoluut. Hij vestigt het één-partijstelsel, de Moviemento Na- cional 'falange Espanola tradicio- nalista'. Meer pragmaticus en een man van de discipline dan ideoloog past hij de politiek van verdeel en heers toe. Hij eist persoonlijke trouw en is zeer lankmoedig tegen over medestanders om hen op de ze wijze aan zich te binden. Hal verwege de zestiger jaren kondigt hij enige liberaliserende maatrege len aan. Franco denkt er over de functies van staatshoofd en eerste minister te ontkoppelen, heft de directe perscensuur op en garan deert vrijheid van godsdienst. Die ontkoppeling van functies wordt in juni 1973 waargemaakt met de be noeming van zijn medewerker sinds dertig jaren. Luis Carrera Blanco, tot premier. Het duurt maar kort: in december van dat jaar brengen leden van de Baskische afschei dingsbeweging ETA Carrera met een enorme bomexplosie om het leven. De nieuwe premier, de oud-minister van binnenlandse zaken, Luis Arias Navarro, wil de langzame verzach ting voortzetten, maar wordt hier bij in de wielen gereden door ui terst rechts, aangevoerd door de 'harde' falangist Bias Pinar en Franco's schoonzoon, de markies van Villaverde. Een aantal liberale ministers moet het veld ruimen en ook meer gematigde figuren in het leger en bij de politie worden weg gezuiverd. Onrust en aanslagen in het Bas kenland zijn in augustus dit jaar de aanleiding tot de afkondiging van de anti-terroristenwet. De liberali- seringsklok wordt flink terugge draaid. een aantal grondrechten opgeschort en de rechtspraak wordt ontdaan van een aantal fundamen tele beginselen. Een golf van pro test gaat door de Westeuropese we reld als Franco eind september de doodvonnissen van twee ETA-leden en drie van de guerrillabeweging FRAP bekrachtigt. De caudillo heeft in zijn laatste levensdagen Spanje in een politiek isolement Generaal Franco tijdens zijn eenmalige ontmoeting met Hitier. De 'mïtówuwSLmet Füh«r vroeg toen tevergeefs doortocht naar de rota van Gibraltar. Vervolg van pagina 1 en op vrijlating van gearresteerde priesters. Bij de executies in sep tember in Spanje koelden de be trekkingen tussen Franco en het Vaticaan. Vijandig door Rudolf de Jong Spaanse staatshoofd Franco samen mqt zijn opvolger prins Met Franco sterft de laatste van de 'grote dictators' uit het fas cistische tijdperk, de laatste van het driemanschap Hitier (zelf moord 1945), Mussolini (te rechtgesteld door partisanen 1945), Franco- Na de tweede we reldoorlog was men immers 'ver geten' ook Spanje van het fas cisme te bevrijden. De dictatuur bleef er bestaan tot vandaag de dag, maar Franco's dood sluit het laatste boek van de fascis ten uit de jaren dertig. Zo ziet het er uit vanuit Europa. Voor de Spanjaarden zelf betekend het wegvallen van Franco nog veel meer. Negen en dertig jaar lang was hij alleenheerser van Spanje: Franco's Spanje. De grote meerder heid van de Spanjaarden heeft nooit een ander Spanje, zonder Franco, gekend. Op zijn dood zit Spanje al jaren te wachten. Het merkwaardige is dat het zo lang heeft kunnen duren. De meerderheid van de Spanjaarden hoopt op verlichting, opening, maar men is passief blijven wachten. Franco zelf moest het initiatief ne men om weg of dood te gaan. Jarenlang* al was hij geestelijk noch lichamelijk geheel fit meer (al schommelde zijn toestand dui delijk op en neer). Toch, zijn woord bleef wet, ook al waren de uitvoerders het er niet mee eens, ook al werden zij zonder meer de laan uitgezet. Gepasseerd Spanje leek gebiologeerd door zijn dictator. In de jaren van de grote terreur was dat begrijpelijk, de angst verlamde. Franco heeft in de eerste tien Jaar na de overwinning naar verhouding meer landgenoten laten doden dan Hitler en Musso lini gedurende hun gehele regime. De Spanjaarden, buiten de tweede wereldoorlog gebleven, hebben lan ger diepe honger gekend dan welk Europees land dan ook. De laatste 1520 jaar is Spanje echter veranderd. De veranderingen voltrokken zich eigenlijk tegen de wens van Franco in, maar hij kon ze niet tegenhouden. Hij bleef de Spaanse samenleving beheersen, maar bepaalde de ontwikkeling niet meer. Die ontwikkeling werd ge maakt door sociale en economische krachten en factoren, die hun ei gen dynamiek ontwikkelden. De ou- de Spaanse en katholieke waarden waarvoor het regime beweerde te staan, verbleekten en verdwenen. Het levenspatroon is Europees ge worden. Franco heerste niet meer over een fascistisch Spanje, maar over een moderne neo-kapitalistl- sche industriële maatschappij. De dictator zelf veranderde niet (ook al zocht hij het image van de zorgzame grootvader van het volk). De jongste repressie, zoals alle ver scherpingen van de onderdrukking in de laatste jaren, was zijn wens. Indien er dan ook iets gunstigs In de laatste terechtstellingen te vin den is. is het in het feit dat het zorgzame grootvader image van Franco er door in scherven viel. Hij verdwijnt zoals hij in de burger oorlog kwam, als de onderdrukker van het Spaanse volk. Wat. gaat. er gebeuren nu Franco wegvalt? Binnen het regime is er een groep die heerst, niet zo groot, maar met machtige posities in handen. Zij zullen proberen de teugels zo strak mogelijk aan te halen en speculeren op de angst dat het anders 'uit de hand' loopt. Zij kunnen op korte termijn profiteren van de ontred dering in de harten van al degenen die steeds door Franco's aanwezig zijn gebiologeerd waren. Gematigder figuren binnen het re gime waarschijnlijk ook de nieuwe koning zullen de teugels liever wat laten vieren. (Althans over enige tijd). Zo'n koers is zeker veel populairder, maar tevens riskant. Het zou het einde van het regime kunnen inleiden en ook de sociale structuren aan de orde kunnen stellen. En daar kan weer alles uit voortkomen: een Griekse situatie of een Portugese, of een geheel eigen Spaanse. Want nu Franco dood is kan Spanje politiek en sociaal weer tot leven komen. ïdihed(Reuter> UPI, AP) Morgenmiddag zal prins Juan ienst worden uitgeroepen tot koning van Spanje. De eed zal hem afgenomen in een gezamenlijke vergadering van de Cortes omt t>ort parlement) en de Kroonraad. Direct daarna zal 'zijne de koning' zich in een boodschap tot de natie richten. is "sen' {tógitag van Juan Carlos is de hoogtepunten uit het dat de Spaanse rege- de komende dagen heeft dA'u. Voor de rest zal Spanje in het teken van de rouw t cholen en andere onderwij len zullen een week lang zijn. Alle amusemetsbe- 21111611 zondag dicht De overheidsdiensten, ban- tal van andere bedrijven ag nog gesloten. staat het stoffelijk over- de overleden dictator ht uur vanmorgen opgeb- I zuilenzaal van het Pardo,- fTot zondagochtend zeven ur Spanjaarden gelegenheid I"Tlangs het lijk te defileren, tochtend wordt op het plein 6t paleis een mis opgedragen. I de uitvaartstoet zal vertrek uur het 'Dal der gevallenen', pi Franco zijn laatste rust- graf van Primo de Rivero, de op richter van de rechtse Falange-be- weging. Deze stierf 39 Jaar geleden, ook op 20 november, voor een vuurpeleton. Volgende week woensdag is er dan nog een plechtige mis in de kerk 0 - van 'san Jeronomo el Real' waar bpOrtiet het diplomatieke korps en hoge buitenlandse genodigden aanwezig zullen zijn. Tot de beëdiging van JMUAN Car los berust de macht in Spanje bij een driemanschap, bestaande uit de voorzitter van de Cortes, de bis schop van Zaragossa en de oudste generaal in actieve dienst Angel keren werd de elfjarige Juan Carlos naar zijn vaderland gebracht. Daar begon toen in feite zijn voorberei ding op het koningschap. In 1969 werd hij door generaal Franco aan gewezen als toekomstig Spaans staatshoofd. De prins trouwde in 1962 met prin ses Sophie van Griekenland. Het echtpaar heeft twee dochters en een zoon, de toekomstige kroon prins Felipe, die nu zeven Jaar oud is. De tekst van Franco's 'geestelijk testament' luidt: 'Spanjaarden: op het uur waarop ik mijn leven overgeef aan de Almachtige, om te verschijnen voor Zijn laatste oordeel, vraag ik God dat Hij me goedertieren in Zijn aanwezigheid zal ontvangen, omdat ik altijd als katholiek heb willen leven en sterven. In de naam van Christus Is het mijn vaste wil geweest een trouw zoon te zijn van de kerk, in wier boezem ik zal sterven. Ik vraag vergiffenis van allen, zoals lk van ganser harte diegenen ver geef die zich tot mijn vijanden hebben verklaard, zonder dat ik hen als zodanig beschouwde. Ik meen geen andere vijanden te hebben gehad dan de vijanden van Spanje, dat Ik tot mijn laat ste ogenblik liefheb en dat ik heb beloofd te dienen tot mijn laatste ademtocht, die ik nu binnenkort zal uitblazen. Ik wil diegenen dahken die met enthousiasme, toewijding en zelf verloochening hebben meegewerkt aan de grote inspanning om een verenigd, groot en vrij Spanje te smeden. Vanwege die liefde die ik voor mijn vaderland voel vraag ik u met klem te volharden in een heid en vrede, en u te scharen achter de toekomstige Koning van Spanje Juan Carlos de Bourbon, met dezelfde genegenheid en trouw die u mij hebt gegeven, en dat u te allen tijde hem dezelfde geest van samenwerking toont die u mij gegeven hebt. Vergeet niet dat de vijanden van Spanje en van de christelijke be schaving waakzaam zijn. Sta pal en zet persoonlijke belangen opzij terwilie van het hoogste belang van het vaderland en het Spaanse volk. Aarzel niet bij het nastreven van maatschappelijke gerechtig heid en cultuur voor alle Span jaarden en geef daaraan de hoog ste prioriteit. Handhaaf de een heid van het Spaanse land met zijn grote verscheidenheid van streken als een bron van kracht voor de eenheid van het vader land. Ik wens, in mijn laatste ogenblik, de namen van God en van Spanje in een adem te noe men, en omhels u allen, om sa men voor het laatst, in het ge zicht van de dood, te roepen: 'Arriba Espana, Viva Espana'. Sinds 44 jaar Juan Carlos zal de eerste Spaanse koning sinds 44 jaar zijn. De laat ste voor hem was zijn grootvader Alfonso de Dertiende. Juan Carlos is op 5 januari 1938 te Rome gebo ren. Nadat in 1947 door middel van een volksstemming was bepaald dat de monarchie in Spanje terug zou De nieuw? Spaanse koning staat bekend als een sportief man. Hij is een goed zeiler, vlieger, autorenner en Judoka. Hij diende bij alle drie krijgsmachtsonderdelen. Op Intel lectueel terrein onderscheidt hij zich door een behoorlijke talenken nis (hij beheerst Spaans. Portugees. Italiaans, Frans en Engels). Verder heeft hij grote belangstelling voor het recht. Over zijn politieke opvattingen is weinig bekend Hij is door Franco uitverkoren wat hem voor velen al verdacht maakt. Toch heeft hij In vraaggesprekken duidelijk gemaakt dat hij voorzichtige politieke her vormingen wil doorvoeren om lang zamerhand de democratie in Span je te herstellen. Van een verslaggever DEN HAAG Wanneer niet spoe dig iets wordt gedaan is de kans dat Europa in een 'heilloos proces van desintegratie' raakt. Dit zei minister Van der Stoel gisteravond in Brus sel. Van der Stoel zei voor het Belgische instituut voor internationale betrek kingen en de August Vermeylenkring dat de Europese gemeenschap 'in grote moeilijkheden is gekomen en de eenwording in het algemeen al een aantal jaren in een gevaarlijke impasse verkeert'. Van der Stoel waarschuwde tegen de 'valse profeten', 'die menen dat er genoeg ruimte in nationaal kader bestaat om tot de vereiste sociaal- economische aanpassingen en her vormingen te komen. Die ruimte is er zeer bepaald niet'. Binnen de ge meenschap zal een krachtig en doel treffend sociaal-economisch beleid moeten worden gevoerd, 'waarbij de eis van sociale gerechtigheid voorop staat'. Duidelijk aan het adres van Frank rijk en Duitsland, zei Van der Stoel, dat 'het spelen met de gedachten van een 'inner circle' of, zelfs, van een directorium van grote lidstaten, dient te worden afgewezen. Dit laat ste zou de integratie-gedachte de finitief doen sneuvelen. De .positieve resultaten' van het top- overleg van de Verenigde Staten, Japen. Frankrijk. Duitsland, Enge land en Italië, het afgelopen week einde in Rambouillet. hebben vol gens Van der Stoel 'een slechte bij smaak'. Lidstaten van de EG on derwerpen die onmiskenbaar tot de competentie van de gemeenschap behoren, bulten dat kader hebben behandeld. MOSKOU (UPI) Met de auto matische koppeling van het onbe mande ruimtevaartuig Sojoez 20 aan het lege ruimtelaboratorium Saljoet 4. heeft de Sowjet-Unie de mogelijkheid willen aantonen, een bemand ruimtestation tussentijds te bevoorraden. Ook kan in geval van technische storingen de moge lijkheid van belang zijn, de beman ning met een nagezonden ruimte vaartuig terug te laten keren. Dit is in Moskou meegedeeld. De koppeling werd woensdag tot stand gebracht. Voor die tijd was de bedoeling van de lancering niet nader toegelicht. Deskundigen ver onderstellen dat de Sojoez 20 nieu we voorraden voedsel, lucht en brandstof aan boord heeft ten be hoeve van een later te sturen bdimanning. Die zou dan in de Sal joet een derde periode van weten schappelijk en medisch onderzoek gaan uitvoeren. Duidelijk vijandig waren de reac ties uit Oost-Europa. Het persbu reau Tass van de Sowj et-Unie had het over de dood van 'dictator Franco die door een fascistische muiterij aan de macht kwam'. Het Joegoslavische persbureau Tan jug maakte bekend dat 'de laatste fas cistische dictator van Europa en één van de duisterste persoonlijk heden van deze eeuw' was gestor ven. De Spaanse politie heeft gisteren exta patrouilles ingezet bij de grens met Frankrijk, kennelijk om te voorkomen dat Basken nu naar hun vaderland zullen terugkeren. Er, wonen in het zuiden van Frank rijk tienduizenden Spaanse Basken als ballingen. In Frans Baskenland werd de dood van Franco gisteren overigens ook luidruchtig gevierd. Het FRAP, de guerilla-organisatie waarvan drie leden in september werden terecht gesteld, liet weten dat de strijd nu heviger dan ooit moet worden voortgezet, omdat de heersende groep nu te kampen heeft met interne moeilijkheden. Vlaggen niet halfstok Van onze Haagse redactie DEN HAAG De Nederlandse am bassadeur in Madrid, mr. J. H. O. Insinger zal als ambassadeur in buitengewone zending Nederland vertegenwoordigen bij de begrafe nis van generaal Franco en de In stallatie van Juan Carlos. De negen landen van de Europese Gemeen schap hebben besloten hierin de zelfde lijn te volgen. De woordvoerder van buitenlandse zaken, die dit gisteren meedeelde, sprak namens de Nederlandse rege ring de hoop uit dat zich voor Spanje en het hele Spaanse volk nu nieuwe wegen zullen openen naar een werkelijk democratisch bestel. 'De regering hoopt dat bij dit ontwikkelingsproces het gebruik van geweld zal worden vermeden. Hierdoor zal tevens de mogelijkheid worden geschapen dat Spanje, na een lang isolement een passende plaats onder de vrije en democrati sche landen in Europa zal innemen, waardoor ook de banden tussen Spanje en Nederland kunnen wor den aangehaald'. GUNDREMMINGKN (AP) Het aantal doden aJS* gevolg van een bedrijfsongeluk in een Westdiuditse kerncentrale is gestegen tot twee. Bij onderhoudswerk aan een lekke afsluiter waren twee fitters getrof fen door een straal radioactieve stoom. Een van hen overleed woensdag direct na het ongeval, de tweede stierf gisteren in een zie kenhuis. Volgens het ministerie van milieu zaken van de deelstaat Beleren staat vrijwel vast dat de mannen zijn overleden aan hun brandwon den, en niet aan radioactieve stra ling.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1975 | | pagina 7