'Rhodesië - het land
voorechte mannen'
olen wacht een moeilijke winter
Man Smith tien jaar aan de macht'
Economische
moeilijkheden
als gevolg van
wereldcrisis
[JET RDAG 15 NOVEMBER 1975
TROUW/KWARTET
BUITENLAND
Er werd flink gefeest deze week in
Rhodesië. In de Clubs van de grote
steden knalden de champagnekur-
ken. Op de boerderijen in het noor
den komen de landeigenaren bij el
kaar om in de schemering op de
veranda een borrel te drinken, hun
volautomatische M-6 geweren on
afscheidelijk binnen handbereik.
Voor zover de omstandigheden dat
toelieten, vierde Rhodesië dat tien
jaar geleden premier Ian Smith
eenzijdig de onafhankelijkheid af
kondigde. Onze medewerker Wil
lem Offenberg bracht onlangs een
bezoek aan het land. Hier volgt het
eerste van drie verslagen.
ens tussen Zambia en Rhodesië is al bijna drie jaar gesloten,
voor de volhardende reiziger bestaat er toch een mogelijkheid
rer land vanuit Zambia Rhodesië binnen te komen: via Kazangoe-
n klein plaatsje aan de Zambezirivier.
een pont die groot genoeg is om een niet al te zwaar beladen
lde twagen over te zetten, wordt de overtocht gewaagd. Hier begint,
i Rhodesië de .sharp edge" wordt genoemd, de kilometerslange
digingslinie tegen invallen van „terroristen", ook wel „vrijheids-
oron-grs" geheten, al naar gelang de politieke gekleurdheid van de be
er.
Je se-
beve-
n de grenspost van Botswa-
ressen die van Rhodesië ligt een
en de^ niemandsland van twee,
rhou- üiometer. De keurige asfalt-
vaarmee we tot aan de Zam-
rerwend zijn. houdt hier op.
;toffige zandweg voert door.
dernis. Op sommige plaatsen
jungle zijn grote stukken
»kapt daar waar een ko-
oplëggers geduldig op ver-
ervoer staat te wachten. De
JX e dragen de namen van inter-
>ndw ial® verhuisondernemingen.
javraag blijkt dat de strook
indsland als overslagplaats
gebruikt voor de levendige
,1 1 die er ondanks sancties van
srenigde Naties tussen Zam-
iai're, Botswana en Rhodesië
ivindt.
-auto's
•ggers worden door trek-
met niet-Rhodesische num-
Drden opgehaald. Een groot
trucks is van bekende ma-
Van Doorne's Autofabrie-
)AF's assemblagefabriek in
Afrika doet goede zaken met
boycotte Rhodesië.
Ien le grens wordt iedereen on-
ir>irpen aan een scherpe con-
Een lijst met veertig vragen
worden ingevuld, gevolgd
en onderhoud met een immi-
•beambte en een vertegen-
iigër van de „Special Bran-
de veiligheidsdienst. Bagage
grondig doorzocht op wa-
en zelfs een Zambiaanse
kan als ondermijnend ge-
jnder t, en dus staatsgevaarlijk,
me: ;n aangemerkt. De rij wach-
ge- Afrikanen wordt na een eer-
ipectie, nog eens onderwor-
an een aantal „strikvragen".
Een Rhodesische politieman in
grijsgroen kaki met kniebroek
houdt zijn venijnig ogende waak
hond kort.
De gespannen sfeer laat er geen
twijfel over bestaan dat hier niet
minder dan een complete oorlog
gaande moet zijn qua omvang te
vergelijken met het conflict in
Noord-Ierland. De laatste twee
jaar is er gemiddeld één dode per
dag gevallen bij de guerrilla-acties
van de bevrijdingsbewegingen.
Aan de grens word ik voor het
eerst geconfronteerd met de Rho
desische apartheid. Ik wacht op
een lift van een Afrikaan in een
vrachtwagentje, een Datsun die uit
Japan als bouwpakket per schip
via Zuid-Afrika of Mozambique
zijn weg naar Rhodesië heeft ge
vonden. Maar de politieman in
kaki vindt het verstandiger om te
.wachten op „een meer comfortabe
le vorm van vervoer". Als ik blijf
aandringen gebiedt hij me om
plaats te nemen in een auto. die
door een blanke wordt bestuurd.
Hollandse platen
Onderweg naar Victoria Falls
wordt druk gepraat over het on
vermogen van de zwarten om dit
land ooit naar behoren te besturen.
Bovendien gelooft de chauffeur
niet dat bisschop Moezorewa, lei
der van de nationalisten, populair-'
der .is bij de zwarten dan Iar^
Smith, die er toch maar voor ge
zorgd heeft dat de Afrikanen in
zijn land „de gelukkigste zijn ter
wereld."
Victoria Falls is een toeristisch
oord met luxueuze hotels, gokpa
leizen en supermarkets waar alles
te koop is ook in Nederland ge-
drukte grammofoonplaten. „Shoc
king Blue", „The Cats" en „Ear
ring" blijken er erg in trek.
Onmiddellijk valt het verschil op
met de Zambiaanse zijde van de
Victoria Watervallen. Zambia is
een ontwikkelingsland, en Rhode
sië blijkt een ontwikkelingsland
voor zwarten!
Blank-Rhodesië immmers, woont
en leeft naar westerse maatstaven.
De levensstandaard van blanke
Rhodesiërs hoeft niet onder te
doen voor die van de Zweden, of
de Amerikanen.
De nachttrein naar Boelawayo
heeft drie klassen. Het wordt niet
met zoveel woorden gezegd, maar
een kaartje derde klas is toch niet
voor blanken weggelegd.. De twee
de klas, zo blijkt, is gescheiden in
een zwart en een blank gedeelte.
De zwarten slapen op houten krib
ben, bij de blanken zijn de coupés
met kussens en formica gestof
feerd. In de restauratiewagen
alleen de conducteur en de bedien
den zijn zwart geeft een jonge
Britse emigrant op over dit land
waar het leven zo goed is. „Rhode
sië is een land voor echte mannen",
zegt hij kordaat, „je kunt er jagen,
vissen, je kunt er een bestaan bou
wen, met je eigen huis en een groot
stuk land, ruimte genoeg". Dat
klopt. Het weidse wonderschone
Rhodesië biedt mogelijkheden te
over. als je blank bent tenminste.
Middels de „Land Tenure Act"
wordt het gebied keurig opge
deeld: blank en zwart krijgen een
even groot stuk toebedeeld. Alleen:
Rhodesië -10 jaar
blanke overheersing
door
Willem Offenberg
de zwarten zijn 25 maal zo talrijk
als de blanken.
Oorlogsmachinerie
In de trein vele dienstplichtigen,
die voor een periode van twee
maanden worden overgeplaatst
naar het front. Geen pretje want
de kans dat je patrouille 's nachts
wordt aangevallen door een groep
guerrillero's is groot. Salisbury
geeft weliswaar het verlies toe van
niet meer dan 64 soldaten, maar of
ficieuze schattingen gaan vele ma
len hoger.
De dienstplicht, van twee jaar, kan
worden ontdoken door vrijwillige
aanmelding bij de politie, die in
Rhodesië belast is met de burger
wacht. De afgelopen maanden is in
het land een oorlogsmachinerie op
gang gekomen, die veel weg heeft
van een algehele mobilisatie. Bleef
in het verleden het actieterrein van
de bevrijdingsbewegingen nog be
perkt tot de noordelijke gebieden,
tegenwoordig is blank Rhodesië
ook al beducht vooreenstadsguer-
rilla. Ter bestrijding hiervan is een
speciale eenheid opgericht die uit
eindelijk 10.000 man moet omvat
ten. Om de terugtrekking van de
2000 man Zuidafrikaanse politie-
troepen (in mei van dit jaar) op te
vangen zijn de elitekorpsen uitge
breid met versterkingen van de
Rhodesische politiemacht.
Onlangs zijn de eenheden aan het
front zelfs aangevuld met een pelo
ton cavalerie, die de guerrillero's
te paard te lijf zal gaan.
Rhodesische militairen bij de grens met Zambia
Lange grens
Sinds de onafhankelijkheid van
Angola en Mozambique moet Rho
desië een grensgebied verdedigen
van bijna drieduizendkilometer.
Geen wonder dat de blanke bevol
king zich op het ergste voorbe
reidt. De ministers in Smith's kabi
net hebben reeds herhaalde oproe
pen gedaan om de persoonlijke
verdediging te verbeteren. Schiet
verenigingen in Salisbury kunnen
de toeloop van nieuwe leden nau
welijks aan.
De pers draagt zijn steentje bij tot
de mobilisatie-sfeer en drukt vrij
wel dagelijks een foto af, genomen
aan het front, of bij schietoefenin
gen van oudere dames.
Üitgebreide verslagen in „The
Rhodesian Herald" van bloedige
wraakacties op de zwarte bevol
king in het Noorden door „terroris
ten" zorgen ervoor dat de paniek
stemming ook onder de Afrikanen
toeneemt.
Concentratiekampen
In het district dat tegen Mozambi-
ques provincie Tete aanligt zijn de
afgelopen maanden meer dan
80.000 autochtonen naar „be
schermde nederzettingen" overge
bracht. In Chiweshe en Madziwa
staan omheinde dorpen waarin de
bevolking als vee is samengepakt.
Deze kampementen hebben veel
weg van de „aldeamentos", de Por
tugese strategische dorpen in An
gola en Mozambique. Door de ge
dwongen verhuizingen wordt de
overheid in staat gesteld om de.
zwarten van collaboratie met de
„terroristen" te weerhouden. Dit'
alles onder het mom van bescher
ming bieden tegen de brute aan
vallen „waarbij ook de zwarten
niet worden ontzien".
Kerkelijke leiders protesteren her
haaldelijk tegen deze, wat zij noe
men concentratiekampen, maar in
de huidige sfeer van weerbaarheid
tegen het zwarte gevaar, krijgen ze
weinig gehoor.
De defensie-uitgaven zijn als ge
volg van de mobilisatie met maar
liefst 38 procent gestegen, vergele
ken met vorig jaar, tot een totaal
van 2,5 miljard gulden. Door mid
del van ondermeer een verhoging
van de inkomstenbelasting met ze-
ventien procent wordt de defensie
inspanning bekostigd.
Het Britse wapenembargo wordt
listig met de hulp van Zuid-Afrika
ontdoken. Vorig jaar bijvoorbeeld
kocht Zuid-Afrika 41 Britse Centu-
riontanks en Tigercat-luchtaf-
weerraketten van Jordanië voor
doorverkoop aan Rhodesië.
- De Rhodesische luchtmacht is nog
niet zo langgeleden verrijkt met 36
Noordamerikaanse F-86 Sabre-
straaljagers, afkomstig uit een on
bekend Zuidamerikaans land. Ook
de sancties tegen de import en ex
port van (consumptie) waren van
en naar Rhodesië, door de Ver
enigde Naties in 1966 uitgevaar
digd, worden voortdurend met
voeten getreden. Hierover meer in
het volgende artikel.
J. den Boef
i gaat een moeilijke winter tegemoet. Het had gerekend op grote orders uit westelijke landen,
bleven echter uit als gevolg van de zich voortslepende wereldrecessie. Partijleider Edward
k die na de arbeidersonlusten van december 1970 de failliete boedel mocht overnemen van de
treden gedwongen Wladislaw Gomoelka, moet nu opnieuw om begrip vragen. Hij moet probe-
ojje teleurgestelde bevolking duidelijk te maken dat het invloeden van buiten zijn, die de econo-
"hlk ie teruggang hebben veroorzaakt. Of hij daarmee succes zal hebben, wordt vooral bepaald
de mate waarin de'recessie in Polen zal doorwerken.
P® erbruiksgoederen waarmee
olse bevolking de afgelopen
ren werd verwend, beginnen
aarser te worden. Met name
het geval met vlees. Als deze
ren behalve schaars ook nog
wa worden, kunnen al moeilijk-
ontstaan. In 1970 waren de
snel opvolgende prijsverho-
aanleiding voor de arbei-
openlijk in verzet te ko
egen het beleid van Gomoel-
jn opvolger Gierek zal onge
ld ver willen gaan om een
ling van 1970 te voorkomen
artijcongres dat over enkele
wordt gehouden, zal waar-
ilijk aangeven, op welke ma-
ied( :eP°°gd 7a* worden, de pro-
var in van Polen op te lossen,
e er
eiiaj lltie
heeft nu eenmaal een tradi-
n opstootjes als gevolg van
prijzen. Ondanks zijn groter
den mogelijkheden om
cool te exporteren, heeft het
de Financial Times het
e handelsbalanstekort van
Éuropa. Dit steekt schril af
het niet onaanzienlijke over-
dat de Sowjet-Unie heeft ten
stekte van de westelijke landen,
wpnder dat -Polen aangewe-
op financiële steun van de
it-Ünie om de zeven miljoen
lime|raan uit de Verenigde Staten
nde|innen betrekken, die het te-
als gevolg van een slechte
moet aanvullen,
van et er naar uit dat de economi-
teruggang in Oost-Europa
groter is dan men daar voor
lijk had gehouden. Voor een
de grotere gerichtheid op
besten daar een verklaring
Naarmate de mensen in de
uropese landen naar betere
j„ ^omstandigheden gingen ver-
n en die veelal ook kregen,
de interne dynamiek en het
1 van verbruiksgoederen
meer afhankelijk van het
I. Dat was op zichzelf geen
ilan
icht js
ïist.
Partijleider Edward Gierek
bezwaar, toen er nog geen sprake
was van een wereldcrisis. Nu die
crisis levensgroot aanwezig is,
klopt geen enkele berekening
meer. Aanvankelijk gerechtvaar
digd lijkende verwachtingen kun
nen voorlopig niet meer in vervul
ling gaan.
Typisch voorbeeld
Polen is hier een typisch voorbeeld
van. Om het de bevolking na de on
lusten van december 1970 naar de
zin te maken, moest partijleider
Edward Gierek op grote schaal
goederen en technologie uit het
Westen betrekken. De schulden die
hij op die manier moest maken,
zouden later profijt afwerpen. Als
de Poolse economie haar produk-
tie en daarmee haar exportmoge
lijkheden eenmaal aanzienlijk zou
hebben vergroot, zou alles terugbe
taald kunnen worden, zo dacht
men. Helaas voor Polen kwam de
wereldrecessie op het ogenblik, dat
deze rekening ter betaling werd
aangeboden. En met onbetaalde
rekeningen kom je ook in Polen
niet ver.
In dit verband is het voor Polen
van groot belang dat het met de
Westduitse regering gesloten ak
koord door het parlement in Bonn
wordt aanvaard. Die overeen
komst levert de Polen op korte ter
mijn 2,3 miljard mark op en be
spaart op lange termijn ook nog
eens een miljard mark aan rente.
Eén miljard mark is bestemd voor
de uitbreiding van de economische
ontwikkeling en samenwerking
tussen West-Duitsland en Polen.
De overige 1.3 miljard mark vormt
een tegemoetkoming voor de beta
ling van pensioenen en andere so
ciale uitkeringen aan in Polen le
vende Duitsers.
Voordelig akkoord
Meer bijzonderheden over dit
Westduits-Pools akkoord hebben
we eerder deze week (Trouw van
11 november - red.) al uiteengezet,
met name wat zij voor de Westduit
sers betekenen. Daarbij bleek dat
de Polen veel krijgen en maar be
trekkelijk weinig teruggeven.
Het krediet van een miljard mark
moet worden besteed in de Bonds
republiek, maar het is de vraag of
de „economische ontwikkeling en
samenwerking" tussen beide lan
den er belangrijk door zal worden
uitgebreid. Zoals de zaken er nu in
Polen voorstaan moet worden aan
genomen, dat het geld voorname
lijk zal worden aangewend om
reeds bestaande transacties te fi
nancieren. De bepaling dat het
geld in West-Duitsland moet wor
den besteed is voornamelijk in het
desbetreffende protocol opgeno
men omdat de regering in Bonn
wilde voorkomen dat het miljard
in andere landen dan de Bondsre
publiek terecht zou komen.
In Polen zelf is weinig bekend ge
maakt over de aard van het ak
De plundering van een winkel In het Poolse Gdansk in 1970. Dergelijke rellen leidden toen de val van partij
leider Gomoelka in. Gaat Polen nu iets dergelijks meemaken?
koord. Pas na verloop van tijd
"werd toegegeven dat de regering in
Bonn was beloofd dat 120.000 tot
125.000 Duitsers uit Polen naar
West-Duitsland mochten vertrek
ken. Gierek had twee redenen om
niet met deze belofte te koop te lo
pen. In de eerste plaats heeft Gie
rek binnen de partij ook te maken
met mensen die hem na de arbeids-
onlusten van december 1970 niet
gaarne, als opvolger van Gomoel
ka. partijchef zagen worden. Zij
zullen proberen om politieke munt
te slaan uit de economische terug
gang. Deze mensen hebben de nei
ging om het vertrek van een groot
aantal geschoolde Duitsers als een
bedreiging van de Poolse econo
mie af te schilderen, waar de mil
jarden marken niet tegen zouden
opwegen.
De andere reden voor terughou
dendheid van de zijde van Gierek
is de vrees dat het vertrek van
meer dan 100.000 Duitsers ook vele
Polen op het idee zal brengen naar
het Westen te emigreren, waar al
heel wat Polen wonen. Eén op de
vier Poolse gezinnen heeft familie
in het buitenland. Vóór de Eerste
Wereldoorlog begon de emigratie
al op gang te komen. Vele hon
derdduizenden vertrokken in de
loop der jaren om de werkloosheid
thuis te ontvluchten. Volgens het
Westduitse weekblad Der Spiegel
wonen alleen in de Verenigde Sta
ten al tien miljoen mensen van
Poolse afkomst. Deze Poolse Ame
rikanen onderhouden het contact
met Polen en velen zijn bij het ou
der worden naar hun land terugge
keerd om van hun overgespaarde
dollars een huisje te kopen in hun
geboortedorp De economische cri
sis in de westelijke landen zal de
neiging om het voorbeeld van deze
mensen te volgen niet stimuleren.
Daar staat echter tegenover dat de
teruggekeerde „neven" ook niets
cadeau hebben gekregen. De karis
dat veel Polen hun geluk in het bui
tenland willen gaan beproeven, is
er dus wel. Te meer omdat in het
slotdocument van de Europese
Conferentie voor veiligheid en sa
menwerking (CEVS), dat enkele
maanden geleden in Helsinki
plechtig werd ondertekend door
alle deelnemende staten, is toege
zegd dat „familiehereniging" zal
worden toegestaan. Zulke hereni
gingen beginnen op kleine schaal,
maar kunnen op wat langere ter
mijn de vorm van een uittocht
gaan aannemen.
Alleen als Gierek er in slaagt, zijn
positie binnen de partij te handha
ven, bestaat er een mogelijkheid
dat zo'n massaal vertrek (voorlo
pig) uitblijft. Krijgt Gierek geen
gelegenheid de problemen van Po
len met de' nodige bedachtzaam
heid aan te pakken, dan kunnen de
zaken zo uit de hand lopen dat
weer met de „harde hand" moet
worden opgetreden. Een voorstan
der hiervan is generaal Mieczyslaw
Moczar die in de partijleiding een
sleutelpositie innam, totdat hij
door Gierek werd verwijderd.
Moczar zou achter mysterieuze
brandstichtingen zitten, waarvan
Warschau de laatste tijd het toneel
is geweest. Bij de brandhaarden
werden pamfletten gevonden met
de leus: „Met zwaard en vuur be
groeten wij de partijdag". In 1968
werden soortgelijke pamfletten
verspreid met de oproep om Wla
dislaw Gomoelka ten val te bren
gen. Of Moczar inderdaad de be
doeling heeft om zich opnieuw te
doen gelden en of hij succes heeft,
zal de partijbijeenkomst die op 8
december begint, duidelijk moeten
maken.
