ostbaar erfgoed
ordt bedreigd
Brazil: kleur en karakter.
eldentenor: boeiend werkstuk
nieuw levensgevoel op alle terreinen
Het uur der
waarheid (4)
Het is duidelijk dat een Brazil-sigaar er donkerder uitziet
dan een Havana-type. Maar dat wil niet zeggen dat een Brazil
ook zwaarder van smaak is. Want dat is niet waar. Brazil heeft
een heel eigen .karakter.
Vol, my sterieus, warm,
tropisch aroma, tamelijk mild.
En zeggen kenners niet dat
Brazil een heel klein beetje
zoetig geurt? Tenminste, als het
niet zomaar een donker sigaartje
Zoals de Brazils van La Paz. Met een Mata Fina-dekbladuit
Bahia, de streek waar klimaat en bodem 't gunstigst zijn voor de
groei van typische Brazil-tabakken, die vragen om zware grond,
tropische warmte en veel vochtigheid. En met een rijke melange
van tabakken voor het binnengoed.
Wie een bijzonder rookgenot wil ervaren, kiest daarom voor
Brazils van La Paz. Cigarros Autenticos. Want zo kunnen en
hóren Brazils te zijn. En niet anders
Cigarros Autenticos.
DAG 8 NOVEMBER 1975
TROUW/KWARTET PS17 - RH15
ior dr. C. Rijnsdorp
rle-
oor
be-
het
veg
unt
zin de Christelijk Sociale Conferentie van 1952 in de herinnering te roepen. Zij was belegd
r Convents-Organisaties: Christelijk Nationaal Vakverbond in Nederland (C.N.V.), Christe-
en Tuindersbond in Nederland (C.B.T.B.), de Christelijke Middenstandsbond (C.M.B.)
het Verbond van Protestants-Christelijke Werkgevers in Nederland (C.W.V.)Met opzet was de
im Conferentie gekozen en. niet Congres, vanwege diepgaande verschillen van mening. Resolu-
j konden niet worden aangenomen, wel Samenvattingen, maar deze legden juist in elk van de drie
ties een aantal verschilpunten vast. Deze geschilpunten bewogen zich in de driehoek kerk, over-
5en organisatie van de samenleving. Hoe lag de onderlinge verhouding van deze drie grootheden;
ver reikten op elk van deze punten bevoegdheid en taak?
leven alweer 23 jaar -later en in
sterk veranderde wereld. Vroeg
952 mr. P. Borst zich af: 'Zijn
'eiten ons niet te machtig ge
ilen?' na 23 jaar zou men kun-
spreken van de overmacht der
n. De vraagstukken van oorlog
vrede, bewapening, de conflict-
op gevaarlijke punten zoals het
len-Oosten, de labiele politieke
,tie in verscheidene landen, dit
is het nieuws van de dag.
ichien spiegelt zich de gewijzig-
lituatie het duidelijkst af in de
enstelling van de Verenigde
s, vergeleken met een kwart
geleden.
952 was er nog volop geloof in
omische groei. Nu zien we met
ik de grimmige grenzen die aan
tgaande groei zijn gesteld,
i: opkomende welvaart en rul-
werkgelegenheid; nu: massale
loosheid, die meer en
een blijvend, structureel ka-
r aanneemt. En dagelijks wor-
we geconfronteerd met de
.ikende problemen van over-
Bring, milieuvervuiling en drel-
uitputting van de grondstof-
kerken
den we een kwarteeuw geleden
een tamelijk bloeiend, kerke-
leven, zij het dan op de basis
vèr gaande verdeeldheid - van-
constateent met sterk afgeno-
kerkbezoek, teruglopend le
al, afbraak van kerkgebouwen,
aciële zorgen. De vraag naar de
tie en de plaats van de kerk
haar totaliteit en als
grootheid), de reikwijdte van
ambtelijk geleide kerke werk,
I spréken van de kerk, kwesties
in 1952 onopgelost bleven, ma-
J vandaag de indruk van nauwe-
'a meer ter zake te doen. Wat
id die levende vragen waren, zien er
bijna uit
«tomen.
als verziekings-
952 kon nog worden gezegd: de
^^„.issiingen vallen niet meer in de
>iiikselen- maar n1 de fabrieken. Is
irninï- vandaag niet veeleer zo, dat de
lh twlssingen vallen over de fabrie-
ikkunr En bij die vraag is de kerk
ren te begrip dan ook voorstellen
gevarjie) helemaal uit het gezicht ver-
iet mogelijk deze ontwikkeling.
lijkt o 550011 onder onze ogen heeft
afgespeeld en zich nog afspeelt, een
beetje doorzichtig te maken, er wat
samenhang in aan te brengen? Dit
is niet alleen gewenst, maar ook
dringend nodig, willen we verder
kunnen.
Het is dan wel zaak een paar grote
lijnen te trekken. En het merk
waardige is, dat bij dit alles de
kerk, in positieve maar ook in ne
gatieve zin, een rol speelt. Onze
westerse beschaving is namelijk
van huis uit gestempeld door het
christelijk geloof. In de middeleeu
wen was het de kerk van Rome. Ze
overkoepelde de hele samenleving.
De renaissance - herontdekking en
verwerking van de antieke cultuur
-, opgekomen in Italië, en de refor
matie, die zich in noordelijk Euro
pa baanbrak, schiepen tezamen een
nieuwe situatie.
Erasmus en Calvijn
Na de godsdienstoorlogen - waar
van Noord-Ierland een gruwelijke
staart te zien geeft - ontstond een
meer gestabiliseerde toestand. Deze
kwam neer op een min of meer
vreedzaam naast elkaar leven van
christendom en humanisme. De Ne
derlandse cultuur leefde tot onge
veer 1950 en deels ook nog daarna
onder de schaduw van voorname
lijk twee zestiende-eeuwse figuren:
Erasmus en Calvijn. Erasmus is de
vader van het vrije denken gewor
den, maar een elitair denken, dat
na 1950 van zijn voetstuk is ge
haald, zie onder meer de geschiede
nis van de V.P.R.O., Luther en Cal
vijn hebben volgens critici onwetti
ge geesteskinderen voortgebracht:
Luthers twee rijken-leer het natlo-
naal-socialisme en Calvijns doctri
ne van hard werken en sober leven
het kapitalisme.
Op mijn weg ligt niet hier een
onderzoek naar het vaderschap in
te stellen. Het nationaal-soclalisme
is een verschrikkelijk feit geweest
en zijn geest leeft nog voort onder
de Italiaans gekleurde term van
neo-fascisme. Het kapitalisme is
een geweldige macht geworden en
heeft als tegenspeler het commu
nisme in het leven geroepen. Dat
dtit in Rusland tot staatskapitaldsme
is ontaard, doet niets af aan de
levenskracht van de communisti
sche gedachte, zoals die hier in het
westen in het neo-marxisme tot
uiting komt. Zijn kracht is dat het
tegelijk filosofeert èn handelt.
Verzwagerd
Wat heeft de kerk gedaan? Ze
heeft zich verzwagerd met de heer
sende machten. In 1919 was het al
duidelijk dat de arbeidersklasse
zich grotendeels van de kerk had
afgewend. Het Nederlandse protes
tantisme heeft geschiedenis ge
maakt door de schoolstrijd, door
zijj politieke partijvorming en door
zijn christelijk-sociale organisaties.
Ondanks alle aanklevende gebreken
hebben we hier een kostbaar erf
goed, een werkelijk patrimonium,
dat vandaag op het spel staat.
Een theologie, opgekomen tussen
de beide wereldoorlogen in en die
Zwitserse en Duitse toestanden tot
achtergrond heeft, kan - hoe in
drukwekkend ook - niet zomaar op
Nederlandse toestanden worden
toegepast. Karl Barth is dood en de
theologdeën zien er vandaag alweer
heel anders uit. We behoeven ons
erfdeel - waartoe ook de christelij
ke pers en de christelijke omroe-
p(en) behoren - niet meer speci
fiek tegen Barth te verdedigen. Wat
pns patrimonium vandaag echt be
laagt is het nieuwe levensgevoel,
dat sinds ongeveer 1950 op alle
terreinen duidelijk openbaar is ge-
Worden.
Levensgevoel
Nu ls 'levensgevoel' een 'vage term.
maar deze uitdrukking duidt een
zeer, werkelijke en machtige cul
tuurfactor aan, even ongrijpbaar en
werkelijk als het woord geest. Is
het mogelijk van dit machtige
spook een schetstekening te ont
werpen? Het tekent zich af tegen
deze achtergrond: onze beschaving
is uit het christendom voortgeko
men en heeft nu het christendom
als meebepalende machtsfactor en
ook als inspiratiebron achter zich
gelaten. Dit is in de wereldgeschie
denis Iets nieuws, nog nooit ver-
or André Rutten
ITTERDAM Van de vijf
ge regisseurs, die onder aus-
van de Toneelraad Rot-
dam ieder een eigen voorstel-
g maken maar elkaar wel met
id en daad terzijde staan, heeft
iderdag Paul Vermeulen
ndsant in het Piccolo-theater
voorstelling getoond: 'De
jldentenor' (Der Kammersan-
p) van Frank Wedekind.
t is: terug naar het eind van
negentiende eeuw aan de
nd van een schrijver, die hier
ogstens door „Voorjaarsont-
iken" (Frühlingserwachen) en
•ulu" bekend is een man, die
burgerlijke moraal en de bur-
rlijke kunstidealen grimmig te-
1 n het licht hield.
i het nu gespeelde stuk is een
vierde Wagnerzanger de spil.
•n beroep is hij behanger, maar
t een dag werd zijn stem ont-
kt en nu zingt hij volgens de
orschriften en leeft volgens de
i dragsregels die zijn contract
m oplegt. Hij is een burger die
&ch in kunst gelooft, noch in
fde en alleen maar weet dat hij
k kan worden door bij het
ostminnende publiek in de
'aak te vallen. Hij wordt gecon-
onteerd met een jong meisje,
t met hem dweept, met een
ide professor-componist, die he-
g in de kunst gelooft en van
t een ruggesteuntje verlangt
zijn opera gespeeld te krijgen,
met een jonge vrouw, die met
een nieuw leven wil begin-
Hij blijft de nuchtere realist,
zich aan de gedragsregels
houdt van de gevierde, welge
manierde, hoffelijke zanger-Le-
bemann.
Tijdsbeeld
Een tijdsbeeld dus, boeiend omdat
er wordt „afgerekend" met inge
roeste opvattingen over kunst en
liefde, waarvan nog altijd merk
waardige sporen overblijven.
Het wordt ook als tijdsbeeld ge
speeld in een hotelkamer-decor
van Paul Gallis dat raak is, en
vooral in de manier van spelen,
die een wat aangezette naboot-
Erasmus en Calvijn: grote invloed op onze cultuur
toond. Een huiveringwekkende aan
gelegenheid van veel ingrijpender
aard dan de ineenstorting van het
Romeinse rijk. Want er is nu een
luchtledig ontstaan, een soort te
genbeeld van de 'volheid der tij
den', een klimatologische situatie
die cyclonen tevoorschijn kan roe
pen.
De technieken van de oude Chine
zen, Grieken en Romeinen hebben
nooit tot een technologie geleid. Bij
de antieke Europeanen kan
schroom tegenover de goden en na
tuurmachten, vrees voor overmoed
(hubris) hebben meegespeeld. Maar
het christelijk geloof, dat de mens
bevrijdde, gaf hem onbedoeld de
gelegenheid vrijpostig te worden
Secularisatie, verwereldlijking, is
een natuurlijk kind van het chris
tendom.
De techniek is niet in zonde ont
vangen en geboren, maar wel tot
angstwekkende ontwikkeling ge
bracht door zondige mensen in een
zondige samenleving. In de negen
tiende eeuw zag men vooral de
lichtzijde; vandaag valt de slag
schaduw over ons. hoewel ik die
niet zou kunnen schrijven als de
technische verworvenheden ons
niet ten dienste stonden. En het
proces is onomkeerbaar. Het heeft,
onze gehele planeet in zijn greep
gekregen. Wat voorlopig gekomen
is, is niet het koninkrijk Gods
maar het koninkrijk van de tech
niek. Een element van onmenselij
ke neutraliteit, van ethische onver
schilligheid, van bruikbaarheid voor
alle doeleinden, goed of kwaad,
heeft zich in de menselijke samen
leving groot gemaakt.
Ontluistering
Het nieuwe levensgevoel is voor
een belanrijik deel een reactie op de
verwoestende effecten van de tech
niek in het recente verleden. Zijn
eerste daad was ontluistering van
alles wat tot nu toe voor aanzien
lijk, gezaghebbend, vanzelfsprekend
en schoon had gegolden. Tegenover
de officiële cultuur kwamen sub
culturen en anti-culturen op. Het is
hier niet die plaats in bijzonderhe
den te treden: we moeten de grote
lijn vasthouden.
Deze ontluisterimgswoede, deze mo
derne beeldenstorm, gaat gepaard
met een wijdverspreide inflatie van
het woord. Zoals in 1923 Duitsland
het dieptepunt van zijn inflatie be
leefde 1 was gelijk aan 4,2 bil
joen mark), zo kennen wij al sinds
geruime tijd een alle proporties te
buiten gaande overproduktie van
woorden, let wel: woorden binnen
gehoors- en leesafstand. Als dich
ters vandaag nog een functie in de
samenleving hebben, dan is het o.a.
die van de sanering en herwaarde
ring van het woord. Het ds niet
toevallig dat de filosofie zich op de
taai heeft geworpen en zich de
vraag heeft gesteld: wat is zinvol
spreken? Merkwaardig dat het da
gelijkse Babel van geluiden zich op
twee gebieden tot bondige uitspra
ken verdicht: In de reclame en in
de leuzen en slagzinnen van actie
groepen. In beide gevallen wil men
bepaalde overtuigingen er inhame
ren.
Ander mensbeeld
Het gewijzigd levensgevoel veron
derstelt een gewijzigd mensbeeld.
Dat is de naakte massamens, waar
ook ter wereld, teruggeworpen op
zij primaire behoeften en aandrif
ten. Het zijn de veel te velen, die
willen leven en vaak graag willen
werken, maar als de maag een
maal vol is behalve hun brood
ook spelen willen hebben. Mis
schien heeft de massale werkloos
heid althans deze goede kant, dat
men de betekenis en de waarde van
de arbeid, van het nuttig en functi
oneel bezig zijn, voor anderen of
tezamen met anderen, weer inziet.
Recreatie is alleen zinvol als afwis
seling van creatieve arbeid, in wel
ke vorm dan ook.
Alles concentreert zich op de mens.
Hij is zo'n groot vraagteken gewor
den, dat men naast hem niets an
ders meer duidt. De omstandighe
den dwingen tot vereenvoudiging:
een hemel boven de mens met een
God erin maakt de zaken maar
ingewikkelder dan ze al zijn. Hier
ligt de kracht van het materialis
me. namelijk in zijn afwijzing van
een derde dimensie (het bovenna
tuurlijke) en zijn concentratie op de
twee dimensies van ruimte en tijd.
Wel gaat men meer en meer inzien,
dat de mens een natuurlijk milieu
om zich heen nodig heeft: de we
reld van dieren en planten, zuivere
lucht en zuiver water. Maar dat
verandert niets aan die centrale
positie van de mens, die tot in de
filosofie en de theologie toe volle
dig aan zijn trekken wil komen.
De vragen naar alles wat boven de
mens uitgaat zijn naar de omtrek
verschoven, behalve voorzover de
godsdiensten machtsfactoren voor
stellen, zoals de r.k. wereldkerk, de
Islam, het Joodse kapitaal in Ame
rika en elders, en in mindere mate
ook organisaties als de Wereldraad
van Kerken, de I.C.C.C. en het
internationale' Lutherdom. Twee
elementen dreigen te worden ver
onachtzaamd: het nationaal-Neder-
landse en zijn historie. De wereld
situatie van 1975 wordt ervaren als
'noch nie dagewesen' en verbiedt
bijna elke belangstelling voor het
historisch gegroeide en verworvene,
speciaal op nationaal gebied. Een
uitzondering hierop maken, zoals
reeds opgemerkt, monumenten en
curiosa uit het verleden, concrete
zaken dus, geen geestelijke verwor
venheden.
Maar Goethe heeft indertijd terecht
geschreven: Wat je van je vaderen
geërfd hebt, moet Je VERWERVEN
om het te bezitten. Het adjectief
'christelijk' betekent niets als er
geen eche christenen zijn die het
dragen en waar maken.
Bedreigd
Zo wordt ons patrimonium van
buiten af en van binnen uit be
dreigd: kerkelijk, sociaal en poli
tiek. Er is aan de ene kant een
neiging merkbaar het lichtzinnig te
verkwanselen, zoals Ezau voor 'dat
rode daar'; aan de andere kant een
vlucht in de reactie, waarbij het
vaderlijk erfdeel zó heilig wordt,
dat men herinnerd wordt aan een
versregel van W. Scbulte Nordholt:
'God is zo heilig, dat Hij niet be
staat'. Met een vrijwel heilig ver
klaarde traditie valt niet te werken.
Nietzsche, aan de rand van de
waanzin, heeft Europa voor de keus
gesteld (omstreeks 1887) zijn leer
van de hogere mens te aanvaarden.
Hij voorzag het vacuüm waarin wij
vandaag terecht gekomen zijn.
Vandaag zal elk verstandig christen
in Nederland zichzelf en de ande
ren voor de keus stellen wat te
doen met ons weliswaar niet heilig,
doch wel waardevol vaderlijk erf
deel. Laten we het opnieuw ver
werven, om het te bezitten. Als niet
bezittende.
De voorgaande artikelen in deze
serie van vijf stonden in de krant
van 1 november, 4 november en 5
november.
(Advertentie)
Wilde Brazil 35 cent
gö
Wilde Cigarillos Brazil 27 cent
Rondélas Brasiï 33 cent - is, maar een échte Brazil.
Hidde Maas als de heldentenor in gesprek met Ton Lensink als de
professor. Daarachter Rein Edzard als de hotelbediende.
sing is van de levensstijl van die
dagen. Hidde Maas doet dat als
zanger, die toch een wat roman
tisch waas op moet houden, in be
ginsel voortreffelijk, ook omdat
hij laat zien dat het voor de man,
die hij speelt, toch aangeleerde
manieren zijn, Rein Edzard^is als
de net niet helemaal correcte, wat
louche hotelbediende voortreffe
lijk, Ton Lensink als de wat
schlemielige professor ook. Al
leen de actrices doen het wel
goed, maar passen qua leeftijd en
figuur niet helemaal. Een boeiend
werkstuk.
