ostbaar erfgoed
irordt bedreigd
Lampe
Lampe temt de modeprijzen.
20.-
Het uur der
waarheid (4)
v 18r
Vj5r
"12.-
139.-
Zp G 7 NOVEMBER 1975
BINNENLAND
TROUW/KWARTET PSRH2-11
i nieuw levensgevoel op alle terreinén
eeft zin de Christelijk Sociale Conferentie van 1952 in de herinnering te roepen. Zij was belegd
le vier Convents-Organisaties: Christelijk Nationaal Vakverbond in Nederland (C.N.V.), Christe-
Joeren en Tuindersbond in Nederland (C.B.T.B.), de Christelijke Middenstandsbond (C.M.B.) en
erbond van Protestants-Christelijke Werkgevers in .Nederland (C.W.V.). Met opzet was de naam
rentie gekozen en niet Congres, vanwege diepgaande verschillen van mening. Resoluties konden
/orden aangenomen, wel Samenvattingen, maar deze legden juist in elk van de drie secties een
verschilpunten vast. Deze geschilpunten bewogen zich in de driehoek kerk, overheid en organi-
van de samenleving. Hoe lag de onderlinge verhouding van deze drie grootheden; hoever reik-
elk van deze punten bevoegdheid en taak?
dr. C. Rijnsdorp
Erasmus en Calvijn: grote invloed op onze cultuur
ven alweer 23 jaar later en in
erk veranderde wereld. Vroeg
mr. P. Borst zich af: 'Zijn de
ons niet te machtig gewor-
na 23 jaar zou men kunnen
n van de overmacht der feiten,
agstukken van oorlog en vre-
wapening, de conflictstof op
lijke punten zoals het Midden-
de labiele politieke situatie
icheidene landen,dit alles is
euws van de dag. Misschien
t zich de gewijzigde situatie
idelijkst af in de samenstelling
Verenigde Naties, vergeleken
n kwarteeuw geleden.
2 was er nog volop geloof in
usche groei. Nu zien we met
de grimmige grenzen die aan
aande groei zijn gesteld. Toen:
ende welvaart en ruime werk-
iheid; nu: massale werkloos-
lie meer en meer een blijvend,
ireel karakter aanneemt. En
ks worden we geconfronteerd
overbekende problemen van
volking, milieuvervuiling en
ide uitputting van de grond-
erken
n we een kwarteeuw geleden
en tamelijk bloeiend kerkelijk
d) het dan op de basis van vèr-
verdeeldheid vandaag con-
rt men sterk afgenomen kerk-
teruglopend ledental, afbraak
cerkgebouwen, financiële zor-
)e vraag naar de positie en de
van de kerk (gezien in haar
eit en als ideële grootheid), de
jdte van het ambtelijk geleide
verk, het spréken van de kerk,
es die in 1952 onopgelost ble-
naken vandaag de indruk van
lijks meer ter zake te doen.
ien levende vragen waren, zien
bijna uit als verziekings-
)men.
kon nog werden gezegd: de
ngen vallen niet meer in de
kerken, maar in de fabrieken. Is het
vandaag niet weleer zo, dat de be
slissingen vallen over de fabrieken?
En bij die vraag is de kerk (wat dit
begrip dan ook voorstellen moge)
helemaal uit het gezicht verdwenen.
Is het mogelijk deze ontwikkeling,
die zich onder onze ogen heeft afge
speeld en zich nog afspeelt, een beet-
jé doorzichtig te maken, er wat sa
menhang in aan te brengen? Dit is
niet alleen gewenst, maar ook drin
gend nodig, willen we verder kunnen.
Het is dan wel zaak een paar grote
lijnen te trekken. En het merkwaar
dige is, dat bij dit alles de kerk, in
positieve maar ook in negatieve zin,
een rol speelt. Onze westerse be
schaving is namelijk van huis uit
gestempeld door het christelijk ge
loof. In de middeleeuwen was het
de kerk van Rome. Ze overkoepelde
de hele samenleving. De renaissance
herontdekking en verwerking van
de antieke cultuur opgekomen in
Italië, en de reformatie, die zich in
noordelijk Europa baanbrak, schie
pen tezamen een nieuwe situatie.
Erasmus en Calvijn
Na de godsdienstoorlogen waar
van Noord-Ierland een gruwelijke
staart te zien geeft ontstond een
meer gestabilieerde toestand. Deze
kwam neer op een min of meer
vreedzaam naast elkaar leven van
christendom en humanisme. De Ne
derlandse cultuur leefde tot onge
veer 1950 en deels ook nog daarna
onder de schaduw van voornamelijk
twee zestiende-eeuwse figuren: Eras
mus en Calvijn. Erasmus is de vader
van het vrije denken geworden, maar
een elitair denken, dat na 1950 van
zijn voetstuk is gehaald, zie onder
meer de geschiedenis van de V.P.R.O.
Luther en Calvijn hebben volgens
critici onwettige geesteskinderen
voortgebracht: Luthers twee rijken-
leer het nationaal-socialisme en Cal-
vijns doctrine van hard werken en
sober leven het kapitalisme.
Op mijn weg ligt niet hier een on
derzoek naar het vaderschap in te
stellen. Het nationaal-socialisme is
een verschrikkelijk feit geweest en
zijn geest leeft nog voort onder de
Italiaans gekleurde term van neo-
fascisme. Het kapitalisme is een ge
weldige macht geworden en heeft als
tegenspeler het communisme in het
leven geroepen. Dat dit in Rusland
tot staatskapitalisme is ontaard, doet
niets af aan de levenskracht van de
bron achter zich gelaten. Dit is in de
wereldgeschiedenis iets nieuws, nog
nooit vertoond. Een huiveringwek
kende aangelegenheid van veel in
grijpender aard dan de ineenstorting
van het Romeinse rijk. Want er is nu
een luchtledig ontstaan, een soort
tegenbeeld van de 'volheid der tij
den', een klimatologische situatie die
cyclonen tevoorschijn kan roepen.
De technieken van de oude Chinezen,
Grieken en Romeinen hebben nooit
tot een technologie geleid. Bij de
antieke Europeanen kan schroom
tegenover de goden en natuurmach
ten. vrees voor overmoed (hubris)
hebben meegespeeld. Maar het chris
telijk geloof, dat de mens bevrijdde,
gaf hem onbedoeld de gelegenheid
vrijpostig te worden. Secularisatie,
verwereldlijking, is een natuurlijk
kind van het christendom.
De techniek is niet in zonde ont
vangen en geboren, maar wel tot
angstwekkende ontwikkeling ge
bracht door zondige menen in een
zondige samenleving. In de negen
tiende eeuw zag men vooral de licht
zijde: vandaag valt de slagschaduw
over ons, hoewel ik dit niet zou kun
nen schrijven als de technische ver
worvenheden ons niet ten dienste
stonden. En het proces is onomkeer
baar. Het heeft onze gehele planeet
in zijn greep gekregen. Wat voorlo
pig gekomen is, is niet het konink
rijk Gods maar het koninkrijk van
de techniek. Een element van on
menselijke neutraliteit, van ethische
onverschilligheid, van bruikbaarheid
voor alle doeleinden, goed of kwaad,
heeft zich in de menselijke samen
leving groot gemaakt.
Ontluistering
Het nieuwe levensgevoel is voor een
belangrijk deel een reactie op de ver
woestende effecten van de techniek
in het recente verleden. Zijn eerste
daad was ontluistering van alles wat
tot nu toe voor aanzienlijk, gezag
hebbend, vanzelfsprekend en schoon
had gegolden. Tegenover de officiële
cultuur kwamen sub-culturen en
anti-culturen op. Het is hier niet
de plaats in bijzonderheden te tre
den: we moeten de grote lijn vast
houden.
Deze ontluisteringswoede, deze mo
derne beeldenstorm, gaat gepaard
met een wijdverbreide inflatie van
het woord. Zoals in 1923 Duitsland
het dieptepunt van zijn inflatie be
leefde ($1 was gelijk aan 4.2 biljoen
Mark), zo kennen wij al sinds ge
ruime tijd een alle proporties te bui
ten gaande overproduktie van woor
den. let wel: woorden binnen ge-
hoors- en leesafstand. Als dichters
vandaag nog een functie in de sa
menleving hebben, dan is het o.a.
die van de sanering en herwaarde
ring van het woord. Het is niet toe
vallig dat de filosofie zich op de taal
heeft geworpen en zich de vraag
heeft gesteld: wat is zinvol spreken?
Merkwaardig dat het dagelijkse Ba-
bel van geluiden zich op twee gebie
den tot bondige uitspraken verdicht:
in de reclame en in de leuzen en
slagzinnen van actiegroepen. In bei
de gevallen wil men bepaalde over
tuigingen er inhameren.
Ander mensbeeld
Het gewijzigd levensgevoel veronder
stelt een gewijzigd mensbeeld. Dat is
de naakte massamens, waar ook ter
wereld, teruggeworpen op zijn pri
maire behoeften en aandriften. Het
zijn de veel te velen, die willen leven
en vaak graag willen werken, maar
als de maag eenmaal vol is
behalve hun brood ook spelen willen
hebben. Misschien heeft de massale
werkloosheid althans deze goede
kant, dat men de betekenis en de
waarde van de arbeid, van het nut
tig en functioneel bezig zijn, voor
anderen of tezamen met anderen,
weer inziet. Recreatie is alleen zinvol
als afwisseling van creatieve arbeid,
in welke vorm dan ook.
Alles concentreert zich op de mens.
Hij is zo'n groot vraagteken gewor
den, dat men naast hem niets anders
meer duldt. De omstandigheden
dwingen tot vereenvoudiging: een
hemel boven de mens met een God
erin maakt de zaken maar ingewik
kelder dan ze al zijn. Hier ligt de
kracht van het materialisme, name
lijk in zijn afwijzing van een derde
dimensie (het bovennatuurlijke) en
zijn concentratie op de twee dimen
sies van ruimte en tijd. Wel gaat
communistische gedachte, zoals die
hier in het westen in het neo-marxis-
me tot uiting komt. Zijn kracht is
dat het tegelijk filosofeert èn handelt.
kostbaar erfgoed, een werkelijk patri
monium, dat vandaag op het spel
staat.
Een theologie, opgekomen tussen de
beide wereldoorlogen in en die Zwit
serse en Duitse toestanden tot ach
tergrond heeft, kan hoe indruk
wekkend ook niet zomaar op Ne
derlandse toestandep worden toege
past. Kart Barth is dood en de theo-
logieën zien er vandaag alweer heel
anders uit. We behoeven ons erf
deel waartoe ook de christelijke
pers en de christelijke omroep (en)
behoren niet meer specifiek tegen
Barth te verdedigen. Wat ons pa
trimonium vandaag echt belaagt is
het nieuwe levensgevoel, dat sinds
ongeveer 1950 op alle terreinen dui
delijk openbaar is geworden.
Levensgevoel
Verzwagerd
Wat heeft de kerk gedaan? Ze heeft
zich verzwagerd met de heersende
machten. In 1919 was het al duidelijk
dat de arbeidersklasse zich groten
deels van de kerk had afgewend.
Het Nederlandse protestantisme heeft
geschiedenis gemaakt door de school
strijd, door zijn politieke partijvor
ming en door zijn christelijk-sociale
organisaties. Ondanks alle aankle
vende gebreken hebben we hier een
Nu is 'levensgevoel' een vage term,
maar deze uitdrukking duidt een zeer
werkelijke en machtige cultuurfac
tor aan, even ongrijpbaar en werke
lijk als het woord geest. Is het mo
gelijk van dit machtige spook een
schetstekening te ontwerpen? Het
tekent zich af tegen deze achter
grond: onze beschaving is uit het
christendom voortgekomen en heeft
nu het christendom als meebepalende
machtsfactor en ook als inspiratie-
men meer en meer inzien, dat de
mens een natuurlijk milieu om zich
heen nodig heeft: de wereld van die
ren en planten, zuiverfe lucht en zui
ver water. Maar dat verandert niets
aan die centrale positie van de mens,
die tot in de filosofie en de theologie
toe volledig aan zijn trekken wil
komen.
De vragen naar alles wat boven de
mens uitgaat zijn naar de omtrek
verschoven, behalve voorzover de
godsdiensten machtsfactoren voor
stellen. 'zoals de r.k. wereldkerk, de
Islam, het Joodse kaoitaal in Ameri
ka en elders, en in mindere mate ook
organisaties als de Wereldraad van
Kerken, het I.C.C.C. en het interna
tionale Lutherdom. Twee elementen
dreigen te worden veronachtzaamd:
het nationaal-Nederlandse en zijn
historie. De wereldsituatie van 1975
wordt ervaren als 'noch nie dage-
wesen' en verbiedt bijna elke belang
stelling voor het historisch gegroei
de en verworvene, speciaal op na
tionaal gebied. Een uitzondering
hierop' maken, zoals reeds opgemerkt,
monumenten en curiosa uit het ver
leden, concrete zaken dus, geen gees
telijke verworvenheden.
Maar Goethe heeft indertijd terecht
geschreven: Wat je van je vaderen
geërfd hebt, moet je VERWERVEN
om het te bezitten. Het adjectief
'christelijk' betekent niets als er geen
echte christenen zijn die het dragen
en waar maken.
Bedreigd
Zo wordt ons patrimonium van bui
ten af en van binnen uit bedreigd:
kerkelijk, sociaal en politiek. Er is
aan de ene kant een neiging merk
baar het lichtzinnig te verkwanselen,
zoals Ezau voor 'dat rode daar'; aan
de andere kant een vlucht in de reac
tie. waarbij het vaderlijk erfdeel zó
heilig wordt, dat men herinnerd
wordt aan een versregel van W.
Schulte Notdholt: 'God is zo heilig,
dat Hij niet bestaat'. Met een vrijwel
heilig verklaarde traditie valt niet
te werken.
Nietzsche, aan de rand van de waan
zin. heeft Europa voor de keus ge
steld (omstreeks 1887) zijn leer van
de hogere mens te aanvaarden- Hij
voorzag het vacuüm waarin wij van
daag terecht gekomen zijn. Vandaag
zal elk verstandig christen in Ne
derland zichzelf en de anderen voor
de keus stellen wat te doen met ons
weliswaar niet heilig, doch wel
waardevol vaderlijk erfdeel. Laten
we het opnieuw VERWERVEN, om
het te bezitten. Als niet bezittende.
Df voorgaande artikelen ln deze
van vijf stonden in de krant van
1 november, 4 november en 5 novem
ber.
Tinneroy overgooier
met strook en appliqué.
Mt.86(18.-) t/m 116(25.-:
Banlon souspull.
Diverse kleuren. Mt. 92
(5.-) t/m 164 (8.-).
Imprimé pakje met Acryl pullover,
vierbaansrok. Polyester/ Rechte hals. Diverse
angora. In herfstkleuren, kleuren. Mt. 98 (18.-)
Mt. 40 t/m 48. 89.- t/m 164 (26,-).V.a. 18.-
Gabardine rok.
Diverse kleuren. Mt. 122
(12.-) t/m 167 (19.-).
m
Flannel
collegecoat. Afknoop-
bare capuchon. Losse
ceintuur. In zwart,
raf en groen. Mt. 34
Moderne loden
mantel. Slank van boven,
wijd van onder. In raf
en groen. Mt. 36 t/m 44.
149.-
Chenille sjaal met
bijpassende mut9.
Acryl streeppullovi
in smalle en brede
streep.
Acryl kimonopullover
in de T-lijn. Effen zwart,
25.- roest, raf en grijs. 20.-
Terlenka rok. Gerend Tweebaans rok van
modeL In roest, raf, geruit polyester/woL
groen en zwart. Mt. 36 Mt. 36 t/m 44.
t/m 44tl -Jv»
