'Wij zijn katholiek en gaan daar groot op'
Van woede heb ik mij
gesneden bij het scheren
Vandaag
Onze
adressen:
Vaste
paasdatum
weer in
discussie
Ds. Van Benthem
blijft in
geref. kerken
ZATERDAG 11 OKTOBER 1975
KERK
TROUW/KWARTET
door A. J. Klei
Ten gerieve van onze medede
lingen omtrent de verrichtingen
van de vaderlandse dominees
en priesters alsmede de activi
teiten van hun aanhang hebben
wij op de krant een aantal ker
kelijke jaarboeken in de kast
liggen. Ze zijn zeer verschillend
van omvang. De boekjes uit de
uiterst rechtse en uiterst linkse
hoeken van de kerk zien er
schriel uit, maar het gerefor
meerde jaarboekje schiet met
z'n 560 pagina's al aardig in de
richting.
De hervormden hebben geen apart
jaarboek, zij doen het met een
werkje dat de weinig opwindende
titel 'Naamlijst' meekreeg, terwijl
hun dominees te vinden zijn in
Van Alphens Nieuw Kerkelijk
Handboek, dat op 627 pagina's alle
Nederlandse predikanten onderdak
verleent. Maar dit alles, de toch
niet weg te vlakken Van Alphen
incluis, verdwijnt in het niet wan
neer de Pius-almanak op tafel
komt, de uitbundige pil die alles
wat leeft en woelt op het rooms-
katholieke erf herbergt en daarvoor
ver over de duizend bladzijden no
dig heeft.
Er is een tijd geweest (we zijn er
gelukkig overheen) dat protestantse
kerknieuwsjournaiisten enigszins
van slag raakten bij de verschij
ning van een nieuwe Pius-almanak.
Wat is Rome toch machtig!, zucht
ten ze met eerbiedige schrik als ze
het stevige boekwerk vergeleken
met het miezerige stapeltje protes
tantse jaarboekjes en ze consta
teerden bedroefd dat kerkelijke
verdeeldheid gepaard gaat met ver
deelde jaarboekjes. Mijn vakgeno
ten herstelden zich vervolgens weer
bij de voldoening schenkende
gedachte dat bij Rome ook wel het
een en ander aan de knikker is en
schreven opgelucht in deze trant
een stukje over de Pius-almanak.
Dit verzin ik niet, het is waar
gebeurd. In de Nieuwe Provinciale
Groninger Courant van 24 ïiovem-
iher 1951 stond te lezen: 'Het feit
Uftt er nu eenmaal dat de eenheid
van de R.K. Kerk het uitgeven van
een handboek als dit ten zeerste
vergemakkelijkt.Wij moeten er
uiteraard voor oppassen om be
dwelmd te worden door de geur, die
een grote en hechte organisatie
verspreidt. Het is niet alles goud
Interieur van De Posthoorn, een van de fraaiste door Cuypers gebouwde kerken in Amsterdam. Opmerkelijk zijn de dubbele gale
rijen en de royale toepassing van gekleurde baksteen.
Foto Bert Nienhuis
wat er blinkt'. Deze laatste woorden
vinden we terug in de aankondi
ging die W. C. F. Scheps schreef
voor het nummer van 4 juli 1953
van zijn blad Kerknieuws: 'De af
val vreet ook aan de R. Kath. Kerk
in Nederland en deze .kerk heeft
eveneens te vechten tegen voort
gaande secularisatie. Daarom doet
men goed bij het naslaan van zulk
een kapitaal handboek te bedenken
dat ook hier niet alles goud is wat
er blinkt..Maar wij mogen de tol
van onze eerbied niet onthouden
aan alles wat de R. Kath. Kerk in
ons vaderland doet op zo verschil
lend levensterrein, waarvan deze
omvangrijke Almanak zulk een
consciëntieuze weerspiegeling is'.
Deze citaten kan ik leveren dank
zij mijn collega Frans Oudejans, de
perschef van het bisdom Breda, die
mij een overdruk toestuurt van het
augustusnummer van het cultureel -
maatschappelijk maandblad Stre
ven. Hierin geeft hij een bijzonder
boeiend verhaal weg over de Pius-
almanak en daaruit haal ik de
woorden van zeer behoedzame pro
testantse lof van zo'n twintig jaar
terug. Frans Oudejans schreef zijn
artikel omdat het honderd jaar ge
leden is dat de Pius-almanak voor
het eerst uitkwam. Een eeuwfeest
viering zit er echter niet in, want
mét het dagblad De Tijd is deze bij
De Tijd gedrukte almanak de mist
ingegaan. In 1971 verscheen voor
diet laatst een Pius-almanak. Hij is
nooit officieel opgeheven maar het
ziet er niet naar uit dat hij weer
terug zal keren.
in 1875 kwam het eerste deel van
dit befaamd geworden jaarboek uit
bij B. Lenfring, boekhandelaar en
uitgever aan de Haarlemmerdijk in
Amsterdam. Hij vermeldde nooit
zijn huisnummer, maar schreef
steevast: 'Over de R.K. Kerk'. Dan
wisten zijn afnemers genoeg en
niet-katholaeken kwamen bij hem
niet over de vloer. Die r.k. kerk is
De Posthoorn, in het begin van de
jaren zestig van de vorige eeuw
door Cuypers gebouwd (en in 1887-
'89 uitgebreid, o.m. met de torens
aan de voorgevel). Wat mij betreft
had de heer Lenfring gelijk met
zijn trotse aanduiding: 'over de
R.K.Kerk', want De Posthoorn is
een bijzonder mooi staal - van de
kunst van Cuypers en ik hoop vurig
dat dit gebouw aan de dreigende
sloop ontkomen zal.
Paus Pius IX, die langer dan wie
ook als paus heeft geregeerd (van
1846 tot 1879) en onder wiens pon
tificaat de pauselijke onfeilbaarheid
werd afgekondigd, was de naamge
ver van veel strijdbare katholieke
organisaties. In 1871 kwam er in
Amsterdam een Pius-vereniging en
over heit doel schreef voorzitter H.
M. Werker: 'Ons streven moet zijn
kleine Piussen te worden.Wij
hebben de Pius-vereeniging opge
richt om mannen te vormen, welke
niet schroomen overal waar het te
pas komt, te toonen dat zij Katho
liek zijn en dat zij op den naam
Katholiek fier gaan.De leden der
Pius-vereeniging zijn de kinderen
van den onfeilbaren Paus en werd
er een onder ons gevonden die dit
dogma zou betwijfelen, hij zou ter
stond worden geroyeerd. Wij zijn
katholiek en gaan daar groot op'.
Deze geestdriftige meneer Werker
nu werd redacteur van de Pius-
almanak en hij heeft ongeveer der
tig jaar lang ook via de voorwoor
den in de almanak (waarbij de
latere 'Wenken voor het raadplegen
van dit jaarboek' zeer pover afste
ken) de zich voorzichtig emancipe
rende katholieken aangevuurd. Hij
deed dit in niet mis te verstande
bewoordingen en toen op een gege
ven moment het dagblad De Tijd
hem niet beviel, gaf hij te kennen
deze krant nog minder te vinden
'dan een pas beginnend blaadje der
liberale partij'.
De eerste Pius-almanak kostte vijf
tig cent. de laatste uitgave 42,50
plus 4 pot BTW. Deze wellicht wat.
verdrietig stemmende mededeling
kan ik vergezeld doen gaan van
een andere, nl. dat de eerste Pius-
almanakken gemiddeld maar 125
pagina's telden en daarvan waren
niet meer dan drie gevuld met ge
gevens. De rest werd voor een (niet
onaanzienlijk deel ingenomen door
alleszins stichtelijk mengewerk,
waarover Frans Oudejans geen
kwaad wil horen, wamt, zegt hij,
'door dergelijke geschruften leerde
de vrome Nederlander lezen'. Frans
Oudejans geeft ook op over de car
navaleske kwaliteiten van de laat
ste redacteur van de Pius-almanak
Henri Overhoff, maar hij snapt ze
ker wel dat hij dit met 't oog op
degelijke protestantse afnemers
beter had kunnen nalateji.
Van een onzer redacteuren
De kwestie van een mogelijke
vaste paasdatum is ineens
weer opgedoken. In mei
schreef het Vaticaan erover
aan de bisschoppen, en de we
reldraad aan de leden-kerken.
Men verwacht adhesie en hoopt
op de aanstaande assemblee
van de wereldraad tot beslui
ten te kunnen komen. Dan
wordt de zondag na de tweede
zaterdag in april voorgoed een
muurvast liggende eerste paas
dag. Het lijkt een onschuldige
en redelijke zaak, maar is het
dat wel?
Het bericht, dat de raad van ker
ken 'in meerderheid' voor een
vaste datum is, schijnt te berusten
op het feit. dat de grote kerken bij
de discussies hierover in 1967 geen
bezwaren geopperd hebben.
De Sectie Eredienst van de raad
van kerken heeft in meerderheid
ernstige bezwaren geuit, deze sec
tie zal de raad voorstellen de zaak
opnieuw in overweging te nemen
en aanhangig te maken bij de
leden-kerken, omdat er sinds 1967
veel gegroeid is in de theologische
bezinning.
Hieruit blijkt al wel. dat deze hele
zaak meer om het lijf heeft dan
zo op het eerste gezicht lijkt.
Dominee-dichter dr. W. Barnard
schreef erover aan een vriend in
Genève en wij kregen toestemming
om deze brief in de vorm van een
artikel te publiceren.
We laten hier nog enige histori
sche gegevens over de paasdatum
volgen.
Het joodse pesach, de herdenking
van de uittocht begint op 14 Ni-
san, van 15-21 viert men het feest
der ongezuurde brodén. De maand
Nisan is de eerste voorjaars
maand. Men kan de bepalingen
vinden in Exodus 12 vers 6 en
Leviticus 23 vers 5 en 6.
Eeuwenlang vierden de Christe
nen hun paasfeest gelijk op met
de Joden. Sommigen op. 14 Nisan
zelf, de avond van het paaslam,
anderen op de zondag daarna.
In de derde eeuw begon men in
Rome en Alexandrië, de grote cen
tra van die dagen, de paasdatum
zelfstandig te berekenen, o.a. om
dat na een joodse kalenderhervor
ming pasen soms vóór het
begin van de lente viel. Men nam
toen als paasdatum de zondag na
door dr. W. Barnard
Van woede heb ik mij gesneden bij het scheren! Nog altijd is dus die kunstmatig opgeklopte kwestie
niet terzijde gelegd! De vaste paasdatum, jawel. Een jaar of tien geleden was er sprake van een
vaste paasdatum en zo gaandeweg, als men maar lang genoeg blijft drammen, wordt dat dan een
kwestie van, weet je wel, de vaste paasdatum.
de eerste volle maan in de lente.
In feite was dat nog dezelfde be
rekeningswijze, maar toch waren
er zeer velen, vooral in het Oos
ten, die aan het 'vieren met de
Joden' vasthielden.
Het concilie van Nicea in 325
probeerde eenheid te scheppen,
officieel werd de berekening van
Rome en Alexandrië aanvaard.
Toch bleven ook toen grote groe
pen Christenen zich aan de joodse
paasdatum oriënteren.
Van een vastliggende, niet meer
met zon- en maanstand rekenende
paasdatum is nooit spruce ge
weest, behalve bij de Montanis-
ten, genoemd naar Montanus, een
sectariër uit de tweede eeuw, die
zich zelf tot H. Geest en God
uitriep. Zij hielden alleen het
zonnejaar aan en vierden Pasen
op de zondag na de 6e april, 14
dagen (dus toch weer herinnerend
aan 14 Nisan) na het begin van
de lente. Dit heeft echter geen
navolging gevonden. Bij alle ka
lenderhervormingen in later tijd
heeft men nimmer met het oude
principe als zodanig gebroken.
Het is een methode die. (en dat is zo
erg en ergerlijk) inherent is gewor
den aan onze wijze van leven, nu,
in deze wereldtijd. Alles wordt im
mers breed en groot opgezet, alles
komt in de grote organisatdemachi-
nes terecht, alles en iedereen. Als
iets daar eenmaal een 'kwestie' is
geworden, kan men er niet meer
van af. Zoveel geld, tijd, vergade
ring en ambtenarij is er in geïn
vesteerd, het heeft daarmee zijn
bestaansrecht als 'kwestie' bewezen.
Ook al is het onzin. Ook al is het
niets anders dan een fusie van
denkfouten.
Daartegenover kan men alleen nog
maar in de afweer gaan, in de
•doleantie'. Ik denk aan dat boekje
van die Engelsman, die gewezen
Duitser (geloof ik): Small is beau-
tifuL Hij bepleit decentralisatie. En
hij weet waarover hij spreekt, want
hij heeft hoog aan de .maatschap
pelijke top gezeten. Het is het te
gendeel van heer Bommels 'Groot
is mooi en veel is lekker"!
'Small is beautiful'. 'De kleine ^ar
de'. Verzet tegen het groot opgezet
te en van bovenaf neergelatene,
afkeer van mondiaal bedrijfsbeleid.
Een gevoelen dat bij veel jonge
mensen zo sterk leeft dat ze zich
bekeren' tot een levensstijl die
merkwaardig overeenkomt met
sommige richtlijnen uit de thorah
(wet van Mozes, red)! Al weten ze
dat meestal niet. Ze menen het bij
de veda's te moeten zoeken, in het
Oosten, elders in elk gevaL
Niet bij de christenen.
En juist in deze tijd zal dan de
wereldwijde kerkorganisatie als een
ideologische multinational aanko
men met 'de vaste paasdatum' een
kunstmatige kwestie, die appelleert
aan de behoefte der autoriteiten,
steunend op de gewilligheid van
'het grote publiek', voorjaarsvacan-
t>ie te houden, de samenleving te
stroomlijnen. Als de christenen dan
hun pasen even willen gelijkscha
kelen loopt alles des te vlotter. En
die christelijke mammoeth-organi-
saties doen dat ook nog. Een fraai
hedendaags voorbeeld van constan-
tinisme.
Maar we kijken wat diéper. En zien
dan in deze 'vaste-paasdatum-
ijver' twee verraderlijke facetten,
misschien wel drie.
Ten eerste: wij degraderen ermee
het Oude Testament (geheel in de
stijl van een zich breed makend
christendom). In het Oude Testa
ment wordt over de paasdatum
nauwkeurig bericht. Wij beschou
wen dat blijkbaar als 'primitief' en
'mythologisch' en gaan er souverein
aan voorbij. Waarschijnlijk gaan
we dan zo óók voorbij aan de zin
en de strekking van het oudtesta
mentische pascha! In dit dus zit
de hele theologische kneep.
Wie zich laat lijmen door het Vati
caan in deze kwestie conformeert
zich aan een theologie die in feite
van het Oude Testament niet we
ten wil, die dat beschouwt als een
voorhof waar we goddank nu door
heen zijn. Het heeft niets meer te
zeggen, het mag ten hoogste met
ons instemmen. Niet omgekeerd.
Pasen wordt dan de verheerlijking
van de overwinning van Jèzus
Christus (een vooraziatische mens
god die universele erkenning heeft
gekregen) op de dood. Pasen is dan
niet meer: met de Messias Jezus
mee de thorah laten gelden tot het
uiterste maar, tegen Hem in, de
thorah ontkennen. Pasen is dan
niet meej: h&t feest van de bevrij
ding uit de onvruchtbare stagna
ties - niet meer een loflied in het
hebreeuwse denkidioom, - niet
meer een oproep om de pyramide-
cultuur te ontvluchten, - niet meer
een wegwijzer naar de goede aarde.
Het is dan een ideologisch feest
van een bepaalde religie, de chris
telijke. Een triomfantelijke religie.
In de tweede plaats: wie zich laat
lijmen door de vaste paasdatum - ze
loten staat aan de kant van het
Vaticaan en heel de christelijke
Europese kruistochtijver tegen de
joden, tegen de synagoge, tegen de
rabbijnen. Dus ook zo weer: tegen
Jezus die ten onrechte door de
kruisvaarders is genaast.
Je moet je niet laten ompraten
door de geleerde jongens die pre
cies weten hoe dat zat met Nicaea
en de kalender die toen is vastge
steld. In feite en in wezen bleven
ook sindsdien het joodse en het
christelijke jaar gelijk op ademen.
Ik heb (mag ik even?) over die
dingen geschreven in 'Binnen de
Tijd'. Dat boek is feitelijk één
groot verzet tegen de ontmytholeu-
genaars, de anti-poëten, de dog
matische doordrijvers en systeem-
- bouwers met hun verschraalde re
ken-breinen. En in dat boek gaat
het voortdurend over de zin en de
betekenis van die wonderlijke fees
tenkalender, het zonnejaar, de
maangetijden. In het Oude Testa
ment wordt met die getijden ern
stig gerekend. Wat heeft dat voor
ons te betekenen? Om hier niet te
uitvoerig te worden moet ik wel
verwijzen naar een aantal bladzij
den uit genoemd boek, vooral naar
het hoofdstuk De viering van het
pascha, de pagina's 102-106, ook
110, 164v, 281v en 327v.
Meteen ben ik met deze laatste
verwijzingen al op mijn derde
stokpaard. Niet alleen dat de vaste-
paasdatum-ljveraars het Oude Tes
tament en de joodse traditie terzij
de schuiven, ze staan ook aan de
kant van degenen die techniek, in
dustrie, mechanisch denken belang-
grijker vinden dan de levende aar
de en het betekenisvolle bestaan
van seizoenen, getijden, 'natuurlij
ke' gegevens, tekenen van schep
ping mits we ze verstaan in het
licht van de Schrift.
Moeten we dan anthroposofen wor
den om nog begrip voor deze din
gen te vinden? Beseffen de kerklei
ders niet dat ze aan de kant moe
ten staan van degnen die hun stem
verheffen tegen de verwoesting? Is
ecologie iets dat In de dogmatiek
niet telt? Moeten al die vriendjes
van mijn kinderen met hun afkeer
van onze geïndustrialiseerde maat
schappij en van het mechanische
denken dan wijzer zijn dan de kerk
leiders?
Die 'paasdatumkwestie' zit me zó
hoog, dat ik het gevoel heb: als ze
dat écht officieel zouden invoeren,
houdt het voor mij op met de kerk.
Want Pasen is altijd de kern en de
kiem geweest van waar het om
ging in de gemeente... en het 'pa
sen' dat dan zou overblijven is een
ANDER pasen dan dat van de Lieve
Heer; een ander pasen ook dan
waar ik in geloven kan.
WIJSHEID IS BESCHEIDEN
Woorden.van wijze mensen, I
bescheiden gebracht. J
hebben meer betekenis
dan het getier van een heerszuchti
ge K
onder dwazen. ai
Wijsheid is van meer betekenis
dan oorlogstuig,
maar, één slechte daad M
kan veel goeds bederven. zi
Van het'eerste dat de Prediker hier
opmerkt zou je kunnen zegden: wyjj,
't maar waar! Hoe vaak zie je nie a
het omgekeerde. Wijze woordei
worden in de wind geslagen. Waar
om? Zé worden niet uitgeschreeuw, j
en aan anderen opgelegd, maar be-;
scheiden bieden ze zich ter overve
ging aan. En voor dat laatste is ooi r<
een bescheiden gehoor vereis j
Maar waar vind je dat? 'In iedei }l
massa heeft hij die zijn standpui j
't minst laat steunen op argumen
ten. maar vooral zijn hulp zoekt bi j
emotionaliteit en geschreeuw,
grootste kans van gehoor te vindei)
en geloofd te worden. Maar he
blijft waar, wat de Prediker zegt
ook al vinden ze dan niet altijd di
ingang die ze verdienen, de woorEj
den van wijze mensen zijn pas va:
betekenis. Iets opi in kerk, stras i
en maatschappij, om die drie no
eens te noemen, wel te bedenkei D
In het tweede woord zie je 't alsD
ware gebeuren. Er is een hoop ooi
logstuig en hoe gauw verleidt da
niet tot oorlogsdaden, men heel
immers de macht. Gaan kanonne
soms niet vanzelf af? Tenzij ze ee
tegenwicht vinden in de wijshei
die eerst alles overweegt en no
eens overweegt en nog eens, voor
dat er met het oorlogstuig iets ge
daan wordt. (Prediker 9, 17, 18). i
NED. HERV. KERK
Intrede - te Oldeboorn; kand.
Bakker, uit Amsterdam, (wordt
vens pred. v.d. geref. kerk te Olde
boorn) (verb, ber.)
GEREF. KERKEN
Beroepbaar: G. Bilker, pastorasf
medewerk, te Oude en Nieuv
Bilidtddjk, Schuringaweg 18, St. Ani
na Parochie.
GEREF. KERKEN (VRIJG.)
Beroepen te Utrecht N.W.: W. Pou J
welsè te Ureterp.
CHR. GEREF. KERKEN
Beroepen te Ede: J. Westerink
Nunspeet.
GEREF. GEMEENTEN
Beroepen te Katwijk aan Zee:
Ligtenberg te Terwolde.
Bedankt voor IJsselmonde: J. va
Haaren te Amersfoort.
BAPT. GEMEENTEN
Aangenomen de benoeming
geest. verz. psych. ziekenhu
Grootbronswijk te Wagenborgei
W-. G. Renken te Haarlem.
NIEUWLANDE (Dr.) De kerk
raad van de gereformeerde
van Nieuwlande deelt het volgenc
méde: 'De kerkeraad van Nieuwlai
de, met inbegrip van ds. W. v£
Benthem, hebben ernstig bera*
gehouden en diepgaand overleg
pleegd, in verband met de posit
van ds. Van Benthem ten opzich
van het kerkverband. Tot aller gr(
te vreugde is gebleken, dat er g
noegzame redenen thans geblekt
zijn, die het mogelijk maken j
menlijk verde-r te gaan. Daaro
heeft ds. Van Benthem verklaar
dat hij teruggekeerd is van
aanvankelijk besluit, zoals dat
der werd gepubliceerd. Tot zover
verklaring van de kerkeraad
Nieuwlande.
Ds. Van Benthe mis een van t
drie predikanten, die vorige
bekendmaakten, dat zij het histoi
sche ogenblik gekomen achtten o:
te breken met het kerkverband v£
de gereformeerde kerken. Ds. J.
van Mechelen te Urk heeft zi<
inmiddels metterdaad onttrokke
Ds. C. van Ginkel te Heinenooi
zal vandaag een schriftelijke ve
klaring aan zijn gemeenteledf
doen toekomen.
AMSTERDAM
Nieuwe Zijds Voorburgwal
280, Amsterdam.
Tel. 020-220383.
Postbus 859.
ROTTERDAM/DORDRECHT:
Westblaak 9, Rotterdam
Tel. 010-115588.
Postbus 948.
DEN HAAG/LEIDEN:
Parkstraat 22, Den Haag.
Tel. 070-469445.
Postbus 101.
ZWOLLE/GRONINGEN:
Melkmarkt 56, Zwolle.
Tel. 05200-17030.
Postbus 3.
