publiek wordt intolerant als het iets niet begrijpt
LUSilL
Angst en onzekerheid bevorderen intolerantie'
Scheidsrechter Bart Ram:
/KWARTET ZATERDAG 20 SEPTEMBER 1975
BINNENLAND 17
Vovdt de Nederlandse bevolking minder
olerant? De reactie van de bewoners van
!en dorp als Stavenisse op de komst van
»nkele honderden Surinamers naar hun
[emeente wijst erop, dat er wel wat aan
'e verdraagzaamheid schort. De gastn
rbeiders, Zuid-Molukkers, Surinamers:
e worden allemaal niet direct met veel
begrip en naastenliefde benaderd.
Ook op andere terreinen lijkt (je toleran
tie ons land te verlaten. Sommige tele
visiepresentatoren kregen na een contro
versieel programma honderden laster- en
dreigbrieven (Mies Bouwman na 'Zo is
het', Barend Servet na zijn shows, Aart
Staartjes na de Stratemakeropzee-show
en Hei-man Wigbold na zijn Achter het
Nieuws-programma's over het optreden
van Nederlandse militairen in het voor
malige Indië).
Op theologisch gebied zijn Nederlanders
nooit erg verdraagzaam geweest. Maar
sinds wanneer worden er vergelijkingen
getrokken, zoals onlangs in een kerkblad,
waar de gereformeerde studentenpredi
kant dr. H. Wiersinga met Hitier werd
vergeleken vanwege zijn afwijkende
theologische opvattingen?
In het verkeer gaan steeds vaker de
vingers naar het voorhoofd en in de sport
neemt de onverdraagzaamheid in het veld
en op de tribunes hand over hand toe.
cheidsrechter Bart Ram is een streng spelleider,
itreng maar volstrekt eerlijk', zegt een sport journa-
st over hem.
Imdat ik weinig van voetbal afweet, vroeg ik deze
Durnalist een paar dagen voor het interview dat ik
iet Ram had, waarom deze scheidsrechter twee sei-
oenen lang door voetballers en publiek zo intolerant
behandeld.
pij was streng en dat pik-
n de spelers en het pu-
ie{c aanvankelijk niet',
irtelde hij me. 'Een
heidsrechter die voor het
>rst in de eredivisie fluit,
ordt door de spelers, en
jor het publiek altijd op de
k roef gesteld. Ram had het
%ngeluk dat er tijdens de
reede wedstrijd die hij in
eredivisie floot, de wed-
ijd FC Utrecht-Telstar,
ilusten op de tribune uit-
aken. Sindsdien zeiden
«Iers en publiek: als Ram
imt, kunnen we lachen,
et heeft lang geduurd eer
am dit image kwijt was',
ijdens de wedstrijd FC
irecht-Telstar kende Ram
ak voor het einde van het
iel een strafschop aan Tel-
ar toe. Dat vond het pu-
iek in Utrecht een slechte
slissing. Uit het fotoar-
lief haalt de sportjourna-
it een paar foto's. Ik zie
>rden mensen die door af-
ite,ringen heenbreken en
litie te paard die op de
nigte inslaat. Ram moest
Ier politiebewaking het
dion verlaten, 's Avonds
izen televisiebeelden uit,
it Ram de strafschop te-
cht had toegekend.
paar maanden later,
jdens de wedstrijd Sparta-
:lstar, deed Ram weer iets
at het publiek niet goed-
ond. Als dank kreeg hij
limonadeflesje tegen
jn hoofd. Hoewel men
mvankelljk dacht dat Ram
hersenschudding had
igelopen. bleek het na on-
irzoek in het ziekenhuis
lemaal mee te vallen.
Bhalve in Rotterdam en in
trecht had Ram verder
oeilijkheden bij Veendam,
j Helmond Sport (waar hij
nder politiebewaking naar
trein moest worden ge-
racht) en Bij MVV in
aastricht. Het publiek
locht Ram niet. En uit een
enquête onder spelers in het
betaalde voetbal bleek dat
zij Ram één van de slecht
ste scheidsrechters vonden.
Is Ram geen goede scheids
rechter? Ik vroeg het aan de
sportjournalist. 'Hij fluit
goed', zegt hij. 'Maar hij
treedt zeer gedecideerd op.
Een strafschop is een straf
schop. Punt uit. Het is een
onkreukbare scheidsrechter,
maar hij mist gevoel voor
humor'.
Hetze
Een paar dagen later zit ik
tegenover Bart Ram, een
lange, blonde man met
diepblauwe ogen. Hij zegt
me dat hij het wel leuk
vindt geïnterviewd te wor
den door iemand die de bal
len verstand heeft van
sport. Ik begrijp zelfs dat
het prima uitkomt dat ik
Bart Ram
geen sportjournalist ben.
want een uitgebreid inter
view heeft hij slechts één
keer gegeven. Komt dat
door de hetze die bepaalde
kranten tegen hem gevoerd
hebben, vraag ik.
'Na de wedstrijd FC
Utrecht-Telstar is er inder
daad een hetze tegen me
gevoerd. Maar ik heb veel
artikelen niet gelezen. An
ders ga je er maar over
nadenken en tobben.
Ik heb aan geen één krant
een interview gegeven. Ie
dereen wilde een interview
met me, maar ik heb bewust
de boot afgehouden. Ik heb
veertien dagen niet gefloten,
de gemoederen moesten tot
rust komen'.
En sindsdien? Geen inter
views meer? 'Ik zoek de pu
bliciteit niet', zegt Ram. 'Na
een wedstrijd wil ik best
met een paar journalisten
praten. Maar bewust de pu
bliciteit zoeken, nee, dat doe
ik niet. De beste scheids
rechters zijn de scheidsrech
ters over wie je weinig
hoort:.
Tijdens zijn eerste seizoen
als A-scheidsrechter betaald
voetbal stond hij teveel in
de publiciteit. Het publiek
had het op hem gemunt.
Was hij nooit bang in zo'n
groot stadion, zoals het
Feyenoordstadion, waar
tienduizenden mensen alle
maal boos waren op één
man in een zwart pakkie op
het veld?
Onbegrip
'Nee,', zegt hij 'echt bang ben
ik nooit geweest. Ik concen
treer me op het spel, ik sluit
me af. Als ik bang zou zijn,
zou dat niet zo best zijn,
want dan zou ik andere
waarnemingen gaan doen.
Dan zou ik om de gemoe
deren te kalmeren de
thuisclub moeten bevoorde
len. Ik moet er als scheids
rechter immers voor zorgen
dat het recht zijn loop
krijgt'. Toch erkent Ram
dat er soms wel eens even
tjes 'iets door je heen gaat'.
Het publiek kan soms onge
looflijk intolerant zijn ten
opzichte van een scheids-
rechter. Hoe komt dat?
Limburgse voetbal in op
mars is'.
'Ik vind het niet zo erg dat
mensen hun agressiviteit op
het spel afreageren. Ik vind
het zelfs fijn voor ze. Als ik
ze zo'n wedstrijd lang heb
horen schreeuwen, en als
het dan een fijne wedstrijd
is geweest, echt voetbal,
geen schopperijen, dan heb
ook ik een fijne middag ge
had. Maar als ik fluit voor
een speler die trapt inplaats
van dat hij voetbalt, en het
publiek gaat dan als een ra
zende tekeer, dan vind ik
datHet is een maat
schappelijk iets, denk ik.
Mensen aanvaarden het ge
zag niet meer. Politiemen
sen hébben het ook steeds
moeilijker'.
Oneerlijk
De spelers ageren vaak te
gen de scheidsrechter en ze
hopen op luidruchtige steun
van het publiek. Komt dat
door de grote financiële be
langen die er in het huidige
professionele voetbal op het
spel staan, vraag ik Ram.
'Ongetwijfeld', zegt hij. 'De
spelers worden steeds into-
leranter tegenover hun te
genstanders'.
Internationale ervaring als
scheidsrechter heeft Ram
nog niet. Maar hij was wel
een paar maal grensrechter,
en het viel hem op dat in
bijvoorbeeld Hongarije een
veel gedisciplineerder spel
werd gespeeld. 'De sport-
opleiding is daar heel anders.
En het systeem. Maar dan
komen we op het terrein
van de politiek
Van politiek zijn sportlieden
nogal huiverig, schijnt het.
Ik vraag toch even aan Bart
waar hij de voorkeur aan
geeft: de spelers in Honga
rije die zeer strak aan het
lijntje worden gehouden of
de Hollanders die maling
hebben aan gezag en van
iedere beslissing een punt
maken. Ram: 'De laatsten
natuurlijk'.
Zitten er tussen de kapita
listische voetballertjes nu
nog eerlijke, brave, toleran
te spelers, vraag ik.
'Nee. Want als een trainer
de opdracht geeft dat een
speler een andere speler
moet neerleggen, dan doet
die speler dat. Ik geloof wel
dat er spelers zijn die als zij
voetballen vergeten dat zij
om geld spelen. Die gewoon
veel plezier in het voetbal
len hebben, die enthousiast
zijn en die ook ontzettend
kwaad worden wanneer ze
een keertje afgefloten wor
den. Dergelijke spelers kun
nen je op zo'n moment wel
eens iets zeggen dat niet
helemaal door de beugel
kan. Ach, als scheidsrechter
moet je je oren wel eens
dichtdoen. Als er tenminste
niet echt beledigd wordt
Blijkt uit deze opmerking
niet dat scheidsrechter Ram
na twee moeilijke jaren de
afgelopen maanden toch iets
soepeler is geworden bij het
uitdelen van straffen op het
veld? Zo'n veronderstelling
liet mijn informant-sport
journalist tenminste horen.
Ram: 'Nee. Een overtreding
blijft voor mij een overtre
ding. Daar fluit ik voor.
Daar is niets aan veranderd.
Ik fluit zoals ik twee jaar
geleden floot, of zoals ik vijf
jaar geleden bij de amateurs
floot. Maar ik heb de afgelo
pen twee jaar natuurlijk wel
een brok routine gekregen.
Uitgefloten
Hoewel door het publiek
menigmaal uitgefloten, hoe
wel door de voetballers me
nigmaal uitgescholden, is
Bart Ram nooit bedreigd,
heeft hij nooit lasterlijke
brieven ontvangen, heeft hij
nooit hinderlijke telefoon
tjes gekregen. Misschien zijn
de toeschouwers van een
voetbalwedstrijd toch iets
toleranter dan bijvoorbeeld
die vele Nederlanders die zo
vaak na een televisiepro
gramma hun onrust hebben
moeten tonen en die een
Mies Bouwman, een Aart
Staartjes of een Barend Ser
vet wekenlang met honder
den brieven en telefoontjes
bestookt hebben.
Of zoals Ram zegt: 'Op de
tribune schreeuwen ze twee
uur en dan is de agressie
eruit'.
itement is deze keer samengesteld
Jan Brokken en Cisca Dresselhuys
Dick Ketting
In het verkeer: vingers naar
Ram: 'Ik geloof dat het pu
bliek bij een voetbalwed
strijd over het algemeen wel
tolerant is. Maar het wordt
intolerant wanneer het iets
niet begrijpt. De toeschou
wers zien wel zo'n beetje
wat er op het veld gebeurt,
maar het fijne zien ze er
niet van. Als ik na afloop
van de wedstrijd met ie
mand uit het publiek na
praat, en ik vertel hem
waarom ik op een gegeven
moment floot, kan hij er
meestal wel begrip voor op
brengen. Maar dat begrip
ontbreekt op de tribune.
het voorhoofd
Vooral wanneer het om
overtredingen in het straf
schopgebied gaat, kan het
publiek razend worden. Dat
wordt ook door de spelers
uitgelokt. Wanneer ik voor
een overtreding in het straf
schopgebied fluit, kan ik er
zeker van zijn dat ik elf
spelers om me heen krijg.
De spelers speculeren dan
op de steun van het publiek.
Ik probeer in zo'n geval de
bal zo snel mogelijk op de
stip te krijgen. Maar dat is
niet eenvoudig. In Duitsland
en Engeland reageren spe
lers sneller. Alles gaat er
sneller. In Nederland. Hol
landers bemoeien zich nu
eenmaal overal mee. Een
Hollanders staat op zijn
strepen'.
Op zo'n moment schijnt het
publiek dol te worden. 'Ja,
dan komt alle agressie eruit.
Ach ja, mensen werken een
hele week. en op zo'n mid
dag wordt de uitlaatklep
even opengezet. Je ziet het,
hè. Hoe meer sores, hoe meer
publiek. In Limburg bijvoor
beeld, waar de werkloosheid
groot is. En hoe meer pu
bliek, hoe beter het voetbal.
Het is niet toevallig dat het
ITRECHT 'Er is niet veel deskundigheid op het gebied van de intolerantie,
len heeft nog nooit een grootscheeps onderzoek ingesteld naar wat onverdraag-
eid nu eigenlijk is, waardoor ze veroorzaakt wordt en bij wie ze voornamelijk
oorkomt. Ik denk dat dat komt, doordat het begrip niet erg duidelijk is.
te weten natuurlijk wel
aar het zo ongeveer om
iat, wanneer we het over
ilerantie en intolerantie
ebben, maar om nu precies
an te geven wat er wel en
iet onder valt, is klaarblij-
elijk niet gemakkelijk,
aar goed, wat we in ieder
eval wel weten is de kern
an de zaak: we spreken
intolerantie wanneer
en groep A een groep B
eroordeelt, omdat deze an-
ere opvattingen, een ander
edrag, een andere huids-
leur of andere eigenschap
en heeft. Verder weten we.
thans vermoeden we zeer
terk, dat intolerantie in de
and gewerkt wordt door
ngst en onzekerheid',
rofessor dr. P. Thoenes,
oogleraar sociologie aan de
niversiteit van Utrecht wil
est wat gedachten over to-
rantie en intolerantie
wijt, wanneer hij maar
ooraf mag zeggen, dat het
oor het merendeel persoon-
jke ideeën zijn, die niet
iet bestaande onderzoekin-
m of hard cijfermateriaal
estaafd kunnen worden.
ekerhedén
at neemt niet weg. dat hij
ersoonlijk nogal wat nage-
acht heeft over dit onder-
erp, waardoor hij toch tot
epaalde uitspraken "durrt te
omen.
ïk geloof heel sterk, dat in
tolerantie vrijwel altijd ge
paard gaat met angst, onze
kerheid. een gevoel van be
dreiging en het wankelen
van bestaande zekerheden.
Je ziet in de geschiedenis
perioden, waarin de toleran
tie groter is dan in andere
tijden. Wanneer mensen
zich op hun gemak voelen,
zijn ze geneigd anderen ge
makkelijker te aanvaarden,
ook wanneer dezen afwij
kende opvattingen hebben.
En wanneer voelen mensen
zich op hun gemak? In het
algemeen zou ik zeggen: in
een periode dat de doelein
den. die de maatschappij
zich stelt. verwezenlijkt
kunnen worden.
Om een voorbeeld te noe
men: na de oorlog kende
óns land een tijd van we
deropbouw. Dat was een pe
riode, waarin de maatschap
pij de doelstellingen, die zij
zich had gesteld, kon reali
seren. Iedereen was het er
toen wel over eens. dat deze
wederopbouw nodig was. In
zo'n tijd voelen de mensen
zich niet onzeker en ang
stig: ze weten waarmee ze
bezig zijn. ze voelen zich
zeer eensgezind en kunnen
dan wel een stootje hebben
wat de omgang met en het
verdragen van andersden
kenden betreft.
In een tijd als de onze. ligt
dat heel anders Wij zitten
nu ln een periode van een
ingrijpende heroriëntatie op
allerlei gebied. Dat betekent,
dat oude waarden en zeker
heden van hun voetstuk val
len om plaats te maken voor
nieuwe overtuigingen, die
nog niet uitgekristalliseerd
zijn.
Veel onzekerheid dus. En
niet iedereen kan het aan
om zonder zekerheden te
moeten leven. Daarom ver
zetten bepaalde mensen zich
met hand en tand tegen het
afbrokkelen van hun zeker
heden, waarbij ze degenen,
die aan die waarden tornen
of twijfelen, volstrekt ver
oordelen', aldus professor
Thoenes.
Twéé vormen
Volgens hem zijn er twee
soorten intolerantie: de ene,
waarbij men zegt: we zijn
bezorgd over jullie, anders
denkenden, wij voelen ver
antwoordelijkheid voor jullie
en daarom proberen we jul
lie te veranderen: de andere
komt voort uit een zich di
rect bedreigd voelen in het
eigenbelang.
De eerste vorm (die vqn het
zich uit bezorgdheid verzet
ten tegen de ideeën en de
manier van leven van ande
ren) komt nogal vaak voor
bij ouders, die hun kinderen
veroordelen; de tweede
vorm (die van de angst voor
schade aan het eigenbelang)
ziet men bijvoorbeeld op het
ogenblik, nu her en der zo
veel verzet blijkt te bestaan
tegen de komst van Surina
mers naar ons land. Men
ziet in deze mensen vooral
een bedreiging van de toch
al beroerde woon- en werk
situatie in Nederland.
Is onverdraagzaamheid ei
genlijk een typisch mense
lijke eigenschap, die we
nooit kwijt kunnen raken?
Professor Thoenes: 'Ik ge
loof niet erg in de opvat
ting, dat bepaalde deugden
of ondeugden onlosmake
lijk aan het menszijn ver
bonden zijn. Daarvoor heb
ben we teveel voorbeelden
gezien van mensen, die on
der plotselinge andere om
standigheden, over heel an
dere eigenschappen bleken
te beschikken, dan men
daarvoor gedacht had. Ik
geloof veel meer in de in
vloeden van opvoeding, mi
lieu en omstandigheden. Ik
denk, dat de mens an-
sich best ruim kan zijn,
maar dat hij door invloeden
van buitenaf kan verande
ren in een intolerant, be
krompen wezen.
Zijn er bepaalde omstandig
heden of stromingen, die
het ontstaan of verergeren
van intolerantie in de hand
werken?
Professor Thoenes: 'Volgens
mij zijn er twee hoofdstro
mingen aan te wijzen, die
van invloed zijn op het ont
staan van Intolerantie. Dat
is het christendom als open
baringsgodsdienst en de op
komst en werkwijze van de
massamedia. Ik zal dat pro
beren nader te verklaren: een
openbaringsgodsdienst als het
christendom draagt altijd
het grote gevaar van een
st.uk intolerantie in zich,
omdat men hierbij uitgaat
van één centrale, absolute
Prof. dr. P. Thoenes
waarheid, die van bovenaf
geopenbaard is. Dit houdt
onherroepelijk in, dat alle
mensen, die niet in deze ene
ware openbaring geloven,
fout zijn en dus bekeerd
moeten worden van hun
zondige levenswandel. De
andersdenkenden worden
hier dus (onder de noemer
van: wij zijn verantwoorde
lijk voor jullie eeuwig heil
en daarom moeten we jullie
bekeren) veroordeeld om
hun afwijzen van de open
baring. Ik kan mij voorstel
len. dat christenen hun
handelswijze niet als intole
rant beschouwen, omdat ze
zich gedreven voelen door
een opdracht, maar in feite
zijn ze natuurlijk wel intole
rant bezig, wanneer ze an
dersdenkenden niet in hun
eigen waarde laten. Ik moet
zeggen dat ik als buiten
staander (ik ben humanist)
altijd met een zekere ver
wondering en ook wat me
delijden kijk naar christe
nen. omdat ik het christen
dom een strenge godsdienst
vind. een moeilijke opgave
voor een mens.
Toch moet ik zeggen, dat
Nederland, dat altijd veel
aanhangers van die openba
ringsgodsdienst heeft gehad,
zich. vergeleken met andere
landen, nog altijd vrij tole
rant heeft opgesteld in dit
opzicht. Men heeft redelijk
leren leven met die inge
bouwde spanning die het
christendom kenmerkt: na
melijk de ene ware bood
schap te bezitten en toch
tolereren dat anderen deze
boodschap niet aannemen.
Overigens ls het niet alleen
het christendom, dat een
dergelijk stuk intolerantie
in zich bergt; ook levenso
vertuigingen als het com
munisme en het fascisme
kennen een sterke veroorde
ling van andersdenkenden.
Beide stromingen kennen
namelijk ook een centraal
punt, dat als de absolute
waarheid wordt gepresen
teerd (bij het communisme
zijn dat de invloed van de
staat en de gelijke verdeling
van het bezit en bij het
fascisme het ras). Ook hier
worden andersdenkenden
intolerant behandeld, omdat
zij de absolute waarheid niet
als zodanig accepteren.
In de oorlog zat ik- in een
kamp met zowel gerefor
meerden als communisten
ik heb toen ontdekt, dat de
ze twee groepen mensen
veel met elkaar gemeen
hebben.
De tweede belangrijke stro
ming, die van invloed kan
zijn op het ontstaan van
intolerantie, is de werkwijze
van de massamedia. Zij heb
ben een grote bewustma
kende rol gespeeld (iedereen
kreeg immers opeens aüe el
lende uit de hele wereld
thuis voorgeschoteld), maar
de vraag is, welke invloed
dit heeft op de tolerantie
van het publiek. De nieuws
makers slijpen de zaken, die
ze op de buis brengen, goed
aan. Ze brengen alles nogal
zwart-wit en steken daaarbij
de beschuldigende ringer uit
naar de kijkers: kijk eens,
deze honger, die armoede is
jullie schuld. Dat horen
mensen niet graag en lk heb
de indruk, dat zo'n beschul
diging tot gevolg heeft, dat
men 'zich bedreigd voelt en
daardoor intolerant wordt
ten opzichte van de groep,
waarbij men. volgens de
programmamakers in de
schuld staat.
Vrijblijvend
Of dat nu moet Inhouden,
dat je je altijd maar vrij
blijvend moet opstellen, is
een andere zaak. Ze vinden
Inderdaad wel eens, dat ik
soms te vrijblijvend rea
geer. Ik vind wel. dat Je in
bepaalde gevallen schuldi
gen moet aanwijzen en dan
moet je niet met zo'n dood
doener aankomen als de
maatschappij is de schuld',
dat vind ik te vrijblijvend,
maar aan de andere kant
vind ik 'óok niet dat je Jan,
Piet of Klaas rechtstreeks
die schuld moet aanwrijven.
Ik voel er dan meer voor
instellingen te noemen,
waarvan bepaalde mensen
de gezagsdragers zijn'.
Surinamers
De laatste weken komt in
ons land nogal wat intole
rantie ten opzichte van Su
rinamers naar voren. Waar
uit is deze nu te verklaren?
Toch niet alleen uit de
huidskleur?
Professor Thoenes: 'Die
huidskleur op zichzelf is
voor niemand een bezwaar.
De mensen voeden zich door
deze grote groep bedreigd,
bijvoorbeeld in de werkgele
genheid.
We zitten ln ons land wat
dat betreft al in een onze
kere situatie, en onzekerheid
kan, zoals ik al gezegd heb.
tot intolerantie leiden. Het
is best mogelijk dat net na
een eerste felle schrikreac
tie. straks toch tot een aan
vaarding van de Surinamers
komt. In feite zijn wij in
Nederland natuurlijk onbe
kend met het wat en hoe
van de Surinamers. Het eni
ge dat we af en toe van hen
vernemen, zijn berichten in
de krant, wanneer ze be
trokken zijn bij een crimi
nele aangelegenheid. Verder
hebben we nooit iets van
hen gehoord. Je zou eens
moeten zien. hoe die afwij
zende houding van veel Ne
derlanders zou veranderen,
wanneer ze opeens allemaal
eerste prijzen bij bokskam
pioenschappen zouden beha
len'.
