Een briljante collage
jit crisis jaren dertig
Agatha Christie vindt vergif
gemakkelijker dan vuurwapens
ILMPREMIERES VAN DEZE WEEK
Rotterball, moordspel
zonder enige logica
Verrassend IJslands
toneel over Groenland
Geen nieuwe misdaadverhalen van 85-jarige
Belmondo bij de politie
Surinamers worden
in Nederland voor
officier opgeleid
«Imbeeldjes
Prolongaties
en reprises
Beste ideeën
met appels
in badkuip
2
- buW/KWARTET VRIJDAG 12 SEPTEMBER 1975
Irother, can you spare a dime?
tor W. Wielek-Berg
zou niet weten hoeveel speelfilms ik wel cadeau zou willen geven voor de kroniek van de Ameri-
janse crisisjaren, die Philippe Mora brengt in 'Brother, can you spare a dime?'. Hij pleit het
fakter van de periode tussen de ineenstorting van Wallstreet in 1929 en de aanval op Pearl Harbor
|1941 door filmfragmenten af te wisselen met documentair materiaal.
Als je de science fiction moet geloven, staat ons in de toekomst
niets dan doffe ellende te wachten. Het defaitisme wordt blijkbaar
met het genre meegebakken. Overigens verkeert het in de laatste
jaren in vergaande staat van ontbinding: hoogtij viert een onge
breidelde, maar primitieve fantasie, die de ene ongerijmdheid op
de andere stapelt en zich uitleeft in vecht- en avonturenverhalen
in de ruimte.
Dame Agatha Christie bedacht de meest geraffineerde moorden en
bezorgde daar gedurende 55 jaar haar lezers ontelbare spannende
uren mee.
FILM EN KUNST
13
Beeld uit 'Brother can you spare a dime'
door André Rutten
AMSTERDAM De groep Thodleihusid, die op het ogenblik in
Mickery in Amsterdam speelt, komt uit Reykjavik op IJsland. Nie
mand hoeft dus te verwachten dat hij er iets van verstaat. Maar
dat is ook niet nodig om het toch te begrijpen, omdat, wat zij met
hun vijven drie actrices, twee acteurs op een eenvoudige
manier doen verrassend beeldend is door mimiek en bewegingen.
Zij hebben het over Groenland, een
Deense kolonie, vrijwel vergeten
gebied totdat men het van straten
gids en later ook van toeristisch
belang ging achten. De eigen be
schaving, de eigen manier van le
ven werd verstoord door de con
sumptiegoederen van de westerse
samenleving, hetgeen hen niet ge
lukkiger gemaakt heeft.
De kleine groepspelers, gekleed in
witte eskimopakken, geeft eerst,
met heel weinig hulpmiddelen, een
beweeglijk beeld van hun oorspron
kelijke manier van leven, doorwe
ven met hun riten en enkele van
hun oude liederen, dikwijls verras
send inventief. Het eerste vreemde
ding dat uit de beschaving bulten
binnen komt is een groot geweer,
daarna een winkeltje met kleurige
doeken, een windjack, maar ook
waslijnen en wasknijpers, Ja, en de
alcohol en de sigaretten.
Het is allemaal heel suggestief ge
daan, het duurde maar één uur in
het kleine zaaltje van Mickery,
waar 't tot en met september blijft.
Daarna maakt het nog een kleine
toemee door Nederland.
Van een verslaggever
PARAMARIBO In het kader van
de opbouw van een eigen Surinaam
se krijgsmacht zullen acht Surina
mers in Nederland een hogere offi
ciersopleiding gaan volgen. Drie van
hen gaan naar de Koninklijke Mili
taire Academie voor een opleiding
van vier jaar en de overigen naar
het opleidingscentrum officieren
speciale diensten voor een tweeja
rige cursus.
De geselecteerde kandidaten zullen
in Surinaamse dienst zijn met in
gang van 25 november, de datum
van de onafhankelijkheid van Suri
name.
de lijst van medespelers staat
knklin D. Roosevelt tussen Lana
fcmer en Orson Welles, John Dll-
>er tussen William Wellmann en
sie Smith.
intens triest die jaren waren
l de gigantische werkoosheid, de
rstromingsrampen en zandstor-
tn, de uiteengeslagen stakingen,
dreiging van oorlog en de nooit
atende angst.dat wordt alleen
ar onderstreept door de wanho-
e opgewektheid en het schrille
tergoud van de Hollywoodfilms,
arbij men een paar uur vergetel-
d zocht. De enorme aantallen
oranten die voor een showfilm
een historische film gebruikt
rden zouden nu niet meer bekos-
I kunnen worden. Toen wel.
nt wat deed men al niet voor
i dollar per dag en een lunch-
kket?
idergang
d betere leid-melodie dan 'Bro-
tr, can you spare a dime?' waarin
i arbeider die in de eerste wereld-
rlog heeft gevochten zijn onder-
ng bezingt had hij niet kunnen
iden. Woorden en melodie blij-
i lang naspoken in de geest,
amen met beelden. Van werklo-
i die in de rij staan voor een
p eten, van kinderen ,in lompen
een kaal, onder het zand bedol-
landschap, van een kat die
Irert op de vensterbank van een
ar het water overspoeld huis.
«e hoofdfiguren komen naar vo
lt: James Cagney, die telkens
«opduikt in de filmfragmenten
«n klein, onverwoestbaar weer-
unetje met een ruwe bolster en
i blanke pit en Franklin Delano
'liens de Film week Arnhem van
■september tot en met 1 oktober,
■en in een gewoon en een 'aliter-
ifef' programma ongeveer dertig
fes hun Nederlndse premire bele-
i Daaronder zijn twee Neder-
idse speelfilms 'Dokter Pulder
it papavers' van Bert Haanstra
'Heb medelid Jet' van Frans
!sz. Bovendien worden nog eens
t kleine dertig andere films in
respectief vertoond, onder ande-
werk van Roman Polanski, Sam
sldnpah en Sidney Pollack. Ver
geeft het Verenigd Nederlands
minstituut jeugdvoorstellingen
vertoont het Filmmuseum in
omwerking met het gemeente-
seum van Arnhem oude affiches
f» bijbehorende films.
-Als onderdeel van de feesten
Ji het zevenhonderd jarig be
an van Amsterdam vertoont het
nmuseum in de open lucht Mms
fllmdocumenten uit het Amster-
m van 50 a 60 jaar geleden,
caf het Filmmuseum-terras in
t Vondelpark kunt u ze bekijken,
projecties vinden plaats op za-
dag 13, zondag 14, dinsdag 16,
cderdag 18, zaterdag 20 en zon-
l 21 september.
-In het kader van de 'Dag van
Korte Film' die op 5 oktober zal
tden gehouden in het Congres-
»uw te Den Haag, werd een
Baiiowedstrijd uitgeschreven
jonge mensen tot 20 jaar. De
7 zocht en vond vijf scripts die
or vervilming in aanmerking
tonen, namelijk die van Frans de
an (18), Rudy Komaromi (17
ir), Annelore BouMLet (16 jaar),
rin Slingeand (12 jaar) en Pie-
r Marchal (17 jaar). Zij zijn
ais begonnen met de verfilming
a hun scenario's.
In verband met de Chili-maand
toont Cineclub deze week twee
bs over Chili. 'Geen tijd voor
Men' gaat over het lot van de
Ktieke gevangenen, 'Als het volk
Kwaakt' over de geschiedenis van
t land tot vlak voor de staats-
Kp nu twee jaar geleden. Ze
aaien elke avond om kwart voor
fit in theater The Movies te Am-
rclam.
filmhuis
Van 18 tot en met 24 septem-
f wordt er, in samenwerking met
Filmweek Arnhem, een film week
frganiseerd door het Filmhuis
Qhem. Donderdag 18 september
gewijd aan de Zwitserse film,
Üdag 8 en zaterdag 20 worden,
ïectievelijk onder het motto
istoiisch fascisme' en 'Het fascis-
s in de hedendaagse film', Duitse,
derlandse en Franse films ver
rold over het fascisme, zondag 21
De Duitse proletarische film' aan
1 beurt, maandag 22 de internati-
a'e proletarische film, dinsdag 23
fct in het teken van Afrika en
fcnsdag 24 van Chili. Elke avond
n 23 uur worden films vertoond
Italiaanse regisseurs, die bij
grote publiek nog te weinig
«end zijn. Kaarten zijn vanaf
*®ndag 15 september telefonisch
bestellen tussen twaalf en twee
1 tussen zeven en acht op num-
085-453129 en tijdens de film-
op nummer 085-426021.
Roosevelt, de tragische president,
die het ongeluk poogt te keren en
een taak op zich neemt waaronder
hij tenslotte bezwijkt. Tweemaal
zegt hij met grote overtuigings
kracht 'Ik haat de oorlog', toch
moet hij in 1941 de oorlog verkla
ren.
In de jaren dat Hollywood zijn
gouden tijdperk beleefde, spatte de
Amerikaanse droom als een zeepbel
uiteen.
Negers
Men zou op de film kunnen aan
merken, dat aan de positie van de
negers in de Verenigde Staten, de
armsten onder de armen, zij die
het eerst en het langst werden
getroffen, niet voldoende aandacht
is besteed. Maar dat is een logisch
gevolg van de opzet: in Hollywood
waren de negers alleen gewenst als
dansers muzikanten en krompra
tende bedienden. 'Brother can you
spare a dime', die zozeer gebonden
is aan de 'movies', zou te kramp
achtig zijn geworden als Philippe
Mora zich in bochten had gewron
gen om ze overal bij te betrekken.
Scene uit 'Rollerball'
Het korte verhaal van William Har
rison 'Rollerball Murders', waarop
Norman Jewison zijn film baseerde,
heeft overigens wel wat meer pre
tenties, het sluit aan op maat
schappij-tendenzen in heden en
verleden. Een vergelijking met het
'brood- en spelen' dogma van de
oude Romeinen dringt zich onmi-
dellijk op. In zijn toekomst wordt
geen honger meer geleden, er zijn
geen grenzen, geen revoluties en
geen oorlogen. Om de agressie af te
reageren heeft men 'Rollerball', een
bijzonder ruw en gevaarlijk spel
dat op rolschaatsen wordt gespeeld
met regels, die naar behoeven kun
nen worden veranderd en zelfs op
geheven.
Computer
De hoofdfiguur Jonathan E., een
rollerbalster weigert op te houden
als hem dat wordt bevolen, een
ongehoord feit. Hij kan niet ver
kroppen dat zijn vrouw hem is
ontnomen door machten die boven
hem zijn gesteld en koppig gaat hij
op weg om te weten te komen wie
nu eigenlijk de wet maakt in zijn
werel den hoe die reilt en zeilt.
Zonder resultaat: de alwetende com
puter in Genève weigert te antwoor
den, zelfs na een fil^se schop van een
gefrustreerde professor, die zojuist
heeft vernomen dat de hele dertien
de eeuw uit de geschiedenis is ge
schrapt.
Jonathan E., wiens dood is bevolen,
overleeft als enige het eindspel: in
de laatste wedstrijd slaat en schopt
hij al zijn tegenstanders kapot en
bewijst.
Wat eigenlijk? Dat zo'n harde Jon
gen zelfs met een electronische bijl
niet is dood te krijgen? Of dat zelfs
opperleiders in een door computers
geregeerde staat met mensen niet
alles kunnen doen wat ze willen?
Ja, maar om aan die almacht te
ontkomen moest hij zich toch wel
ontwikkelen tot een sterke man
Overigens speelt de Ku Klux Klan
er wel een (film) rol in.
De briljante montage, waarmee
Mora's werkstuk staat of valt, kan
niet genoeg geprezen worden. Pre
cies op het juiste moment worden
een paar stilstaande beelden ge
bracht van wanhoop en ellende, pre
cies op het juiste moment gaan die
beelden leven. De film siddert van
het ritme'en dat is waarachtig niet
alleen te danken aan de liedjes die
erin worden gezongen. "Remember
my forgotten man'. Ten cents a
dance', 'Nobody knows you when
you're down and out', 'Bei mir bist
du schön.wie zou zich overigens
een betere begeleiding wensen?
Philippe Mora heeft nog een ver
rassing voor ons in petto als de
slotbeelden al over het doek zijn
gegaan. Hij geef+ een epiloog, die
vooruitloopt in de tijd, een mini-
journaal waarin tweemaal Nixon in
het beeld komt en eenmaal, als
afsluiting, Ford. Hij bepaalt daar
mee op niet mis te verstane wijze
zijn eigen standpunt: Er is geen
ene timmerman die Humpy Dumpy
maken kan.
Amsterdam-The Movies 18 jr.
met enige fascistoïde trekjes.
Toekomst
En wat voor toekomstmaatschappij
is het eigenlijk? Hij maakt de in
druk een laat-kapitalistische te
zijn, beheerst door een soort multi
nationals, maar van tijd tot tijd
worden wij ook gevoerd met de
suggestie dat het wel eens een
communistische zou kunnen zijn.
Overal hangen flarden aan die
film, gedachten zijn niet uitge
werkt, de logica vindt geen door
gang kortom: hij mist elke' onder
bouw. Letterlijk en figuurlijk, want
we krijgen alleen de bevoorrechten
te zien. Hoe het gewone volk ervoor
staat, daar moeten we maar naar
raden.
De wegen zijn leeg, de gebouwen
hol. we zien alleen gezichten achter
gaas, wanneer de grote kampioen
schappen worden uitgevochten.
Nu ja, om dat vechten, daar gaat
het natuurlijk om Het wordt met
groot geweld gedaan, maar het is
niet sadistisch gefilmd. Dood is
dood, weinig bloed, geen geampu
teerde ledematen, geen verwrongen
lichamen Een der spelers die kli
nisch dood Is en desalniettemin
verder leeft in een glazen kist, ver
toont zelfs een heel vredig beeld;
hij ligt daar met een filmlach om
de lippen.
De moraal van het verhaal? Mis
schien wel dat we ten spoedigste
moeten ophoüden met voetballen
omdat het ten verderve voert. Ik
zou het anders ook niet weten.
James Gaan speelt overieens de
hoofdrol zeer overtuigend, maar
daarmee heb je nog geen overtui
gende film.
W. W. -B.
Arnsterdam-TuschinsJci 1; Amers-
joort-Grand; Nijmegen-Centrnm,
Leiden-Lido; Den Haag; Passage;
Rotterdam-Arena en Thalia; Hil-
versnm-City; Utrecht-Rembrandt,
18 jr.
Jean-Paul Belmondo staat ervoor
bekend dat hij alle gevaarlijke ak
kefietjes die bij zijn filmwerk ho
ren zelf opknapt: stuntmannen
verdienen bij hem geen droge bo
terham. In 'Fear over the City' (of
eigenlijk' Peur sur la Ville' want
het is een Franse film die hier in
een Engels gesproken versie wordt
uitgebracht) is er aan gevaren geen
gebrek.
Belmondo speelt in deze filmrol
zijn vijftigste, voor het eerst een
politieman en dan meteen een kei
harde. Inspecteur Le Tellier is oor
spronkelijk op zoek naar zijn aarts
vijand, een gevluchte bankrover,
maar wordt tegen zijn zin opgeza
deld met opsporen van een moor
denaar. Die hanteert een zeer
strenge moraal: vrouwen die het
met de goede zeden niet zo nauw
nemen worden door hem hoogst
persoonlijk om hals gebracht.
De inspecteur ziet tijdens zijn
speurtocht kans ongedeerd van een
Krieg der Mummiën. Documentaire
over Chili voor en na Allende van
het DDR-team Heynowski en
Scheumann. 14 sept. 20 uur De
Melkweg, Amsterdam: 18 sept. 23
uur De Beyerd, Breda.
Ich war ich bin ich werde sein.
Analyse van de arbeidersbeweging
in Chili van Heynowski en Scheu
mann. 13 sept. 20 uur De Melkweg
Amsterdam: 12 sept. 21 uur Don
Kiesjot, Sittard.
The Clowns. De nieuwe film van
Federico Fellini over de idolen van
zijn jeugd. De gehele week in The
Movies Amsterdam, 's avonds 22
uur.
Scènes uit een huwelijk. Ingmar
Bergman's laatste en minst
symbool-beladen film. De gehele
week in Tuschinski 3 Amsterdam
en Metropole Den Haag.
Effi Briest. Literatuur film naar het
boek van Theodor Fontane van
Duitsland's grootste filmer Reiner
Werner Fassbinder, 11 sept. Stich
ting Opleiding Leraren, Utrecht.
Dillinger is dood. 'n Dag uit 't leven
Van onze kunstredactie
Agatha Christie, de meest be
roemde auteur van detective
verhalen, van wie gezegd wordt
dat ze de beste ideeën voor haar
boeken krijgt als ze appels zit te
eten in haar enorme Victoriaan
se badkuip, houdt nu echt op
met schrijven.
Ze wordt maandag 85 jaar en het
lijkt onwaarschijnlijk dat ze nu nog
aan nieuwe misdaadverhalen gaat
beginnen. 'Ze heeft nog wel een
paar werken op stapel staan, maar
ze schrijft tegenwoordig bijna niet
meer', zegt haar uitgever Cork, zelf
82 en sinds vijftig jaar met haar
bevriend.
Maar tot troost van haar fans kan
meegedeeld worden, dat er tenmin
ste nog drie boeken van Dame Aga
tha, de ongekroonde koningin van
de misdaad, zullen verschijnen: de
laatste zaak van de kleine detective
Hercule Poirot en ook Miss Mar-
ple's laatste zaak. Het i .atste ver
haal van Poirot schreef ze al 35
jaar geleden, met de bedoeling dat
het na haar dood gepubliceerd zou
worden. Hierover ls ze van gedach
ten veranderd. Het komt nog dit
jaar uit onder de titel 'Curtain
Maar het laatste Miss Marpleboek
dak te vallen, mee te rijden boven
op een metrobrein die door lage
tunnels raast en zich door middel
van een helikopter te laten drop
pen in een huis, waar potentieële
slachtoffers worden gegijzeld. Re
gisseur Henry Vemeuil, een oude
rot in het vak, heeft zijn film voor
de verandering gesitueerd in mo
derne wijken van Parijs, met, to
renflats, monsterziekenhuizen en
treinen die glimmen van de verse
verf. Een schril contrast met al die
nieuwerwetserigheid vormt de oud
bakken intrige, doorspekt met
psychologie uit misdaadverhalen
anno 1920. De moordenaar, gecon
ditioneerd door strenge jeugd en
glazen oog, belt voor hij zijn slag
slaat de politie op. Was er niet iets
originelers te verzinnen geweest?
w. w. -b.
Amsterdam-City; Elndhoven-Chica-
go; Heerlen-Rivoli; Groningen-
Grand; Utrecht-Scala, 18 jr.
van een man die uit verveling een
moord begaat. De beste film van
Marco Ferreri. De gehele week in
Filmhuis 't Hoogt Utrecht.
The Godfather Part ii. Film over
de Maffia van Francis Ford Coppo
la. Uitstekend vervolg op Godfather
I. De gehele week in Nöggerath,
Amsterdam: Camera, Den Haag:
Grand, Rotterdam; Rembrandt 3.
Utrecht: Saskia, Arnhem en Chica
go, Tilburg.
Nada. Film van Claude Chabrol
over groep sympathieke nihilisten.
De gehele week in Studio G..
Amersfoort.
Death in Venice. Film over verval
en dood in Venetië van Luchlno
Visconti, gebaseerd op Thomas
Mann's novelle 'Der Tod in Vene-
dig.' De gehele week in Cine 'D',
Amsterdam.
Zwaarmoedige verhalen voor bij de
centrale verwarming. Aantal korte
sfeervolle films van verschillende
Nederlandse regisseurs die toch een
geheel vormen. De gehele week in
Holman, Coevorden.
blijft bestemd te verschijnen na
haar overlijden.
Ook komt er nog een autobiografie
van de best-verkochte fiction-
schrljfsiter, van wie in Engeland
alleen al anderhalf miljoen boeken
per jaar worden verkocht en die
bulten Engeland o.a. In Japan,
Rusland en Turkije even grif in de
landstalen verkocht worden
Weddenschap
Sinds haar eerste Poirot-verhaal, in
1920 naar aanleiding van een wed
denschap geschreven, heeft zij
naast haar lange reeks boeken tal
loze bloemlezingen en zeventien to
neelstukken geschreven. Eén daar
van 'De muizenval' is een legende
op zichzelf: het wordt zonder on
derbreking vanaf 1952 in Londen
gespeeld en beleeft op de verjaar
dag van Agatha Christie zijn
9.476ste voorstelling, en is daarmee
het langstlopende toneelstuk in de
geschiedenis.
Boeken van Dame Agathe zijn al
verfilmd sinds de jaren dertig. De
moord in de Oriënt-express heeft
meer geld opgebracht dan welke
Britse film ook, en draait nog
stéeds in vele landen. Tien kléine
nikkertjes is pas weer verfilmd.
Maar de meeste roem heeft Agathe
Chistle terecht vergaard met haar
misdaadromans die miljoenen men
sen o. op .'.ehele wereld met rooie
oortjes diep in de nacht hebben
zitten lezen, en waarschijnlijk nog
steeds zullen blijven lezen.
Zelf zei ze eens van haar ingenieu
ze plot-bedenkerij'Het wordt
moeilijk steeds maar nieuwe ma
nieren te verzinnen om mensen te
vermoorden. Ik probeer vuurwapens
te vermijden omdat die zoveel
technische kennis vergen. Vergif ls
gemakkelijker. En tenslotte kan Ik
altijd nog terugvallen op de doffe
slag op het hoofd; daar is geen
technische kennis voor nodig.'
Over haar prlvé-leven spreekt ze
altijd zeer ontwijkend en liefst he
lemaal niet. Haar tweede chtgenoot
Sir Max Maliowan was archeoloog,
en toen een journaliste haar eens
vroeg of haar huwelijk gelukkig
was geweest zei ze ongeveer: 'Ik
heb een uitstekende keus gedaan
met een archeoloog te trouwen:
hoe ouder ik word hoe meer be
langstelling hij voor me toont
Lieve dame
Het meest verbazingwekkende aan
het fenomeen Agatha Christie is
misschien wel dat de bedenkster
van zoveel ingenieuze moorden een
lieve ouderwetse dame is, die al
van de beginperiode van haar roem
altijd de persoonlijke publiciteit
heeft geschuwd en die zich dien
tengevolge nooit geroepen heeft ge
voeld zich in het openbaar in de
kringen van de Londense artistieke
'incrowd' te vertonen. Liever ging
zij met haar echtgenoot-archeoloog
in het voorjaar mee om in de
primitieve omstandigheden van ar
cheologische opgravingsplaatsen in
het Midden-Oosten hitte en ontbe
ringen te trotseren.
En 's winters tikte ze dan, moei
zaam met drie vingers de schrijf
machine bespelend, weer een nieu
we detective. Zelfs voor het teke
nen van contracten voor films of
toneelstukken was ze niet te bewe
gen naar Londen te komen. Dat
moest haar vriend en uitgever Cork
dan maar doen. Hij heeft er overi
gens ook wei een fortuin aan ver
diend. Dame Agatha zelf ook wel
Maar ook zij ls er eenvoudig onder
gebleven, en bescheiden. Want de
enige verklaring die ze zelf wil
geven voor haar enorme succes ls-
'Er ls geen ontkomen aan, het ls
eigenlijk louter geluk.'
