Na kaalslag van de jaren zestig nu herstel van historische kern
f
>UW/KWARTET ZATERDAG 6 SEPTEMBER 1975
BINNENLAND/KUNST 19
Dordrecht, Hollands oudste
stad, zwijgt in alle talen in
dit Monumenten jaar '75.
Nogal bevreemdend voor
een stad, die met achthon
derd monumenten verhou
dingsgewijs Amsterdam
overtreft en terecht trots is
op het gerestaureerde Hof,
waar de eerste vrije staten
vergadering werd gehou
den. Maar wie geen vreem
deling is in 'monumenten-
land', weet dat Dordrecht
door in het verleden ge
pleegde, overijlde kaalslag,
door onverantwoorde door
braken voor het verkeer en
door 'ernstige verwaarlo
zing van de historische bin
nenstad' (aldus Heem
schut) niet met een geres
taureerd hart kan pronken
als Middelburg of Zierikzee.
Niettemin is het haven
kwartier, met de rond de
oude havenbekkens ge
groeide bebouwing, uniek
in Europa. Ook weet wet
houder Cees de Groen van
openbare werken, ruimte
lijke ordening en volkshuis
vesting die deze'porte
feuille een jaar beheert
verzachtende woorden te
vinden: 'We kunnen geen
afgerond geheel als monu-
mentenstad presenteren;
bovendien hebben we alle
tijd en aandacht nodig voor
restauratie en stadsver
nieuwing? In onderstaand
artikel wordt Dordrecht be
licht als een stad, waar zich
het in de jaren zestig gang
bare vernietigende 'sane
ren' terwille van een 'mo
derne stad', schril aftekent,
maar waar tevens mis
schien duidelijker dan
elders de ommekeer in
het denken over onze oude
binnensteden kansen kan
krijgen.
DORDRECHT OP DE TWEESPRONG
door Huib Goudriaan
DORDRECHT Geen beter
plekje om uit te blazen van
vermoeiende gesprekken over
de problemen van een histori
sche binnenstad, dan de
Dordtse Groothoofdspoort met
een ontspannend uitzicht op
het samenvloeien van Oude
Maas, Noord en Merwede.
Naast de poort is trouwens een
restaurant met een zwierige
en uiterst hoffelijke ober, die
de schotel 'Jantje van Alles'
aanbeveelt met als tweede
keus het 'Dordtenaartje'.
Zo de liefde voor hun stad bij de
Dordtenaren niet geheel en al
door de maag gaat, de rol van dit
orgaan wordt niet verdoezeld. In
de morgenuren had wethouder
Cees de Groen ons hier al toever
trouwd, dat in de voor vijf mil
joen gulden gerestaureerde Groot
hoofdspoort een eethuis zal kom
men. En dat het te slopen, nu nog
op het Papendrechtse Hoofd-
staandé, bijzonder vermaarde café
Meierijsche Kar ook naar het
Groothoofd zal worden verplaatst.
Dit ter geruststelling van de
stamgasten en die Nederlanders,
die volslagen ten onrechte menen
dat Dordt een stijve stad is waar
je op een droogje moet zitten.
Een misverstand, dat kennelijk
stamt uit de'tijd van de Dordtse
synodes en onze 'strenge vaderen.'
Ontbreekt het de stad dus hier en
daar niét aan een goede horeca
ea op sommige punten evenmin
aan sfeer. Het historishce hart
toont verwaarlozing en lelijke ga
ten. De Dordtse schrijver Cees
Buddingh heeft het in een foto
boekje zelfs over een 'vreemd mo
zaïek van brokken enmootjes..
'Afbraakplan'
De gevolgen van het oude sane-
-j ringsplan, dat beoogde de binnen
stad open te leggen voor het ver
keer en volgens huidige maat
staven te weinig begrip toonde
voor de historisch gegroeide
woonwijken, zijn niet alleen
zichtbaar. Wie de Dordtenaren
van anno 1975 vertelt, dat het
stadsbestuur vroeger genomen be
slissingen wil terugdraaien, stuit
op een sceptisch schouderophalen
en moedeloosheid. 'Er heerst on
zekerheid over wat. er gaat gebeu
ren', zegt de als 'lastig' getypeerde
architect Theo van Halewijn (38),
(lid van de werkgroep binnen
stad) die zich in de jaren zestig al
verzette tegen uitvoering van het
saneringsplan. Hij oordeelt weinig
zachtzinnig: 'Dordrecht was de
eerste Nederlandse stad met een
sanerings- en reconstructieplan,
maar het werd een definitief af
braakplan.'
Dit plan dat in 1958 als basisplan
voor de sanering van de binnen
stad door de raad werd aanvaard,
was jarenlang omstreden en
wordt thans niet meer uitgevoerd,
i In 1969 als bestemmingsplan door
Ide raad vastgesteld, was het ge-
i richt op het herstellen van de
centrumfunctie van de binnen-
i; stad, door onder meer het schep-
i pen van invalswegen en afbraak
van de krotten. Opvallende ken-
merken van het plan waren de
aanleg van een Spuiboulevard ten
koste van de te dempen Spuiha-
ven, waardoor het verkeer de bin-
I nenstad zou kunnen binnendrin-
gen aanleg van drie nieuwe plei-
nen in het hart van de stad en
recostructie van het noordooste
lijk deel van de binnenstad. De
Bond Heemschut de vereiging
Oud-Dordrecht, de stichting Bin
nenstad Dordrecht en individuele
burgers vielen het plan in het
beginstadium al scherp aan. Hun
bezwaren: 'De stedebouwkundige
structuur van de binnenstad
wordt sterk aangetast en het wo
nen komt niet meer tot zijn
recht.'
Klaagzangen
Een woordvoerder van de Bond
Heemschut de heer J. A. de
Zwaan: 'Tussen 1952 en 1964 heb
ben wij voortdurend klaagzangen
gericht tot het gemeentebestuur.
We hebben gevochten tegen het
deels dempen van de Vest, waar
nu de Spuibouelvard ligt: een
prestigeproject dat we hebben
vergeleken met de Champs Ely-
sees in Partij- Maar ja. ze leefden
centrum toegewerkt. We streven
ernaar het havengebied, het hele
gebied rond Wijnstraat en Voor
straat en Bleijenhoek na rehabili
tatie too beschermd stadsgebied te
laten verklaren.'
Geen totaalplan
In tegenstelling tot vroeger, wil
het gemeentebestuur zich nu niet
vastleggen op een groot gedetail
leerd bestemmingsplan dat
door veranderde inzichten of mo
gelijkheden halverwege moet wor
den opgegeven. Dordrecht wil nu
vanuit het alvast aanpakken van
deelplannen, tot de verwezenlij
king van een samenvattend plan
komen. Toch is de afwezigheid
van een nieuw 'totaalplan' de be
langrijkste kritiek van de werk
groep binnenstad. De groep klaagt
tevens over gebrek aan inspraak
en onzekerheid over wat het
stadsbestuur voor ogen staat.
De wethouder: 'We hebben nog
geen nieuw bestemmingsplan,
maar vinden het niet bezwaarlijk
deelplannen al te realiseren met
behulp van artikel 19. We werken
zo snel mogelijk een structuur
schets uit voor de binnenstad,
juist omdat we weten dat er onze
kerheid is. Inspraak is er, bijvoor
beeld in Bleijenhoek, voor alle
bevolkingsgroepen steeds geweest.'
Te incidenteel
Stadsvernieuwing en restauratie
kunnen niet los van elkaar wor
den gezien. Ondanks het in de
gemeentelijke restauratie-nota
ontwikkelde imposante beleid, en
de twee jaar geleden opgerichte
N.V. Maatschappij voor Stadsher
stel, is er kritiek op de aanpak.
Mr. H. F. Aeyelts, voormalig se
cretaris van Oud-Dordrecht; 'Het
is allemaal te incidenteel. De
Groothoofdspoort is bijvoorbeeld
prachtig gerestaureerd, maar de
typen nieuwe woningen die nu
verrijzen in Bleijenhoek zijn te
opdringerig.'
Architect Theo van Halewijn van
de werkgroep Binnenstad zegt
kribbig; 'De Jugendstil-pastorie
van de gesloten Bonifaciuskerk
moet een kantoor worden, omdat
B. en W. het kerkbestuur tege
moet willen komen. En de her
bouw van de vijf, zogenaamd ge
restaureerde huizen, in de Hof
straat bij het Hof, noem ik je
reinste historische vervalsing: het
is gedeeltelijk nieuwbouw. Ze
hebben daar een rijtje 'monu
menten' als stukjes saté tegen het
Hof aangezet.'
Wethouder De Groen toch en
thousiast de gevels tonend
geeft min of meer toe, dat zoiets
gezien de kosten nu niet meer zou
gebeuren. Dordrecht heeft de ko
mende jaren de handen vol aan
het restaureren van écht histori
sche panden, waarmee honderden
miljoenen guldens zijn gemoeid.
De gemeente heeft panden aange
kocht voor restauratie, begint in
oktober met de negen miljoen
gulden kostende restauratie van
het stadhuis en beraadt zich op
mogelijkheden om particulieren
tot restauratie aan te zetten.
Stadsvoorlichter Hans Verkruissen
voorziet, dankzij de stoute restau
ratie- en nieuwbouwplannen. al
een groot gedrang om in Dortrecht
te komen wonen. 'Wie dat wil,
moet nu actief worden: als ieder
een het straks hier ziet zitten is
het te laat.'
De ontstuitbare Verkruissen wil
ons zelfs aan een woning helpen,
indien we geïnteresseerd zijn.
Dordrecht heeft, na de ver
keerde start van de jaren zes
tig, inderdaad nieuwe kansen.
In een ginder klimaat, waarin
het getij van het stedebouw
kundig denken lijkt te keren,
wordt zoals Guillaume van
der Graft dichtte weer be
seft: 'Een stad heeft een
schors van de tijd, komt in
jaarringen tot stand, een stad
rijpt'. Mocht volgens een wens
van staatssecretaris Schaefer
1980 het Europees stadsver
nieuwingsjaar worden, dan
kan Dordrecht de toon aange
ven in 1980.
in Dordt nog in de storm van de
vooruitgang. De inzichten die we
toen verdedigden zijn er nu wel
doorgedrongen, maar van een an
dere mentaliteit naar echte actie
is een hele stap.'
De vorig jaar uitgekomen nota
over stadsvernieuwing van de
Commissie voor de Ontwikkeling
van Beleidsanalyse (van het mi
nisterie van financiën) werd ge
heel gewijd aan Dordrecht, omdat
hier conclusies konden worden
getrokken, die ook gelden voor
andere steden. De nota komt on
der meer tot de slotsom dat:
De verwachtingen in het oude
saneringsplan, zoals de overloop
van kantoren vanuit Rotterdam
en de vergroting van de winkel
oppervlakte, te hooggestemd wa
ren en niet uitgingen van gede
gen onderzoek;
er nu delen van het plan ge
realiseerd zijn zonder enige sa
menhang met andere delen van
de stad, omdat het plan een 'to
taalplan' was met definitieve be
stemmingen, waarbij rigoureus de
sloophamer werd gehanteerd;
bij de vaststelling van het
plan een financiële sprong in het
duister werd gewaagd door te ho
pen op gunstige financiële regelin
gen van het rijk;
sinds 1960 he inwonersal van
de binnenstad met ongeveer zes
duizend personen is gedaald (der
gig procent). Dit is deels te ver
klaren uit de achteruitgang van
de woningvoorraad (er werden
ongeveer negenhonderd overigens
slechte woningen gesloopt);
door de aanleg van wegen en
pleinen en kaalslag de historische,
stedebouwkundige structuur in de
verdrukking kwam.
Wethouder Cees de Groen (PvdA)
zegt oog in oog met deze feiten:
'We proberen vroeger genomen
beslissingen terug te draaien, zo
als het niet verder doortrekken
van de Spuiboulevard. Aan het
einde van de al verwezenlijkte
achthonderd meter lange boule
Hoe kijkt de wethouder aan tegen
de kaalslag van vroeger?
'Het is onbillijk de aanleg van de
Spuiboulevard (die nu een ander
functie heeft dan was bedoeld) en
het ingrijpen in de binnenstad, te
veroordelen met de visie, die we
nu hierop hebben. De normen die
we veertien jaar geleden hanteer
den, waren nu eenmaal anders.
Onder invloed van een ander
maatschappelijk denken en een
andere opvatting over de stads
vernieuwing vinden we nu dat de
binnenstad juist niet mag worden
opengelegd voor het verkeer. We
vinden nu ook dat het maken van
iets dat lijkt op een nieuw win
kelcentrum in de binnenstad, de
historische kern doodt.'
De wethouder gaat bij het nieuwe
beleid uit van het bezwaren van
de historische binnenstad.. Daar
om is Dordt begonnen aan nieuw
bouw van zeshonderd woningen
in combinatie met herstel van
oude woningen in de' wijk
Bleyenhoek, die thans door grote
'saneringsgaten' in de indruk
maakt van een door bombarde
menten getroffen gebied.
Binnen vijf tot acht jaar moet
deze wijk weer een toonbaar ge
heel worden.
Boogjes
In dezelfde tijd moet je danig
verkrottende histirische Wijk-
Boogjes worden aangepakt. De
wethouder: 'Ik vrees dat als we
Boogjes nog vijf jaar zouden la
ten rusten van opknappen of res
taureren geen sprake meer zou
zijn. Daarom is al met enkele
pandjes een begin gemaakt. Het
middeleeuwse stratenpatroon zal
worden gehandhaafd. De Amster
damse architect Aldo van Eyck,
die zijn sporen heeft verdiend,
maakt een plan voor de Boogjes
en dat zo'n man iets iri onze stad
ziet, geeft mij wel vertrouwen. Zo
wordt van twee kanten naar het
Gezicht op een van de havenbekkens van Dordrecht, met op de achtergrond de gerestau
reerde toren van de gothische Grote Kerk. In West-Europa kenden Hamburg, Rotterdam
en Dordrecht deze langs havenbekkens gegroeide bebouwing. Nadat in Rotterdam het
bombardement van mei 1940 en in Hamburg slopers toesloegen, is alleen in Dordrecht deze
karakteristieke middeleeuwse stedebouw nog te vinden.
vard die nu optreedt ais uitlo
per van het verkeer uit oostelijke
richting naar het centrum van
Dordrecht gaat het verkeer
niet verder de stad in. Twee
maanden geleden heeft de raad
he voorstel van B. en W. aan
vaard, de voorgenomen parkeerga
rages in de binnenstad niet te
bouwen, maar parkeergelegenheid
aan de rand van de Spuiboulevard
te maken.'
Wethouder Cees de Groen op de Spuiboulevard, die door vele Dordtenaren als een aanslag op de
oude binnenstad werd gezien.
