Pinochet heeft
i/oor velen
Chili tot een
hel gemaakt
Franco zet klok terug
met wet tegen terreur
iferzet ondanks terreur
liet gebroken
Geruchten over aftreden verstomd
Junta-leider Pinochet: weinig om op te bogen.
IqUW/KWARTET ZATERDAG 6 SEPTEMBER 1975
oor Harm Lamberts
'olgende week donderdag is het twee jaar geleden
at vliegtuigen en tanks een eind maakten aan de
ïoeizame pogingen van Salvador Allende in Chili
e voorwaarden te scheppen voor een menselijker
jmenleving. Op 11 september 1973 vestigde gene-
sal Pinochet een militaire dictatuur die dit Zuid-
merikaanse land heeft veranderd in een concen-
ratiekamp.
in coniimiissle voor de rechten van
mens van de Verenigde Naties.
onlangs een bezoek aan Chili
1de brengen, mocht er niet in en
neraal Pinochet pochte tegen
irnalisten dat hij door die weige-
ig het internationale marxisme
i geduchte nederlaag had bezorgd.
Igens hem hadden de marxisten-
iinisten een grote show opgezet
i de indruk te wekken dat de
ilenen slachtoffer waren van een
ede en bloedige terreur. Het is
1 begrijpelijk dat Pinochet er zo
igzamerhand behoefte aan krijgt
is op een overwinning te kunnen
gen. Er is niet veel waarover hij
i kunnen opscheppen. Talloze
ilenen, die geen traan hebben
aten om de val van Allende, de
litaire coup zelfs -toejuichten,
n de afgelopen jaren tot de ont-
ddng gekomen, dat ze er niet op
oruit zijn gegaan. Ze wilden een
der bewind, want Allende tastte
a voorrechten aan, maar ze heb-
i niet de nachtmerrie gewild,
arvoor Pinochet en zijn schrik-
rind nu zorgen.
ergste aanklacht tegen het regi-
is nog niet eens dat de prijzen
t maar liefst 5000 procent zijn
egen en de lonen maar met de
ft daarvan, wat de nog in leven
ide Chileense vakbondsleiders
er dagen de regering van Pino-
n hebben verweten. Dat het
cod nu 131 keer zo duur is als
te jaar geleden, toen het ook
tiet goedkoop was, getuigt niet
au een overdreven zorgzaam be
leid. Maar al is het moeilijk je een
voorstelling te maken van wat die
economische chaos moet betekenen
voor die overgrote meerderheid van
Chilenen die jaren geleden al op
een bestaansminimum leefden,
schrijnender, mensonterender is de
tomeloze terreur waarmee de mili
taire dictators in Chili hun macht
hebben gevestigd en in stand pro
beren te houden.
Overlevenden
Een journalist van het Franse dag
blad Le Monde hoorde in Santiago
de mensen deze wrange grap ver
tellen: president Alessandri was
gewoon de Chilenen toe te spreken
met 'burgers'; president Frei gaf de
voorkeur aan 'kameraden' en presi
dent Allende begon zijn toespraken
met 'companeros'Pinochet zegt
eenvoudig: 'overlevenden'.
Bij tienduizenden zijn de Chilenen,
die er op een of andere manier van
werden verdacht sympathie te heb
ben gehad voor Allende, opgepakt
en in de gevangenissen en concen
tratiekampen gezet. Een onbekend,
maar groot aantal gevangenen, on
der wie ministers van Allende, heb
ben dat niet overleefd. Ze zijn dood
gemarteld, zonder vorm van proces
gefusilleerd, hebben zelfmoord ge
pleegd of kregen, zo werd beweerd,
plotseling een hartaanval.
Langzaam dringt tot de buitenwe
reld door wat voor ten hemel
schreiende praktijken de beulen
van Pinochet er op na houden. We
Chileense Nationale Kolenmaat-
schappij. is geen uitzondering als
ze vertelt dat op dezelfde dag. dat
zij in de gevangenis aankwam, haar
bij wijze van welkom werd verteld,
dat haar man enige uren eerder
was doodgeschoten. Samen met
haar man stierven de onderwijzers
Danilo Gonzalez, Vladimir Araneda
en de mijnwerker Bennabe Cabrera.
Angela Jerra, weduwe van generaal
Alberto Bachelet, werd op 10 janu
ari van dit jaar uit haar huis ge
haald en in een gevangenis gestopt
waar ze 's nachts de gesmoorde
kreten hoorde van mensen die net
als zij gemarteld werden op wat ze
de elektrische barbecue noemden,
een bedspiraal die onder stroom
werd gezet. Gesmoorde kreten om
dat de gemartelden doeken in de
mond gepropt kregen.
We hebben maar een paar namen
genoemd. Bij een van de getuige
nissen staat dat de bisschop van
Santiago. Fernando Aristia. en le
den van het internationale rode
Kruis de verklaring kunnen beves
tigen, omdat ze in de gevangenis
zijn geweest en de getekende wrak
ken hebben gezien en gesproken.
Wie de getuigenissen heeft gelezen,
zal er weinig behoefte aan hebben
anderen te vragen of het wel waar
is. Geen mens zal de details verzin
nen die erin staan. De werkelijk
heid is wreder en meer verbijste
rend dan welk verzonnen verhaal
ook. Pinochet en de zijnen hebben
voor talloze Chilenen hun land tot
een hel gemaakt.
Van uiterst rechts tot gematigde
christen-democraten haalden opge
lucht adem toen Allende dood was.-
Zijn socialistische experiment be
dreigde de bevoorrechten van de
middenklasse. Onder Allende's
voorganger Frel en al lang
daarvóór had een kleine groep Chi
lenen geprofiteerd van de buiten
landse belangstelling voor Chili's
bodemschatten. Weliswaar had Frei
geprobeerd althans iets te doen
voor de armste Chilenen door een
begin te maken met landbouwher
vormingen, maar het was maar een
schamel begin geweest en wezenlij
ke veranderingen in de volkomen
scheef gegroeide strukturen van
Chili kwamen er niet.
Buitenlandse invloed
Dat scheef groeien begon al in 1881
toen met Brits geld de salpetermij-
nen in Chili gingen draaien. De
winsten stroomden naar de geld
schieters en toen de synthetische
nitraten de salpeter gingen vervan
gen, waren de Chilenen nog even
arm als tevoren. Er werd bijna
niets van de vunst opnieuw geïn
vesteerd in Chileense bedrijven.
In het begin van deze eeuw begon
nen de Amerikanen de Chileense
koperlagen aan te boren. Twee
grote Amerikaanse bedrijven. Ken-
necott en Anaconda, verdienden
miljarden. Een Chileense bovenlaag
profiteerde mee, maar het Chileen
se volk als geheel werd er niet veel
wijzer van. De opbrengsten van de
Chileense bodem kwamen vooral
het rijke Amerika ten goede. De
buitenlanders gingen steeds meer
de Chileense economie beheersen.
In 1930 kreeg de Amerikaanse
maatschappij ITT, die bij het ten
val brengen van Allende onder een
hoedje speelde met de Amerikaanse
inlichtingendienst CIA, voor vijftig
jaar het monopolie voor de tele
foonverbindingen in Chili. De bui
tenlandse investeerders konden tot
de komst van Allende nagenoeg
hun gang gaan. Chili had zelf nau
welijks enige zeggenschap over pro-
duktóe, prijzen, lonen, marktvoor-
door Rudolf de Jong
In de afgelopen maand ontstond er een
nieuw woord in Spanje: 'Rumorologia', of
te wel 'geruchtkunde'. Tot op de humor
pagina's van de kranten drong de 'rumoro
logia' door. Op een plaatje ziet men tijdens
een voetbalwedstrijd de scheidsrechter pra
ten met de grensrechter. Het onderschrift
luidt: 'het gerucht gaat dat er binnenkort
een doelpunt wordt gemaakt'.
De geruchten waar het in poli
tiek Spanje van gonsde, gin
gen echter niet over voetbal,
maar over de 82-jarige
dictator, generaal Fran
co. Zou hij eindelijke zijn
WC ties overdragen aan prins
Juan Carlos, Franco's zelfge
kozen en officiële opvolger?
Vorig jaar, tijdens een ernsti
ge ziekte van Franco, was Ju
an Carlos reeds opgetreden
als waarnemend staatshoofd.
Vriend en vijand maakten
zich ad gereed voor een defi
nitieve verdwijning van
Franco. De - illegale - oppo
sitiepartijen en groepen be
tonnen zich min of meer
openlijk te manifesteren.
Franco herstelde echter en
niet alleen de teugels
*eer in handen, maar trok
-tie strak aan. Vanuit de ui
terst rechtse - puur fascisti-
Wie - hoek werd er druk op
f%nco uitgeoefend om de
tiiiiiistcr-president Arias Na-
yarro, die in rechtse ogen te
sKo' was geweest tijdens
Frjwco's ziekte, te ontslaan.
0f\ over diens positie gingen
de geruchten van vorige
tiaa ,d. Maar het meest toch
over «ranco zelf. Juan Carlos
zocht, geheel onverwachts en
^gebruikelijk. Franco op in
liens zomerverblijf in Gaticië.
'h de pers verschenen ar tike-
loo met een inventarisatie
van de taken van Franco en
de stille suggestie een deel
ervan aan Juan Carlos over
te dragen.
Veertien dagen geleden ver
stomde de rumorologia echter.
De ministerraad, onder voor
zitterschap van Franco bij
een, maakte bekend dat het
een nieuwe wet tegen het ter
rorisme had aanvaard. Vorige
week woensdag werden de be
palingen ervan bekend. Zij
zijn draconisch. Straffen wer
den drastisch verhoogd alle ga
ranties van de burgers tegen
politiewillekeur zijn praktisch
opgeheven. De politie heeft
min of meer blanco volmacht
gekregen om tegen verdachte
personen op te treden. Het
ergste is dat elk woord van
kritiek wordt verboden. Kran
ten kunnen een verschij
ningsverbod krijgen (drie
weekbladen overkwam dat
dan prompt ook). Journalis
ten kan de uitoefening van
hun beroep worden verboden,
op gronden die uiterst vaag
zijn en door de autoritedien
worden geïnterpreteerd.
Het verdedigen van verdach
ten zal een daad van moed
zijn. de advocaten die protes
teren tegen onjuistheden tij
dens de procesgang lopen een
goede kans voor een jaar uit
gesloten te worden wegens
'verstoring van het proces'.
Wie kritiek levert op uitge
sproken vonnissen is straf
baar, niet alleen degene die
de ideologie van verboden or
ganisaties - en alle Neder
landse politieke partijen zou
den daaronder vallen - verde
digt wordt met gevangenis
straf bedreigd, ook degmen
die alleen maar een uiteen
zetting van zo'n ideologie
geeft, d.w.z. er over schrijft.
Baskenland
De geruchten in Spanje zijn
weer voorbij, het land moet
zwijgen.
Men moet hierbij bedenken
dat de repressie in Spanje het
afgelopen jaar zeer fel is ge
weest en dat het regime altijd
al een uitgebreid arsenaal
van onderdrukkingsmiddelen
en onderdrukkingswetgeving
heeft bezeten.
Vooral het Baskenland, waar
de links-socialistische ETA
actief is en een gewapende
strijd voert, zucht onder een
regelrechte terreuT van de
'orde' handhavers. De orde
corpsen treden hier in feite
op eigen houtje op. de rege
ring dekt dit optreden volle
dig maar schijnt er weinig
vat op te hebben. Het aantal
doden door aanslagen over en
weer stijgt voortdurend. Voor
de regering moet het zeer
verontrustend zijn dat de
ETA steeds meer in staat is
effectief actie te voeren
buiten het Baskenland. De
aanslag in Madrid op de vori
ge minister-president (en
Franco's feitelijke opvolger)
Carrero Blanco was de eerste
grote en meest spectaculaire,
actie buiten het Baskenland.
Onlangs is één van de orga
nisators van deze aanslag ge
grepen en heeft bij de verho
ren doorgeslagen. Hierbij
bleek hoezeer de ETA op 'na
tionaal' en niet alleen op re
gionaal niveau kan optreden.
Galicistische nationalisten
hebben zich met de ETA ver
bonden.
Tegen twee ETA-leden is nu
een proces in Burgos gevoerd.
Het lijkt een herhaling van
een proces, eveneens tegen
ETA-leden en eveneens in
Burgos, vijf jaar geleden,
naar aanleiding waarvan het
regime alle registers uit de
burgeroorlog weer opentrok
tegen de 'roden'.
De twee doodvonnissen - te
gen Juan Antonio Gasmendia
Artola en Angel Otaegui
Echevarria - zijn overigens
niet op de nieuwe anti-Terro
rismewet gebaseerd maar op
de al bestaande wetgeving.
Deze is voldoende om Gas
mendia ter dood te veroorde
len. Hij is bij zijn arrestatie
door het hoofd geschoten en.
zoals de autoriteiten ook toe
geven, geestelijk niet normaal
meer. Otaegui is vooral ver
oordeeld op grond van de
verklaring (afgelegd tijdens
het verhoor, later herroepen)
van Garmendia. 'Nieuwe pro
cessen zijn in voorbereiding.
'Anti-Spaans'
De Spaanse pers heeft veel
aandacht aan de anti-terro-
risme wet geschonken (in de
krant A.B.C. stond de letter
lijke tekst afgedrukt). Ook 't
vonnis in Burgos kreeg veel
aandacht, de juridische be
woordingen van het vonnis
denken vaak dat het wel mee zal
vallen, dat de gruwelverhalen over
dreven worden door mensen die er
nu eenmaal belang bij hebben hun
tegenstanders zo zwart mogelijk te
maken. We hebben immers oók
stiekum gedacht dat het in Grie
kenland wel mee zou vallen, dat
Theodorakis en Melina Merkouri,
die in hun eigen land niet meer
konden zingen, wel zouden over
drijven. Maar de afgelopen weken
zijn de processen gevoerd tegen de
Griekse dictators en het bleek toen
niet mee te vallen. Doofstom ge
maakte en lamgeslagen mensen ge
tuigden tegen de kolonels en hun
trawanten, die zeiden dat ze recht
en orde hadden willen handhaven.
Op de manifestatie ter gelegenheid
van het jaar van de vrouw hebben
Chileense vrouwen in Mexico ge
probeerd de aandacht van de we
reld opnieuw te vestigen op wat er
in Chili is gebeurd en nog steeds
aan de gang is. Een Nederlander
die de emanclpade in Mexico heeft
meegemaakt, heeft de getuigenver
klaringen meegenomen van Chi
leense vrouwen die in Pinochets
lugubere martelvilla's zijn geweest,
het hebben overleefd en hun land
zijn uitgevlucht of uitgejaagd.
Getuigenissen
Het relaas van Luz de las Nieves,
een 23-jarige vrouw, die afschuwe
lijk gemarteld werd, terwijl haar
vader en broer moesten toekijken,
om daarna onder handen te worden
genomen, is niet erger dan dat van
Vila Loaiza Mancilla, die in het
bijzin van haar kinderen van 2. 4
en 5 jaar afgeranseld werd en niet
mocht schreeuwen omdat ze anders
zou worden doodgeschoten. Isabel
Nova Gonzalez, vrouw van de voor
malige directeur-generaal van de
BUITENLAND 17
werden letterlijk overgeno
men, over de verdediging
werd vrijwel niets gezegd.
Over binnenlandse protesten
werd gezwegen, enkele bui
tenlandse protesten werden
genoemd, maar als 'anti-
Spaanse manifestatie' afge
daan en werden niet in direct
verband gebracht met het
proces,
De nieuwe anti-terrorisme
wet treft niet in de eerste
plaats de ETA (daarvoor wa
ren geen nieuwe wetten no
dig) maar de gehele Spaanse
samenleving. Deze wordt op
nieuw in het keurslijf van de
dictatuur gewrongen.
Niet aleen de echte oppositie,
ook binnen het regime zelf,
zullen velen met afschuw
kennis genomen hebben van
de nieuwe wet. Binnen 'het
apparaat' van het regime,
ambtenarencorps, rechterlijke
macht en allerlei culturele en,
sociale en onderwijs instellin
gen die afhankelijk zijn van
de staat, ja zelfs in het leger.
groeit de afkeer van dergelij
ke praktijken. En dit appa
raat is, zoals in alle landen
enorm gegroeid in omvang en
betekenis.
De mogelijkheid is geopperd -
op zeer bescheiden schaal -
voor het optreden van zelf
standige groeperingen, bin
nen het kader van de begin
selen van de officiële en end-
ge partij, de Movdiniento. Van
deze mogelijkheid kan al
leen gebruik gemaakt worden
door personen en groepen
gtoot geworden binnen het
regime, die echter een verder
gaande liberalisering willen
dan waarover het regime nu
al jaren praat. De oud-minis
ter van voorlichting Fraga
Iriibarne heeft zo'n politieke
groepering gevormd met
steun van enkele andere oud-
ministers. Zij zullen weinig
gelukkig zijn met de verhar
ding. Temeer daar de anti-
terrorisme wet wederom alle
vormen van oppositie op een
hoop gooit en bijvoorbeeld
communisme en ETA aan el
kaar gelijkstelt.
In feite stelt de Spaanse
communistische partij zich
zeer anti-revolutionair op. Zij
wil niets weten van de ETA
en van aanslagen (bij de pro
testacties tegen de vonnissen
in Burgos spelen de commu
nisten niet of nauwelijks een
rol). De Spaanse commu
nistische partij spreekt niet
veel over structurele (sociale)
veranderingen, wel over poli
tieke. Zij hoopt ook op een
samengaan met politieke
krachten die met het- regime
verbonden waren of nog zijn,
maar die wel van de dictatuur
af willen. -
Een pijnlijk aspect van de
hele zaak is dat de regering
zich bij de presentatie van de
wet - en ook in de tekst van
de wet zelf - beroept op anti-
terroristische wetten in West-
Duitsland. Engeland. Frank
rijk en Italië. Bepaalde para
grafen van de wet (oa. die
welke de positie van de advo
caten bedreigen) lijken ook
sterk geïnspireerd op de on
democratische praktijken in
Duitsland ten aanzien van de
Baader-Meinhof groep. In de
Spaanse pers is dit aspect
dankbaar overgenomen. Ook
wijst men er op dat er in vele
landen moeilijkheden - en
gewelddadigheden - ontstaan
met nationale en andere
minderheidsgroeperingen
'AB.C.', en dat is een zeer
gematigde krant, zag in het
seperatisme zelfs de nieuwe
strategie waarvan Moskou
zich bedient om de laatste
verdediging van het Westen
te ondermijnen en de volledi
ge decadentie (na de dekolo
nisatie in de jaren '60 en '70)
van ons werelddeel te berei
ken.
Rudolf de Jong is weten
schappelijk medewerker aan
het Internationaal Instituut
voor Sociale Geschiedenis in
Amsterdam;
waarden, technologie, noem maar
op. De Chileense economie stond in
dienst van buitenlandse belangen
en van een kleine groep Chilenen
die nauw geliëerd was aan die be
langen. Het Chileense volk kon zich
vergapen aan hun luxe leven.
Wie iets van dat verleden weet,
begrijpt beter het geweldige en
thousiasme dat Allende bij de ge
wone Chilenen losmaakte. Allende
beloofde een eind te zullen maken
aan de uitbuiting door buitenlan
ders. Nadat hij via democratische
verkiezingen aan de macht was ge
komen. heeft hij allereerst de ko
permijnen genationaliseerd en er
bij de schadevergoeding van de
Amerikaanse eigenaars rekening
mee gehouden dat zij miljarden
aan het Chileense koper hadden
verdiend en dat van dat geld maar
een miniem deel opnieuw was geïn
vesteerd in Chili. Allende begon
ook het grootgrondbezit te verdelen
onder de landarbeiders. Hij begon
ook de inkomensverschillen klei
ner te maken. In 1968 verdiende 12
procent van de Chilenen 49 procent
van het nationale inkomen. Allende
wilde voor goed een eind maken
aan een situatie waarbij een land
als Chili, met rijke koperlagen, zijn
schuld aan het buitenland alleen
maar groter zag worden: van 1959
tot 1970 steeg die schuld van 569
tot 4000 miljoen dollar. Als Allende
dan ook in 1970 aan de macht
komt en bij latere verkiezingen
zijn positie verstevigt, gloort er
hoop bij de 60 procent Chilenen die
onder het bestaansminimum moe
ten leven.
Hoge prijs
Allende kreeg het zwaar. Na zijn
val is onomstotelijk komen vast te
staan, dat buitenlandse machten
tegen Allende hebben samengezwo
ren met die Chilenen die er
belang bij hadden dat er niets
struktureels in Chili veranderde.
Hun opzet is gelukt, maar de prijs
is zo hoog. dat met name die chris
ten-democraten, die op zijn vrien
delijkst gezegd. Allende en zijn
volksfront links lieten liggen, zich
nu bekocht voelen en Pinochet niet
meer zien als redder van het vader
land. Zij beginnen in te zien dat ze
zich vergist hebben. Ze wilden Al
lende niet, maar ook niet de fascis
tische terreur die Pinochet over
Chili heeft gebracht.
In april vorig jaar heeft de Chi
leense kardinaal Raul Silva Enri-
quez in een paaspreek het regime
van Pinochet openlijk aan de kaak
gesteld. Het was al zover gekomen
in Chili, zei hij. dat hij zelf met de
dood bedreigd was en alleen nog
maar met een lijfwacht de deur uit
kon gaan. 'Wij hebben gewaar
schuwd, dat geweld alleen maar
geweld uitlokt. We hebben ons volk
en onze gezagsdragers voorgehou
den, dat mensenrechten heilig zijn
en dat niemand ze mag negeren.
Deze waarheid hebben we op
alle mogelijke manieren voorgehou
den. Men heeft niet naar ons ge
luisterd. Daarom huilen wij van
daag met de smart van een vader,
die moet toezien hoe zijn gezin zich
te gronde richt, hoe zijn zonen
elkaar bestrijden en die moet toe
zien hoe velen gevangen worden
genomen en lijden'.
Er is wel verzet in Chili. De MIR.
de beweging van revolutionair
links, heeft kans gezien verzetsker-
nen te vormen die illegale pamflet
ten verspreiden, sabotagedaden ple
gen en de bevolking een sprankje
hoop geven, dat niet alles verloren
is. Het regime treedt meedogenloos
op. maar verliest steeds meer steun.
Het is nacht in Chili, maar er flon
keren een paar sterren.
Harm Lamberts is oud-redacteur
buitenland van Trouw, thans werk
zaam als docent aan de Stichting
Opleiding Leraren te Utrecht.
Salvador Allende een foto uit de korte, maar opwindende periode waarin
alles in Chili anders leek te gaan worden. De foto is ontleend aan het
fotoboek 'Allende', verschenen in de serie 'Grote historische documenten',
uitgegeven bij Sjaloom te Odijk, en geredigeerd door Piet Reckman. Bevat
een veelheid aan toegelichte foto's van zijn eerste politieke activiteiten tot
en met de jaren van zijn presidentschap. Kosten 16,50.
Hier vragen rechtse demonstranten in Madrid, na de be'grafenis van een neergeschoten politie-functionaris, om
hardere maatregelen tegen terreur. Zij kregen hun zin van Franco's regering, die een draconische anti-terrcurwet
afkondigde.
