Over de mens,
verdwaald in
zijn eigen
ontwikkeling
)p de grens
tussen
droom en realiteit
s
es Lalanne:
)U\V/KWARTET ZATERDAG 9 AUGUSTUS 1975
KUNST 11
Prangois-Xavier Lalannc: 'Kudde van 24 schapen' (wol en alumi-
niumj 1965.
De tien meesl gekochte boeken in juli 1975
1.
Warren Tute
D-Dey 29,50
(Van Holkema Warendorf)
2.
Jaap KramerfTheo Kampa
Nederland Watarkant 21
(De Boer)
3.
Rien Poortvliet
De voaeen hebben holen 24,50
(Van Holkema Warendorf)
4.
Griekenland an Roma, grondlegger* ven
onze beschaving 45,-
(National Geographic Society/De Haan)
5.
H. J. van Nijnatten-Doffegnies
Duumkae grond f 17,90
(Van Holkema Warendorf)
6.
Nan de Vries
Peppl en Kokkl, TV-album dl 11 4,95
(De Gooise Uitgeverij)
7.
Heieen A. M. Halverhout
Van apH en grill 4,95
(Van Dishoeck)
8.
Paul Denver
Cannon, het moordend toeval 3,95
(De Gooise Uitgeverij)
9.
Jaap ter Haar
Koning Arthur 12,50
(Fibula-Van Dishoeck)
10.
Tom Hartman/Robert Hunt
De Tweede Wereldoorlog In kleur 27,50
(De Haan)
Verkrijgbaar In alke boekhandel.
door J. van Doorne
Het is een bijzonder genot, een bundel goede
korte verhalen te lezen. Ik heb dat genot ge
smaakt bjj het lezen van 'Musea, vrouwen, meis
jes' van John Updike.
Updike werd in 1932 in Pennsyl-
vanië gebaren. Hij is telg van
een emigranten-geslacht, waar
van de eerste leden zich al in
1635 in Nieuw Amsterdam ves
tigden; ze droegen de naam Op
den Dyk. John Hoyer Updike
heeft bekendheid gekregen door
zijn gedichten, korte verhalen
en romans.
'Musea, vrouwen, meisjes' ver
scheen in Amerika in 1960;
thans zijn de verhalen ook in
het Nederlands te lezen. De bun
del valt in drie groepen uiteen.
De eerste groep is die van de
gewone, op zichzelf staande ver
halen; de derde en laatste groep
wordt gevormd door een aantal
vertellingen die een soort van
gezinsroman vormen; de tweede
groep bevat navrante, spotzieke
en bespiegelende stukjes.
Updike doet geen poging om op
episch-grootse wijze te schrij
ven; hij is ook niet lyrisch. Hij
schrijft geen verheven, wrange
aanklachten, Maar hij is aller
minst huiselijk. Zoek bij hem
geen Idylle of romantiek. Hij is
een scherp observator van de
Amerikaanse middenklasse. Hij
stelt die klasse nauwelijks in
staat van beschuldiging. Hij laat
slechts zien in welk slop die
klasse geraakt is. Het is aan de
lezer, uit dit beeld conclusies te
trekken.
ru;
Bevrijding
Het derde deel, dat vijf episoden
bschrijft uit het leven van een
gezin, de Maples, begint met een
sublieme vertelling: 'Een mars
door Boston'. Een getrouwde
vrouw, moeder van vier kinderen
heeft zich geworpen op het
vraagstuk van de bevrijding van
de negers. Zij weet haar scepti
sche man zover te krijgen dat
hij met haar aan een mars door
Bostn meedoet. M. L. King
voert de menigte aan. Het ver
haal is zó levendig geschreven,
dat je erbij aanwezig schijnt te
zijn. Maar dat Is toch niet zijn
grootste verdienste. Die bestaat
in het afstand nemen van de
overigens nergens, gehoonde
tocht.
Het kermisachtige karakter van
het samenstromen van de tocht
genoten, de overdrevenheid van
de gevoelens en de modieusheid
van het houden van zulk een
tocht komen haarscherp uit. De
auteur valt beslist niet de bewe
ging tot het verkrijgen van bur-
grrechten aan, maar hij laat er
een bepaalde kant van zien.
Voor Joan Maple, de echtgenote
en moeder, is het meedoen aan
zulke demonstraties net zo iets
als wat vroeger het naar-de-
psychiater-gaan voor haar was.
En wel een poging om te ontko
men aan de dodelijke leegheid
van haar leven. Ze had ook een
verwoed bridge-speelster kunnen
worden. Bijna alle mensen die
in de verhalen van Updlke voor
komen kiezen iets als alternatief
van religie.
Het huwelijk van de Maples is
tamelijk goed. of slecht. Het
gaat er maar om hoe je het
bekijkt. Niettegenstaande dat ze
elkaar nu en dan bedriegen en
het dan weer opbiechten en
niettegenstaande de ruzies die ze
hebben om vermeende of echte
buitenechtelijke contacten, blij
ven ze bij elkaar. Het is een
vreemde, grillige gehechtheid die
maakt dat ze een paar blijven
vormen. Hun beider promiscuï
teit is Vluchtig.
Updike tekent dit gezin als het
ware met een scherp gepunt
potlood: dunne, precieze lijnen
maar geen scherpe kerven. Er is
in deze verhalen niet verdoezeld
en niets tot in het extreme ge
dramatiseerd. Er is veel humor
en spot in. En de kinderfiguren
tekent hij met diepe vertedering.
De auteur doet ook niet mee aan
de mode van obsceen woordge
bruik. Een verademing.
Innerlijke zekerheid
In de eerste groep verhalen ko
men vele facetten van de Ame
rikaanse manier van leven aan
de orde. De hippies, de leegheid
van een maatschappij die leder-i
een geeft wat hij binnen bepaal
de grenzen hebben wil, behalve
dan geluk en innerlijke zeker
heid, de ellende om Vietnam, de
vreugde na de laatste wereldoor
log. de ontworteldheid van de
jeugd en de typische vanzelf
sprekendheid van het kerkelijke
leven, waaruit wezenlijke ge
loofsbeleving schijnt verdwenen
te zijn, zij alle komen voor in de
stories. Zuiver geestelijke en
werkelijke maatschappelijke
nood komen er niet in voor.
Geen armoede en geen hunke
ring naar God. Updike tekent
imnjers de middenklasse? Maar
John Updike
dat maakt het beeld ju^st zo
benauwend. Is Updike tijdens 't
schrijven door medelijden bewo
gen geweest. Ik denk het. In een
interview met hem dat echter in
de bundel Is opgenomen, zegt
hij, dat hij behoort tot die
vreemde, tussenliggende genera
tie te jong om in de oorlog te
vechten en te oud om te rebelle
ren.
Hij zegt dan verder, dat die ge
neratie geleerd had, Amerika te
zien als een machtig en goed
land. Het vocht immera tegen
Hitier? En nu zegt de jeugd ons
dat we een slecht, racistisch, Im
perialistisch, uitbuitend land
zijn, en ook eenvoudigweg een
onesthetisch land.
Even verder beweert hij over de
jeugd van zijn land dat ex een
schrikwekkend vragende, lege
uitdrukking op de gezichten van
de jongelui van nu staat. Ze
weten écht niet wat ze móeten
doen. En dan, over zijn eigen
generatie: 'Dit soort existentieel
gezoek werd ons bespaard, want
het overleven zélf was voor ons
nog in zekere zin interessant,
een spel dat de moeite van het
spelen waard was.'
'Boot gemist'
Ook constateert hij ergens dat
zijn generatie in veel opzichten
de boot gemist heeft. Uit de
verhalen blijkt echter duidelijk
dat geheel Amerika in sommige
opzichten de boot gemist heeft.
Het heeft met name de injectie
van het Marxisme gemist, een
injectie die in Europa het chris
tendom zózeer beroerd heeft dat
het centraal stellen van eigen
zaligheid langzamerhand veran
derde in bewogenheid met de
ganse wereld. Het Marxisme mo
ge in sommige landen geworden
zijn tot een vloek, maar voor
Europa is het sinds dc kerste
ning van dat werelddeel de
grootste zegen die ik in de his
torie kan aanwijzen, hoezeer ik
overigens het dialectisch materi
alisme als leer verwerp. Ik kan
de verhalen helaas niet stuk
voor stuk bespreken. Ik wijs op
een zeer boeiend en ontdekkend
reisverhaal: 'Ik ben stervende
Egypte, stervende', waarin ie
mand de mens plotseling ziet als
een mestkever, een heilige kever
die een mestbal voortrolt. De
middengroep van de vertellingen
bevat een aantal fantastische,
geïllustreerde verhalen. Ze spe
len In de wereld van de heel
kleine waterdieren en in die van
de voorbije wereld van de sau
riërs. De lijntekeningetjes geven
aan de verhalen een komische,
kwasi-wetenschappelijkheid. De
dieren houden feestjes en par
ties, die volkomen gelijk zijn
aan die van de mensen. De sau
riërs spreken daarbij een woord
je Frans. Het is duidelijk dat de
auteur met humor, maar vooral
ook hier toch wel met wrange
spot het society-leven van de
middenklasse (en doe van de ho
gere) aan de kaak stelt. Ik hoop
dat velen zich deze uitstekende
bundel zullen aanschaffen.
Een enkele opmerking. Aan het
boek is een "Verantwoording van
de illustraties' toegevoegd. Die
lijst speelt mee in' het grappige
spel van de kwasi-wetenschap
pelijkheid. Het is alleen maar
jammer, dat geen van de gege
ven pagina-cljfers klopt. Dc denk
dat Mie nummering klakkeloos uit
een andere uitgave is overgeno
men.
John Updike: 'Musea, vrouwen
en, meisjes'. Oorspronkelijke ti
tel 'Musea and women'. Verta
ling van Tineke en Jan Donkers
(niet vlekkeloos). Met een inter
view, afgenomen door Jan Don
kers. Bij Meulenhoff te Amster
dam. Paperback. Aantal pagina's
256. Prijs 24,50.
Sc«
'po* i
20,
8,
12.
Mavo
I over
módern
:hinesch P
or het,
gerekt
gebeuren een heleboel gekke dingen op
gebied van de beeldende kunsten, 'n
\e cru gezegd misschien, maar jarenlang
lief museum- en galeriebezoek heeft
ioen ervaren, dat veel eigentijdse uitin-
zb op de mensen overkomen,
op dat handjevol kenners, ingewijden
inimi, maar op het (geïnteresseerde
Iers kwam het niet) publiek. Nu is iedere
voor zichzelf een raadsel en de geschie-
heeft geleerd, dat met de tijden de
uen veranderen, maar ik heb het over
over wat er vandaag gebeurt en hoe de
ctie daarop is.
alleen de reactie van kunstgeleerden,
mmensen en critici, maar ook die van
(heel ruim genomen) man - in- de
lf voor wie het, volgens zeggen, alle-
gedaan wordt.
!eu'
En dan zie je, dat die zich meestal nogal
kwaad maakt, geschokt of geprovoceerd
voelt, wel eens even geamuseerd, maar zel
den echt geboeid wordt.
Zomaar een paar voorbeelden. Heel recent,
want vorige week pas geopend, dat project
'Zeevang' in een weiland vlak bij Edam.
Daar laat Jaap Hey (b.v.) dertig kunsthars-
zakken zien, gevuld met glucosestroop,
waarin schaapskoppen, ogen, geslachtsdelen
en tongen drijven en langzaam transforme
ren. De titel is 'Mens en dier zijn eikaars
vriend.' Jan Zeven plantte zeven oude toi
letpotten met toebehoren over zeven
boompjes, die daar welig doorheengroeien.
In de potten staan bordjes met eten dat
deels wegrot, deels door de vogels wordt
opgeten. Of de zouteloze grappen van men
sen als Engels en Van Elk, 'waaraan je in
deze kolommen toch aandacht moet beste
den. omdat ze in de grote musea (waar dat
publiek komt.gepresenteerd worden.
Net als die onnozele luchtschepen van Pa-
namarenko, die riooit zullen kunnen vliegen
of die zes uur durende film die Andy War
hol eens van een slapende man maakte.
Dat is dan alleen nog maar gaapverwek-
kend. Maar je hoeft niet bepaald een artis
tieke reactionair te zijn om op zijn minst
toch wel enigszins verbaasd te zijn over wat
je allemaal op een wereldomvatende mon
stermanifestatie als de Documenta voorge
schoteld krijgt. Ik noem maar iets, dat
project van de Amerikaanse kunstenaar Vi-
to Acconci die (op foto's) laat zien hoe hij
zijn geslachtsdeel in poppekleertjes hult
met als toelichting: 'dan spreek ik tot hem
ik wil een onafhankelijk wezen, een andere
perspon van hem maken.'
En dat is dan altijd nog minder kwalijk dan
b.v. de misselijkmakende 'Aktionen' van de
Duitser Hermann Nitsch, zoals zijn z.g. 'Ab-
reaktionsspiel'een levensgrote (kleuren)-
fotoserie die laat zien hoe de kunstenaar
en zijn kameraden een geslacht, maar daar
na toch gekruisigd schaap uit elkaar scheu
ren
Vervelend, gestoord of sadistisch, maar zel
den boeiend, niet 'vakkundig' gemaakt en
nooit 'mooi.'
Daarom is het een bijzondere ervaring eens
met werk geconfronteerd te worden dat op
zijn minst ook buitenissig is, maar daarbij
van een enorme inventiviteit, humor en
geest getuigt. En fantastisch gemaakt is.
Dat van het Franse echtpaar Frangois-Xa-
vier en Claude Lalanna.
gelost,
ïkteur d
58, D,
—3 781
p/a Pri
:ept.
Claude Lalanne: 'Appelmond' (gegalvaniseerd koper) 1968.
i
gjem
loofde
:klaan
o 173 oor G. Kruis
[eubeldieren en toverbeesten', heet de tentoonstelling, die tot 15 september
het Museum Boymans-Van Beuningen te Rotterdam gehouden wordt. Een
-hn°i m(jere wereld, vol dartele fantasie, waarin het goed toeven is. Een cliché-
idrukking, die ditmaal een échte belevenis dekt. Want je merkt het aan de
ïnsen in het museum: ze lopen niet eerbiedig naar kunstvoorwerpen te kij-
»n, maar ze belèven er iets.
ADVERTENTIE
Droomwereld
Ze gebruikt voor haar werken het
ga lvano-plastische procédé, een
manier, waarop je afgietsels kunt'
maken van b.v. was of gipsmodel
len. maar ook van de teerste na
tuurlijke objecten.
Je vraagt je af, wat daar nu aan
kan boeien. Maar je ontkomt er
niet aan. Kortom je krijgt gewoon
het idee dat alles wat Claude La
lanne aanraakt.' bewerkt, mooi
wordt, spanning krijgt, bezig houdt.
Haar wonderlijke, schepseltjes, half
Claude Lalanne: 'Krokodilstoel' (koper, brons, leer) 1972.
verliefden) haar stokbrood op kin
dervoetjes en haar kool op vogelpo-
ten: te bizar om over te spreken of
over te schrijven, maar verrukkelijk
om naar te kijken.
En dat raad ik iedereen aan. Want
zonder overdrijving, dit is een van
de meest unieke tentoonstellingen
van de laatste jaren. Omdat het
getoonde allemaal zo volkomen
persoonlijk, zo nergens bij in te
delen, zo waarachtig en origineel is.
Maandag tot en met zaterdag van
10 tot 17 uur, zondag van 11 tot 17
uur en bovendien woensdag van 20
tot 22 uur. Toegang gratis.
Hoewel je veel van het
xposeerde, vooral de grote dieren
Francois-Xavier, niet bepaald
eet een plaats zal toebedelen in
huiskamer dat zou de kunste-
Tar het liefste zien is het toch
delijk geen 'museum-kunst.' De
posten staan dan ook niet direct
ist Je, als je de objecten aan-
kt. Bij de levensgrote liggende
EN Hl, ^ïen van wol met koppen van
724 gepatineerd aluminium, staat
een bordje 'Als u op de kame-
wilt zitten, schoenen uit graag.'
ir dat hoeft niet eens altijd,
nt er zit ook nog eens een ver
gen, zeer gemakkelijke bank in-
louwd, die zo uitgetrokken kan
rden en daar hebben voornoem-
nHfl suppoosten het nu zeer druk
t. 't Klinkt wellicht allemaal wat
scherig, ik besef het terwijl ik
t neerschrijf, maar die gedachte
rat, als je daar die dieren ziet.
ai moment bij je op.
imng
schei l
l
EF>
nmerkend
zal wel aan die prachtige kop-
i liggen: strak, gestyleerd, maar
ir uitdrukking en houding hele-
al kenmerkend, vanzelfsprekend,
als die groep schapen, 24 zijn het
met echte vachten, ook weer
koppen en poten (op wieltjes)
dat ge patineerde aluminium,
staan er, zoals schapen dat ple-
te doen, schots en scheef door
taar en zodoende merk je bij
eerste blik helemaal niet dat er
lenlijk maar 8 'complete' schapen
ssen staan. De rest waarvan je
in of meer veronderstelt dat die
aan 't grazen is bestaat uit een
soort met schapenvacht overtrok
ken bankjes op schapenpootjes.
Maar het geheel, je zou zelfs kun
nen spreken van de 'compositie',
doet wonderlijk compleet aan.
Veel andere dieren zijn van glad
materiaal, van messing, koper,
plaatijzer, staal, porcelein, polyester
of cement. Monumentaal, groot
meestal, herinneringen opwekkend
aan Egyptische en soms ook Assyri-
sche plastieken.
Soms zijn dat 'gewone' beelden dat
wil zeggen alléén-maar-beelden, zo
als de enorme vlieg (meer dan 1.20
meter lang) van plaatijzer, messing
en plexiglas vleugels, een eend van
porcelein of een (gesmede) cen
taur. Maar 't liefst maakt hij plas
tieken die daarnaast ook nog iets
van een functie hebben, zonder dat
dit overigens direct opvalt.
Groene polyester kikkers b;v. die
opengeklapt kunnen worden en dan
in een grappig, speels en komforta
bel tuinambeubelement getransfor
meerd kunnen worden. Kikkers in
het gras tuinameublement: dat
is het soort logische (zover je daar
bij Frangois-Xavier over kunt spre
ken) samenhang van de meeste
van deze combinaties. Net als de
'Brandkastgorilla', van beton en
staal, 'n enorm dreigend beest (be
scherming) of het nijlpaard (wa
ter) dat je kunt openklappen en als
bad, met wastafel, kunt gebruiken.
Echt gebruiken, want ook de sani
taire voorzieningen van zo'n object
voldoen aan de daaraan gestelde
eisen.
Dit alles Oen er is nog veel meer)
zal voor mensen, die deze tentoon
stelling nog niet. gezien hebben,
waarschijnlijk allemaal een beetje
opgeschroefd klinken. Zo kwam het
ten miste ook op mij over bij het
lezen van de folder. Maar zodra
loop je in 't museum of je bent al
onder de bekoring van die vreemde,
maar nooit nachtmerrieachtige
droomwereld. Weer zo'n niet al te
vaak meer gebruikt woord, beko
ring, maar daar ontkom je niet aan
bij dit met recht 'fantastische'
echtpaar. Want Claude, Francois-
Xavier's vrouw, vult. in 't klein
meestal, de grote droom aan.
frangois-Xavier Lalanne: 'Brandkastgorilla' (cement en staal)
1970.
En wat ze daarmee doet, grenst
ronduit aan het ongelooflijke. Ze
maaJct niet alleen (wel véél) siera
den. in goud, brons, koper. *n arm
band van bladeren, een blauwe re
gen-centuur. een druivenketting of
een margrietenketting, maar er zijn
ook twaalf vingertopjes, afgietsels
van vintertopjes, hier en daar ver
sierd met een blaadje, een bloem
pje of een vlindertje, 'n Vreemde
woordspeling, maar toch niet be
paald een onderwerp dat voor de
hand ligt.
