Harderwijks Vispoort: voor
kunstenaars onweerstaanbaar
Friso Noard: het overschot
van een 'emigranten'-stroom
Kunt met wat dubbeltjes een uur zoet zijn?
Zes jonge Noren voor
Trondheimse krant op
bezoek in Amsterdam
Duizend maal geschilderd, duizend maal anders
Expositie in
Veluws Museum
door Jac. Lelsz
HARDERWIJK De oude vissersstadjes rondom de vroegere Zuiderzee slapen niet. Ze zijn
klaarwakker, vooral in de tijd van het vakantiespektakel. Op de boulevard in Harderwijk lopen
de toeristen op eikaars hoofden. De gasten hebben een zakje patat op de vuist, een sappig warm
worstje en soms een eigenlijk onbetaalbare paling. Zij flaneren (ach, wat zou het een verruk
kelijke plek zijn, als het er niet zo immens drukwas) tussen de kust en de resten van de stads
muur. Honderden schieten een plaatje van de altijd fotogenieke Vispoort.
Die Vispoort is niet alleen on
weerstaanbaar voor fotografen.
Zij is dat ook altijd geweest voor
kunstenaars, zowel de professio
nele als de amateuristische. Dui
zend maal is de poort geschilderd,
getekend. geaquarelleerd en
geëtst, en duizend maal weer
dnders. Een selectie daaruit wordt
tot en met 30 augustus tentoonge
steld in het Veluws Museum van
Oudheden, Donkerstraat 4 te Har
derwijk.
Pas geleden is de Vispoort geres
taureerd. Ze ziet er nu niet meer
zo vervallen-romantisch uit. iets
wat de bezoekers altijd zo bekoor
de. zoals dat ook het geval is
wanneer men in Spanje ergens op
een bouwval een bloemtje ziet
bloeien. De poort waaraan in de
loop der eeuwen nogal wat is ge
prutst. werd gereconstrueerd en
maakt nu meer de strakke, solide
en defensieve indruk, die ze in
het verleden gehad moet hebben.
Wel is het vuurtorentje, dat er in
1851 werd opgezet, gehandhaafd.
Harderwijk heeft vijf poorten ge
had. Daarvan is alleen de Vispoort
nog over. Twee poorten lagen aan
de zeekant. Harderwijk was eens
een belangrijke Hanzestad aan Ne
derlands binnenzee. In de zestien
de eeuw en daarna maakten een
stadsbrand, epidemieën en oorlo
gen er een eind aan. De visserij is
een ander facet van het vroegere
Harderwijk, evenals het werfdepöt
voor kolonialen dat er geweest is.
De plaats bezat toen zelfs borde
len. Men associëerde Harderwijk
in die dagen wel eens met de goot
van Europa. Zand erover.
Sfeervol
De Vispoort is de jaren door erg
gewild geweest voor allen, die de
kunst met een grotere of kleinere
k bedreven. Veel kunstenaars uit
Harderwijk en omgeving hebben
er zich op geworpen. Maar zij niet
alleen, uit alle delen van Neder
land kwamen de kunstenaars er
voor naar de Veluwe. Sommigen
maakten er een natuurgetrouwe
afbeelding van. anderen voegden
er aan toe of lieten weg. nog weer
anderen gaven hun fantasie de
vrije teugel of leverden een zeer
persoonlijke interpretatie. Sfeer
vol was het resultaat bijna altijd.
want het onderwerp was gewoon
sfeervol.
Onder de kunstenaars waren ui
teraard ook wel koekebakkers,
maar toch ook heel wat bekende
figuren, die men in de schilders-
lexicons tegenkomt. Bijvoorbeeld
A. v.d. Boon. Suze Bisschop-Ro-
bertson, W. O. J. Nieuwenkamp, L.
W. R. Wenckebach en die oude
rot Jos Lussenburg, die behalve de
Zuiderzee zelf en vele vissers bij
na alle stadjes rond deze plas
heeft geschilderd. In een romanti-
sch-impressionistische stijl, hevig
en gepassioneerd, rechtschapen en
karakteristiek.
Actief in deze omgeving is ook A.
v.d. Boon geweest. Van hem zijn
er zelfs vier weken. Heel fijn
vinden we dat. waarin hij het
silhouet van het stadje-met-Vls-
poort, gezien van de zeekant, op
speelse en lichtvoetige wijze op
het doek heeft gezet.
Een duidelijk voorbeeld van het
feit dat Vispoort en romantiek
nauw verweven zijn, is de litho
van W. J. van Dam (1895-1964),
aanvankelijk fabrieksarbeider
maar sinds zlin 25ste kunstenaar
en naderhand 'de schilder van
Amersfoort' genoemd. Van hem is
eeh werkje aanwezig, dat ons ei
genlijk helemaal in het klimaat
/an Anton Pieck brengt. Een der
oudste schilder! len is van C.
Spinger, epn man die vermoede
lijk werkte in de trant van de
bekende Cornells Springer maar
niet zover durfde te gaan de sig
natuur te vervalsen en daarom
een pseudoniem koos dat vrijwel
aan diens naam gelijk was. Opge
hangen werden ook enige stukken
van Belgische militairen, die in de
jaren 1914-1918 in Harderwijk
waren geïnterneerd. Het materiaal
werd afgestaan door enkele musea,
particulieren, bedrijven en het
Koninklijk Huisarchief.
De tentoonstelling zou een nog
grotere charme hebben gekregen
wanneer er een keuze aan had
kunnen worden toegevoegd uit
wat stellig duizenden zondags
schilders van de Vispoort hebben
gemaakt. Ze zijn weggegleden in
de anonimiteit. Het is wel zeker
dat er zich veel naïeve schilder
kunst tussen bevindt, en die is
'in', zoals bekend. Organisatorisch
zal het wel te moeilijk zijn deze
categorie er bij te betrekken. De
expositie geeft ook een selectie
uit de vele ansichtkaarten, die
aan de Vispoort zijn gewijd, in
zwart-wit en in kleur. En voorts
pnkele detailfoto's van oude topo
grafische kaarten. De gebruikers
ervan, krijgsheren, reizigers, ge
leerden en handelaren, rekenden
op een betrouwbare weergave.
Toch ziet men dat zelfs op deze
kaarten de Vispoort niet altijd op
dezelfde wijze werd weergegeven.
Hardenvijks Vispoort na res
tauratie, links. W. J. van
Dam: litho van de Vispoort
te Harderwijk, rechts.
TROUW/KWARTET MAANDAG 28 JULI 1975
cin
Lar<
m tien
nlijl
- een
tien
fik
en
erwi
zijr
en
vai
Het op-en-top Friese vignet, dat Friso Noard gebruikt op d
'Utnoeging' voor gezellige avonden. Uiteraard wordt voor de tekshe
de Friese taal aangehouden: us eigen toanielploech, toanielstii n
skoft en verder uitdrukkingen als 'under it spyljen net smoke' eiJde
'fytse-stalling oan'e seal'. ^oo
door Haro Hielkema
AMSTERDAM De voortwoekerende welvaart heeft de saamhorigheid van
naar Holland geëmigreerde Friezen in de laatste jaren behoorlijk aangetast.
Weliswaar werd twee jaar geleden in Bussum nog een groot feest gehouden
door 'buiten-Friezen' ter gelegenheid van het gouden jubileum van 'It Frysk
Boun om utens', de overkoepelende bond van Friese verenigingen in den
vreemde. In Amsterdam blijkt de belanstelling voor een Friese 'krite' niet zo
groot meer-
Amsterdam, die grote stad, was ln de twin
tiger en dertiger jaren een grote trekpleister
voor Friezen en Friezinnen die het ln hei-
telén niet meer zo zagen zitten. Hele volks
stammen verplaatsten zich per schip van
Lemmer naar 'utens' om daar werkgelegen
heid te zoeken. Ai snel vormden zich in de
hoofdstad diverse Friese verenigingen. Er
werden 'Friese avonden' belegd, waarop de
taal van helt en mem gesproken werd.
Anno 1975 kan Sietse Wielenga zich niet
meer voor de geest halen of er nog meer
'kriten' in Amsterdam zijn dan zijn 'Friso
Noard'. een vereniging in Amsterdam-noord.
'Vroeger was er een christelijke vereniging
in west en in het centrum'was er ook iets
dergelijks. Maar ik geloof dat die niet meer
bestaan'.
Een 'praetsje'
Friso Noard leeft nog steeds. Op 4 januari
1938 werd de eerste bijeenkomst gehouden
en nog steeds vinden er drie keer per jaar
'Friese avonden' plaats. Wielenga. secretaris
van Friso Noard: 'In de jaren dertig trof
een oude stanfries. K. Glas. op de pont van
noord naar het centrum een andere Fries.
Ze maakten een 'praetsje' op de boot en
kwamen op het idee om een vereniging voor
Friezen op te richten. Ze polsten wat colle
ga's. en kennisen. Al vrij snel begon het
geweldig te lopen: door de saamhorigheid
van Friezen bulten Friesland'.
Volgens Wielenga, die zelf zo'n twintig Jaar
geleden de grote oversteek maakte, hebben
'de mensen elkaar niet meer zo nodig':
'Vroeger, in de tijd van de armoede, zocht
je elkaar op. Dan kon je samen Fries
praten. Zoiets verlichtte de moeilijke situa
tie. Ook Friso Noard is om die reden ont
staan. als een gezelligheidsvereniging. We
voeren prachtige toneelstukken op. Natuur
lijk. in het Fries. We houden een leuke
tombola en na afloop gaan we gezellig
dansen. Echt dansen, zoals dat in Friesland
ook gebeurde'.
Zich hierna onmiddellijk verontschuldi
gend: 'Ach ja, dat dansen liep wel
eens uit tot na twaalven op' zaterdag. In
west niet, dat was een christelijke vereni
ging. Maar ik kom zelf uit Tzum bij Frane-
ker en daar waren we niet zo streng. Daar
zaten we als gereformeerden en hervormden
op dezelfde school. We waren te nuchter om
heet te worden over dansen na twaalf uur.
Een Friese avond: dansen onder de
eigen .vlag.
In Friesland speelt dat niet zo'.
Voor de 'gezellige avonden' brengt Wielenga
de circulaires zelf rond: 'Dat is ook om het
kont-akt een beetje te onderhouden. Ik moet
zeggen dat de opkomst niet slecht is, al
hadden we eigenlijk veel meer mensen kun
nen hebben. De programma's die we bren
gen. zijn erg leuk. Ik herinner me zo'n jaar
of tien geleden dat in Krasnapolsky voor
afgeladen zalen Rients Gratama of Tetman
de Vries kwamen optreden. Zelf hadden we
in noord eens een voortreffelijke groep uit
Terhorne. Zulke avonden werden geweldig
gewaardeerd'
De infiltratie van Hollanders en Westduit
sers in Friesland door middel van tweede
huisjes maakt dat Friesland Friesland niet
meer is. Maar ook de Hollandse Friezen gaat
het niet meer naar den vleeze. Friso Noard
is er inmiddels al toe over gegaan één van
de drie winteravonden tot een Hollandse
avond te laten verworden. Inmiddels is ook
toenadering gezocht tot de Drente vereni
ging in Amsterdam om mogelijk samen
avonden te organiseren of sa-men een mede
delingenblad uit te geven. En hoe zit het
met de Groningers? Wielenga: 'Ik heb wel
eens het Idee dat een dergelijk contact niet
zo gauw tot stand zal komen. Het heeft
nooit zo willen vlotten tussen Groningers
en Friezen'.
'Dat is ik sa'
Wielenga hoort nog vaak de voor hem
bekende woorden 'Dat is ik sa!' 'Daaruit
blijkt dat er nog verschrikkelijk veel Frie
zen in Amsterdam 'zitten. Vooral bij- de
politie, dè spoorwegen, de PTT (Wielenga is
zelf werkzaam op het postkantoor aan de
Oostèrdokskade, red.) en gemeentebedrijven
zoals het GVB. Je hoort ook vaak van
collega's: Mijn moeder was een Friezin: die
kwam hierheen als jongemeid om bij de
'mevrouwen' te dienen. Daaruit blijkt dat er
nog voldoende bestaansrecht is voor een
vereniging als 'Friso Noard'.
De leden van deze emigrantenbeweging zijn
volgens Wielenga geen fanatieke nationalisten
nalisten: 'Het is geen koloniaal kliekje.
Maar het is nu eenmaal leuk om je eigen
taal weer eens te horen, te praten in het
Fries. Want vergeet het niet: Fries ls 'eigen
taal', een Fries heeft zijn eigen humor.
Stijve Friezen? Fabeltjes! Hier ln Holland
heb je ook een hoop sjagrijnen'.
Wie het niet met Wielenga eens is of
misschien juist wel, kan hem bellen of
schijven: JispervelÖstraat 423, tel. 020-270103.
Foto: FRANS KUYPERS
BINNENLAND
AMSTERDAM Zes jonge Noren uit Trondheim proberen de
redactie van de plaatselijke krant 'Adresseavisen' door de kom
kommertijd te loodsen. In opdracht van de hoofdredactie van het
blad toeren zij met een Inter-Rail-ticket door Europa en sturen
hun avonturen naar de redactie in Trondheim op.
Belangrijkste attribuut van het zes
tal is een witte bal met het vignet
van 'Adresseavisen'. In Noorwegen
zelf waren diverse bekende figuren
bereid om het ronde voorwerp even
in de hand te houden. Prompt ver
scheen een foto van de persoon
mét de krantebal in het Noorse
blad. Nu trekken de zes door Euro
pa om ook internationale 'groothe
den' te verleiden voor het fototoe
stel te poseren. Journalist Anders
Bagöien leende voor dit doel zijn
drie mooie dochters Berit Gislaug,
Liv Astrdd en Gunhild Irene uit en
stuurde ze op pad met drie onge
veer twintigjarige Tronheimers Vi-
dat Asbö, Torkei Nötvedt en Trend
Hallstein Moe.
Gewapend met een hoofdredactio
nele brief stapten ze enkele dagen
geleden het kantoor van Trouw
binnen met het verzoek om infor
matie. 'Bekende namen'. Trond
Hallstein Moe, de oudste van de zes
en woordvoerder: 'We weten eigen
lijk niet zoveel van Amsterdam en
bekende Nederlanders. We hebben
nauwelijks tijd gehad om ons op
deze trip van vier weken door Eu
ropa voor te bereiden. Bovendien is
het voor ons ook een vakantie en
vatten we de gesprekjes voor 'A-
dresseavisen' niet zo erg serieus op.
Het is min of meer een wat uitge
breid verslag over onze manier van
vakantie houden'.
Natuurlijk zijn de namen van de
Nederlandse schaatsers bij de zes
Noren volledig bekend en hebben
ze ook van de voetbalclub Ajax
gehoord. Veel verder komen ze niet.
Het gesprek tijdens de rondwande
ling door Amsterdam wordt dan
ook voor een belangrijk deel 'één-
richtingverkeer'. De Noren vragen
honderduit. Ze tonen hun bewon
dering voor de architectuur in de
hoofdstad en staan verbaasd over
de inlichting dat de fundamenten
onder de huizen vaak van zeer
slechte kwaliteit zijn.
'Zijn er in Amsterdam nog meer
opvallende problemen?' vraagt
Trond .Hallstein. Het vaak versprei
de gerucht dat de Nederlandse
hoofdstad grote aantrekkingskracht
heeft voor jeugdige toeristen uit
alle delen van de wereld en dat een
dergelijk bezoek voor diverse moei
lijkheden zorgt. Verder de kwestie
van het openbaar vervoer en het
nijpende vraagstuk van de woonge
legenheid. De reactie van Trond
Hallstein: Trondheim heeft wel
een beetje dezelfde problemen, al
lopen wij een paar stappen achter
bij de ontwikkelingen in Europa'.
De vakantie heeft diverse opge
noemde bekende personen Amster
dam uitgetrokken, zodat uiteinde
lijk Thijs van Leeuwen (voorlichter
bij de gemeente) zijn handtekening
op de bal van 'Adresseavisen'
plaatst. Een dezer dagen zal zijn
foto dan ook in de Trondheimse
krant prijken.
rbe
neli
Als die stad eens ommeViel.Sa
menstelling Wim Ramaker, teke
ningen Mart Kampers. Stadsdruk
kerij Amsterdam 1975. 96 M2.
Literama, het literaire programm €h«
van de NCRV, heeft in mei het 700 er
jarige Amsterdam gevierd. Wia
Ramaker heeft daartoe dichters vai^r
buiten en binnen Amsterdam ge
vraagd een gedicht op de stad t €r.
schrijven. Dichters als Gabrle de
Smit, Poort, Wit, Maria de Grool he
Schierbeek, Judith Herzberg, Hame cliti
link e.a. hebben aan de uitnodigin t'.
gevolg gegeven. Het resultaat va% i
hun gelegenheidspoëzie bevat opge ihu
meld boek. De samensteller heef dloi
het min of meer eigentijdse beel vo
van de stad willen completeren meitigt
een historische blik. De tweed ene
helft van het boekje bestaat uit ee zij
bloemlezing uit reeds gepubliceer ara
werk die loopt van Hooft tot hedej
Een leuk boek. 3 fit
De schaakopening, door B. F. En^r
klaar. Uitg. Keesing te Amsterdan ledj
128 blz. Prijs ƒ12,- p!
'De schaakopening' uit de seri m
'leer goed schaken' is een uitste jn
kend boekje voor schakers die eeigen
verantwoord openings repertoir end
willen opbouwen, maar die geen zii rr
hebben of niet toekomen aan d ren
specialistische vakliteratuur voof]
topschakers. De international
schaakmeester Bert Enklaar beban
delt achtereenvolgens de open spej,
len, Spaans en Frans. Hij
daarbij uit van de categorie huisjV
en clubschakers, die zich verder wiij
ontwikkelen. Omdat ook in he
schaken de eerste klap een daaldei fcui
waard is, en soms nog wel meer, li d t
een dergelijk boekje voor dez<ts
groep schakers eigenlijk onontbeer
lijk.
