\ls toerist in Roemenië
De wonderbaarlijke bestuiving
\/an de wilde aronskelk
Mamaia!
t
NICOLA^CEAU$ÉSCfl ELVTARS
NICOL AE (CEAU5ESCU) EL"T
MFORMATIA
AÖZÉ ERÖFESZITÉSSEL MEI
LiTSUK HEIYRE A MEGRON
csüxkëütsük Az Ar viz i
bloem en plant
Werkdag van zes
uur in Zweden?
(UW/KWARTET ZATERDAG 19 JULI 1975.
BUITENLAND/BINNENLAND
Een onzer redacteuren was met vakantie in Mamaia (Roemenië).
iMet zijn gezin maakte hij onder meer uitstapjes naar de hoofd-
Istad Boekarest, de Donau-delta, Hitstria, Constanta en Eforie.
Hieronder en in een tweede artikel geeft hij enkele persoonlijke
indrukken. Aan de kust van het district Dubrudscha ligt een
ruim vijfhonderd meter brede en twaalf kilometer lange strook
.land die de Zwarte Zee scheidt van het zoetwatermeer Siutghiol.
n Zo'n vijftien jaar geleden verrees daar een toeristenoord met
^tientallen hotels, restaurants, winkels, bioscopen en andere
openbare voorzieningen. Mamaia zelf heeft vrijwel geen (vaste)
inwoners en er zijn dus ook geen kerken, scholen en dergelijke.
De meeste Roemenen die in Mamaia werken, wonen rn het na
bijgelegen Constanta, dat eeuwen geleden Tomi heette. Naar
deze plaats werd in 8 na Christus de bekende Romeinse dich
ter Ovidius door keizer Augustus verbannen. Tien jaar later
stierf hij daar. Van hem staat een groot standbeeld voor het
stadhuis in Constanta.
jr Leen de Ruiter
a|j>t u het gevoel dat u hier in Roemenië in vrijheid leven en werken kunt?', vragen we een duits-
skende Roemeen tijdens een rondvaart door de Donau-delta. Het antwoord van deze man, in Roe-
e geboren en getogen, is even kort als duidelijk: 'Neen'. Het blijkt echter moeilijk te weten
jomen waaruit de beperkingen bestaan. Ogenschijnlijk heeft hij plezier in het werk net zoals
pre Roemenen die we hebben ontmoet. En gewerkt wordt er in dat land: bijna vijftig uur per
k, zowel door mannen als door vrouwen. Veel vakantie, zoals wij hier in Nederland in de meeste
hches zijn, is er niet bij.
als toerist uiteraard opper-
iig kennis neemt van het
en werkklimaat in het zich
1 onafhankelijk van de Sowj et-
ontwikkelende Roemenië ont-
dat het verschil tussen arm en
tussen de mensen die de wel-
lt proeven, en zij die bij voor-
si van 's morgens vroeg tot in
■wrond met een onderbreking
pis de heetste middaguren
tiet land werken veel groter is
*Nin Nederland. Je voelt je wat
Baten als je, rijdend in een
erne autobus van Mamaia naar
jea, een oude vrachtwagen pas-
t, waarop mannen naar hun
k worden vervoerd en een ogen-
later zie je tientallen vrouwen
igen met een soort vork in de
Jvelden. (In dit zuidoostelijke
van Roemenië zijn de hoofd
assen: koren, druiven, zonne-
men en mais).
naar onze maatstaven schrijnend
tekort aan 'ievensruiimte' op je af.
De mensen wonen daar in kleine,
slecht onderhouden huisjes met ra
men die niet veel licht doorlaten.
Ze zoeken elkaar op in hun tuintje
zitbankje meenemen s.v.p.
onder de druivenbomen die als een
luifel over de tuin zijn gegroeid, en
die hen tegen al te felle zonnestra
len beschermen.
Flats
Niet veel beter is het gesteld met
de mensen in de flats die bijvoor
beeld in Constanta (ongeveer een
kwart miljoen inwoners) bij hon
derden zijn neergezet. In een van
de hoogbouwwijken van deze stad
Tomis Nord staan de flats van
acht tot tien etages zo dicht bij
elkaar dat op een bepaald punt
geen enkel doorkijkje mogelijk is.
Een ander voorbeeld van armoede
is het totaal ontbreken van goede
straten in de dorpen. Een door
gaande weg is meestal goed. be
straat, maar wie het dorp lneaat
komt al spoedig op schots en scheef
liggende kelen, zandpaden of ande
re onverharde wegen terecht en wie
's avonds zo'n dorp passeert ziet
hier en daar en lantaarpaal afge
wisseld door een paar verlichte
winkels.
Toch zullen stellig veel Roèmenen
gelukkig leven, net zoals veel men
sen in ontwikkelingsgebieden die
misschien nog nooit van het woord
'welvaart' hebben gehoord. (De
schaduwen van deze welvaart laten
we even buiten beschouwing). Het
is moeilijk, in de eerste plaats van-
lens van de Roemenen te peilen.
Zij die zich in de dultse taal kun
nen uitdrukken en in zekere zin
bevoorrecht zijn, laten hun tevre
denheid blijken, al voegen ze er
direct aan toe dat massa's mensen
het niet best hebben. Er is in de
ontmoeting met Roemenen duide
lijk sprake van eenrichtingsver
keer: ze bèantwoorden je vragen
kort en zakelijk maar tot een ge
sprek komt het niet. Een weder
vraag wordt niet gesteld.
Zeer rustig straatbeeld in het centrum van Boekarest.
De vrouw
t.(r
ausescu
Willekeurig vraag Je je dan kf of
mensen in praktijk kunnen
igen wat hun groter leider, pre
nt Ce ausescu, die tevens secre
t-genera al van de Roemeense
munistische partij de enige
Ij in het land is, enkele
n geleden heeft beweerd: 'Het
pgrijkste van de socialistische
pcratie is het maatschappelijke
mtwoordelijkheidsgevoel dat in
I fe burger moet leven en dat
verplicht krachtens de hoogste
van de maatschappij en de
p te handelen. Om deze maat-
—fl>pelijke verantwoordelijkheid
—Wig te verzekeren biedt onze
4üstische democratie alle arbei-
de mogelijkheid hun mening
de fundamentele vraagstukken
de binnenlandse en de buiten-
jg se politiek van de staat en over
vijze waarop de zaken van het
geregeld worden vrij en recht-
ïks kenbaar te maken. Zij biedt
tevens de mogelijkheid om on-
frkt kritiek te leveren op de
Mkomenheden die er in het
les van socialistische opbouw
f voren komen en het volk
ft gelegenheid om met al zijn
Iht, energie en bekwaamheid
de opheffing van deze onvolko-
J» iheden en aan de ononderbro-
voorultgang van de maatschap-
Je hee te werken')
flergelijke overtuiging zal ln de
5_ ;en van meer regerings- en par-
iders leven, niet alleen in lan-
van het Oostblok, waartoe
henië behoort, maar ook in
|t-Europa en in andere wereld-
n. Wandelt men echter door
onooglijke wijk van Constanta
St de grootste havenstad aan de
«te Zee en van Eforie, dat
.zuidelijker ligt, of bekijkt men
heggen en stegen' van Boeka-
of Babadag, dan komt een
i
Ortti,oi rmoonnt awówfe
iörïetében,
.-a Sabar
I- egyébcn
Zoals al opgemerkt nemen de vrou
wen in het arbeidsproces van Roe
menië een belangrijke plaats in. Ze
houden bij honderden de hotels
schoon, zè werken in restaurants,
staan op de markt, die in de Roe
meense samenleving een belangrij
ke plaats inneemt, velen beheren
stalletjes en kraampjes in de toe
ristencentra of werken op het land.
De kinderen e er zijn veel
kinderrijke gezinnen brengen de
dag door op school of in 'Kin
dergarten', soort kinderopvangcen
tra. Aan het onderwijs van de
iti kuldotlséget
«ÏS
Gsinca Koztarsasag nagykövelét
- 7 i»* "jr/Mvwi
N!COLAE(CEAü$ESCU)ELVTARS FEÜGflDTfl: korlatozéséi
1 'asnr?
t uunawijjann 17 1 350ft
1 Ü«I{HT iNTREmiKRE JN lONFtt CMTICf. JU M
fOVARAJUL NICOlAE<£ÉAU$Ëscjj) CONDUCE DIRK
DE PREVENJRE Jl COMBATERE A EFECTELOR INUf
■ggg»".!fKZINT fitó iNIIU
(N MIIOCUI OAMtNIlOtMUNClI
TOVARASUL NICOLAE <fÉAUSËS
vggasagg
Afgamsitan KoztarsasAg nagykövétét
-megbiitfevelénck itnyüjtasa alkalmaból
HAABERÏ KÖTEIÈSSÉGÜNK
soRON kiyiat müszak
Mn, W rinwl'il jnKrrf apmTMci a MiiVlIit
«S»|ele, «Mini l«|tk «i;aM«it laotfcrta ti Mirt,»
1 coMircimm «mm .ucu.tjn «ia j conduce direct actiunile deDrêvcmrp "Tl? ""T'
J» M jCOMMIUtu rotXRAt Al MUMCIftUll* MCUU}1I J «h!» .«fr,., i, rAm wnbim*
F' «ombatere a efedelor inundatiilor
«a OTIU, 1
1
J7 it «ta
abri. «4
5E0INTA COMITETULUI POLITICI
FXRf.llTIV Al CC AI PCB I
Een collage van artikelen over president Ceausescu die in twee verschillende kranten te lezen waren.
jeugd besteedt de overheid veel
aandacht, want alle kinderen in
Roemenië moeten tien jaar verplicht
naar school
Het valt op dat de vrouwen en
mannen in de winkels en de stal
letjes van een toeristenoord als
Mamaia alles doen om het nubliek
tot kopen te bewegen. En als je een
bepaald artikel te duur vindt, zien
ze kans om met loven en bieden het
toch aan de man te brengen.
Herhaaldelijk komt het voor Roe
menen proberen aan buitenlandse
valuta te komen, waarbij allerlei
wisseltrucs worden toegepast. Daar
staat in Roemenië een zware straf
op. Een argeloze toerist wordt er
ten minste een stuk armer van.
Overigens doet een toerist die ge
wend is in badkleding van zijn
hotel naar het veilige, langzaam
aflopende en schone strand van de
Zwarte Zee te lopen er goed aan bij
een bezoek aan 's lands hoofdstad
niet in korte broek te gaan. Want
zelfs bij temperaturen van rond de
25 graden zie Je in de zeer drukke
straten van Boekarest vrijwel nie
mand in zomerse kleding. De Roe
meen die de stad ingaan of gaat
winkelen is conventioneel gekleed,
al zie je wel mensen op blote voe
ten lopen.
(Er springen ln Boekarest nog twee
andere aspecten van het openbare
leven in het oog: tussen de men
senmenigte zie je heel weinig kin
deren en verder rijden er behal
ve in de belangrijkste straten
niet veel auto's in de binnenstad.
De rust in de stad is soms beklem
mend).
Onze ervaring leert dat Roemenen
iemand vriendelijk tegemoet tre
den Wie in een aftandse trolly-
bus naar Constanta rijdt en met de
kaart in de hand vraagt hoe het
archeologisch museum en het 'A-
quarium' te bereiken zijn, wordt Ln
een duits-roemeens taaltje nauw
keurig de weg gewezen. En als we
zeggen uit 'Olanda' te komen,
wordt ons direct gevraagd of we
supporter van Ajax dan wel van
Feyenoord zijn. Datzelfde overkomt
ons op de boot ln de Donau-delta,
waar een van de bemanningsleden
zelfs de naam Cruyff kent.
En als we aan de mevrouw die in
het hotel de maaltijden serveert
vragen hoeveel kinderen ze heeft,
antwoordt ze met een lach om de
mond dat ze acht kinderen heeft
èn een kleinkind! Nadat we met
enige moeite voor de schoonmaak
ster van de hotelkamer in het Roe
meens een afscheidsgroet hebben
(over)geschreven, probeert ze ons
duidelijk te maken dat ze twee
'grosze' kinderen heeft en dat ze in
Constanta woont. Ook vertelt ze
enthousiast dat er 's avonds weer
een gezin uit Holland ln die kamer
zal logeren.
DE SCHEIDING TUSSEN "WEST* EN OOST EUROPA
Hoewel de vakantietljd niet een
periode is om zich in de politiek te
verdiepen, vroegen we ons toch af
hoe de gemiddelde Roemeen wordt
geïnformeerd over wat ln eigen
land en daarbuiten gebeurt. (In
Mamaia leef je als toerist overigens
volstrekt geïsoleerd als je zoals wij,
geen duitse of engelse krant koopt:
een Nederlandse krant hebben we
niet eens gezien). We kochten op
twee willekeurige dagen een ver
schillende Roemeense krant voor
slechts dertig bani (ongeveer zes
cent). In Informatia van 7 Juli. dat
uit acht pagina's klein formaat be
staat. staan twee verhalen over
president Ceausescu naast elkaar
op de voorpagina, waarvan er een
gewijd is aan zijn bezoek aan enke
le overstroomde gebieden in Roe
menië. Bovendien is pagina 3 daar
voor ingeruimd. In de hon gaars-
talige Elöre van 10 juli staan drie
grote verhalen met de naam van
Ceausescu in de kop. Drie evengro
te foto's met de president erop
illustreren deze artikelen.
Nog een andere ervaring: sommi
gen hebben op het strand 'n hand
radio bij zich en als men daarnaar
goed luistert hoort men herhaalde
lijk de naam van president Ceauses
cu klinken. Een voorzichtige con
clusie kan zijn dat de president een
zeer vooraanstaande plaats in het
land inneemt en dat geen stap van
deze man de meelevende Roemeen
behoeft te ontgaan. De redacties
van genoemde kranten hebben het.
Volgens een legende komt
Mamaia op de volgende ma
nier aan zijn naam:
Eeuwen geleden werd een
Roemeense vorstin-moeder
van een klein meisje door
een prins geroofd, die verliefd
was op deze jonge aantrekke
lijke vrouw. De vorstin werd
met geweld in een boot ge
duwd, die snel van het land
wegvoer. Het kind, dat op de
oever achter bleef, liep haar
moeder achterna de zee in en
riep steeds luider en luider:
Mamaia, Mamaia (in het Roe
meens een vloeiend woord voor
moeder). Toen gebeurde er een
wonder: onder de voeten van
het meisje steeg de bodem en
er kwam een langgerekte,
glanzende strook tevoorschijn.
door Henk van Halm
lui
)nder de krentenboompjes en
|e toverhazelaar in de achter-
luin en onder de hazelaar en
Ie vlieren in de voortuin staan
troepen glimmend tomaatrode
)essen op lange hardgroene
(telen. Als wonderlijke na
bloeiende fakkels, die ogen-
:hijnlijk niet bij een plant ho-
in, steken ze lukraak omhoog
issen maagdepalm en roberts-
[ruid of zomaar in de grond,
faie hun geschiedenis niet
tent, staat voor raadsels.
Hakjes met platte, met kromme
irstels bezette huisjes Tro-
ulus hispidus, het 'behaarde
kje', dat bij duizenden in mijn
n tussen het strooisel leeft
(ruipen soms bij drie, vier tege-
Ijk over de bessen rond. Aan hen
ooral is het te danken dat van
le grote pijlvormige bladeren, die
>t jen paar weken geleden vlak in
|e buurt van de bessenkolven aan
fet verwelken waren, niets meer
rm terug te vinden is dan wat dorre
uierten tussen afgevallen blad en
lode takjes.
enïond nieuwjaar al kwamen die
sn.Mjibladeren te voorschijnen. Eerst
tag je een dikke groene punt. die
ingjich na dagen ontvouwde. Steeds
___iieer bladeren kwamen in janua-
n, februari en maart, en in april
lerschenen in de toen heel dichte
(iladerenbossen lichter groene
puntmutsen, waarvan de eerste
^eiond half april opengingen. De
ag}
smalle punt vertoonde in de mor
gen een spleetje, dat snel wijder
werd, tot kort na het middaguur
een lichtgroen blad als de reflec
tor van een ouderwetse carbid
lamp hol stond om een donker
paarse langwerpige knots.
Je herkent de 'bloem' dan ogen
blikkelijk; het is een aronskelk,
en wel de wilde soort, die ln
Zuid-Limburg veel langs sommige
wegen groeit. Andere planten, met
lichte aderen over het vrijwel
eendere blad, hebben een gele
knots. Dat is een naverwante
soort, de Italiaanse aronskelk, die
hier en daar in oude kasteelbos-
sen en langs de duinzoom verwil
derd voorkomt. Soms hebben de
Limburgse ook een tekening op
het blad, blauwpaarse vlekken,
alsof iemand er inkt op gespat
heeft. Daarom wordt hij ook wel
gevlekte aronskelk genoemd.
Glijvalbloemen
Wat je ziet, is geen echte bloem,
maar een van de merkwaardigste
bloelwijzen, die je in onze In
heemse flora kunt tegenkomen:
een vliegenval. Als zo'n bloem pas
open is, km je tientallen kleine
pluisjes eromheen zien zweven.
Een voor ten naderen ze het
lichtgroene blad. de spatha, en
steeds weer ben je er getuige van
hoe een van die motmugjes
want dat zijn het probeert neer
te strijken op de holle binnenkant
en vlugger dan het oog kan vol
gen naar beneden stort. De spa
tha is een trechter met een nau-
door henk van halm
we opening beneden, die zich
daaronder weer verwijdt tot een
soort afgesloten kamertje, de ke
tel. Daarin komen de neergestorte
vliegjes terecht en dat krijg je
meteen te zien als je de 'bloem'
opensnijdt. Soms .zijn het zoveel
mugjes dat ze door de grote mas-
sa stikken: uit een ketel zijn wel
eens vierduizend mugjes gehaald,
vrijwel allemaal dezelfde soort,
Psychoda phalaenoldes, het meest
gewone motmugje.
Hoe trekt de aronskelk de mugjes
aan? De planten groeien ln de
schaduw en de lichtend groene
spatha steekt af bij de donkere
omgeving. Dat alleen al trekt in-
sekten aan, wat nog versterkt
wordt door een lichte aasgeur, die
de paarsige knots, de spadix, af
geeft. De insekten worden bedro
gen, ze vinden geen dood dier,
maar vliegen tegen de binnenkant
van de spatha waar hun klauwtjes
geen houvast kunnen vinden. De
oppervlaktecellen op die plaats
hebben naar beneden gerichte
puntjes en scheiden bovendien
een olieachtige stof af. waardoor
ze als door de bliksem getroffen
naar beneden glijden. Het sterkst
is de geur direct na het opengaan
in de middag en in dezelfde
avond.
Bij het produceren ervan komt
ook warmte vrij en ik heb eens
een tijdlang de temperatuur in de
ketel gemeten. Die was bij bloe
men die juist waren opengegaan
een of twee graden hoger dan de
luchttemperatuur van de omge
ving, bij bloemen die al een dag
oud waren een graad lager dan de
buitentemperatuur. Twee k drie
graden verschil dus. Wat sommige
onderzoekers heeft verleid daar
ook een lokmiddel voor Insekten
achter te zoeken. De Oostenrijkse
entomoloog Fritz Knoll heeft ech
ter bewezen dat uitsluitend het
lichtende effect van de spatha en
de geur van de spadix motmugjes
aanlokt.
Wat doen die diertjes nu in de
ketel? Als we het kamertje heb
ben opengemaakt, zien we de voet
van de spadix als een verlengstuk
van de dikke groene steel. Als
kransen om die voet zitten daar
de bloemen: onderaan een brede
band van stamperbloemen. die
bestaan uit een vruchtbeginsel en
een stempel erbovenop, dan een
krans onvruchtbare bloempjes
daarboven en dan een massa
meeldraadbloemen, meer meel-
Aronskelkenbessen
draad dan bloem. Boven die meel
draadbloemen zit een kring van
stijve geelachtige haren, die als
traliewerk de opening van de ke
tel afsluiten. Dat is de zeef. waar
doorheen de motmugjes ongehin
derd naar beneden vallen, maar
grotere insekten worden tegenge
houden. die dan kunnen wegvlie
gen.
In de ketel hollen de gevangen
motmusjes wild dooreen. Ze pro
beren tegen de voet van de spadix
op te klimmen, wat best lukt, over
de stamperbloemen heen, waarvan
de stempels meteen na het open
gaan rijp zijn. Op de tweede dag
zijn de stempels voor bestuiving
ongevoelig geworden, maar schud
den de meeldraden stuifmeel uit
over de musjesmassa. Dan kun
nen de laatstgevangen mugjes, die
nog niet gestikt zijn. ontsnappen.
De gladde tralies verslappen, de
glijvlakte van de spatha is Ineens
wel begaanbaar. Met stuifmeel be
laden vliegen ze weg om meteen
erna ln een pas ontloken arons
kelk te tuimelen en daar de stam
perbloemen te bestuiven.
De vruchtbeginsels beginnen snel
te groeien. Als de laatste arons
kelk bloeit, zijn de eerste allang
verdord en de ketels helemaal ge
vuld met groene bolletjes. Een
tijdlang blijft de dorre spatha als
een vlies on- de groeiende bessen
heen zitten, dan barst ze open en
komen de bessen aan het licht
De aronskelk die het eerste open
ging, moest het zonder bestuiving
doen en ontwikkelde dan ook
geen bessen.
De eer van de ontdekking van dit
hele ingewikkelde bestuivingsme-
chanlsme komt niet de onderzoe
ker Fritz Knoll toe, zoals in de
meeste buitenlandse werken staat,
maar onze landgenoot Eli Hei-
mans. die er al vijfentwintig Jaar
eerder voortreffelijk verslag van
deed in het s«men met Jac. P.
Thijsse geschreven boekje 'In het
bosch'. Wie het zelf wil beleven,
moet weten dat de knollen van de
Italiaanse aronskelk te koop zijn
bij ruim gestorteerde bollenkwe-
kerijen, zoaL Tubergen in Haar
lem, en dat ze gepoot moeten
worden in goed vochthoudende
grond, het liefst onder struikge
was.
zou Je zeggen, gemakkelijk. Het
werk van Ceausescu levert altijd
wel een 'opening van de krant' op.
Zou de vrijheid van meningsuiting
zo groot zijn als bij ons? vraag Je
je af.
Wat onze krant betreft ls het on
voorstelbaar dat de avondredactie de
ene dag de krant zou 'openen' met
een verhaal over de verrichtingen
van het staatshoofd, koningin Juli
ana. of van een van haar familiele
den en de andere dag met een
werkbezoek of een bespreking van
premier Den Uyl enz. Misschien
stemt de werkwijze bij de genoem
de Roemeense kranten sommige le
zers die vinden dat we te veel
aandacht besteden aan het doen en
laten van de leden van het konink
lijk huis èn (andere) lezers die
ons als aanbidders van Den Uyl c.s.
zien, op zijn minst tot nadenken
')Dit zei Ceausescu (thans 57
Jaar) op een vergadering van
het centraal comité van de
Roemeense communistische
partij in oktober 1968. tien
maanden na zijn optreden als
president var. Roemenië. Het
citaat is overgenomen alt
'Politieke geschriften van Ni-
colae Ceausescu' (Paris-Man-
teau, Amsterdam, Brussel),
verschenen bij uitgeverij H. J.
Paris NV, Amsterdam.
STOCKHOLM De Zweedse rege
ring is van plan een wetsontwerp in
te dienen voor een vakantie van ten
minste vijf weken per jaar voor alle
werknemers en onderzoekt de moge
lijkheid een werkdag van zes uur in
te voeren, aldus een woordvoerder
van het Zweedse ministerie van ar
beid. Het voorstel de vakanties van
vier tot vijf weken te verlengen zal
vermoedelijk het komende voorjaar
aan het parlement worden gedaan.
De regering hoopt dat het plan in
1977 kan worden uitgevoerd.
Het bureau van premier Olof Palme
deelde donderdag mee dat plannen
worden gemaakt voor de Invoering
van dè zes-urige werkdag.
