[ngelsEngelsEngelsEngelsEngels...
De hel als realiteit
n
'De zee is van mijn
daar mot je afblijve!'
JUW/KWARTET ZATERDAG 28 JUNI 1975
KUNST 13
ior G. Kruis
0
tl:
igels zegt: 'Binnenkort zal er
4sluitend tegen betaling over
igels geschreven mogen wor-
ii...'
y 'Engels verbiedt, op straffe
n dwangsom k 10.000 bij le-
re overtreding, kritikus Hans
Ideker in dagbladen e.d. over
igels en/of zijn werk te schrij-
g neem lk m'n kans waar nu het
kan. Hoewel ik eigenlijk beter
est weten. Want er ls maar één
li die over Engels kan schrijven
dat ls Engels zelf.
gels genoemd (door Engels):
grote hersteller-gouden handen-
Iden brein-image van een ima-
Rembrandt van deze eeuw-mis-
nothing-selfportralt Of this cen-
y-
heet ook zijn overzichtstentoon-
"Ing, die tot 13 Juli in het Mu-
m Boymans-Van Beunlngen te
jteidam gehouden wordt: 'Engels
!he selfportralt of this century',
wijze van presentatie de ln-
vond plaats 'onder het
i oog' van de meester
de samenstelling van de cats-
is ls zodanig, dat het ln eerste
tantie overbodig leek iets naders
zeggen over wat Engels nu ei-
llijk precies doet. Omdat de in-
fe gewekt wordt dat iedereen
h wel weet wie Engels is en hoe
werkt.
de enorme stroom publlka-
dle hij al Jarenlang het licht
>t zien en de opeenvolgende
!htingen van allerlei wazige in-
juten, is dat zelfs wel een min of
er logische gedachtengang.
ar dat valt tegen.
Int het verspreidingsgebied van
j folders bleef kennelijk toch
eel beperkt tot een kring van
Imi en zo'n 128 pagina's dikke
alogus (van 15,-) koopt ook
ft iedereen. Zeker niet als die
k expositie begeleidt waar het
|b van de museumbezoekers vol-
pien ongeïnteresseerd aan voor
gaat.
stelt Pieter Engels zelf, dat hij
b 'Engels Proc' 'ets' maakt 'om u
amuseren, d.w.z. om u te laten
hen, om u woedend te maken,
u te irriteren, om u blij te
^en. ..enz'; daarin slaagt hij
(en de reacties van de bezoe-
niet bepaald.
'tien
istien namen
waarom zou Je ook blij zijn om
i 'Ontkenningsproject': 16
ichtig afgewerkte zwarte formi-
Ijsten, genummerd en met titels
i 'Frame for no.en dan volgen
jtlen namen van belangrijke his-
jlsche en hedendaagse kunstst.ro-
fcgen. Blij dus niet. En 't idee is
fcnnozel om woede op te wekken.
Bis trouwens de meeste andere
eeën'. De 'herstelde' meubelen uit
begintijd, stoelen bijvoorbeeld,
I hij eerst in stukken zaagde
Jtrna hij die stukken, zoals ze
ïi voor de hand kwamen, weer
k elkaar voegde. Hij spoot zo'n
pi dan, zoals hij zelf zegt: 'in
I niet-kleur (de kleur van niet-
0' Ha, ha! En hoe hij dat gebeu-
omschrijft: 'gegeven: 1 stoel. 2
pden met 1 zaag (merk: duifje);
latie: 1 zomernacht, geluid: ra-
I Caroline, verpozings ingr.: 1 li-
f melk, 77 lucky strike sigaretten.
Lklusie: 1 engels products epo.
|.b: hersteld meubel - prijs
150,-'
Pieter Engels: 'Paramarche shoes', 1968-1972.
Pieter Engels: 'Hersteld meubel', 1964.
Verder nog een korte opsomming: teksten als (altijd in 't Engels) 'Hang this plate near a plug'. Dat
de letterpieces, zwarte bordjes met 'Hang this plate near a door'; doen de verzamelaars dan, heel ge
witte letters, keurig uitgevoerd, met 'Hang this plate near a floor' of hoorzaam. Of: 'Modern art piece'.
met een tekst waarin de prijzen
van 28 mei 1968 ln diverse vreemde
valuta aangegeven worden met als
conclusie: dé&rom is het een
kunstwerk.
Hoge zolen
Engels ls weer aan t schilderen
ook en laat, op foto's, zien hoe hij
dat geblinddoekt doet. Foto
series tonen ook hoe hij probeerde
een 'levend' stilleven te maken en
hoe dat mislukte: een tafeltje aan
't strand met wat, neem lk aan,
visafval op een schaal, een meeu-
wenlokkende Engels, 'n klaarblijke
lijk in woede door-gekrast nog
steeds stil leven en wegvluch
tende meeuwen. Ook enig, die Pa
ramarche shoes: schoenen met ho
ge zolen en lage hakken.
Maar dat is allemaal nog niets ver
geleken met zijn 'wonder events',
aangeboden door de ln 1964 opge
richte Engels Product Organisation.
Speciale aanbiedingenEngels
knipt ieder geldig bankbiljet door ét
10,-; Engels beschadigt uw auto ét
25,-; Engels beschadigt uw auto
mooi ét 100,-; Engels komt bij u
op bezoek A 150.- per visite (1
u): 'n kort gesprek met Engels
7,50 per min.; 1 fl. Engels uitgea
demde lucht (onvermengd) ét 25.-
En dat werd dan gepubliceerd ln
folders met reeksen aanbevelingen
als 'Nieuw meeslepend sensationeel
te gek geweldig uitzonderlijk
krankzinnig sexy buitengewoon
gestroomlijnd aantrekkelijk mooier
beter functioneel enz. enz.
Het houdt niet op, de catalogus
geeft ze allemaal weer. In 1965 stelt
Engels Products Organisation de
EPO-cultuurprijs in voor plagiaat.
Wat een vondst: de winnaar over
handigt ƒ250,- aan de directeur
van EPO. Of EPO vraagt 4 sales
promotors die aangesteld zullen
worden tegen een jaarwedde van
ƒ80.000. 'Alvorens EPO tot aanstel
ling overgaat, dient de sollicitant
ƒ1.000.000 in contanten te storten
ten gunste van EPO'.
En waarschijnlijk heeft Pieter da
genlang dubbel gelegen vanwege die
brief aan mevrouw Marga Klompé,
destijds minister van CRM. over
zijn 'stakings-project': 'Waarin lk
(Pieter Engels) mij zal onderwer
pen van 1 maart 1971 tot mijn
dood. Dit stakingsproject is speciaal
gevisualiseerd voor het Koninkrijk
der Nederlanden en kan alleen
door het Koninkrijk der Nederlan
den gekocht worden voor het belas
tingvrije bedrag van 25.00.000
Zekerheden
Engels maakt zijn Engels products
zoals hij meermalen stelde ln
zijn geschriften om zichzelf en u
te amuseren.
Aan zo'n uitspraak heb Je, bij zo'n
tentoonstelling, tenminste enig
houvast.
Je kunt er ln leder geval van over
tuigd zijn, dat je geen diepere be-
wegingsg ronden gemist hebt. je
hoeft ook niet bang te zijn dat je
de kunstenaar wat dat betreft te
kort doet.
't Levert zelfs een paar zekerheden
op: hij. Engels, heeft zich bij dit
alles duidelijk geamuseerd en ik
niet.
't Is allemaal zo ontstellend zoute
loos, zo schoolkrantjesachtig lollig
(met excuses aan de betere schrij
vers daarin) zo gefrustreerd dwars-
liggerig en Infantiel baldadig, dat
het zelfs geen Irritaties meer op
wekt.
Alleen maar een immense verba
zing: dat het mogelijk ls zo'n stupi
de toestand zo serieus in een groot
museum te presenteren als nu
(weer) gedaan werd. Met een (duur
uitgevoerde) catalogus, die bol staat
van de ongljn.
Maar goed. Engels heeft zich in
ieder geval geamiseerd.
md*€
H. W. Mesdag: In gevaar, doek 69 x 89 cm.
Er ls een nieuwe catalogus van
het 'Museum Mesdag* in Den
Haag verschenen, 'n Bekende
naam, maar eigenlijk niet, zo'n
algemeen bekend museum. Dat
bekende komt meer van een an
dere instelling, het beroemde
Panorama, waarvoor Hendrik
Willem Mesdag overigens ook de
plannen maakte.
Het Museum Mesdag is te vin
den aan de Laan van Meerder-
voort 71 en de verzameling, dio
men daar kan zien, verdient ei
genlijk veel meer (algemene)
belangstelling, dan ze krijgt.
Deze nieuwe catalogus zal daar
zeker toe bijdragen. Er is een
langdurige studie aan voorafge
gaan, die veel nieuw licht
werpt op de schilders van de
Haagse School, die vooral in het
museum vertegenwoordigd zijn.
De verzameling, die ln de cata
logus is opgenomen en beschre
ven door drs. Elie van Schen- i
del biedt in zekere zin een
overzicht van de vriendenkring
van Mesdag, die niet alleen een
befaamd zeeschilder ('De zee is
van mijn, daar mot je afblijve!')
maar ook een fervent verzame
laar en mcenas was. Zijn parti
culiere collectie bracht hij in
zijn huis onder, maar die groeide
zo snel, dat hij er al spoedig een
speciaal gebouw voor liet neer
zetten in zijn tuin.
In die tijd waren er nog maar
weinig musea en die er waren
brachten hoofdzakelijk oude
kunst. Het huis van Mesdag was
toen de enige plaats in ons land
waar men b.v. werk kon vinden
van de door Van Gogh zo be
wonderde Millet en van de
'School van Barbizon', de rich
ting waardoor de Hagenaars zich
sterk lieten inspireren.
Ook nu nog ls de persoonlijke
voorkeur die uit de collectie
spreekt een van de grootste aan
trekkelijkheden van het mu
seum. Alle belangrijke schilders
van de Haagse School zijn er te
vinden en ook enkele vertegen
woordigers van de Amsterdamse
School, zoals b.v. Breitner.
In 1930 schonk Mesdag het mu
seumgedeelte van zijn huis en
een deel van zijn particuliere
verzameling aan de staat. De
schenkingsacte bepaalde dat de
H. J. Haverman: Het weesmeisje,
aquarel en krijt 51 x 19 cm.
inrichting van het huls en de
samenstelling van de collectie
niet veranderd mochten worden.
Er mocht ook niets aan toege
voegd en evenmin van uitge
leend worden. Pas in 1958 heeft
de familie toestemming gegeven
om de inrichting te vereenvou--
digen en een aantal schilderijen
in depót op te bergen, waardoor
de overblijvende stukken beter
tot hun recht konden komen.
De catalogus die 344 nummers
omvat, is aangevuld met een
aantal kunstenaarsbrieven, en ls
uitgegeven door de Staatsuitge
verij 25,-).
de Witte Zee waar de nachten een half jaar lang 'wit' zijn
Ift het Grote Solowjetski-eiland uit de zee zijn witte kerken bin-
In de omlijsting van keistenen burchtmuren die roestrood zien
S ln de daar goed aangeslagen korstmossenen de grijswitte
eeuwen van de Solowsjetski-eilanden zweven voortdurend boven
i Burcht en krijsen'.
begint hoofdstuk II van Solzje-
tsyns tweede boek (deel 3 en
el 4) van de Goelag Archipel,
ar, op dat eiland, eeuwenlang
woond door vreedzame monni-
is ln 1923 het eerste officiële
roedingskamp van de Sovjét-
lie gesticht. De monniken werden
rjaagd; de hechte kloosters en
rken werden als gevangenis-ge-
Uwen in gebruik genomen.
Goelag Archipel kwam boven
iter: een machtig geheel van
afkampen dat tot op de huidige
g bestaat en waaraan bepaalde
ychiatrische inrichtingen zijn
gevoegd.
kamp Solowjet was de eerste
nkerknobbel die in het Russische
haam verscheen. Spoedig, al heel
oedig zouden er uitzaaiingen
lenbaar worden in heel het gigan-
Iche Russische rijk.
strafkampen werden huichel-
thtig opvoedingskampen ge-
jemd. De mens, man of vrouw
in later ook: of kind) die zich
let wilde schikken in de nieuwe
fde, moest door arbeid worden
Iropgevoed. En dat waren er mil-
lenen en miljoenen. Het was niet
een zaak van zich niet willen
ikken. Het was een zaak van
imst en lot. Op de meest wreed-
lige wijze werden gezinnen uit
aar getrokken. Wie van burger-
:e afkomst was, van adel, wie
inlijk religieus was, wie (en dat
•ral na de laatste grote oorlog)
lgsgevangen was geweest, ook al
r-> hij met de hoogste onder-
theidingen vereerd, wie een intel-
ictueel was die zijn twijfels had,
Q wie om welke reden dan ook
t ln de smaak viel van de heer-
ide kaste, de élite van partij -
'den en ambtenaren, werd opge-
kt en in de kamp-hel gestoten,
t ls in de tijd dat de Sovjet-Unie
staat, vermoedelijk veel meer dan
Mg miljoen mensen overkomen,
omstandigheden waren onvoor-
ibaar wreed. Zij zijn dat zonder
LJfel nog steeds.
-P
Ongelooflijk
door J. van Doorne
In dit tweede boek beschrijft Solz-
jenltsyn het leven ln de kampen.
In die kampen, werden eveneens
niet-polltieke gevangenen, dus mis
dadigers, ingesloten. Zij vormden
in de meeste ervan de élite, die er
niet tegenop zag op perfide wijze te
heersen over de politieke gevange
nen. In de kampen en gestichten
heerst een meedogenloze hardheid.
Honger, koude, verlatenheid: geen
post.
Dit tweede boek van de Nobel
prijswinnaar Solzjenitsyn is zó
adembenemend ongelooflijk, dat
het de lezer met vertwijfeling ver
vult. Al lezende dacht ik: dit kan
toch niet. Zulk een veelvuldigheid
aan hellen kan niet op aarde be
staan.
En toch zegt de auteur, dat hij
slechts door een spleet heeft kun
nen turen. Hij heeft lang niet alle
leed gezien, lang niet alle leed kun
nen analyseren.
Hij beschrijft het leed van de vrou
wen in de kampen; zij werden tot
prostitutie gedwongen door kamp
leiders en groepsleiders. Hij be
schrijft het leed van de kinderen.
Hij beschrijft het lijden van de
arbeiders die de grote kanalen en
spoorwegen moesten aanleggen, in
feite met de hand. Hij laat zien dat
zelfs onder zeer moeilijke omstan
digheden soms toch iets van cul
tuur ontstaan kon.
De dwangarbeiders waren econo
misch van groot nut: loon behoefde
niet betaald te worden.
Het meest onstellende is voor mij
de hypocrisie van het systeem. De
kampen waren en zijn opvoedings
kampen. Ze zijn er tot heil des
volks. Arbeid als opvoedingsmetho
de.
Maar er was geen spake van arbeid.
Er was slechts sprake van een af
schuwelijke slavernij.
In zijn boek geeft de auteur tal van
levensbeschrijvingen die elk voor
zich een roman zouden waard zijn.
Zijn werk gaat tot 1967. Hij gelooft
niet, dat het hem beschoren zal
zijn, nog een vervolg te schrijven.
Twintig jaar is hij met het boek
bezig geweest. Hij heeft met de
Goelag Archipel een werk voltooid
waarvan de betekenis moeilijk kan
overschat worden. Want het rekent
af met de mythe, als zou in Rus
land enige gerechtigheid zijn. Niets
is minder waar. Het Marxisme dat
beoogde de massa te bevrijden en
de enkele mens de gelegenheid te
geven zich te ontplooien, is in Rus
land verworden tot een duivels re
giem, een dictatuur van een nieuwe
élite, bestaande uit machtswelluste
lingen (dat zijn de Leden die 'als
God' willen zijn) en profiteurs. Bij
die élite voegen zich de fanatici, zij
die een nieuwe religie aanhangen:
die van de almachtige staat en
ontmenselijkte maatschappij. Een
diabolisch verbond.
Dromers
Onder die fanatici bevinden en be
vonden zich vele dromers, zoals de
beroemde Maxim Gorjki. Hij was in
het nieuwe Rusland een legende,
een van de grote hervormers. Een
van de grote profeten. Toen hij dan
ook te kennen gaf, het opvoe
dingskamp het Solovki-elland te
willen bezoeken, geraakte de kamp
leiding in paniek. En de bewoners
(nu ja, 'bewoners') kregen hoop: de
grote Gorjki zou een einde maken
aan hun verschrikkelijk lot.
De kampleiding haalde duizenden
gevangenen uit het kamp, maakte
in ijltempo de zaak redelijk om aan
te zien. Toen de grote man kwam,
mocht niemand hem spreken, tot
dat een veertienjarige jongen hem
toeschreeuwde dat alles bedrog was.
Gorjki mocht toen met de jongen
zonder getuigen spreken. De Jongen
gooide er alles uit. Heel het smar
telijke verhaal. Niettegenstaande
dat liet Gorjki zich in zeer prijzen
de, ja, brallende woorden uit over
het kamp. Zodra de denker het
strafkamp verlaten had, werd de
jongen geëxecuteerd.
Wat met dit boek te doen? Men
kan het boek een leugenachtige,
schandelijke aanval op de Sovjets
noemen. Men kan alles ontkennen.
Maar de auteur ls Nobelprijswin
naar. Hij heeft de ganse wereld als
lezerskring. Hij schrijft zeer gedo
cumenteerd. Bijna elk verhaal en
alles wat hij beweert, staaft hij
met documenten. Daarbij voegt
zich het vele dat andere publicisten
hebben openbaar gemaakt. Er is
alle reden om aan te nemen, dat
het boek van Solzjenitsyn volstrekt
betrouwbaar is.
De auteur behandelt niet de Russi
sche totaliteit. Hij behandelt
slechts één aspect ervan: dat van
de opvoedingskampen, dat van de
strafkamepn. Toch laat hij méér
zien. Dat duizenden geleerden, den
kers, kunstenaars ln de kampen
zijn ondergegaan, is erg. Maar vele
miljoenen naamlozen, kleine lie
den, eenvoudige mensen zijn even
eens onder onnoemelijk leed de
dood in gedreven. Dat wijst erop.
dat we niet te maken hebben met
een scheef gegroeide dictatuur van
het proletariaat, maar dat we ln
Rusland te maken hebben met een
dictatuur van de machtwellustelin
gen. Dat is verschrikkelijk.
Te laat
In een vorig artikel dat ging over
essays van Henrich Böll heb ik
erop gewezen, dat Böll het heeft
over het eeuwig telaat van de poli
tici. Nu kun je de politici daarvan
beschuldigen. Maar is dat helemaal
juist? Ik dacht van niet. Politici
zijn mensen die net als wij alle
maal kennis gekregen hebben van
wat de eigenlijke denkers onder
ons gedacht hebben. Zij kiezen uit
die denkbeelden en zij trachten
daarna die denkbeelden tot gestalte
te brengen. Hun verantwonrdelijk-
I
held ligt bij hen. déit wel. Zij kie
zen en zij hebben de mogelijkheid,
die keuze tot gestalte te brengen
Maar de eigenlijke verantwoorde
lijkheid ligt bij dit mensen,
die werkelijk denken kunnen. En
dat zijn tenslotte alle mensen. We
kunnen allemaal denken. Maar wat
méér ls, we kunnen allemaal kie
zen. We moeten allemaal kiezen.
Dat is per definitie ons mens-zijn.
We moeten kiezen tussen goed en
kwaad. Als wij kiezen op grond van
niet-morele overwegingen (dat wil
zeggen op grond van nationalisti
sche, economische of persoonlijk-
egoïstische motieven) kiezen wij
het kwaad. Het einde zal dan zijn,
dat de hele wereld een enkel
Rusland worden zal.
Het is dus niet alleen zo, dat de
politici altijd te laat zijn. De mens
is altijd te laat.
Nu is de Sovjet-Unie niet alleen
ontstaan doordat er in Rusland zo
veel sociaal onrecht bestond. Dat
onrecht is slechts een van de oor
zaken. Het Russische Tsarenrijk
stortte ineen tijdens een oorlog.
Het heilige Russische rijk dreigde
verloren te gaan en de fanatici
maakten daarvan gebruik om de
Marxistische ideeën als ideaal voor
te stellen. Maar zij namen die dro
men van vroeger over, zij het tan
dat zij die dromen voorstelden als
zouden zij nieuw zijn. In feite wa
ren het oude dromen: macht over
het gigantische rijk Rusland. De
mens is niets. Rusland ls alles. Hier
hoor lk Hitier. Altijd weer hoor je
de stem die zegt: 'Gij zijt niets, uw
volk ls alles'. En dat betekent dat
niets om de mens gaat, maar dat
het altijd om het volk gaat. En dat
is de grote leugen, de grote ellende.
Tenslotte ls het een nationalisti
sche droom. Een machtsdroom.
Altijd weer hetzelfde.
Maar wat betekent het christelijke
denken? Hoe staat de christen te
genover de moderne nationale en
Solzjenitsyn
internationale problematiek? Zou
hij nu niet eens eindelijk moeten
beseffen dat hij het Marxisme, dat
wil zeggen, het tot communisme
ontaarde Marxisme, moet tegemoet
treden met nieuwe, christelijke, hu
mane structuren? Dat moet dan
wel gebeuren vóór het geweld van
de productie-staat de mensen tot
wanhoop heeft gedreven. Daarna ls
het te laat. Langzaam maar zeker
zal de gehele wereld dan tot een
enkel Rusland worden. Tenzij.
A. Solzjenitsyn: *De Goelag Archi
pel' (1918-1956. Boek II. Deel 3 en
4). Uit het Russisch door D. Peet.
P. de Smit en M. Weijers. BIJ De
Boekerij te Baarn. Geïllustreerd met
kaarten en foto's. Voorzien van
naamregister en vele noten. Aantal
pagina's 543. Paperback.
