Apocalyps is niet muziek om te zetten Lhamo: mirakelspel, dat vooral geduld eist 'Tandheelkundig e nood snel melden' Spel Rostropowitsj niet te overtreffen Blazers Ensemble met Italiaanse muziek Rapport werkgroep noodgebieden Vocale en instrumentale werken perfect uitgevoerd lerking nodig CWARTET MAANDAG 23 JUNI 1975 KUNST 7 door W. H. Wolvekamp ROTTERDAM Eindelijk was het dan zo ver. De wereldvermaar de cellist Mstislaw Rostropewitsj, ditmaal niet verhinderd, speel de als solist bij het door Lawrence Forster gedirigeerde concert van het Rotterdams Philharmonisch Orkest. Hij had zijn keus laten vallen op het eerst in 1961 te Praag ontdekte afschrift van Haydns cello-concert in C; een werk, rijk aan muzikale inhoud (het moet omstreeks 1765 zijn ontstaan), al zal het wel nooit zo populair worden als het alge meen bekende D dur concert. Wat in het spel van deze groot meester-cellist direct opvalt, is de grote duidelijkheid tot in de snelste fluisterpassages. Daarbij een volle en mannelijke toon, zoals men die maar hoogst zelden hoort, het schoonst denkbare cantabile en een technische perfectie die wel heel moeilijk kan worden geëvenaard, laat staan overtroffen. Lawrence Forster had het begelei dend orkest sterk uitgedund, zodat het collespel van Rostropowitsj zich steeds in al zijn luister kon open baren. Het orkestspel klonk bijzon der verzorgd en aangepast aan het spel van de solist. Zo groot was het succes van Ro stropowitsj dat (zeldzame gebeurte nis bij een orkestuitvoering) «en toegift wei moest volgen. Een lang zaam deel uit een van de suites voor cello-solo van Bach, door het talrijke publiek aoemloos aange hoord. In de na de pauze gespeelde vierde symfonie van Tschaikowski blonk het orkest onder Forster uit door uiterst exact samenspel in de zeer snelle passages. Als steeds vol deden het langzame deel (de can zone) en het scherzo-pizzicato in muzikaal opzicht het meest. Wij houden niet van de vele luidruch tigheden der hoekdelen. al was, in zonderheid het blaaswerk. hier nog zo voortreffelijk. Zelfs de Doelen zaal kent zijn grenzen wat het te produceren klankvolume betreft. De ter opening gespeelde Freischütz-ouverture van Carl Ma ria von Weber hebben wij bij het Philharmonisch wel eens beter ge hoord. Enkele minder gelukkige in zetten van de hoorn ontsierden soms het klankbeeld. door W. H. Wolvekamp ROTTERDAM Het Nederlands Blazers Ensemble, dat hier za terdagavond onder leiding van de arts-dirigent-componist Giusep pe Sinopoli uit Venetië in de grote Doelenzaal optrad, vond slechts een handjevol mensen tegenover zich- De eerste programmahelft was overigens boeiend genoeg. Wij hoorden bewerkingen door Virginio Fagotto van oude I6e-eeuwse mu ziek van Andrea en Giovanni Ga- brieli (oom en neef), en van Clau- dio Veggio in een dubbelkorige op stelling van koper- en houtblazers. Voorts was er een bewerking van de hand van de dirigent naar zes stemmige motetten en een dubbel korige canzona van de eveneens 16e-eeuwse componist Costanzo Porta, waarbij de dirigent vier groepen blazers op verschillende plaatsen in de zaal Met spelen waardoor een fraaie ruimtelijke werking van de klank werd verkre gen. Deze bewerking kwam ons zeer geslaagd voor. al zal het oorsponke- lijke werk wel heel anders hebben geklonken. Bruno Madema was vertegenwoordigd met een in 1972 geschreven Venetian Joumal voor tenor en 19 instrumenten, een compositie die wij. althans ten de le, wel konden waarderen (al was het geheel een allegaartje, besloten met een fuga). Aan klankraffine- ment ontbreekt het ln dit werk niet. De tenor Paul Sperry heeft de in verschillende talen geschreven tekst op expressieve wijze vertolkt. Na de pauze ging nog een werkstuk van dirigent Sinopoli 'Souvenirs k la memo ire' dat hiermede evenals de tevoren gespeelde bewerking 'Pour un llvre k Vendse' zijn pre mière beleefde. Wij hebben er geen touw aan vast kunnen knopen en zien bepaald niet naar een reprise uit. Twee sopranen en een counter- tenor brachten hun partijen zonder woorden en zelfs niet eens vocali serend. Zij vervulden een Instru mentale functie. De oude Venetiaanse muziek is door het Nederlands Blazers En semble op volstrekt vlekkeloze wijze ten gehore gebracht. Henriëtte Polak museum in Zutphen ZUTPHEN Onder grote belang stelling is zaterdagmiddag in Zut phen het nieuwe museum 'Henriëtte Polak' geopend in de gerestaureerde voormalige herberg 'De Wildeman' aan de Zaadmarkt. In het museum is een collectie kunstwerken ondergebracht, die op initiatief van de vorig jaar overle den Henriëtte Polak Schwartz werd verzameld. De collectie kunstwerken omvat een groot aantal schilderijen, gra fiek en beeldhouwwerken van Ne derlandse kunstenaars. Daarbij MJn werken van kunstenaars die in geen enkel ander museum vertegenwoor digd zijn. ,1. N. Degens Bij het zaterdagmiddag in -j louden 17e internationale e mcours is de prijs voor de e erpretatle. beschikbaar ge- tor de gemeente Tiel. ge- door drs. Jacques Maassen a lit. De prijs voor de beste u itie van het Holland Festi- i r welks auspiciën de wed- e erd gehouden, ging naar i it uit Deventer, aün de directe omgeving van I aartenstoren, op het caril- a van de wedstrijd werd ge il niet erg veel publieke be ing In het gras rondom de rtenskerk zaten en lagen hebbers van het beiaard- 3*ar de meeste toehoorders 8 en toch wel onder de met II aken bezig zijnde bevolking zoeken. het meestal met concerten beiaard. De met de wind igen klanken kan men tot t omgeving horen, en maar i zien derhalve de noodzaak i in de nabijheid van de •ren op te stellen. Belaard- 5 ook een plezierige achter- iziek, zelfs al wordt ze, zo- middag door een geselec- roep beiaardiers ten gehore op wat als het mooiste van Nederland geldt, n cours, waaraan behalve enoemde winnaars werd •men door Todd Fair uit tphia, prof. John Wright al uit Wisconsin, en Jos. Le- ijuit Halle, werd gejureerd tjtf van Balkom en Chris Bos jferland, en Jac. Lannoy uit Lhamo, Tibethaans Volkstheater. door Jac Kort AMSTERDAM De twee concerten die zaterdag in De Duif werden gegeven stonden onder auspciciën van de Vereniging voor Nederland se Muziekgeschiedenis. De mede werkers" waren uitsluitend landge noten en de uitgevoerde muziek was van componisten die of Neder landers zijn geweest, of nauwe ban den met ons land hebben gehad, 's Middags verzamelden vier spelers Ton Koopman, clavecimbel, Lucy van Dael, viool, Ku Ebbinge, hobo en Jaap ter Linden, cello, enige honderden luisteraars om zich heen. 's Avonds trok het Nederlands Ka merkoor o.l.v. Hans van den Hom- bergh een talrijker publiek, dan ik ergens elders tijdens het Holland Festival van dit jaar heb aange troffen. En zulks kwam zeker niet door wat men een 'vertrossing' van het con certleven zou kunnen noemen. Mu- sica da Camera, zoals de vier ge noemde jonge kunstenaars hun groepje noemen, speelde werken van Corelll, Schop, Sweelinck, Hac- quart, Hellendaal, De Fesch en Le- cl'alr, componisten uit de 17e en 18e eeuw. Met uitzondering van Ton Koopmans zijn de spelers bij het publiek nauwelijks bekend. Maar wat ze alle vier hebben, is een aanstekelijke muzikaliteit en een enorme toewijding bij het uit voeren van de barokmuziek. Het zijn deze twee dingen die bij het publiek overkomen en die onweer staanbaar zijn, zoals bleek uit het langdurige applaus, dat telkens weer opklonk, wanneer een stuk uit was. Het Nederlands Kamerkoor had. In dien mogelijk, nog minder op goed koop succes gemikt door In afwis- selint met de schola Cantorum Am sterdam (dirigent Wim van Ger- ven) uitsluitend kerkmuziek uit de 15e en 16e eeuw ten gehore te brengen, onderbroken door Grego riaanse gezangen. De werkw die het Kamerkoor zong, zijn eerst in 1972 bekend geworden, nadat een belwngrijke muziekhand schrift, de z.g. Occo-codex uit het begin van de 16e eeuw aan het licht kwam. De Amsterdamse ban kier, koopman en humanist, Poppe Ockesz, heeft deze codex laten schrijven voor de (vroegere) Nleu- wezijds Kapel, waar de herinnering aan het mirakel van Amsterdam werd levend gehouden. Hij bevat naast werken van anonieme Zuid- Nederlandse componisten, een O Salutaris Hostia van Pierre de la Rue, een Mlssa de Venerabili Sa cramento van Hottinet Barra, over wiens leven hoegenaamd niets be kend is en een Missa Pange Lingua van de grote Josquin des Prez. Het was deze eeuwenoude kerkmu ziek, waarmede Hans van den Homburgh met zijn Kamerkoor in perfecte uitvoeringen een groot en aandacht publiek wist te boeien. De organist Bernard Bartelink droeg enige orgelsoli van Obrecht en Seelinck bij aan dit concert, dat, evena.s dat van 's middags, op Fes tival-niveau stond. Eind goed al goed. Van een verslaggever UTRECHT Gebieden waar ziekenfondsverzekerden geen of on voldoende tandheelkundige hulp kunnen krijgen, moeten snel wor den geregistreerd. Dit wordt aanbevolen in het tweede rapport van de 'werkgroep noodgebieden' van de ziekenfondsraad, die het rap port donderdag behandelt. Hoewel de werkgroep heeft vastge steld, dat de toeneming van het aantal tandartspraktijken in het afgelopen Jaar de mogelijkheden tot hulp heeft verruimd, zijn er toch nog een aantal gebieden waar het aantal ziekenfondsverzekerden per praktijk lager ls dan het lande lijk gemiddelde. De praktijk toont aan, aldus de werkgroep, dat een noodsituatie meestal geen blijvend karakter meer heeft, maar eerder acuut ontstaat door vertrek, ziekte of overlijden van een tandarts. De werkgroep heeft daarom een struc tuur ontwikkeld, waarin acute noodsituaties snel centraal worden gemeld en geregistreerd zodat er snel kan worden ingespeeld. Maatregelen Behalve het melden en registreren van noodgebieden bij het secretari aat van de werkgroep, beveelt de werkgroep als maatregelen op korte termijn aan: Een landelijke registratie van gesaneerde verzekerden: een landelijke registratie van verzekerden die in feite tandheel kundige hulp zoeken, gesplitst naar verzoeken om (opnieuw) gesaneerd te worden of om eerste hulp. plaatselijke maatregelen om de eerste hulpverlening te bevorderen, zoals voldoende spreekuurmogelijk heden het activeren tot medewerking van tandartsen in een noodgebied en zonodig het inschakelen van een 'vliegende brigade' van bij voor beeld militaire of school tand artsen. Om te kunnen toetsen hoe groot de nood ls en welke maatregelen moe ten worden getroffen, zijn gegevens nodig- - van het aantal gesaneerde verzekerden per praktijk, van het aantal gesaneerde verzekerden dat niet in een praktijk kon worden ondergebracht en van de tijd die per praktijk voor ziekenfondsverze kerden beschikbaar is. Als daaruit blijkt, dat deze getallen aanmerke lijk boven het landelijk gemiddelde liggen en als de plaatselijke tand artsen en ziekenfondsen slechts een oplossing kunnen vinden voor acute klachten, dienen structurele maatregelen te worden genomen, aldus de werkgroep. Als belangrijkste noemt de werk groep dan: maatregelen op het punt van de vestiging van tandart sen. Gewezen wordt op de moge lijkheid de overheid te laten bepa len in welke gebieden nieuwe vesti gingen van tandartsen mogen ko men. Een eventuele toekomstige wet gezondheidsvoorzieningen zou hiervoor een wettelijke grondslag kunnen bieden. 'Vier stappen links, drie ach teruit, twee naar links en n vindt het briefje, waarop staat wat we nodig hebben.' I N. Degens JAM De Zwitserse componist Klaus Huber is bepaald niet de eerste kunstenaar die zich pocalyps heeft laten inspireren. Voor het muzikaal verbeelden van de verschrikkingen die se mens bedreigen, is al vaker teruggegrepen naar wat in de openbaring van Johannes als n van het einde der tijden wordt beschreven. bekroningen laardconcours larige Huber werd tot het van inwendig voller i eerste Instantie aange- ipocalyptische tekeningen sden van Albrecht Dürer, le tekeningen, een aqua- een explosie met veel in Huber een soort visue- lling van de atoompad- mavond in Den Haag tvoering van Mahlers Symfonie, zal het Festival 1975 tot een komen zijn. Een festi- het omvangrijkste tot was, althans wat de idenheid van het aan treft. een goochelaar en it circus, heeft het pu- owat alle soorten van en concertamusement meemaken in een lek van drie weken, mo daartoe bleek over ïeel genomen matig te lisschien wel door het streven van de festi- ng, het publiek niet al naar de ogen te zien, met zaken te druven waarvan succes niet rbaat verzekerd is. In Icht blijft het program van een festival als dit een onberekenbare af- waarbij verrassingen leide zijden voorkomen, ee^tivalleiding meent dit pt per het algemene ver weet ontevreden te mo- iefcn. Bij monde van de nde directeur mr. J. i»as, werd een zelfwaar- üejijfer van zeven of acht Wat ijver en vlijt om bij de rappor- te blijven verdient IjUing misschien wel een ieïWaar het gemiddelde toch, door het grote in< vakken dat beslist on- lepde was, ver beneden beyen liggen. Het met el- n evenwicht brengen at men artistiek wil en ganisatorisch en finan mogelijk is, is niet een festivalprobleem. Elke en concertdirectie irmee te maken. En bij oeilijkheden, moet men et het publiek, de pers subsidiegevers rekening om volle zalen, goede in en geld in het laa- trijgen. Dat is op zich- een bijna onmogelijke net het toenemen van eveelheid verschillende len van het Holland ilprogramma, nemen ook de moeilijkheden en zo groot mogelijke «idenheid mag dan een t middel lijken om zo mogelijk afnemers, be ars en geldgevers te- te stellen; de praktijk tj lit, dat men er het risi- eJe loopt dat het festival ipkarakterloos allegaartje waar niemand hele- acelukkig mee is. ie goureuze beperking van :nfcntal verschillende ma- IJi ties, en een duidelijk t eds wisselend hoofdthe- e^r festival, zouden mis- kunnen voorkomen t#t, ondanks steeds meer n voor steeds minder n d aantrekkelijk wordt. »ftoor de mensen die ei en achter de schermen tliieewerken. ie destoel van Hiroshima uit 1945 zag. Waarom hij ongeveer twintig mi nuten durende compositie die hij daarop in 1971 schreef, niet gewoon Apocalyps noemde, is niet duide lijk; hij koos een als titel nogal cryptisch citaat uit een van de geschriften van Dürer over archi tectuur. Bij het luisteren naar dit werk vrijdagavond in het Amsterdamse Concertgebouw, bleek wel dat Hu ber bij het lezen en zich verder verdiepen in de Apocalyps van Jo hannes, daarvan diep onder de in druk is gekomen. Ook, dat RIJ zich als componist onweerstaanbaar voelde aangetroken tot het in klanken getuigen van die indruk. Maar het is voor mij althans ook duidelijk, dat hij bij het zoeken naar mogelijkheden om dat met muzikale middelen te doen, ver strikt is geraakt in de vormproble men die hij daarbij zelf schiep. En dat hij de ontdekkingen die hij met betrekking tot het ontstaan van visioenen in het menselijk bewust zijn zegt te hebben gedaan, wellicht vruchtbaarder in een verbale ver handeling, dan in een muzikale compositie had kunnen neerleggen. Bevestigd Zijn uitspraak dat de Apocalyps zich in zijn geheel niet door de kunst laat beheersen, werd klin kend bevestigd door deze ongetwij feld zeer deskundige uitvoering van inwendig voller Figur door het Radio Filharmonisch Orkest en het Omroepkoor o.l.v. Hans Zender, met de componist zelf aan de regel- apparatuur voor de via bandopna men weergegeven gedeelten Het werd een goed geregisseerd, uit alle hoeken van de zaal geprojec teerd geweld van vocale en instru mentale klankmassa's waartussen individueel versterkte stemmen uit het koor tekstfragmenten decla meerden uit de Apocalyps, uit Dürers beschrijving van zijn visi oen. en kreten van de mannen die de Hiroshima-bom gooiden. Ongeveer halverwege laat Huber de orkestleden nog vrij improviseren op een in de partltuut afgedrukte collage van de tekeningen van Dürer. Hetgeen in deze uitvoering als effect zeker niet onderdeed voor wat de componist in de partituur verder gedetailleerd heeft uitge schreven. Maar het geheel werkte al even weinig overtuigend, als de pogingen van andere componisten die met een op yolle kracht spelend orkest, met een af en toe chaotisch schreeuwend koor, en met toege voegde elektronische klanken een muzikaal equivalent voor angst en verschrikking hebben wil len bewerkstelligen. Wel meer t blijft ook mate knap i toeters ei pollqndFesfivql'Z5 Het blijft ook in Hubers geval ui termate knap georganiseerd lawaai van toeters en trommen. Dat on- door Hans W. Ledeboer AMSTERDAM Misschien was voor de vele in boeddhisme en oosterse wijsheid geïnteresseerden het gebodene te moeilijk, te 'onbereikbaar'. Misschien kon men eenvoudig het geduld niet opbren gen. Feit was, dat het optreden van het Thibetaans volkstheater Lhamo uit Dharmsala in India wel een propvolle Stadsschouwburg trok, maar dat een heel groot deel van die enthousiaste toeschouwers de voorstelling voortijdig verliet. Waarmee duidelijk, ondanks alle belangstelling van de jeugd voor oosten en boeddhisme, een verschil werd geïllustreerd tussen ons snelle dynamische en vooral oppervlakki ge leven en de contemplatieve ma nier van denken leven en vooral gevoelen in het oosten. Aan de toegankelijkheid voor de toeschouwer van het geen op het toneel werd geboden lag het niet. Zeker, er wordt thibetaans gespro ken en gezongen, maar de verkla rende tekst in het programmaboek je maakt de handeling duidelijk. Net als in alle oosterse spelen een spiegel, een lering, die aan het toekijkende volk wordt voorgehou den, met een held als hoofdfiguur, die als voorbeeld dient voor de toeschouwers en die het goede ver persoonlijkt en het kwaad overwint. De spiegel is echter anders 'ge kleurd' dan die van de meeste oos terse schouwspelen, zoals de Bali- sche wajang wong van vorige week, die immers uit de hindoe-wereld voortkomen. Lhame toont een boeddhistische basis. Het goede overwint het kwaad niet zomaar in een gevecht op leven en dood. maar door middel van zegenspreu ken, die machtswoorden zijn en door een zelfopoffering die tot het alleruitsterste gaat. Het is niet de held, die het kwaad vernietigt, maar daartoe gedwongen door de zelfopoffering van de held en daar de eigen hartstochten vernietigt het kwaad uiteindeüjk zichzelf. Er is ook bekering: de duivelsko- ningin waarin we warempel de hindoese goedheid incarnatie Khali herkennen, boeddhisrtie en hindoeïsme sluiten nauw op elkan der aan en haar vier trawanten werden feeën en dienen de wijze Lhama, na him eigen diabolisme te hebben overwonnen. Het gaat allemaal veel dieper dan de hindoespelen. Iedere muziek noot. ieder woord, iedere kleur zelfs is een opwekking tot nadenken. In de kleuren zijn duidelijke symbolie ken vastgelegd. Zo'n boeddhistisch spel is een religieus spel, zoals de mirakelspelen in de middeleeuwen. Misschien verwondert de toeschou wer zich er over, dat de duivels alle gekleed zijn in de hemelse symboli sche kleuren. Later wordt dat dui delijk: een inleiding tot hun beke ring, als zij tot die hemelse sfeer worden toegelaten. De contemplatie om dat alles te volgen kunnen wij. westerlingen, ondanks al onze belangstelling moei lijk opbrengen. De eentonige mu ziek en zang, het doorgaande ge trommel in wezen zijn het gebe den, bedoeld om de toeschouwer tot meditatie en contemplatie te bren gen strijken de westerling tegen om activiteit schreeuwende haren in. Heel mooi Degene echter, die het alle6 kan zien op de manier zoal het is be doeld, die beseft wat alle details betekenen, die de symbolen kan 'lezen' en die de opgewekte con templatie kan meebeleven, heeft zeker iets heel moois van de avond mee kunnen nemen. Prachtige cos- tuums. een rust die voor ons vaak onbereikbaar lijkt. Heel mooie, soe pele bewegingen met tot het uiter ste ingehouden bescheiden dans- techniek. Mooie gebaren, vol uit drukking. Door dat alles heen ge noeglijke trekjes van volkshumor, net als in eLk oosters theater, om aan te geven dat de uitgebeelde figuren, hoe legendarisch ook, heel dicht bij ons, gewone mensen staat. Lhamo komt uit Thibet, maar is door de politieke ontwikkelingen uit dit land verdreven, tot het, in de omgeving van de Dalai Lhama zelf, in Dharmsala in India ich een woonplaats verwierf waar het zijm cultuurgoed en rehgie kan be waren. In het weekend was Lhamo behalve In Amsterdam nog te zien ln het Circustheater in Scheveningen en in de Rotterdamse Schouwburg. danks al zijn gecompliceerdheid ei genlijk kinderlijk en naïef aandoet. Omdat je er na enkele minuten de programmatisch veroorzaakte herrie in herkent, waarin geen tijd en ruimte is voor de stilte, die in de muziek de panische angst van een apocalyptisch visioen vaak beter kan suggeren. Aan de uitvoering van dit stuk gingen nog twee eigentijdse wer ken voor orkest vooraf. Zeitströme (1974) van dirigent Hans Zender, en de Europese première van 'San Francisco Polyphony' (1974) van György Ligeti. Ik bedacht achteraf, dat het begin van Zenders stuk met gerucht van toonloos aangeblazen koperinstrumenten, dichter bij het suggeren van beklemming en oer angst kwam, dat het geweld van Huber; verderop werd het gewoon weer een wel knappe constructie met vier 'klanklagen.' Zoiets waar wel meer eigentijdse componisten goed raad mee weten. Ligeti is, zoals ingewijden al wisten, de laatste jaren tot een wat helder der polyphone muziektaal bekeerd. Daarvan getuigt zijn 'San Francisco Polyphony'; en dat vast te stellen is hoogstens voor die ingewijden 'Interessant.' Voor de rest kan zo'n stuk, dat bovendien nog veel overeenkomst met dat van Zender liet horen, en waarvan er tegenwoordig wel meer dan dertien in een dozijn gaan, toch alleen nog maar accentueren dat het tegenwoordige componeren in een nogal ernstige creativiteits crisis verkeert. Een van Dürers verbeeldingen bjj de Apocalyps.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1975 | | pagina 7