speurtocht van vijf jaar
evert nieuwe feiten op
Vondeling pleit voor
pndere Prinsjesdag
'Protestants ziekenhuis
heeft bestaansrecht'
jach-vereniging zingt in
[ouda stralende Mozart
Recital Elly Ameling: hoogtepunt festival
Duisenberg
steltNYVteleur
Hoge bemiddeling
in zaak van de
Rijnvervuiling
Onderzoek Amsterdamse huisarts:
Van der Mei tégen
'intentieverklaring'
vóór verkiezingen
Koningin niets iets laten openen wat al geopend is'
'Geen zaak van
de Koningin
persoonlijk'
^JW/KWARTET ZATERDAG 21 JUNI 1975
BINNENLAND-KUNST 9
UTRECHT Het NW is er teleur
gesteld over, dat minister Duisen
berg van financiën een wettelijke
plicht voor banken om dreigende
bedrijfssluitingen aan de overheid
te melden, afwijst. De minister
maakt daarmee, volgens het NW,
'een knieval voor gevestigde econo
mische machten'.
'De Vakbeweging', het officiële or
gaan van het NW, zegt dat de
banken de kennis die zij als kre
dietgevers hebben van het wel en
wee van ondernemingen, zouden
moeten doorspelen in die gevallen,
waarin tijdige signalering onheil
kan voorkomen. Een meldingsplicht
voor banken in het belang van het
behoud van werkgelegenheid, zou
meent het NW eigenlijk een
bijna vanzelfsprekende maatregel'
moeten zijn.
De minister heeft zich volgens het
NW bepaald niet het vuur uit de
sloffen gelopen om de bank- en
ondernemerswereld onder druk te
zetten en te wijzen op de plicht mee
te spelen in een meer op de maat
schappelijke behoeften gerichte
ontwikkeling. Het NW is teleurge
steld over 'de al te defensieve, ge
laten aanpak van de minister'.
STRAATSBURG Het Europese
parlement wil dat de Europese
Commissie gaat bemiddelen in de
slepende affaire van de Rijnvervui
ling. Mede ipet gelden van de Eu
ropese Gemeenschap zouden wel
licht zuiveringsinstallaties kunnen
worden gebouwd en andere voorzie
ningen getroffen om 'Europa's
grootste open riool' weer schoon te
krijgen, aldus een gisteren in
Straatsburg aangenomen resolutie.
De Commissie zou Nederland, Frank
rijk en West-Duitsland haar goede
diensten moeten aanbieden bij het
bereiken van overeenstemming
over maatregelen hiertoe. De parle
menten van de drie landen zouden
de Commissie bij 'haar befniddeling
moeten stimuleren.
Het overleg over de Rijn op minis
tersniveau en in het kader van de
Internationale Rijncommissie is
bijna volledig vastgelopen.
Van onze redacteur wetenschappen
AMSTERDAM De organisatie van de protestants-christelijke
ziekenhuizen in Nederland is in grote lijnen gelijk aan die van de
andere ziekenhuizen en komt overeen met het landelijke patroon.
Deze conclusie trekt de Amsterdamse huisarts C. A. Drogendijk
uit een zeer uitvoerige enquête in samenwerking met het Inter
kerkelijk protestants ziekenhuisbureau» Dr. Drogendijk promo
veerde gisteren op dit onderzoek aan de VU bij zijn vader, prof. dr.
A. C. Drogendijk Sr.
Het was de tweede poging om dit
terrein te verkennen; een eerdere
enquête in 1963 bleek door een
minder gelukkige vraagstelling wei
nig bruikbare gegevens te hebben
opgeleverd. Uit de antwoorden op
159 vragen rijst nu een gedetail
leerd portret var het protestants
ziekenhuis op. van de juridische
status (stichting of vereniging) tot
en met het aangal wiegen voor
gezonde zuigelingen.
Dr. Drogendijk meent dat het pro
testantse ziekenhuis zeker be
staansrecht heeft. 'Het is van be
lang voor de hulpvragende mens in
nood. dat hij weet vanuit welke
levensbeschouwelijke achtergrond
zijn helper hulp verleent'. Ook het
opvangen van de zieke in een hem
vertrouwde sfeer is van belang. Dit
hoewel uit een geciteerd onderzoek
van Bergsma (1968) blijkt dat nog
geen kwart van de patiënten een
verschil, in sfeer met een neutraal
ziekenhuis aanwezig acht. Met na
me gereformeerden waren toch van
mening dat voor het verschil in
sfeer aparte ziekenhuizen moeten
blijven bestaan.
Intussen kan progendijk vrede
hebben met samenwerking of fusie
met anders gerichte of neutrale
ziekenhuizen, wanneer dat voor de
herstructurering van de gezond
heidszorg noodzakelijk is. Wel is
daarbij 'een levensbeschouwelijke
inbreng niet alleen wenselijk, maar
zelfs geboden'.
Naar aanleiding van de enquêtete-
resultaten .meent de auteur dat de
protestants-christelijke ziekenhui
zen aan de onderwerpen inspraak
en geestelijke verzorging In de toe
komst bijzondere aandacht zullen
moeten besteden, 'willen zij hun
eigen gerichtheid, benadering en
sfeer kunnen handhaven en uitdra
gen'. In meer dan de helft van de
onderzochte* ziekenhuizen hebben
persoeel noch patiënten -inspraak
In het beleid. En van de 43 hebben
er maar twee èen duidelijk gestruc
tureerde dienst geestelijke verzor
ging.
NIJVERDAL Het Twéede Ka
merlid drs. D. F. van der Mei
(CHU) blijkt het niet eens te zijn
met zijn fractievoorzitter Kruisinga.
dat vóór de verkiezingen een inten
tieverklaring kan worden afgelegd
ten gunste van de WD of PvdA.
Zo'n intentieverklaring, zei dr.
Kruisinga vorige wefek voor de VA-
RA-radio, is mogelijk op basis van
de programs. Als gevolg van zo'n
intentieverklaring moet een stuk
van het christen-democratisch pro
gram kunnen worden uitgevoerd.
Drs. Van der Mei zei gisteravond
echter ln Nijverdal, dat voor de
verkiezingen geen afspraken ge
maakt mogen worden of intentie
verklaringen afgelegd. Intentie-ver
klaringen, vervolgde hij. zullen
juist terwllle van de politieke dui
delijkheid vermeden moeten wor
den.
Het kamerlid van de CHU verweer
de zich verder tegen mr. W. Aan-
tjes. Over een uitlating van de
fractievoorzitter van de ARP in
Zwolle zei Van der Mei: 'Uitspra
ken. die zo nu en dan worden
gehoord en waaruit afgeleid kan
worden, dat de betrokken spreker
het gewenst acht na de verkiezin
gen met een bepaalde andere niet-
christelijke politieke partij samen
te werken, vertroebelen het beeld,
dat de kiezers moeten krijgen van
de christen-democratie als een ei
gensoortige politieke onafhankelij
ke richting'.
bgraaf van Thomas Mann (Peter de Mendelssohn):
)r Jan Brokken
BTERDAM Peter de Mendelssohn (67), van wie zojuist bij Fischer Verlag het 1200 bladzijden
■ie eerste deel van de Thomas' Mann-biografie verscheen, komt volledig met de voorstelling over-
Ipie ik mij van een groot biograaf maakte: rustig, bescheiden, een beetje verlegen zelfs, maar druk
Inthousiast pratend als zijn hoofdpersoon, de Tovenaar Mann, ter sprake komt. De geestdrif^,
hij aan de dag legt, slaat echter niet om in dikdoenerige uitspraken, de biograaf blijft op zijn
>'#e, weegt de voors en tegen en trekt voorzichtige conclusies-
!wil niet zondermeer beamen,
6 ik stel, dat de jonge Thomas
|n een neuroticus was. 'Ik sluit
niet uit', zegt hij. 'Het verval,
verval van de burgerij, daar
ft Thomas Mann het tot 1938
imoeilijk mee gehad. Dat heeft
'zijn karakter enige neurotische
ken gegeven, ja'. Als ik even
t een ander aspect van Thomas
In's Jeugd, zijn homosexuele
hngen, ter sprake breng, maant
hij mij opnieuw tot voorzichtigheid.
'U moet niet vergeten dat de we
reld van de vrouwen lange tijd voor
Thomas Mann gesloten bleef. Zijn
vriendschap met de schilder Paul
Ehrenberg was een escape, een
vlucht uit de werkelijkheid".
Nieuwe feiten
Peter de Mendelssohn wordt pas
echt enthousiast wanneer ik hem
UDA Een wat onwennig gezicht in de Goudse St. Janskerk,
Ir de zangerstribune bijna op ooghoogte is gebracht wat wel
de restauratie zal horen, maar wat voor de Bach-cantate
Ichet auf' toch wel nadelig blijkt in de klank-
^0]
•r Piet Visser
directie van Charles de Wolff
t rustig, gedetailleerd vanuit de
it en dat geeft aan het geheel
soli (Erna Spoorenberg, Anton
nmelen en Hubert Waber),
en orkest toch wel een fraaie
Tlesse. Maar de klank wordt in
irts 'Krönungsmesse' (KV 317),
czij een grotere bezetting van
(ongenoemde) orkest, levendi-
met meer expressie en variatie
dynamiek en verstaanbaarheid,
ook hier gezongen vanuit de
ude tekst van de christelijke
gie. Vooral de sopraanpartij
de afwisseling daarmee in het
lus Dei' brengt Mozart's muziek
een grootse, expressieve stijl,
rin behalve de reeds ge-
nde solisten nu ook (Je alt
lérine Patrlasz een gelijkwaar-
a an deel heeft. In heel deze
art-mis heeft het koor een
t geprofileerde klank, en de
herkende vormen die Mozart
gebruikt, ontleend aan de uit
ingswijze van zijn eigen da-
en dus ook aan de Italiaanse
Weense operastijl, dragen er
toe bij om de diep-religieuze
sfeer van de tekst grond èn kleur
èn tekening te geven. Bovendien is
de beknoptheid beter gezegd de
minder dan gangbare overladenheid
aan modieuze tekstherhalingen
van heel deze compositie een ver
sterking van de oorspronkelijke
idee van godsverheer lij king van
waaruit Mozart zijn werk schreef in
deze melodieën-rijkdom.
Geslaagd
Dit jaarlijkse concert ln de fraaie
gotische ruimte werd besloten met
een even zo betekenisvolle en ge
slaagde uitvoering van bet 'Te
Deum' dat Anton Bruckner rond
een eeuw later componeerde ln een
geheel andere stijl, die wel aan
Liszt en aan Wagner herinnert,
maar die toch de eigen Bruckner-
slgnatuur draagt. Groots zonder
pompeus te worden, jubilant in een
wijd uitwaaierende klank, waarin
alle uitvoerenden een aandeel heb
ben dat begrip, kunde en inspan
ning vraagt. Een eis waaraan door
allen voldaan werd in een stralend
geluid dat de hoge ruimte met
schoonheid vulde.
vraag of hij veel, nieuw feitenma
teriaal heeft gevonden bij zijn vijf
jaar lange speurtocht naar het le
ven van Thomas Mann. 'Massa's,
massa's, nieuwe feiten', zegt hij, en
hij wipt bp uit het fauteuil in de
sociëteit Arti en Amicitiae in Am
sterdam, waar hij even tevoren de
Thomas Mann-tentoonstelling geo
pend heeft. 'Ik ontdekte meer dan
honderd brieven uit zijn jeugdja
ren, brieven waarvan niemand het
bestaan wist. Zijn jeugd zou voor-
mij onbegrijpelijk zijn geweest, als
ik die brieven niet had gevonden.
In de brieyen (aan Otto Grautoff
en Ida Boy-Ed, ze zijn afzonderlijk
door De Mendelssohn bij Fischer
uitgegeven) is bijvoorbeeld sprake
van een reis naar Italië, terwijl wij
niet eens wisten dat Mann in zijn
jeugd een reis naar Italië heeft
gemaakt. In de tweede plaats ge
bruikte ik een aantal notitieboekjes
van Mann, die in 't Thomas Mann-
archief lagen, maar die nooit se
rieus bestudeerd waren. De brieven
en de notitieboekjes vulden elkaar
aan. In die boekjes staan bijvoor
beeld ideeën van romans, en zo kon
ik nagaan wanneer bij Mann een
bepaald idee geboren is. In de der
de plaats heb ik veel gebruik ge
maakt van de papieren van Hein-
rich Mann, want Je kunt geen bio
grafie over Thomas schrijven zon
der het leven van zijn broer serieus
te bestuderen. De relatie tussen
Thomas en Heinrich is immers zo
produktief en intens geweest. Ver
der heb ik natuurlijk gegevens uit
de 25.000 brieven van Mann ge
haald en heb ik het familie-archief
(van de familie kreeg lk alle mede
werking) uitgespit, wat ook weer
nieuwe documenten opleverde'.
Geestdrift
De geestdrift welke De Mendels
sohn voor Mann aan de dag legt,
ook in zijn biografie, waar hij zelfs
de schrijfstijl van Thomas Mann
heeft overgenomen, heeft hem al
de nodige verwijten opgeleverd. De
Duitse hoogleraar en Mann-kenner
Walter Jens verweet de biograaf in
Die Zeit van 6 juni een kritiekloze
houding ten opzichte van zijn
hoofdpersoon. Bovendien kreeg De
Mendelssohn, zoals bijna iedere bio
graaf, een maniakale belangstel
ling voor details in zijn schoenen
geschoven. Het ontbreken van kri-
barig kritiek te leveren op een Jon
geman van 25 jaar. Op 25-jarige
leeftijd is iemand nog niet vol
groeid. nog niet in evenwicht, nog
niet helemaal gevormd; dat weet
iedereen die kinderen heeft'. Hij
vertelt mij dat zlJn sympathie voor
Mann tijdens het onderzoek naar
diens leven niet groter is geworden,
integendeel, hij staat nu kritischer
tegenover de schrijver. Maar hij
vindt de woorden van Churchill,
dat'een biograaf zijn hoofdpersoon
moet liefhebben en haten tegelijk,
nonsens. 'Een biograaf moet
sympathie voor zijn hoofdpersoon
voelen, anders kan hij niet jaren
lang aan een biografie werken'.
Tenslotte vindt hij dat een biograaf
zijn mening niet voortdurend aan
de lezer moet opdringen. 'De lezer
is toch vooral in het leven van
Mann geïnteresseerd, niet in mijn
mening'.
Het Initiatief om deze blografie te
schrijven is van Fischer uitgegaan,
de uitgeverij die de werken van
Mann publiceerde en de meeste
van de veertig boeken uitgaf die De
Mendelssohn schreef, waaronder
'Berlijn, krantenstad' en 'De ge
schiedenis van de uitgeverij Fi
scher'. Voor dit laatste werk bestu
deerde hij veel documenten van
Thomas Mann, want Mann was de
sterauteur van Fischer (dM ver
zorgde ook de uitgave van de brief
wisseling tussen Mann en zijn uit
gever). Tijdens zijn jarenlange on
derzoek voor de Mann-biografie
heeft Fischer De Mendelssohn
maandelijks een salaris betaald,
'maar daar kon ik niet van leven.
Ik moest ander werk ertoij doen,
vertalingen, radiowerk'. Kan men
van de opbrengst van biografieën
en historische werken niet leven,
vraag ik. !Nee'. zegt Peter de Men
delssohn. 'zo iets moois bestaat op
deze wereld niet'.
APELDOORN De 18-jarige W.
Hartkamp en een eveneens 18-jari-
ge vriendin, beiden uit Apeldoorn
zijn op een onbewaakte overweg
aan de Vosseweg in Apeldoorn on
der een trein gekomen en gedood.
Zij reden op een bromfiets.
bn onze parlementsredactie
Thomas Mann, met zijn dochter
tlek zou men Peter de Mendelssohn
persoonlijk kunnen vêrgeven. Hij
zat met Klaus en Erika Mann in de
klas en kwam vaak bij de familie
Mann over de vloer. Thomas Mann
heeft hem geholpen bij het uitge
ven van zijn eerste boeken, 'hij is
altijd bijzonder sympathiek voor
mij geweest'. Het is zelfs niet on
mogelijk dat De Mendelssohn zich
met Mann identificeert, want ook
ïka, zijn vrouw Katja en zyn
hij verliet München uit protest te
gen de machtsovername door de
Nazi's en emigreerde naar het bui
tenland, niet naar de VS. zoals
Mann, maar naar Londen, waar hij
na de oorlog correspondent voor de
Beierse Radio werd. Pas in 1970
keerde hij naar Duitsland teryg.
Deze opmerkingen dienen niet om
De Mendelssohn vrij te pleiten: een
biograaf behoort kritisch te zijn.
Michael.
Maar is De Mendelssohn inderdaad
zo'n vereerder van Mann dat hij de
slechte-egocentrlsche eigenschap
pen van de schrijver verdoezelt?
Hij wijst mij erop dat slechts het
eerste deel van de biografie (1875-
1918) gepubliceerd is, het tweede
deel, dat enkele duizenden pagina's
zal beslaan, komt pas volgend jaar
uit. Het eerste deel handelt over de
jeugd van Mann. 'Ik vind het voor-
Er is artistieke moed nodig om een
lied als Avé Maria op het program
ma te plaatsen. Een zo door ieder
een kapot gezongen, gespeeld en
bewerkt lied, zo puur en intens te
kunnen zingen, getuigt van grote
persoonlijkheid en van karakter.
Het is moeilijk de neiging te weer
staan de schoonheid van alle liede
ren weer te geven, zoals bijvoor
beeld 'lm Frühling'. 'Der Müsen-
sohn' en 'Die Forelle'. En dat alles
met zo een voorbeeldige uitspraak,
dat een gedrukte tekst overbodig
was. Een zeldzaamheid!
Om de verrukking nog completer te
maken zat Irwln Gage aan de vleu
gel. Wat een ongelooflijke pianist.
Het moet voor een zangeres een
zegen zfjn om met een dergelijke
begeleider te kunnen optreden. Het
zou onvergeeflijk zijn als het Hol
land festival hem niet voor vol
gend jaar voor een recitel zou en
gageren. Het ls nauwelijks mogelijk
een tweede begeleider van dit ni
veau te noemen. Terugdenkend aan
bijvoorbeeld 'Ellens erster Gesang'
en aan 'Frühllngsglaube' voelt men,
dat op het Schevendngse podium
een schier ongekende twee-eenheid
dit Schubert-recital tot een onver
getelijke belevenis maakte.
Je staatsrecht in de praktijk heeft
de heer Vonderling nogal wat kri
tiek. Het programma voor Prins
jesdag wordt nu een week voor
Prinsjesdag afgedrukt in de
Staatscourant, tot voor kort on
dertekend door de opper-ceremo-
nlemeester en de chef van het
militaire huis van de Koningin.
'Het komt er dus op neer dat de
opening uitsluitend een zaak van
de Koningin persoonlijk zou zijn.
Deze gedachtengang is volstrekt
uit de tijd'.
Het bijeenroepen van de verenig
de vergadering van de Eerste en
Tweede Kamer is aldus Vonde
ling een taak van de voorzitter
van de Eerste Kamer. Dat bete
kent dat iedereen de gast is van
de Staten-Generaal, ook de ko
ningin en de ministers, van het
moment af waarop de drempel
van de Ridderzaal (waar de
plechtigheid op Prinsjedag altijd
wordt gehouden) wordt overschre
den. Het hele ceremonieel in de
vergaderzaal wordt tenslotte door
hem bepaald. 'Het kan overigens
zin hebben daar eens een be
kwaam regisseur aan te zetten om
de bedoelingen zo goed mogelijk
uit te doen komen en om het
feestelijk aanzien van het
schouwspel optimaal te maken'.
De huidige Kamervoorzitter,
dr. Vondeling, ïn 1966, toen htf
als minister van financiën op
Prinsjesdag het bekende 'kof
fertje' naar de Staten-Generaal
droeg. Lang zou het ministe
riële leven van dr. Vondeling
toen niet meer duren: twee
maanden later, in november,
viel het kabinet-Cals.
Foute opstelling
Vondeling heeft principiële be
zwaren tegen de gang van zaken
zoals die nu jaarlijks plaats heeft.
'De opstelling in de Ridderzaal
doet vermoeden, dat de Koningin
zich ln de eerste plaats richt tot
de ministers, staatssecretarissen
en leden van de Raad van State,
die vlak voor haar zitten, aldus is
Prinsjesdag allerminst een staats
rechtelijke demonstratie die de
verhoudingen als veanzelf spre
kend voor ogen stelt. Het is bij
ons toch al zo ingewikkeld'.
Vondeling stelt dan ook een ge
heel andere opstelling voor in de
Ridderzaal, tijdens de ceremonie:
de Koningin spreekt de troonre
de uit als woordvoerder van de
regering, zittend temidden van de
andere leden van de regering, de
ministers dus om haar heen. Vóór
haar zitten de leden van de Eer
ste en Tweede Kamer, tot wie zij
zich richt. Daarachter allerlei an
dere colleges, zoals de Raad van
State, die nu een veel te vooraan-
zittende plaats heeft, zeker gezien
van de kant van het parlemeht.'
Vondeling: 'Het is uiteraard niet
meer dan een proeve van de
hoogst belangrijke les in staats
inrichting die Prinsjesdag (ook)
zou moeten zijn, maar niet is, he
laas.'
dooi- Adr. Hager
SCHEVENINGEN Vijf-toegiften vormden de beloning vooï uit
bundig eovaties na het Schubert-recital door Elly Ameling en
Irwin Gage in het Circustheater. Een publiek, waaronder prinses
Christina en Jorge Guillermo, dat soms zo in de ban van het ge-
bodene was dat men aarzelde te applaudiseren, heeft Elly Ameling
duidelijk gemaakt, dat zij beschouwd kan worden als de vocale
ster van dit Holland Festival.
Den Haag kreeg drie zang-recitals
toebedeeld, zangeressen van hoog
niveau als Theresa Berganza en
Galina Visjnefskaja gingen Elly
Ameling voor. Overziet men deze
recitals, dan is het optreden van
donderdagavond, met alle respect
en bewondering voor de dames
Berganza en Visjnefskaja, onge
twijfeld als een hoogtepunt te be
schouwen.
Elly Ameling, die in de aanvang
van haar carrière de neiging bezat
haar optreden een gekunsteld ka
rakter te verlenen, kan Inmiddels
bogen op zoveel internationale er
varing, dat zij indruk maakt op het
podium zichzelf te zijn. Haar Schu
bert recital, niet minder dan een
entwintig liederen, was de absolu
te volmaaktheid in vocale, techni
sche en poëtische zin. Als men
bedenkt dat de liederen stuk voor
stuk een dichterlijke wereld op zich
vormen dan krijgt men grote be
wondering voor het inlevingsver
mogen van mevrouw Ameling.
Hoogtepunten noemen is niet mo
gelijk, elk lied was een stralend,
ontroerend en hartverwarmend
hoogtepunt. De gouden vocaliteit
van Elly Ameling stelt haar in
staat om de diepste gevoelens van
dichter en componist niet alleen te
peilen, doch ook om in het h^rt
van haar toehoorders over te bren
gen. Een lied als Ganymed, razend
Elly Ameling
moeilijk, krijgt zoveel sfeer mee,
bezit zoveel vocale pracht, dat men
met Goethe kan spreken van 'Un-
'endliche Schóne'.
)EN HAAG De voorzitter van de Tweede Kamer, dr. A. Von-
feling, vindt dat Prinsjesdag een ander karakter moet krijgen,
jooral de sluiting en de opening van de zitting van de Staten-
jeneraal vindt hij onjuist en uit de tijd.
heer Vondeling schrijft in een
,Ikel in het Nederlands Juris-
iblad, dat de volksvertegen-
lordiging nooit mag ontbreken.
dag geen uur'. In het
iteem van een parlementaire
•mocratie past volgens hem geen
irlementloos tijdperk, hoe kort
>k. Vondeling: Wil men prins-
idag handhaven en ik ben
arvoor dan is best een betere
xkwijze te vinden dan de Ko-
igin plechtig iets te laten ope-
wat al geopend is en nog
•ds open staat. Een mooie ge-
jonte kan gemakkelijk onbegre-
Jen en lelijk worden als hij niet
jnvol is'.
|e kamervoorzitter zou het veel
Involler vinden als de Koningin
Inleen maar op Prinsjesdag een
uiteenzetting zou geven van 't alge
meen regeringsbeleid. Dit zou ook
veel nauwer bij de praktijk aan
sluiten, omdat de politieke bete
kenis van Prinsjedag v wordt be
paald door de troonrede en de
miljoenennota. Daarbij moet dan
wel goed uitkomen dat de Konin
gin hierbij woordvoerder is van
de ministerraad.
Ook op de opvoering van dit stuk-
ndere opstelling nodig
