Alles liefhebben, zelfs onze eigen auto
MAN IN REBEUION
AGAINST GOD
Kerkse dames
in de watten
Kerk van onderen op
Vandaag
GENERALE
DIAKONALE RAAD
Onze
adressen
TROUW/KWARTET ZATERDAG 31 MEI 1975
KERK
door Aldert Schipper
'De mens in opstand tegen God'. Onder deze slagzin verscheen een week of wat geleden een pa
ginagrote advertentie in de deftige Times. De advertentie was geïllustreerd met afbeeldingen van
een gemengd gezelschap persoonlijkheden uit de Britse kerkhistorie: de evangelical lord Shaftes
bury, de pelgrim Bunyan, de schrijver Thomas Moore, de padvinder Baden Powell, de moeder van
alle moderne verpleegsters Florence Nightingale, de Quaker George Fox, Leger-des-Heils-generaal
Booth en de methodist John Wesley.
De tekst van de advertentie luid
de onder meer: 'Jezus zei ons God
lief te hebben met ons hele hart,
ons hele verstand, onze hele ziel.
Maar de mens heeft zijn kunst,
muziek, sport, hobby's, politieke
Inzichten etc., meer lief. dan God.
Daar komt het door dat hij niet
langer bouwt aan een wereld van
schoonheid en harmonie. De zui
verheid van God, de onschuld van
kinderen, de schoonheid van een
voud worden opgeofferd aan een
nieuwe god: kennis. De nieuwe
god zegt: je moet de mensen alle
kennis geven die er is, behalve
die van het goddelijk beginsel van
echte liefde. Het gevolg is dat we
gewend raken aan steeds door
trapter vormen van kwaad, poli
tiek en artistiek geweld en grof
heid en literaire laagheid. Geweld
op de sportvelden is bijvoorbeeld
een wekelijks terugkerende ge
woonte aan het worden'.
De adverteerders roepen op tot
liefde voor de schepping waarvan
wij rentmeesters zijn. 'Daarom,
omdat de dingen ons gegeven zijn
om ze te gebruiken en lief te
hebben, moeten we vanuit Gods
gezichtspunt alles liefhebben, zelfs
onze eigen auto. Als we die ver
waarlozen, handelen we verkeerd
met een stukje schepping'. Als
kinderen deze geest van liefde op
school leren zou dan vandalisme
tegengaan en de haat tussen ras
sen en klassen doen afnemen en
ook het geweld op de. voetbalvel
den en elders doen verminderen.
Discipelen
Volgens de adverteerders draagt
het parlement de schuld van het
zedelijk verval. Dat de boeren en
vissers in Wales en Schotland hun
heil elders dan in Westminster
(de zetel van de volksvertegen
woordiging) zoeken is volgens hen
te wijten aan de stompzinnigheid
van een regering die de produ
centen van de eerste levensbe
hoeften verwaarloost. 'Een parle
ment dat voorbijgaat aan Gods
wil zal de natie verdelen', zo luidt
het korte duidelijke oordeel.
Wij zouden niet zo uitgebreid
aandacht hebben gevraagd voor
deze advertentie, als er niet ook
in ons land toevallig een adver
tentiecampagne voor het geloof
gevoerd wordt. Dit noodt tot ver
gelijking. De Engelse campagne
wordt betaald door de 'Discipelen
van Christus', een kerkgenoot
schap dat in de vorige eeuw in de
Verenigde Staten is ontstaan met
een presbyteriaans kerkmodel en
een armlniaanse theologie. De
Discipelen zoeken er kennelijk le
den bij in Engeland. De Neder
landse campagne werd gevoerd
vanuit het (gereformeerde) evan
gelisatiecentrum in Baarn. In de
vier advertenties die de Nederlan
ders publiceerden ontbrak vrijwel
volledig het appellerende van de
Discipelen. Vanuit Baarn geen
vermaning dat we God meer moe
ten liefhebben dan onze liefheb
berij, maar een nogal omzichtige
aanzet tot nadenken, tot gesprek.
Wij hoorden van een van de
mensen (voor wie de ad verten-
wijt was gemaakt dat de a dver-
tenties te weinig man en paard
noemen. Ook buitenkerkelijke
meensen (voor wie de adverten
ties in de eerste plaats bedoeld
zijn) zouden eerder een getuigend
woord dan een voorstel tot een
bezinnend gesprek verwachten.
Tendele hebben die buitenkerke
lijken gelijk. Als ze maar niet
terugverlangen naar de tale Ka-
naans, die nog in hun oren galmt
van de tijd dat zij nog kerks
waren. Maar er is geen enkel be
zwaar tegen om duidelijk tot uit
drukking te laten komen dat zo'n
advertentie afkomstig is van posi
tief en orthodox gelovige mensen,
die vertrouwen hebben in de God
van gerechtigheid en vrede.
Braafheid
De Engelse (vermoedelijk door
Amerikanen betaalde) advertentie
maakt daarentegen reclame voor
de God der braafheid. Hij sluit
aan bij het levensgevoel van de
middenklasse, die vindt dat een
land dat er een andere moraal op
na houdt dan die van moeders
porceleinkast naar de bliksem
gaat. Hier een beroep op het nati
onalisme, het verlangen naar een
beschaafd Engeland, dat nog een
rol speelde in de wereld en dat
zaterdags in keurige rijen stond
opgesteld langs het sportveld.
Als jongen gingen wij wel eens
kijken naar de voetbalderby tus
sen de elftallen uit Huizen en
Bunschoten-Spakenburg. Ik had
nauwelijks interesse voor hun
voetbalkunst, hoewel ook die ver
meldenswaard is. Wat bij mij
aansloeg was de ruime mate van
gemene streken die- voor, tijdens
en na de wedstrijd op en naast
het voetbalveld te genieten waren.
Insiders weten dat de twee ploe
gen uit een steil christelijk milieu
kwamen en op zondag niet eens
aan een bal dachten, laat staan
dat ze hem aanraakten. Maar dit
verhinderde hen niet, op zaterdag
gesteund door een even enthousi
aste als gewelddadige supporters-
schare tegen de schenen van de
tegenstanders te trappen.
Wij bedoelen maar: geweld op het
sportveld vind je niet alleen bij
ongelovigen. Geweld bij de sport
lijkt ons eerder een neerslag van
het geweld dat in onze maat
schappij ligt opgeslagen. Wie daar
wat aan wil doen, kan op ons
rekenen. Maar heeft dat geweld in
de maatschappij niet wat te ma
ken met de vraag naar gerechtig
heid? Als Marx en Engels als spo
ken tevoorschijn worden geroe
pen, zoals de Discipelen in het
slot van hun advertentie doen,
wekt dat bij ons het vermoeden
dan men wel vrede, maar geen
recht wil.
De Nederlandse evangelisatiemen
sen zijn niet in deze val getrapt.
Mogelijk zijn er mensen, die te
recht aan de Nederlanders vragen
om wat meer duidelijkheid, maar
laat dat dan alsjeblieft geen
schijnduidelijkheid zijn, die de
burgerman voor korte tijd bevre
digt en verder niets uithaalt.
t® nas ram wa IT to
NEGIKT OfGWSMWjPUS
NATION WHKWON AGAINST GOO
APARUAMENT IN REBEIUON AGAINST GOD
EDUCATION
SOCIETY
DISCIPLES OF CHRIST
riey^Nahtlngil»
De advertentie in The Times.
BLIJF DENKEN AAN
Er zijn dingen in een mensenl
die een mens liever vergeet en
kan goed zijn. We moeten niet
willen onthouden. Ik vergeel
wel, maar ik zal het niet vergi
kan een slechte manier van v«
ven betekenen. Vooral als da
uitgedrukt is de bedoeling om
niet te vergeten. Blijf geden
horen we in Deuteronomium
In de vertaling NBG: Gedenk
heel de weg, waarop de Here
God u deze veertig jaar in de v
tijn heeft geleid.Vroeger
deze tekst nog wel eens op ca
geborduurd of in hout gebran<
cadeau gedaan aan mensen
een veertigjarige bruiloft. Waa
bijbel al niet goed voor was,
woestijn liet men gemakshalve
maar weg. Maar Israël moet
woestijnweg juist niet verg
omdat het toen om een proef
Die woestijnweg is een collec
ervaring van dit volk geweest,
ervaring van moeite en veri
maar van een dicht bij God 1
en telkens weer naar Hem to
trokken worden in nood en d
Zulke dingen moeten we niet
geten. Je bent geneigd er
meer aan te denken, maar dat,
verkeerd zijn. Er is ziekte gew
een ongeluk met nasleep, crisi
een verhouding, een gang
diepte van werkeloosheid of bet
ging. Blijf denken aan.Dat 1
kent niet dat je in sombere o
wegingen moet vervallen, i
juist andersom, blijf denken as
het feit dat God je geleid h
Met alles daaromheen, met
vragen en moeite, toch geleid
staat nog in Zijn licht. Dan zij
dingen die bij je gaan horen
bent die mens, die ene mens oi
je dat en dat hebt meegema
Vergeet dan de Heer uw God i
lezen we even verder. En dan k
de herinnering aan de bevriji
(vers 14. e.v.). Een goed woord
de veertigdagen-tijd en na
vreugdedagen tussen Pasen
Pinksteren. Feestloze jaarhelft
niet zeggen dat er niets
gedenken valt.
We krijgen er in de komi
maanden misschien extra de
genheid voor (Deut. 8, 2-18).
door A. J. Klei
Als ik een vrouw was, zou ik me in de kerk gedisc rimineerd voelen en dan niet zozeer vanwege be
staande toestanden als wel door de overstelpende manier waarop de laatste tijd kerkse dames in de
(geëmancipeerde) watten worden gelegd.
Ik denk nu niet aan de plotsklapse
hartelijkheid waarmee de dominee
in zijn kerkbode de plaatselijke
naaivereniging 'Dorcas' looft en
prijst omdat we, broeders en zusters,
in het jaar van de vrouw leven. Ik
heb het oog op forser werk en sla
daartoe de blik naar Genve. Daar
zetelt de wereldraad van kerken en
het bestuur daarvan is druk in de
weer om 'de onnodig 'mannelijke'
en daarmee voor vrouwen discrimi
nerende aanduidingen terug te
dringen', zoals een persbericht ons
opgetogen meldt.
In de (engelstallge) stukken van de
wereldraad heet een voorzitter
voortaan 'moderator' en niet meer
'chairman' en als het- over mensen
gaat zal er 'people' staan in plaats
van 'men' omdat dit ook mannen
betekent. Helem&él zijn ze er nog
niet uit, er wordt naarstig gezocht
HOOFDKANTOOR:
Nieuwe Zijds Voorburgwal
276-280, Amsterdam.
Tel. 020-220383.
Postbus 859.
ROTTERDAM:
Westblaak 9-11, Rotter
dam. Tel. 010-115588.
Postbus 948.
DEN HAAG:
Parkstraat 22, Den Haag.
Tel. 070-469445.
Postbus 101.
LEIDEN:
Steenstraat 37, Leiden.
Tel. 071-31441.
Postbus 76.
DORDRECHT:
Scheffersplein 1, Dor
drecht. Tel. 078-33370.
Postbus 118.
GRONINGEN:
Nieuwe Ebbingestr. 25.
Groningen.
Tel. 050-125307.
Postbus 181.
ZWOLLE:
Melkmarkt 56, Zwolle.
Tel. 05200-17030.
Postbus 3.
naar een ander woord voor broe
derschap. Nu, dit mogen wij in ons
land ook wel eens gaan doen. Wie
zal zeggen hoeveel vrouwelijke le
den van de remonstrantse broeder
schap van ellende zijn wegge
kwijnd?
Voorts verneem ik uit Genève dat
de wereldraad taalkundigen aan het
werk wil zetten om richtlijnen voor
de lid-kerken op te stellen teneinde
te voorkomen dat in toespraken en
publikaties omschrijvingen worden
gebruikt die de vrouwen tegen de
haren instrijken. Als ik goed be
grijp zal dus ooit Albert van den
Heuvel (om maar een toespraak-
zaam iemand te noemen) een
briefje met aanwijzingen uit Genè
ve thuisgestuurd krijgen. Hij is
scriba van de hervormde synode en
dat is in zoverre mooi meegeno
men, dat 'scriba' een latijns woord
is met een onvervalste vrouwelijke
uitgang.
Je vraagt Je af wat er in die
richtlijnen zal staan. Misschien dat
je niet moet zeggen: 'En gemeente,
toen ik laatst in mijn studeerkamer
zat en beneden de stofzuiger hoor
de, bedacht ik opeens maar:
'Toen ik onlangs aan het stofzuigen
was. werd ik er bij bepaald dat wij
zelf stof zijn en tot stof zullen
wederkeren'. Ik dacht dat het ook
nuttig kon zijn, er op te wijzen dat
het voor de dames niet leuk is als
in preken altijd weer van oude
vrouwtjes vertederende opmerkin
gen geciteerd worden en dat je
dergelijke stichtelijke mallepraat
ook best eens in de tandeloze mond
van een bejaard mannetje kunt
leggen.
Deze door mijzelf verzonnen voor
beelden zijn op het eerste oog tref
fend, maar ik bedenk dat Je hier
voor geen taalgeleerden hoeft inhu
ren. Wat het dan wèl wordt, weet
ik niet. Ik weetwel dat het me
allemaal rijkelijk krampachtig
voorkomt.Als het zo doorgaat,
moeten we straks van de wereld
raad in een christelijke streekro
man schrijven dat de te dikke do-
minese op verjaarsvisite bij de
echtgenote van de notaris vrouw-
haftig bedankt voor een damelijk
taartje.
De om- en voorzichtigheid waarmee
tegenwoordig in de kerk de vrouw
benaderd wordt uit vrees van haar
te discrimineren, is discriminerend.
Ik herinner me een fraai verhaal
van Simon Carmiggelt. Hij ging
een kroeg binnen. Aan een tafeltje
zaten drie mannen en aan de bar
hing een eenzame neger. Op een
gegeven moment halen die mannen
speelkaarten voor de dag en één
van hen roept: 'Hé, zwarte! Doe je
mee?' Die mannen discrimineren
niet, ze hebben integendeel de ne
ger volledig in hun wereld geïnte
greerd, ze duiden hem aan met
'zwarte', precies zoals ze tegen een
door dr. C. Rijnsdorp
De Heer van de kerk heeft in de strikte zin van het woord geen
kerk gesticht. Ook de apostelen niet: zij stichtten gemeenten.
Woorden maken hun eigen geschiedenis- Het woord 'kerk' heeft in
de loop van de tijden een soort korst om zich heen gevormd- Het
accent verschoof naar het instituut kerk, inclusief het kerkgebouw.
blond persoon 'hé, witte!' zouden
zeggen en tegen een roodharig ie
mand 'rooie'. Wij zouden waar
schijnlijk om vooral niet te discri
mineren en te laten horen hoe
goed we 't wel menen, een overdre
ven beleefd toontje hebben aange
slagen en zouden na een beschei
den kuchje de man aan de bar
aldus hebben aangesproken: 'Par
don, meneer, mag ik u even storen
en u vragen of u misschienEn
juist met die 'aparte' behandeling
van de neger discrimineren we
hem.
Méér stof tot overdenking dan ik
hier kan geven biedt een nieuwe
documentatiemap van 'De Horstink'
(de roóms-katholieke pendant van
Kerk en Wereld, adres: Koningin
Wilhelm ina laan 17, Amersfoort).
Begin verleden jaar kwam 'Bevrij
ding van de vrouw. Naar een men
selijker samenleving' uit, een keus
uit publikaties over verschillende
aspecten van de emancipatie van
de vrouw. Deze map vloog de deur
uit en vandaar dat er nu een ver
volg is: 'Bevrijding van de vrouw.
Hoe moet dat nou?'. Het is een
gestencild boek geworden van 116
pagina's groot formaat, waarvoor
De Horstink 13,50 vraagt. Hierin
zijn artikelen bij elkaar gebracht
die samen een overzicht kunnen
geven van de verschillende stand
punten en ervaringen over en met
de emancipatie. Het feministisch
blad Opzij kom je nogal eens tegen,
maar ook het verhaal dat mevrouw
ds H. G. Stavenga-van der Waals
begin van dit jaar op deze pagina
had staan. De hierbij afgedrukte
plaatjes heb ik uit het aangekon
digde boek gehaald.
Bij de rooms-katholieke kerk vol
trok dit proces zich heel duidelijk.
In dit systeem paste de term paro
chie, via het latijn ontleend aan
een grleks woord dat nabuurschap
betekent. Jan Heijke (geb. 1927),
wetenschappelijk medewerker voor
missiölogie (zendingswetenschap)
aan de r.k. universiteit van Nijme
gen, signaleert in het tijdschrift
Speling (uitg. H. Gianotten bv, Til
burg), een merkwaardig verschijn
sel. In zijn kerk is een verschuiving
derlandse aangelegenheid.
Spanningen zijn natuurlijk onver
mijdelijk. 'Ook zonder dat er maar
iemand een booswicht behoeft te
zijn is structuur nu eenmaal taai'
(96). Eenheid in geloof en onder
linge verbondenheid worden meer
en meer ervaren als belangrijker
dan het inachtnemen van de kerk
orde.
Heijke waarschuwt tegen elitaire
zelfgenoegzaamheid binnen de klei-
groepen en bepleit verdraag-
in het woordgebruik op te merken^ zaamheid, maar hij wijdt dan toch
Mis wordt graag eucharistie ge
noemd, pastoor heet dikwijls pastor
en parochie gemeente. De oude na
men zijn niet verdwenen, maar zij
schijnen niet meer algemeen te
voldoen.
In Frankrijk, waar het woord église
voor kerk gebruikelijk is en waar
een protestants kerkgebouw temple
heet, spreekt men in sommige krin
gen, aldus Heijke, liever van 'com-
munauté' of 'communion' dan van
parochie. In en vooral buiten ons
land is het woord 'basisgemeente'
in opkomst. Op de bisschoppensyno
de, onlangs te Rome gehouden, is op
dit verschijnsel uitdrukkelijk gewe
zen aan de hand van ingebrachte
informatie uit de wereldkerk. Ge
bleken is, dat zich binnen paro
chies en bisdommen kleine kerke
lijke gemeenschappen vormen, als
resultaat van een dynamisch pro
ces, gedragen door geloof, cultus en
getuigenis. Sommige families leiden
op gezette tijden een soort gemeen
schapsleven. In Frankrijk wordt
zelfs van een kerkelijke onder
grondse gesproken: 'Ie maquis
communautaire'. De van boven af
ingedeelde parochie, zoals die eeu
wenlang heeft bestaan, wordt niet
meer als vanzelfsprekend aanvaard.
Vooral in Latijns Amerika, met pa
rochies zo groot als Nederland,
heeft men ervaren, dat als de kerk
'volk Gods' is, men niet van de
rondreizende bedienaar moet uit
gaan. Bisschop en pastor propage
ren de mondigheid van de plaat-
seljke christelijke gemeenschap.
Zelf zijn ze niet langer de sleutelfi
guren, maar vertegenwoordigers
van de algemene kerk. Ook in
Frankrijk streeft men naar een
kerk van onderen op. Dit is minder
een emancipatiestreven dan het
verlangen om persoonlijk aange
sproken te worden. Groepen van
twaalf k vijftien mensen willen met
elkaar kerk zijn. Als priesters lid
zijn van zo'n groep, dan is het op
voet van gelijkheid. Het geloof
wordt meer als een zoeken beleefd
dan als een 'inoefenen van uitge
maakte waarheid'.
Deze groepen ziep zichzelf niet als
blijvend, maq.r stellen toch onbe
doeld de kerk als instelling in het
geding. Dat komt omdat de paro
chie van boven af is bedacht: een
groepering van gebouwen, wonin
gen en dingen. De persoon doet
minder ter zake. Parochianen gaan
dan ook 'lopen': een trek uit de
wijkkerk naar de keuzekerk. Men
wil zelf iets doen, eigen instrumen
ten meebrengen, een nieuwe taal
gebruiken. De r.k. kerk in ons land
is veelszins een zingende kerk ge
worden. 'Smakeloosheid en creati
viteit kregen hun kansen' (blz. 92).
Karl Rahner noemt het een lente
die gelijktijdig tintelt in het bloed
van velen. Want men heeft hier
niet te doen met een typisch Ne-
maar een uitvoerig en belangwek
kend artikel aan dit verschijnsel.
Het is ten diepste een conflict op
kerkelijk gebied tussen geest en
vorm, leven en traditie, mens en
structuur, enkeling en collectivi
teit.
Het onderhavige nummer van Spe
ling bevat nog veel meer belang
wekkende informatie, bijvoorbeeld
over het vormen van kleine ge
meenschappen van religieuzen, wel
eens smalend 'dames en heren op
kamers' genoemd. De ruimte ver
biedt hierover op deze plaats meer
te zeggen.
Ingebakken
De ontevreden protestant kan be
paalde dominees of geestelijke lei
ders nalopen of van kerk verande
ren. Bij de gereformeerde gezindte
zit het afzonderings-, respectieve
lijk afscheidingsmodel ingebakken.
Het komt erop aan hier de grote,
algemene lijn te zien. Vele
vormen, Instellingen en gebru
in maatschappij en kerk hebbei
eenmaal hun klem verloren. In
ze gevaarlijke overgangssitu
bieden zich drie mogelljkhf
aan: het nieuwe krampachtig v
houden, het nieuwe onkritisch
groeten, of een voorzichtige
passing nastreven. Een vierde
gelijkheid is zich kritisch op
stellen aan gene zijde van de
staande tegenstellingen op eer
een nieuwe zin des woords re
matorisch standpunt. Want he
zeer de vraag of een volkomen
zoening tussen oud en nieuw mi
lijk is. Ik droom wel eens van
nieuwe, bijbelse orthodoxie,
evenwel losgebroken is uit de
starring en de beperktheden var
oude, die als model kon geldei
een vroegere periode maar die
onmachtig is zich kerkelijk-inst
tair waar te maken.
Vele veranderingen buiten ons
in ons voltrekken zich overii
vanzelf: men meent te schuivei
men wordt geschoven. Het is di
om (en hierover kunnen we
allemaal eens zijn) in hoge n
belangrijk goed geïnformeerd
wezen om bij zijn positiekeuze
der te kijken dan zijn eigen kt
lijke neus lang is. Het geloofsle
laat zich niet onderdrukken: d2
de kerk van onderen op. Ze
echter, gesticht als ze is van Bo
af, wijze leiding en coördinatie
dig. Ondertussen blijft men geb
toezien, hoe in de Romana de h
boven geschetste worsteling
schiedenis zal maken.
Een visvrouw in India logee
eens bij een bloemenvérkoops
Ze kon door de bloemengeur
inslapen voordat men een
riekende vismand naast haar
had gezet. Sommige kerken lij
op die visvrouw. Hun ongesto
welzijn hangt daarvan af, dat zi
hun eigen vertrouwde geur blijv
ADVERTENTIE
Bij de
der Nederlandse Hervormde Kerk
onlangs verschenen:
Vooroordeel en discriminatie 12.50
(themanummer "Diakonia")
Diakonaat en eredienst f2.50
De handen van de kerk 11.75
(10e gewijzigde druk, voor nieuwe lidmaten)
Voorlichtingsmap Algemene Bijstandswet f 6.50
(3e gewijzigde druk, samen met Geref. en Chr, Geref.
Kerken)
Verder nog o.m. verkrijgbaar:
Gemeente-zijn, diakonaal bezig-zijn
Samen voor anderen
(huwelijksgeschenk)
f 2.75
f 1.50
Te bestellen door overschrijving op giro 8685 van de Ge
nerale Diakonale Raad te Utrecht met vermelding van de
uitgave(n).
Inlichtingen: afdeling Publiciteit en Voorlichting,
Postbus 14100, Utrecht, tel. 030 - 33 24 26.
