EEN REMONSTRANTSE DEMONSTRANT Boeken over kerk en theologie Hoekhuis te koop in Montfoort lIlBlllaill itftftr Vandaag T -- Onze adressen Beroepingswerk Nieuwe boeken leven onder druk TftUu w/x O IVLCJJ. XÏJIO KERK 1 door dr. J. J. Buskes Bijzonderheden uit het leven van dr. F. Kleijn, remonstrants predikant, leer ling van de professoren Roessingh en Heering, laat ik achterwege, omdat het mij om één enkele bijzonderheid uit zijn leven te doen is. Ik heb hem uitslui tend ontmoet in de bezettingstijd, op de vergaderingen van het 'Inter-Kerke- lijk-Overleg', later het 'Convent van Kerken' genoemd, waar vertegenwoordi gers van acht protestantse kerken samen met een vertegenwoordiger van de rooms-katholieke kerk leiding gaven aa n de kerken in ons land wat betreft hun houding ten opzichte van de bezettende macht. Het was een nogal voorzichtig en uiterst bedachtzaam college, dat vooral in de eer ste jaren eropuit was conflicten met de bezettingsautoriteiten te voorkomen en daarom elk contact met de illegaliteit ver meed. Ik heb mij in dit Convent, waarin ik drie Jaren de gereformeerde kerken in hersteld verband vertegenwoordigde, nooit goed thuisgevoeld. Van een wezenlijke ver- zetsgezindheid viel in die jaren weinig te bespeuren. Het meest is het Convent naar mijn over tuiging tekortgeschoten ten opzichte van de joden. In het standaardwerk 'Het verzet van de Hervormde Kerk' zegt ds. Touw: 'Het blijft een diep beschamend feit dat midden uit ons volk meer dan honderddui zend Joodse mensen zijn gedeporteerd om vergast te worden. De Gemeente van Christus heeft dat aangezien en het niet kunnen verhinderen'. Wat heeft het een moeite gekost, om de zaak van de Joden op de agenda geplaatst te krijgen. In de notulen van 5 november 1940 staat: 'De voorzitter herinnert eraan, dat het onlangs tot de Rijkscommissaris gerichte verzoek niet van het Convent is uitgegaan en dat niet alle in het Convent vertegenwoordigde kerken daaraan heb ben deelgenofhen. In verband daarmee wordt het onderwerp het antisemitisme van het agendum afgevoerd'. Het heeft heel wat strijd gekost, om over de zaak der joden tenslotte een waarlijk principieel geluid te laten horen Toevluchtsoord Toch zijn er momenten in de geschiedenis van het Convent geweest, die ik nooit zal vergeten. Aan één van die momenten, waarop dr. L. de Jong in zijn pas versche nen zesde deel van 'Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog' de aandacht vestigt, is de naam van dr. Kleijn verbonden, In Amsterdam waren de jodenrazzia's be gonnen. Dr. Kleijn deed toen het voorstel, dat de kerken, wanneer weer een razzia gehouden zou worden, de Nieuwe Kerk op de Dam tot toevluchtsoord voor de joden zouden proclameren. In mijn boekje 'Waar stond de kerk?' (1947) heb ik dat moment vastgelegd. Dr. De Jong citeert: 'De voor gangers van de verschillende kerken zou den in ambtsgewaad de toegangen tot de aanvaard was geworden, zouden de kerken in het voetspoor van de illegaliteit beslo ten hebben tot burgerlijke ongehoorzaam heid, tot uitdrukking gebracht in een daadwerkelijke solidariteit met de joden en een bovengewelddadig verzet in de geest van Gandhi, een publieke demon stratie evenals de Februaristaking. Onwerkelijk... Zo werden de joden in Amsterdam (en elders) opgejaagd. kerk moeten bezetten en met de joden in de kerk moeten staan of vallen. Als de monstratie zou dit gebeuren van de aller grootste betekenis zijn geweest, een getui genis met de daad in het hart van ons volksleven'. Het voorstel werd niet aanvaard. Indien het voorstel van dr. Kleijn wel In 1973 schreef ik aan dr. De Jong: 'Nadat Kleijn gesproken had waren allen met stomheid geslagen. Ze waren onder de indruk. Toch maar heel even. In feite waren ze allen bang voor een publieke demonstratie. Het voorstel werd dan ook als een uiting van onwerkelijke romantiek van de tafel geveegd'. Nog altijd ben ik dankbaar dat ik als vertegenwoordiger van de Gereformeerde kerken in hersteld verband helaas als de enige het voorstel van dr. Kleijn ge steund heb. Aan de lopende band demonstreren is oppervlakkig en lichtzinnig. Op bepaalde momenten niet demonstreren is echter veel erger. Dan worden we toeschouwers. Dr. Kleijn wilde onder geen voorwaarde in de gegeven situatie met veel vrome woor den toeschouwer zijn. De afgevaardigden van onze kerken hebben, toen hij uit naam van de remonstrantse broederschap zijn voorstel op tafel legde, das Gebot der Stunde niet verstaan. Ze lieten het afwe ten. Vanwege zijn voorstel en de wijze, waarop hij het toelichtte en verdedigde, gedenk ik dr. Kleijn, die in 1941 in een openbare samenkomst, waarin ook dr. Wiardi Beek man sprak, getuigde: 'De bevrijding van God betekent, dat wij niet meegesleurd worden door de machten en de onbarm hartigheid der feitelijkheden' met eerbied en dankbaarheid als een dapper remon strant en een authentiek demonstrant. A. van Ginkel, De ouderling. Oor sprong en ontwikkeling van het ambt van ouderling en de functie daarvan in de Gereformeerde Kerk der Nederlanden in de 16 en 17e eeuw. Dissertatie Utrecht. Uitgeve rij Ton Bolland, Amsterdam, 1975. In dit boek is veel informatie te vinden over het ontspan van het ambt van ouderling -n over de plaats die de ouderl'i in de gere formeerde kerk in ons land heeft gekregen. De schrijver heeft vooral op dit laatste punt zeer nuttig werk gedaan door allerlei verspreide ge gevens bijeen te brengen. Toch moet ik zeggen, dat het boek als geheel mij niet bevredigt. Dit ligt aan de opzet ervan. Eerst heeft de schrijver het over gegevens uit de bijbel en uit de jonge kerk. Dan springt hij over op de reformatie- tijd en daarna spitst hij zijn studie geheel toe op de Nederlanden. Dit lijkt mij onjuist. Dr. van Ginkel concludeert zelf, dat het ouderlin genambt in de reformatietijd is in gesteld omdat men naar nieuwe vormen van kerkelijk bestuur zocht, en niet omdat men de bijbel wilde volgen. Welnu, dan had hij zijn studie ook gevoegelijk op dit punt kunnen inzetten. Ik heb zelfs de indruk, dat het verstandiger zou zijn geweest als hij zich tot het Nederlandse calvinisme had be perkt. Uit de tijd daarvoor weet hij immers niets nieuws naar voren te brengen. Bovendien krijgt de ou derling pas,in het calvinisme een duidelijke positie. Voordien gaat het primair om de vraag hoe de kerk, binnen een christelijke staat, toch een zekere mate van zelfstan digheid kan verkrijgen. Ik heb dus wel bezwaren tegen deze studie. Dit neemt niet weg, dat er ook veel uit te leren valt. C.A. 'In gesprek met Lucas' door ds. H. de Nie. Uitg. Centrale voor vor mingswerk-Hervormde Vrouwen dienst, De Horst 5. Driebergen; 48 pag., prijs 3,95. Bij de Centrale voor Vormings werk-Hervormde Vrouwendienst verschijnt ieder Jaar een bijbelstu dieboekje, bestemd voor gespreks groepen en bijbelkringen. Het boekje van dominee De Nie, her vormd predikant te Amsterdam, be handelt de eerste zes hoofdstukken van het evangelie van Lucas. Ver schillende vaak aangesneden on derwerpen (wat zijn wonderen? hoe zit het met de maagdelijke geboor te?) komen aan de orde. Dat ge beurt nooit in veilige beslotenheid, maar steeds gericht op de werkelijk heid van vandaag. Zo luidt een vraag: hoe moet en kan de kerk haar verbondenheid met Israël uit drukken? (en die vraag volgt op een over 'geboren uit de maagd Maria'). Drs. H. A. A. Mourits, Mens te zijn op aarde, visie op het dagelijks bestaan in nieuw perspectief. Uit gave Lannoo, Tielt-Amsterdam. blz., 16.—. Dit boek is gegroeid uit KRO-radio- uitzendingen in het seizoen 1973- '74. Het is dan ook een leesboek om naar te luisteren. Elk thema wordt uitvoerig toegelicht aan de hand van citaten, gedichten, liedjes, op merkingen en vooral ook door ge sprekken met 'zomaar mensen'. Wanneer het zo invoelbaar is ge maakt, volgt een gesprek, waarin het thema wordt uitgediept. Het gaat over geld en techniek, over schuld en vergeven, over trouw en ontrouw, over geboorte en dood, over je zwak voelen en sterk willen zijn. Het gaat dus over de mens. en toch blijkt God daar mee te maken te hebben. Hans Jürgen Schultz, De weg die Jezus wees. Pleidooi voor hernieuw de navolging. Uitg. Ten Have. 96 blz., 10,-. 'Het document dat de bedoelingen van Jezus het best weergeeft is de bergrede' (15). Vanuit deze inzet ziet de schrijver de weg van Jezus dan vooral lopen over een hoogno dige herwaardering van de plaats van de leken in de kerk en van de geweldloze weerbaarheid. Bij wijze van keerzijde pakt de schrijver nogal uit tegen wat de ambtelijke kerk en de theologie speciaal op deze punten veelal met de erfenis van Jezus gedaan hebben. Vóór al les heeft de auteur in zijn betoog gemikt op duidelijkheid en direct heid, en daarin ligt dan ook een van de aardige kanten van deze recht-voor-z'n-raap-theologie. Bij zo'n werkwijze zal men echter ver eenvoudigingen van de probleem stelling moeilijk kunnen vermijden. Van de auteur moet gezegd worden dat. hij deze vereenvoudiging te vaak en te nadrukkelijk heeft ver kregen door een eenzijdige voor stelling van zaken. Maar goed: dat kan een manier zijn om het ge sprek aan de gang te houden. J. Lescrauwaet e.a., Bidden maakt anders. Uitg. Gooi en Sticht. 101 blz., ƒ10,90. Gedichten, meditaties en beschou wingen over het bidden. De lezer wordt verondersteld te weten dat er een vrij algemene verlegenheid aan het groeien is in verband met het gebed. Of beter: het is een van de meest uitgesproken symptomen van de 'randkerkelijkheid'. Om weer in het spoor te komen worden in dit boekje enige aanzetten gegeven die wellicht iets te weinig op elkaar afgestemd zijn. Zeer lezenswaard is in ieder geval het opstel waar het boekje zijn titel aan ontleende. Deze tekening van Rembrandt (Jezus bij de Schriftgeleerden) staat op het omslag van het hier aangekondigde boekje van ds. H. de Nie over Lucas. HOOFDKANTOOR: Nieuwe Zijds Voorburgwal 276-280, Amsterdam. Tel. 020-220383. Postbus 859. ROTTERDAM: Westblaak 9-11, Rotter dam. Tel. 010-115588. Postbus 948. DEN HAAG: Parkstraat 22, Den Haag. Tel. 070-469445. Postbus 101. LEIDEN: Steenstraat 37, Leiden. Tel. 071-31441. Postbus 76. DORDRECHT: Scheffersplein 1, Dor drecht. Tel. 078-33370. Postbus 118. GRONINGEN: Nieuwe Ebbingestr. 25. Groningen. Tel. 050-125307. Postbus 181. ZWOLLE: Melkmarkt 56, Zwolle. Tel. 05200-i7030. Postbus 3. door A. J. Klei In het Reformatorisch Dagblad werd een comfortabel hoekhuis te Montfoort te koop aangebo den. De advertentie somde in wèrvend proza alle begeerlijkheden van het betrokken pand op en zo kwam je aan de weet dat de liefhebber zowel een doorzonkamer als een ideale zonligging te wachten staat. Mocht de lucht wat betrekken, dan nog geen nood, want de centrale verwarming strekt zich tot in de schuur uit. Meestal lees je to dergelijke ad vertenties ook loftuitingen op het dorp of de stad, waarin de aange boden woning zich bevindt, doch het makelaarsbureau Evers uit Vleuten ziet hier geheel van af en volstaat met deze éne mededeling, tussen haakjes geplaatst achter het woord Montfoort: standplaats ds. J. P. Verkade. Ik ben hier diep van onder de indruk. Wat kom je in de regel tegen? Banaliteiten over viswater of over een bos in de buurt. Maar de Vleutense makelaardij weet, dat de mens niet ral leven bij een winkelcentrum of een overdekte bushalte alleen. Hoe je in Mont foort komt en of je daar behoor lijk je natje en je droogje kunt krijgen, zal de koper wel zien. Dit zijn immers te verwaarlozen klei nigheden vergeleken bij de zeker heid, dat ons in Montfoort stevige geestelijke kost te wachten is en dat we het liedboek niet mee hoe ven sjouwen als we ons metter woon vestigen in de standplaats van ds Verkade. Het is ook treffend, dat het ma kelaarskantoor Evers het laat bij de vermelding van deze éne her vormde naam. Je hebt in Mont foort ook nog een gereformeerde kerk. maar daar zal wel zo'n jong broekje staan en bovendien weet je tegenwoordig niet meer wat je aan gereformeerden hebt. Het kan best zo'n PPR-mannetje zijn met gestencilde liturgieën en zo. Dat je, adverterend in het Refor matorisch Dagblad, zulk een se lectie toepast, is begrijpelijk. Deze krant heeft een gelijkgezinde le zerskring. Ik vrees dat makelaars voor ons blad een ietwat bredere 'Nou mam, als dat de dominee is om wie we hier zijn gaan wonen voorlichting zouden moeten ge ven, want onze afnemers zitten in alle moeilijke geestelijke hoeken en gaten. Vooral als het gaat om koophuizen in grotere plaatsen is zorgvuldige oriëntatie geboden en zullen de makelaars zich terdege op de hoogte dienen te stellen van de wijkgrenzen en de ligging (en nu heb ik het niet over een zonligging) van de predikanten op de diverse territoirs. Misschien doet de makelaardij verstandig door zich te verzekeren van de diensten van een persoon die so ciologie van de godsdienst heeft gestudeerd. In overleg met zo ie mand valt te bekijken of je in een heel enkel geval, als de in de nabijheid van het aangeboden perceel arbeidende dominees niet veel zaaks zijn. ertoe zou kunnen overgaan, te wijzen op uitwijkmo gelijkheden naar een progressieve roomse dienst. Dit paardemiddei moet natuurlijk uiterst behoed zaam toegepast worden. Dit alles overwegend, bedenk ik dat de firma Evers haar adverten- tiekosten gemakkelijk had kunnen drukken door ook over de hoeda nigheden van het hoekhuis zelf te zwijgen. Want als, dank zij J. P. Verkade, de zon to je ziel schijnt, wat maal Je dan nog om doorzon kamers? Overigens zit ik nog hiermee: kan het makelaarskan toor ons verzekeren dat ds Verka de een blijvertje is en niet over een paar jaar een beroep naar een andere gemeente aanneemt? Hij staat sinds 1972 in Montfoort. dus direct gevaar is er niet. maar in '76 is het oppassen geblazen. Stel dat hij weggaat, moeten wij ons comfortabel hoekhuis dan wem- verlaten? Ik geloof dat ik maar eens informeer of er in Montfoort ook een caravan-stand plaats is. Dan kan ik, als 't nodig is. altijd mijn boel weer oppakken en daar neerstrijken, waarvan dan geschreven staat: standplaats ds J. P. Verkade. Demosthenes Savramis. Jezus over leeft zijn moordenaars. Uitg. Ten Have. 176 blz., 16.50. Tien hoofdstukken concrete en be grijpelijke theologie die eigenlijk draait om de kernachtige vraag of we de Jezus van Mattheus 25 (vers 31-46) wel echt serieus nemen. Met sprekende voorbeelden uit de oude en nieuwe kerkgeschiedenis laat de schrijver zien hoe Jezus ook heel concreet zijn moordenaars overleeft in al diegenen die meer in de dienst dan in de macht geloven. De voorbeelden die hij aanhaalt liggen over een breed veld verspreid: paus dom, Jesus-people, kloosterwezen, anarchisme en dit is dan nog maar een greep uit de mand. De auteur heeft dan ook niet de be doeling gehad om deze thema's he lemaal uit te spitten: het zijn meer de plaatjes bij een zeer onderhou dend betoog dat ondertussen steeds weer terugkomt bij die uiterst drin gende vraag: waartoe beroept de kerk zich op Jezus? Het geheim van de gemeente, hand reiking aan het voortgaande ge loofsgesprek. Uitgave Boekencen trum, Den Haag. 56 blz.; 5,50 (bij aantallen korting). Dit rapport werd door de hervorm de synode in haar junizitting vorig jaar met algemene stemmen aan vaard. Het bestudeert de theologi sche aspecten van het gemeente zijn. Samen met een reeds versche nen rapport ('Gemeentevormen en gemeenteopbouw') over de sociolo gische kant van het gemeente-zijn en een nog te verschijnen rapport, waarin het speciaal gaat over de sociaal-ethische dimensies, wordt een volledig beeld gegeven van het kerk-zijn. 'Het gaat erom in hei beeld te krijgen, wat de Kerk nu eigenlijk als gave Gods voor ons is, juist omdat dit zo moeilijk verstaan wordt in de strijö en de verwarring en het al te menselijke, waardoor het bestaan van de kerk wordt gekenmerkt'. Dr. G. N. Lammens en drs. Fr. de Jong, Kanttekeningen bij de ka tern. Uitgave Kok, Kampen. 64 blz., 6,90. In dit boekje wordt een toelichting gegeven op de nieuwe liturgische elementen in de katern, die de gereformeerde kerken verleden jaar hebben doen verschijnen voor ach ter in het Liedboek. Besproken worden de uitbreidingen in de orde voor de hoofddienst en de nieuwe orden voor de bediening van de doop en de openbare geloofsbelijde nis. Voor wat in de katern werd overgenomen uit het bestaande kerkboek kan men voor toelichting terecht in 'Orden voor de Eredienst bij de Gereformeerde Kerken in Nederland', verschenen bij dezelfde uitgever. Gérard Bessière, Hij voor mij uit. Silhouet van Jezus. Uitg. Gooi en Sticht. 121 blz., 12,75. Voorzover dit sympathieke boekje over Jezus spreekt gebeurt dat me diterend. En dat werkt de schrijver (die priester is in een dorp in Frankrijk) dan verder uit in bemoe digende commentaren bij de prak tijk van alledag. ZONDAGMORGEN De geluiden op dit vroege uur zijn nog afzonderlijk waar te nemen en nog niet opgenomen in het ruisen van de dag. Ik hoor een bus op trekken, die waarschijnlijk de eer ste passagiers naar het station gaat brengen, die vandaar het land in zullen gaan. Dus slaat hij de hoek om en hoor ik hem naar het noor den wegrijden. In het geluid van een brommer hoor ik het verlangen van een vroege visser. Straks zal hij zich langs de vaart of verderop aan de rivier neerzetten, z'n spullen uitpakken om misschien voorlopig achter een stille dobber nog wat voort te doezelen. Dan is het een tijdje stil. Als ik me opricht en op straat kijk, zie ik een knaap door de goot langs de stoeprand sloffen. Hij schopt naar iets, dat ik niet zien kan en er ook misschien wel niet is. Heel ver klinkt een klok. In huis zijn er nog geen geluiden. OJ het moest zijn het kleine gekraak, dat altijd doorgaat en waarvan nie mand weet waar het vandaan komt, Ik probeer de dag te overzien. Het is weer mistig in de verte. Even licht het voorjaarsgroen aan de overzijde van de rivier op. De bo men vervagen aan de horizon en ontroeren door hun lijn. In de flat aan de overkant is nog geen leven te bespeuren. De boulevard ligt ge heel verlaten. Weer laat de klok zich van ver horen alsof hij aarze lend vraagt of het niet te vroeg is. De stad lijkt nog te slapen. Een stille zondag, die misschien wel stil zal blijven. Een dag van rust en overweging. Van aarzelende woor den en straks hopelijk met iets meer zekerheid, iets meer licht, als het Woord zelf opengaat. Een tram giert door de bocht. Daar zal het Woord overheen moeten. Trouwens over heel de groeiende ruis van de stad en mijn leven. NED. HERV. KERK Beroepen te Alblasserdam: J. den Hoed te Sliedrecht; te Groningen: P. E. C. Blom te Veendan; te Nieuwkoop (toez.): C. Jongeboer te Elburg; te Katwijk aan Zee: H. Vis ser te Barneveld. Bedankt voor Terwolde: G. J. de Vries, eervol ontheven predikant, leraar godsdienstonderwijs maatschappijleer te Dokkum. GEREF. KERKEN Bedankt voor Den Helder: D. Bouwknegt te Rotterdam-IJssel- monde, die voorlopig geen beroepen meer in overweging neemt. Aangenomen de benoeming tot le raar godsdienst aan de chr. ped. akademie te Middelburg: W. B. Ob- bink te Ouderkerk aan de Amstel: de benoeming tot docent studie- en vormingscentrum evang. broeder- gem. te Paramaribo: dr. J. van; Raalte, legerpred. te Harderwijk. Intrede te Doesburg: kand. M. WattèJ te Neede (verb. ber.). GEREF. GEMEENTEN Beroepen te Hoogvliet: P. Honkoop te Kampen: te Ermeio: P. Blok te Dirksland. Bedankt voor Brakel: C. Hegeman te Tholen. Andrew M. Greeley, De nieuwe agenda. Uitgave De Toorts, Haar lem. 269 blz.: 29,50. De schrijver, een 46-jarige Ameri kaanse priester en socioloog, be toogt, dat godsdienst en kerk een nieuwe cultuurperiode ingaan, waarbij nieuwe vragen omtrent zin en bestemming van mens en we reld naar voren komen. De kerk onderkent volgens hem deze vragen nog te weinig en houdt vast aan de vragen en antwoorden uit een voorbije periode. In welke richting hij denkt, blijkt al duidelijk uit zijn hoofdstuk-Indeling, zoals: Van wachten op het eind van de wereld naar het bouwen van een nieuwe orde. Van de verlossing van de ziel naar de bevrijding van de mens, Van parochiescholen naar menselij ke ontwikkeling enz. (ADVERTENTIE) Neem nu ds. X. Hij is gereformeerd predikant in een van de oost-europese landen. De mogelijkheden voor de kerk om te leven verschillen daar van land tot land. Maar met name in zijn land voert harde oostelijke wind Siberische kou aan. De laatste resten geestelijke vrijheid bevriezen. Temidden van het gees telijk geweld proberen ds. X. en zijn gemeente overeind te blijven. Van buiten af bedreigd door de atheïstische staat. Van binnen uit door het toenemende materialisme. Al vele jaren helpen we mensen in Oost-Europa als ds. X. en zijn gemeente. Met financiële steun voor noodgevallen.. Met het toezenden van christelijke literatuur. Veel van deze Hulp is 'stille hulp'. Gelukkig hebben we daar mogelijkheden voor. Ook dit jaar. bestem daarom oók deze maand 1% van uw netto maandinkomen voor het tn.v. het Algemeen Diakonaal Bureau van de Gereformeerde Kerken in Nederland, Koningslaan 7, Utrecht deze zomer met vakantie naar een oost-europees tand, ga dan op zondag naar de onze broeders en zusters daar. Hef kontakt mot u zal hen bemoedigen. En zij wat te geven.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1975 | | pagina 2