Duitse wraak kostte het leven
van 192 mannen en 88 kinderen
Op de trottoirband begint Duitsland
Tien juni 1942: zwarte dag voor Boheems dorpje Lidice
Dinxperlo en Süderwick samengegroeid als een Siamese tweeling
Tapijt van gras
en bloemen op
plaats massamoord
Huwelijken voor
tien procent
Nederlands-Duits
■ROUW/KWARTET ZATERDAG 3 MEI 1975
BINNENLAND 13
door Jac Lelsz
door G. J. Spijker
Hoewel het op betrekkelijk korte afstand ten noordwesten van de hoofdstad Praag ligt, kostte het
mij toch moeite om LIDICE te vinden. Juist begonnen we te twijfelen of ik me wel de goede weg
had laten wijzen, toen een van ons nét nog zag dat ik het richtingbordje 'Lidice' voorbij gereden
was, en zelfs toen hadden we nog meningsverschil welke weg het bordje dan wel bedoelde.
Nee, de Tsjechen maken er geen toeristische evenement van, dat al van verre wordt aangekondigd,
neer dat niet.
Terwijl we de laatste kilometers
rijden probeer ik mij in te denken
hoe het dorpje heeft gelegen: Vast
en zeker zoals de andere dorpen
hier, verstild, verdroomd, verscho
len, haast onvindbaar in de wijde
oneindigheid van het golvende Bo
heemse land.
Het is een stralende zomerdag bo
ven de vruchtbare akkers en boven
de lege stille wegen, Het enige ru
moer is soms een landbouwwerk
tuig of een vliegtuig dat zojuist is
opgestegen van hét vliegveld van
Praag. Toch tracht ik in deze
vreedzame omgeving, me die vrese
lijke dag midden in de Tweede
wereldoorlog, voor te stellen. Wel
licht gelukt me dat gemakkelijker
omdat ikzelf het drama van Putten
heb meebeleefd.
Dertiende juni 1942 was een zwarte
dag voor Lidice, een Boheems dorp
je van boeren en mijnwerkers. Op
27 mei 1942 werd In Praag de S.S.
Grupenführer en hoge politie-func-
ionaris, Reinhard Heijdrich, door
'partisanen' gedood. Het nazibewind
bleef daar niet stil onder en zocht
koortsachtig naar de 'schuldigen'.
Direct al werd door de Polizeiführer
tien miljoen Kronen uitgeloofd aan
diegene die de daders zou aange
ven.
Enkele dagen later kwam daar nog
eenzelfde bedrag bij, beschikbaar
gesteld door de regering van Bohe-
nen en Moravdë. Alle inlichtingen
zouden strikt vertrouwelijk worden
behandeld en de beloningen zouden
zonder enige aftrek uitbetaald wor
den. Scherpe maatregelen tegen de
bevolking werden aangekondigd.
Een speciale commissie werd door
de Gestapo ingesteld om de zaak te
onderzoeken. Dit alles bracht een
golf van paniek teweeg.
Uit later onderzoek bleek dat de
Duitsers alles wilden om de natio
nale tegenstand te breken en daar
om móesten er schuldigen gevon
den worden, en een strafdaad van
formaat gesteld. Blijkbaar werd een
plaats uitgezocht waarvan men een
maximum effect verwachtte. Deze
plaats werd Lidace. Pas toen werd
het bericht verspreid dat in een
molen wapens waren gevonden en
dat aan daders onderdak was ver
leend.
Noch voor het een, noch voor het
ander werd toen noch later enig
bewijs aangevoerd.
Voor de lopen
Dertiende mei 1942 werd een héél
zwarte dag voor Lidice.
Bij het aanbreken van de dag reeds
vielen 173 mannen uit dit dorpje
voor het vuurpeloton. Onder hen
was een grijzaard van vier en tach
tig jaar, terwijl het jongste slacht
offer vijftien was.
Stelt u zich eens voor: Boeren die
zojuist zouden opstaan of die net
aan hun werk waren gegaan, mijn
werkers van de dagploeg die nog
sliepen, werden allen gedwongen
voor de geweerlopen uit te gaan. In
de boomgaard van de boerderij van
de familie Horak werden zij te
rechtgesteld.
De boeren en de mijnwerkers, de
ambachtslieden, de bakker en de
kastelein, de scholieren en een on
derwijzer, zelfs een blind oorlogs
slachtoffer van de eerste wereldoor
log. Alleen de nachtploeg van de
mijn mankeerde. Maar zo grondig
deed het Nazibewind haar werk, dat
deze mannen later nog werden ver
moord. Zelfs de zieke mijnwerker
Pospisll, die op 9 juni naar het
ziekenhuis in Kladne was vervoerd,
werd na zijn herstel alsnog ter
dood gebracht. Een andere mijn
werker kon nog vluchten en zich
drie dagen in de omgeving verbor
gen houden, maar werd verraden
en ook nog gedood.
192 mannen
Zo bevat de dodenlijst van Lidice
de namen van 192 mannen. In het
Lidice-museum kijken zij mij aan,
want hun beeltenissen beslaan
in koper gegraveerd, daar een groot
gedeelte van de wand.
Het is een museum zoals je ze
overal vindt waar de oorlog extra
hard heeft toegeslagen. Foto's,
kaarten, tekeningen, documenten
geven een beeld hoe Lidice is ge
weest en is geworden. Veel van de
geschreven tekst (Tsjechische) ont
gaat mij uiteraard, heel attent
wordt speciaal voor mij, onge
vraagd, een Tsjechisch ingesproken
bandje, vervangen door een Duits
talig, waarop het drama van Lidice
wordt verhaald.
In het souterrain wordt een docu
mentaire film gedraaid. Ook hier
ontgaat de tekst ons, maar de film
beelden spreken duidelijke taal
over de oorlog en bevrijding, over
Het houten kruis, door prikkel
draad omgeven, in het oude, nu
verdwenen Lidice.
de vernietiging en de herrijzing
van Lidice.
Over het meeleven met Lidice in
grote delen van de vrije wereld,
van het Engelse actie-comité: 'Li
dice must live'. Over meisjes die bij
hun geboorte de naam Lidice kre
gen, over de stadwijk van Caracas
die Lidice werd omgedoopt. Van het
vrije Tsjechische leger in Rusland,
dat een inzameling organiseerde
voor de aankoop van wapens ter
bestrijding van het Nazidom, en die
op de geschutstoren van hun eerste
tank LIDICE schilderden.
Machtig monument
Maar de diepste indruk maakte het
oude dorp, beter: de plaats waar
het oude dorp geweest is, door zijn
eenvoud het machtigste monument
dat we ooit zagen.
Waar eens huizen stonden en stal
len en schuren, tuinen en boom
gaarden waren, is nu een grote
grasvlakte met grote vlekken wilde
bloemen, geel, paars, rood, rose
wikken, witte margrieten en kla
vers. Alles van een eenvoudige na
tuurlijke schoonheid, waarmee geen
park kan wedijveren.
Een groot gras- en bloementapijt
bedekt als het ware het leed van
Lidice. We kunnen maar bij bena
dering de angst en het verdriet
peilen van die tiende juni; mannen
gedood, vrouwen en kinderen gede
porteerd, het bezit en huizen ver
brand, het dorp met de grond ge
lijkgemaakt en de dorpsvijver met
puin van de woningen gedempt
Kruis
Alleen de dorpsstraat loopt zoals hij
vroeger heeft gelopen. Die voert
ons langs het simpele hoge houten
kruis, met prikkeldraad omgeven,
en langs enkele plaatsen die men
in het gras- en bloementapijt heeft
uitgespaard: de funderingen van de
boerderij van de familie Ho rék,
waar de mannen werden gefusilleerd.
De 'plattegrond' van de dorpskerk
en de fundering van de school.
Tussen kerk en school staat als een
stuk versteend verdriet het beeld
van een Lidicer moeder die men
haar kind afrukt. Want zo is het
gegaan op de tiende juni: de vrou
wen werden in kampen onderge
bracht, beroofd van mannen en
kinderen. 59 van hen lieten het
leven binnen het prikkeldraad van
Eén enkele roos op het reliëf van 'Putten, Hollandsko' in Lidice.
Ravensbrück, Auschwitz en andere
kampen.
'Omscholing'
Ja ook de kinderen van Lidice
spaarden de nazi's niet. Sommige
kinderen werden in Duitse nazi-
gezinnen ondergebracht ter 'om
scholing'. Deze kinderen, met hen
die né de ramp geboren werden,
verloren hun naam hun familie en
hun vaderland, maar de overige
kinderen ook hun leven'.
88 kinderen werden naar het kamp
Lodz gevoerd en daar op erbarme
lijke wijze behandeld. Een Poolse
zuster, ook in Lodz, heeft het later
verteld. Zij zorgde er ook voor dat
sommige kinderen briefkaarten
konden schrijven naar hun familie
in Bohemen.
'Lieve Oma, stuur mij wat kleren
en ondergoed
'Tante ik heb alleen nog één jurk
en geen schoenen meer
'Als u nog wat brood over hebt,
stuur het mij
wat ik aan heb zal het niet
lang meer houden'.
Vergast
In aangrijpend kinderschrift vor
men deze hulpeloze zinnen, mis
schien wel de felste aanklacht te
gen hen die al dat leed over Lidice
brachten. De kinderen zelf werden,
88 in getal, waarschijnlijk door de
Gestapo in CheLm vergast.
Eén plaats van het oude Lidice is
gespaard gebleven: Het kerkhof.
Als in het nieuwe Lidice wordt
begraven, moet de rouwstoet door
het lege oude dorp trekken om
naar de begraafplaats te komen.
Het nieuwe Lidice, want 'Lidice zal
leven' en het leeft weer.
Na de tweede wereldoorlog werd
een geheel nieuw dorp opgebouwd
op korte afstand van het oude. Alle
huizen zijn van eenzelfde soort
bouw met dezelfde kleur pleister
werk. Er zijn straten met veel
groen en bloemen. Een eenheid,
beslist geen eenzelvigheid, eenzelf
de vorm, maar niet eenvormig. Op
knappe wijze heeft men er een
modern, doch vriendelijk en gezel
lig woondorp van gemaakt.
Indringend is de rozentuin die men
tussen het nieuwe en het voormali
ge dorp heeft aangelegd. Tientallen
landen uit de gehele wereld schon
ken daarvoor de struiken. Het wil
symbool zijn van vrede en van
vriendschap onder de volken. Een
symbool dat een vreselijke periode
die dertig Jaar geleden werd afge
sloten, verbindt met de nieuwe toe
komst
Midden in de rozentuin staat een
muur in een halve cirkel, waar en-
reliëf de gemeentewapens zijn ge
plaatst van alle plaatsen uit de
wereld die een dergelijk lot als
Lidice ondergingen, zoals Coventry,
Hirosyma, Warschau. Bij het einde
van onze tocht door het oude en
het nieuwe Liddce, plukte ik één
enkele roos en legde die op het
reliëf van PUTTEN - HOLANDS-
KO...
De heer G. J. Spijker te Bodegra
ven woonde in Putten toen een
groot aantal mannen van het Velu-
we-dorp door de Duitsers werd om
gebracht.
DINXPERLO/SÜDERWICK Slager Jansen en slager Baumann wonen bijna pal tegenover el
kaar, maar de een verkoopt varkenskarbonades en de ander Schweinkotelette. Zo is dat in Dinxper
lo en Süderwick, twee grensplaatsjes, respectievelijk Nederlands en Duits, samengegroeid als een
Siamese tweeling. Europa balanceert er op het scherp van een tien centimeter smalle trottoirband,
de rijksgrens vormt.
De Nederlanders wonen aan de ene
kant van de straat, de Duitsers aan
de overzijde. Wie er niet bekend is,
zit al gauw aan de verkeerde kant.
maar wie meent straffeloos zonder
paspoort naar de overzijde te kun
nen gaan, vergist zich, en dat
brengt dan weer terug tot de reali
teit dat het ene Europa er nog niet
is.
Burgemeester J. W. Stam van
Dinxperlo zegt dan ook bescheiden
dat de verhouding met Süderwick
een stukje Europa laat ziien'. Alfred
'■lozer, Europeaan van het eerste
uur, heeft iets dergelijks opge
merkt. Toen er een sporthal werd
geopend, waarvan bedde plaatsen
gebruik maken, wees hij er op dat
dit precies past in het streven bij
grensoverschrijdende samenwerking
«en menselijk gezicht te geven.
Men merkt het verschil tussen Ne
derland en Duitsland op deze spel-
depunt van de aardbol inderdaad
nauwelijks, behalve dan dat aan
gene zijde van de grens de gordij
nen gesloten zijn en aan deze kant
geopend. Ja, er is toch nog iets
meer. Terwijl aan Dinxperlose kant
blijkens de opschriften (op de ruit
van een supermarkt een prijzenslag
woedt ('Advocaat: geen 5,50 maar
3.98') heeft men aan Südeirwickse
zijde in politiek opzicht de borst
nat gemaakt, want vanaf het raam
van een woonhuis staart ons het
conterfeditsel van de CDU'er Karl
Nagel aan ('Ihr Kandddat für den
Landtag').
Grensverdrag
In het gebied van Dinxperlo en
Süderwick heeft in 1949 een van
die kliedoe grenscorrecties plaats
gevonden, die tenslotte resteerden
van de soms zeer stoutmoedige an-
nexatiedromen in Nederland. Dinx
perlo kreeg er 64 hectare bij van
Süderwick plus 342 inwoners. In
1963 gingen.... 368 grenscorrectiebe
woners weer terug naar het Duitse
rijk. Wat men samen aan dae
grenscorrectieperiode overhield, was
een hechte samenwerking. Aanvan
kelijk tussen Dinxperlo en Amt
Liedern-Werth, waartoe Süderwick
behoort, - sinds kort - na een
herkaveling daar ook met Bocholt,
een wat grotere stad, die het zo
ziet, dat zij 'een opdracht heeft te
vervuilen'.
Er is destijds een grensverdrag ge
sloten, waarin bepalingen zijn op
genomen, die de reeds gegroeide
samenwerking continueren, maar
die ook aanknopingspunten bieden
voor nieuwe vormen van gemeen-
Links de Duitse zijde (op het huis staat: Zur Post, op het straatnaambordje: Schulweg). Rechts
een Nederlandse bejaardenflat.
schappelijk handelen. Weliswaar
zijn er alom langs de Nederlands-
Duitse grens voorbeelden van cul
turele, sportieve en andere contac
ten en uitwisselingen, maar samen
werking In het gewone dagelijkse
leven, in praktische dingen, ziet
men buiten Dlnxperlo-Süderwick
nauwelijks. Men spreekt er zelf van
'een voorbeeld van grensoverschrij
dend regionaal welzijnsbeleid'. Het
speelt zich af in een streek, waar
nu juist vijf jaar experimentele Eu-
regio-activiteiten achter de rug
zijn, Oost-Gelderland/Twente en
West-Münsterland.
We noemden al de sporthal. Deze
werd enkele jaren geleden in Dinx
perlo gebouwd, kosten 3,25 miljoen
gulden. Het gebouw kwam er ten
slotte, maar daarvoor was wel een
zware strijd met de provincie no
dig. Wekelijks maken ook Süder-
wlckse verenigingen er leen 25 uur
gebruik van. Omgekeerd bouwde
Süderwick een overdekt instructie-
bad, waar ook Dinxperlose schooi-
kindertjes leren zwemmen.
Allerlei
Al van de tijd dat Süderwick 'ge
corrigeerd' werd, dateert het feit
dat Dinxperlo voor de Duitse buren
het huis-vuil ophaalde. Dat is ook
na het sluiten van het Grensver
drag zo gebleven. Een en ander is
keurig vastgelegd ln een overeen
komst. die in de tijd van minister
Beermimk werd gesloten. Daarin is
nog veel meer opgenomen. Allerlei
zaken op het gebied van de ruimte
lijke ordening bijvoorbeeld. Het ge
meenschappelijk gebruik van be
paalde voorzieningen, een kwestie
als de winkelsluiting en het punt
van de openbare vermakelijkheden
op zondag. Deze beperking is niet
van toepassing op sportwedstrijden,
bioscoopvoorstellingen, processies
en andere kerkelijke plechtigheden'
staat er. Het ongenuanceerd onder
één noemer ('openbare vermake
lijkheden') brengen van deze zaken
doet wat komisch aan.
Nog andere vormen van elkaar te
gemoet komen' - burgemeester
Stam spreekt van 'geen Trennung
maar Begegnung' - ziet men in
Dinxperlo en Süderwick. Duitse
kleuters bezoeken er Hollandse
schooltjes. Bij bijzondere gelegen
heden ontmoeter de kerkelijke lei
ders elkaar. Iets heel anders: de
laatste Jaren zijn de carnavalsop
tochten gemeenschappelijk; dit
jaar was het een Nederlandse prins.
Er wordt bij elkaar gewinkeld, ge
markt en op visite gegaan. Men
spreekt vrijwel hetzelfde dialect.
Aan beide kanten van de grens
Een woning aan de Duitse kant met een verkiezingsbiljet. In de ruiten weerspiegelt zich het huis
van de Nederlandse overbuurman.
vindt men dezelfdefamilienamen.
Van de huwelijken, die gesloten
worden, is tien procent Nederlands-
Duits. Het brandweermateriaa! van
de twee dorpen is op, elkaar afge-,
stemd. en ook wordt er samen ge
oefend. Omdat Dinxperlo te weinig
mogelijkheden meer heeft voor uiitr
breiding van' de sportaccommodatie
heeft het gemeentebestuur een tijd
geleden aan Bocholt gevraagd er
mee akkoord te gaan dat een Ijs
baan wordt aangelegd op Süder-
wickse terrein.
Het systeem
Periodiek, in de regel één maal, per
drie maanden, ontmoeten B en W
van Dinxperlo en hun collega's van
Südierwick (en voortaan ook die
van Bocholt) elkaar. Is het dan
alleen maar: aap wat heb je een
mooie jongen? Beslist niet. Burge
meester Stam van Dinxperlo, (een
vriendelijke, echt-achterhoekse,
ruim zevenduizend zielen tellende
gemeente, die in het grijze verleden
tot de heerlijkheid Br edevoort be
hoorde, waar Rembrandt zijn Hen
drik je Stoffels moet hebben wegge
haald) zegt ex dit van:'Ik maak er
geen geheim van hoe ik over de
oorlog 1940-'45 denk. Toen was
Duitsland onze vijand. Daar wordt
bij gelegenheid ook over gepraat,
Je krijgt dan verschillende reacties.
Sommigen hebben begrip, anderen
zeggen: moeten we het daar nou
nog over hebben?
Kijk. in het verzet ging het tegen
een totalitair, systeem. Het gevaar
kwam 'toen van rechts. Zou het van
links komen, dan is dat even ge
vaarlijk. Het is onze verantwoorde
lijkheid de idealen van toen voort
te zetten. Ik probeer hier nu sinds
1954 in, toepassing te brengen dat
het niet ging tegen een volk, maar
tegen een systeem.
Vooral in het westen van ons land
merk ik wel eens dat men daar
deze problematiek toch wat anders
benadert. Zelf spreek ik liever van
onze strijd tegen de nazi's dan
tegen de Duitsers. We moeten ge
stalte geven aan het ene Euro
pa, waarin we samen leven. Het is
een kwestie van opbouwen van on
deraf. Dinxperlo en Süderwick ver
keren wat dat betreft in een unieke
situatie.
Burgemeester J. W. Stam van
Dinxperlo: 'Ik praat liever over
onze strftd tegen de nazi's
Mozer heeft dezer dagen erop gewe
zen dat de Europese gemeenschap
pen negenduizend kilometer aan
rijksgrenzen hebben. Hij zei dat
het niet gaat om opheffing daar
van, maar om relativering. Miljoe
nen mnsen gaan wel in een vreemd
land met vakantie. Omgaan met
eikaar in het leven van alledag is
nog wat anders'.
