Verrijking van uranium is
kostbaar en ondoorzichtig
VU-vereniging
trekt land in
Vier gezellige Friesche
koffiemokken.
Nieuwe cao voor
beroepsvervoer
Uit onderzoek van het CBS blijkt
Loonkosten per werknemer
lopen wel sterk uiteen
Gist Brocades:
aardgaswinsten
voor verlichten
lasten industrie
Geen hervatting
overleg-Rhodesië
Douwe Egberts koffie... lekkere koffie.
I
TROUW/KWARTET DONDERDAG 1 MEI 1975
PS8/RH15
V
Verrassingen mogelijk in gecompi ceerde markt
Het 'verrijken' van uranium is een moeilijke en kostbare aangelegenheid. Maar hoe moeilijk en hoe
kostbaar precies, is niet helemaal te overzien, hoewel de fronten op verschillende punten in bewe
ging zijn.
Het terrein is belangrijk genoeg om
toch een poging te wagen. Juist de
omstandigheden dat het al gauw
om miljarden guldens gaat, heeft
namelijk wel iets te maken met het
in stand houden van een zekere
onoverzichtelijkheid.
Eerst de basisfeiten. Verrijkt urani
um is de brandstof voor vrijwel alle
kerncentrales die nu bestaan bf in
de naaste toekomst worden ge
bouwd. En hoe je ook over kerne
nergie denkt, het ziet er naar uit
dat nogal wat landen met de
schrik» van de oliecrisis nog in de
benen een fors aantal kerncen
trales gaan bouwen.
Daarmee is het economische belang
een gegeven. Dat belang moet niet
overschat worden. Kerncentrales
produceren in de naaste toe
komst alleen maar elektriciteit.
Elektriciteit zorgt maar voor een
fractie van het totale energiever
bruik. Het gebruik van olie, aardgas
en kolen voor verwarming, trans
port en industriële processen, is
naar omvang veel belangrijker. En
dat gebruik is maar gedeeltelijk en
in zeer beperkt tempo door toepas
sing'"van elektriciteit te vervangen.
Maar het belang moet ook niet
worden onderschat. Programma's
voor de bouw van kerncentrales
lopen hier en daar zelfs stuk op de
grenzen van de kapitaalmarkten.
En een vuistregel uit het bedrijf
leert wat wie een kerncentrale
koopt, in de loop der jaren nog
twee of drie keer het investerings
bedrag zal besteden aan brandstof
aankopen.
Die brandstoffen vallen ook
al volgens zo'n ruwe vuistregel
in drie onderdelen uiteen. Éénder
de is voor het uranium zoals dat uit
erts wordt gewonnen, éénderde is
voor de verrijking van dat uranium,
en éénderde is voor het fabriceren
van de splijtstofelementen waar het
verrijkte uranium in zit opgesloten,
die in het hart van de reactor de
feitelijke warmtebron vormen.
Wie een kerncentrale koopt, is voor
de volgende twintig of dertig jaar
in het algemeen op dezelfde leve
rancier aangewezen voor nieuwe
splijtstofelementen. Die omstandig
heid is er niet vreemd aan, dat
kerncentrales nog wel eens bene
den de prijs verkocht worden ten
einde een stuk van de markt te
veroveren. De vuistregels hebben,
hoe gebrekkig ze ook zijn een be
lang dat in miljoenen en miljarden
kan worden uitgedrukt. En daarmee
is ook het economische belang van
uraniumverrijking aangeduid.
Het begon trouwens als een uiterst
oneconomisch project. Uranium zo
als het uit erts bereid wordt, be
staat voor 99,3 pet. uit 'zwaar' ura
nium (U-238) en vpor 0,7 pet. uit
het lichtere U-235. De atoomkernen
van het uranium-235 kunnen door
een zichzelf in stand houdend pro
ces worden gespleten, waarbij
(veel) energie vrijkomt. Daarom
wilde Amerika in de tweede wereld
oorlog dat U-235 in vrij pure vorm
in handen krijgen om er atoom
bommen van te maken.
Voor het scheiden van de twee
soorten uranium was men aange
wezen op proeessen die gebruik
maken van het (kleine) gewichts-
verschdl tussen de atomen. Het ura
niummetaal werd omgezet in de
gasvormige verbinding UF6, die
door platen enigszins poreus aarde
werk werd geperst. De lichtere mo-
lekulen U(235)F6 komen daar iets
vlotter doorheen dan hun zwaardere
broertjes U(238)F6.
Dat leverde dus een iets verrijkt
produkt op. waar een spoortje meer
van het splijtbare U-235 in zat. Als
je dat vaak genoeg herhaalde (en
dat was erg vaak) hield je het
zuivere produkt over. Daarvoor
werd tegen ongehoorde kosten een
gigantische industrie uit de grond
gestampt. Het proces is alleen in
een erg grote fabriek redelijk op
poten te zetten.
Die industrie levert op het ogenblik
nog het verrijkt uranium voor
kerncentrales. Dat verschilt van het
bommen-materiaal doordat het ge
halte U-235 maar tot rond drie pet.
is opgevoerd, in plaats van tot bo
ven de negentig.
Centrifuge
Binnen de nijverheid liep het ni
veau van de loonkosten nogal uit
een: van bijna 36.000 gulden in de
aardolie- en aardgaswinning tot
13.300 gulden in de schoenen- en
kledingindustrie.
Ten opzichte van 1966 zijn de jaar
lijkse loonkosten per werknemer
gestegen met 87 procent. Ten op
zichte van 1969 bedroeg de stijging
44 procent. De stijging van de
loonkosten in de periode 1969 tot
1972 was dus ongeveer veertien
procent hoger dan in het tijdvak
1966-1969.
In 1972 bedroegen de gemiddelde
loonkosten per uur 12,36. In de
energie- en waterhuishouding was
dat 16,26 en in de metaal-verwer
kende industrie 12,28 per uur.
De directe lonen en dus de loon
kosten, zijn in het algemeen rela
tief hoog in bedrijfstakken met een
naar verhouding groot aantal man
nelijke werknemers. Mannelijke
werknemers hebben dikwijls een
hogere scholingsgraad dan vrouwe
lijke. De gemiddelde leeftijd van
vrouwelijke werknemers is boven
dien belangrijk lager dan van man
nelijke. Daarnaast werken mannen
relatief veel meer in ploegendienst,
maken overuren en verrichten werk
onder verzwarende omstandighe
den.
Kantoren
Naast de invloed van de aantals
verhoudingen tussen mannen en
vrouwen op het loonkostenniveau
speelt ook de verhouding arbeiders-
kantoorpersoneel een rol.
Bedrijfstakken met relatief
veel administratief personeel heb
ben over het algemeen hogere
loonkosten. Dat komt grotendeels
door een verschil in kwalificatie.
Het onderzoek brengt verder aan
RIJSWIJK Werkgevers en werk
nemers in het beroepsgoederenver-
voer zijn het eens geworden over
een nieuwe cao, die een looptijd
heeft van twee jaar. Afgesproken is
dat een onafhankelijk bureau een
werkclassificatie-onderzoék zal in
stellen, met de bedoeling de conse
quenties van verschillende functie-
herindelingen in de nieuwe cao te
verwerken.
Mocht het onderzoek een achter
stand in beloning aantonen, dan
zal die op 1 januari 1976 voor de
helft worden gecompenseerd en
voor het resterende deel op 31 de
cember 1976. Het onderzoek zal
worden begeleid door een nog in
het leven te roepen commissie van
overleg over arbeidsvoorwaarden,
die eveneens tot taak krijgt weder
zijds noodzakelijk geachte wijzigin
gen in de cao aan te brengen.
Reeds verstrekte voorschotten en
andere verhogingen, die verband
houden met de contractsherziening,
worden met ingang van 18 mei in
de loontabellen verwerkt. Onderne
mers, die hun werknemers nog
geen voorschotten hebben uitge
keerd dienen dit uiterlijk op 31 juli
het licht, dat in west-Nederland de
Intussen is er een tweede proces
ontwikkeld, dat in Nederland en
Engeland aan het begin van een
forse groeiperiode lijkt te staan: de
welbekende ultra-centrifuge. Het
UF6 wordt in een snel draaiende
trommel geleid, waarin de zware
vorm wat meer naar buiten geslin- ZUICl-AfrilO
gerd wordt. In het midden wordt
een verrijkte gasstroom afgetapt.
Het proces heeft twee voordelei].
Het hoeft minder vaak herhaald te
worden om de gewenste verrij
kingsgraad te bereiken. Daarom
kan een fabriek uit kleinere, een
voudiger secties worden opgebouwd.
En het proces vergt veel minder
energie, waardoor het in pripcipe
veel goedkoper is.
Wie overigens bij Urenco in Almelo
een order voor verrijkingsarbeid
plaatst, moet ongeveer tweemaal zo
veel betalen als het geldende Ame
rikaanse tarief: zo'n honderd dollar
per kilo. in plaats van nog geen
vijftig dollar. De grap is, dat de
Amerikanen geen orders meer aan
nemen, hun fabrieken werken bin
nenkort op topcapaciteit. En hun
prijs was, bedrijfseconomisch wei
nig realistisch. Als zij een nieuwe
fabriek van hetzelfde type bouwen,
zal die aanzienlijk duurder blijken
te werken. Urenco breidt intussen
in hoog tempo uit.
Er zitten verder twee merkwaardige
verschijnselen in de markt. Frank
rijk bouwt, met buitenlandse deel
name, een fabriek volgens een ei
gen variant op het dure Ameri
kaanse proces, en zou volgens ge
ruchten een groot contract hebben
afgesloten voor de onwaarschijnlijk
lage prijs van 56. Ach, zeggen
insiders, élke prijs die op het ogen
blik genoemd wordt, heeft meer
met politiek dan met economie van
doen.
En Zuid-Afrika heeft net met zeer
hoorbare trots een proeffabriek ge
opend volgens een ander proces,
dat in West-Duitsland na jaren
ontwikkeling al praktisch1 is opge
geven omdat het nóg meer energie
kost dan het Amerikaanse, en dus
nóg duurder moet zijn. Niettemin
wordt daar over een prijs van 74
dollar gepraat.
Aan die energieproblemen tillen de
Zuid-Afrikanen niet zo zwaar. Wij
hebben hier erg goedkope elektrici
teit, zeggen zij, en verrijkt uranium
is een handzame vorm om die naar
het buitenland te verkopen. Met
hun steenkoollagen van tientallen
miljarden tonnen, hebben ze mis
schien enige reden voor dat opti
misme. Maar hoe die kolen zo goed
koop boven de grond komen, is
natuurlijk een ander verhaal.
Laser
En dan hangt boven deze gecompli
ceerde markt nog de laser. Met zijn
nauwkeurig regelbare lichtstralen
kan zo'n apparaat zonder twijfel
selectief aan het lichte UF6 energie
toevoeren, waarna het met een ge
wone chemische reactie uit het
mengsel verwijderd moet kunnen
worden. Als dat technisch rond te
krijgen is en uit Amerika en
Rusland komen positieve geluiden
dan is het verrijken van urani
um ineens veel minder moeilijk en
veel minder kostbaar geworden. En
dan hangen heel "wat investeringen
en nog veel meer plannen ineens
heel erg in de lucht.
Het nare is dat dan de eigen
atoombom voor kleinere landen en
grotere organisaties ook weer een
stuk bereikbaarder wordt. Want of
zo'n proces geheim te houden valt,
is zeer de vraag.
vkn een onzer verslaggevers
AMSTERDAM Tot de toogdagen die sneuvelen behoort ook de
jaarlijkse algemene vergadering van de vereniging voor weten
schappelijk onderwijs op gereformeerde grondslag, waarvan de
Vrije Universiteit in Amsterdam uitgaat. Deze jaarbijeenkomst is
afgeschaft en in de plaats daarvan komen regionale samenkom
sten (enkele zijn al gehoudjen).
De bijna honderd-jarige vereniging
(zij dateert van 1878 en is twee
jaar ouder dan de VU zelf) is voor
een niet onaanzienlijk deel van
haar bestaan bezig geweest met het
bijeenbrengen van geld: voor de
'eigen' universiteit. Voor de groei
en bloei daarvan had de 'achterban'
veel over. Nu de VU niet, of liever:
nauwelijks (want zij houdt er een
aantal niet-subsidiabele taken op
na, die rechtstreeks verband hou
den met het eigen karakter van
deze universiteit) afhankelijk is
van de inkomsten der vereniging,
komt er ruimte voor het verdiepen
van de relatie met de supporters in
het land.
Een middel daartoe acht men het
houden van regionale bijeenkom
sten (en hier hebben we meteen
zo'n niet-subsidiale taak), waarop
verenigingsleden aan de mensen
van de wetenschap vragen kunnen
stellen over wat aan de VU gebeurt,
en hoe dat gebeurt en waarom dat
zo gebeurt, terwijl omgekeerd VU-
docenten zich kunnen bezighouden
met de vraag, wat de leden nu
verwachtery van 'hun' universiteit.
We geven hier data en plaatsen
van deze avonden. Op 1 mei
spreekt om acht uur de socioloog
dr. G. Dekker in het Haags Cen
traal Station over: funkties van
godsdienst" en kerk voor mens en
samenleving. Op 12 mei komt in de
Kurioskerk te Leeuwarden prof. dr.
H. Linneman een inleiding houden
over: is er genoeg voedsel voor een
groeiende wereldbevolking? (aan
vang: acht uur). De avond er op, 13
mei, staat om kwart voor acht in
de achterzaal van het Amsterdamse
VU-gebouw prof.' dr. J. Blauw aan
getreden met een referaat over: de
betekenis van het neo-marxisme.
Op 15 mei is prof. Linneman weer
in het Noorden: om acht uur in
'Het tehuis' te Groningen, Prof.
Blauw is diezelfde avond (15 mei,
half acht) in de Getuigeniskerk te
Middelburg. Op 20 mei zijn er ook
twee bijeenkomsten: één in Geleen
(aanvang half acht) met prof. dr.
L. Traas en drs. F. Haselhof over:
de sociale verantwoordelijkheid van
de ondernemer; en één in het
Utrechtse"congresgebouw (om zacht
uur) met dr. D. Th. Kuiper over: de
toekomst van de christelijke orga
nisaties. Op 22 mei komen we dr.
G. Dekker weer tegen, nu om half
acht in hotel 'Cocagne' te Eindho
ven. Twee bijeenkomsten op 27 mei
sluiten de uitgebreide rijin De
Doelen te Rotterdam spreekt om
acht uur prof. mr. J. Remmelink
over: de funktie van het strafrecht
vandaag, en in het Alkmaarse
Landbouwhuis is om half acht dr.
Kuiper weer present met zijn ver
haal over het christelijk organisa
tiewezen.
Van een verslaggever
DEN HAAG De loonkosten per werknemer in de nijverheid in
Nederland (industrie en openbare nutsbedrijven) lagen in 1974
op ongeveer 30.000 gulden. Het Centraal Bureau voor de Statis
tiek komt tot deze raming op basis van een loonkostenonderzoek
in de nijverheid over 1972. Uit voorlopige cijfers leidt het CBS af
dat de jaarlijkse loonkosten per werknemer in 1974 Ongeveer 35
procent hoger waren dan in 1972, toen deze 22.100 gulden per
werknemer waren.
loonkosten gemiddeld hoger zijn
dan in de rest van het land. Dit is
voornamelijk het gevolg van de ho
gere directe lonen in West-Neder
land. Tevens constateert het CBS
dat de gemiddelde loonkosten toe
nemen met de grootte van de be
drijven. In grote bedrijven zijn de
gemiddelde directe lonen over het
algemeen hoger als gevolg van het
relatief meer voorkomen van hoger
gekwalificeerd personeel.
DELFT Het is dringend nodig,
dat de extra-inomsten uit aard
gasbaten in stijgende mate worden
gebruikt om de lasten van het be
drijfsleven (dat ohder meer hogere
energiekosten en milieu-investerin
gen moet betalen) te verlchten.
Miet name geldt dit voor de expor
terende industrie, aldus Gist-Broca-
des in haar jaarverslag.
Het bestuur stelt vast, dat door het
aardgas onze betalingsbalans nog
steeds positief is, ondanks de on
gunstige kostenontwikkeling bij de
exporterende industrie eri terwijl
de winstgroei over het algemeen
achterblijft bij de inflatie. De gul
den wordt steeds harder, wat de
export belemmert. De grote winsten
uit het aardgas vloeien steeds meer
aan de overheid toe.
De resultaten van de buitenlandse
dochters van de vennootschap wor
den in het algemeen nadelig beïn
vloed door de voortdurende valuta
onrust. Door de bedrijven in Delft
en Meppel wordt meer dan 70 pet
van de produktie geëxporteerd. In
verband daarmee is de koersont
wikkeling van de gulden ten op
zichte van de buitenlandse valuta's
van groot belang.
SALISBURY (Reuter) Zwarte na
tionalistische leiders hebben zondag
besloten niet de besprekingen met
de Rhodesische premier, Ian Smith,
te hervatten voordat voldaan is aan
een aantal voorwaarden waarover in
Loesaka, Zambia, in december vorig
jaar overeenstemming was bereikt.
Het besluit werd bekendgemaakt na
een bijeenkomst van de Afrikaanse
nationale raad (ANC), de overkoepe
lende organisatie van de Rhodesi
sche nationalisten.
Een woordvoerder van de ANC deel
de mee dat premier Smith had mee
gedeeld dat ds. Sithole, een nationa
listische leider, zou worden gearres
teerd als hij naar Rhodesië terug
keerde. Hij bevindt zich in Loesaka.
Sithole was vrijgelaten ter bijwo
ning van een bijeenkomst van de
Organisatie voor Afrikaanse eenheid
(OAE) in Tanzania en keerde daar
van niet naar Rhodesië terug.
Een complete set van vier originele mokken
van Villeroy Boch-porselein, gedecoreerd met
oud-Friesche koffie-situaties en met grappige,
ouderwetse koffie-rijmpjes op de achterkant
U krijgt deze vier koffiemokken voor f8,75
2 'D E-vrouwtjes'. Die knipt u gemakkelijk
uit de voorkant van het D.E.-pak. Doen dus.
Als 11 van koffie en gezelligheid houdt.
Zo krijgt u deze originele koffiemokken in uw bezit.
Voor f8,75 2 'D.E.-vrouwtjes' kunt u de
complete set meteen ophalen bij een van de
D.E.-geschenkencentra. Deze zijn gevestigd in
Amsterdam, Arnhem, Eindhoven, Den Haag,
Heerlen, Joure, Rotterdam en Utrecht.
U kunt ook het bestelformulier, dat in
de winkel voor u klaarligt, opsturen.
Of u gebruikt de bon die u hieronder vindt.
Zo bestelt u deze Friesche koffiemokkenz
1. Vul deze bon in blokletters in.
2. Voeg bij deze bon twee 'D.E.-vrouwtjes' - u vindt deze op de voorzijde
van elk pak D.E.-koffie.
3. Stuur deze bon+ 2 'D-E.-vrouwtjes' en (indien u niet per giro betaalt)
een betaalcheque van f 8,75 in een gefrankeerde envelop naar Douwe Egberts,
Friesche koffiemokken. Postbus 2076, Utrecht.
Betalingswijze; door bank- of girobetaalcheque a f8,75 met vermelding
'Friesche koffiemokken' in te sluiten bij deze bon, of door f 8,75 apart over
temaken op giro 79900 un.v. Douwe Egberts, met vermelding'Friesche
koffiemokkenrB innen enkele weken krijgt u de mokken thuisgestuurd.
Ik betaal <Lm.v.nbijgaande cheque of Opet giro.
Plaats.
(jeweetdatlgxdis)
