Het wonderlijke verhaal van Grigori
Koffiemalen
voor
mevrouw
Er is nog zo'n dik boek nodig
Vandaag
flisilia
Beroepingsw
Nieuwe boe!
Betaald
Antwoord
I
TROUW/KWARTET ZATERDAG 19 APRIL 1975
KERK
door dr. J. ter Vrugt-Lentz
Voor mij ligt een merkwaardig boek met een vreemde titel. Neen, het is geen drukfout, het is de ver
taling van de oorspronkelijke Franse titel, le Trêtre, een niet bestaand woord, samengesteld uit
prêtre, priester, en traitre, verrader. Op dezelfde manier zijn ook in de Nederlandse titel de woorden
kerk-vader en kerk-verrader tot een niet-bestaand woord versmolten: 'De kerkvrader', door Lavr
Divomlikoff.
Het boek behandelt de geschiedenis
van een jonge (Russische) commu
nist. die van de communistische
partij opdracht krijgt, zich als
priesterstudent te laten inschrijven
en priester, liefst later ook bisschop
of zelfs Patriarch (hoofd van de
Russische Orthodoxe Kerk) te wor
den om zo de kerk van binnenuit
te vernietigen. De titel 'de kerkvra
der' wil dit uitdrukken: de hoofd
persoon, Grigori, moet een kerkva
der (bisschop of Patriarch) worden
om verrader van de kerk te kunnen
worden in dienst van de commu
nistische partij.
Het verhaal begint op het ogenblik
dat Grigori na een priesterschap
van twintig jaar, zonder het tot
bisschop gebracht te hebben, van
zijn opdrachtgevers bericht heeft ge
kregen, dat zijn taak afgelopen is.
De partijfunctionaris onder wiens
gezag hij staat en bij wie hij zich
nu gaat melden, deelt hem mee,
wat hem te doen staat. Hij moet
een brief schrijven aan de hoogle
raar in het atheïsme aan de uni-
door A. J. Klei
Het jaar van de vrouw slaat onverbiddelijk om zich heen en is
zelfs, zoals we deze week op deze pagina hebben kunnen lezen,
doorgedrongen tot een conferentie van hervormde ouderlingen en
diakenen. Dit bracht mee dat de eerwaarde zusters en broeders op
een moment dat ze niks beters te doen hadden, een brief gingen
zitten schrijven naar de synode. Hierin gaven ze te kennen dat
naar hun inzicht bij het vervaardigen van de kerkordelijke be
palingen voor de vrouwelijke dominee geen rekening is gehouden
met het feit dat in de pastorie tegenwoordig ook de heer des huizes
een handje toesteekt.
Wie nu meent dat de pastorieën
vandaag de dag bevolkt zijn met
predikanten die uit overtuiging de
traditionele rolverdeling van man
en vrouw opzij geschopt hebben en
zich vol vreugde op de poepluiers
storten en de vloer van de keuken
een extra beurtje geven, omdat je
daar altijd zo'n inloop hebt. vergist
zich. Onze geachte voorgangers
hebben aan dergelijke klussen
grondig de pest en wat betreft hun
vrouwen, die betreuren in hoge
mate dat zij regelmatig meer dan
één vinger moeten uitsteken in het
huishouden, 's Avonds in bed den
ken de echtelieden allebei met tra
nen in de ogen aan hoe het vroeger
(was.
Want hoe ging dat? Je zat nog
maar amper in de pastorie of jeug
dige, flink uit de kluiten gewassen
vrouwelijke lidmaten verdrongen
zich op de stoep, gedreven door de
begeerte bij dominee te mogen die
nen. Jammer genoeg stond het
traktement niet toe dat Je een
stoet van personeel in huis haalde,
maar één gelovig dienstmeisje kon
er altijd van af. plus een eerzame
werkster voor het grove werk. Do
minee en mevrouw wierpen zich
beiden volledig op de gemeente,
niet gehinderd door strijkgoed en
een vuile vaat.
Helaas nam de verwereldlijking
hand over hand toe. In plaats van
dat de vriendinnen jaloers waren
op het dienstmeisje van de domi
nee. zeiden ze nu tegen haar: meid
fje lijkt wel mal om je zo af te
sloven in dat grote huis. Niemand
wil graag voor mal aangezien wor
den en de dienstmeisjes verdwenen.
De gedachte ligt voor de hand dat
in de pastorieën de boel ging ver
slonzen. maar de mens lijdt dik
wijls 't meest door 't lijden dat hij
vreest, en als de nood het hoogst is,
is de redding nabij. De leervicaris
deed zijn intree. Zo'n gewillige Jon
gen die het domineesvak moest le
ren. Nu, dat kon, als-t-ie tenminste
niet te beroerd was om ook es een
keertje, bij wijze van uitzondering
natuurlijk, de aardappels alvast te
schillen als dominee en mevrouw
eens wat laat van een belangrijk
pastoraal bezoek terug kwamen. En
als-t-le nou toch vroeg opstond,
kon hij misschien best eventjes de
schoenen van dominee en mevrouw
poetsen, nietwaar?
Deze aanpak leverde voortreffelijke
vruchten op naar blijkt uit de 'Dag
indeling van een leervicaris' die
indertijd gepubliceerd werd in het
blad van de bond van predikanten.
We kunnen hier het volledige stuk
niet citeren, daarvoor is het veel te
lang. Ik laat hier het begin en het
eind volgen:
7.30 opstaan, scheren, theewater
opzetten.
8.00 dominee en mevrouw wekken.
8.15 schoenen poetsen en fietsban
den van dominee oppompen.
8.45. ontbijten
9.15 voor dominee drie postzegels
van 10 ct halen.
9.45 twee brieven posten voor do
minee.
10.00 koffiemalen voor mevrouw.
versiteit. In die brief moet hij aan
deze hoogleraar verklaren, dat hij
diens geschriften gelezen heeft en
nu overtuigd is van de dwaasheid
van het geloof in God, dat hij een
overtuigd atheïst is geworden en
wil proberen, het kwaad dat hij de
mensheid heeft aangedaan door het
geloof te prediken, goed te maken.
Zijn opdrachtgevers zullen dan zor
gen, dat hij als lector in het atheïs
me aan een universiteit verbonden
wordt. Dat Is eigenlijk een verne
dering en een tegenvaller voor Gri
gori. Hoewel hij in die twintig jaar
een zeer uitgebreid rapport heeft
geschreven over alle mensen met
wie hij als priester contact heeft
gehad, (hoge en lage geestelijken,
eenvoudige gelovigen, maar ook
partijleden in belangrijke en min
der belangrijke functies) en velen
op grond daarvan wegens overtre
ding van de wetten betreffende de
godsdienst of van de partijdiscipli
ne (b.v. een partijlid, dat in 't
0eheim zijn kind door Grigori liet
dopen) gefusilleerd of naar werk
kampen gestuurd zouden kunnen
worden, is de partij n.l. niet tevre
den met zijn prestaties, omdat hij
geen hoge kerkelijke functie heeft
weten te krijgen. Er zit niets an
ders voor hem op, dan zich te
schikken.
Brief
Hij keert terug naar zijn huisje en
zijn vrouw (orthodoxe priesters
mogen trouwen) en begint zijn
brief te schrijven. Aan de hand van
de tekst van deze brief waarin hij
de hoogleraar zijn levensloop be
schrijft laat de auteur zijn lezers de
voorafgaande twintig jaren meema
ken zoals ze aan Grigori's geestes
oog voorbijgaan bij het schrijven.
Het zijn twintig jaren dubbel le
ven: een overtuigd communist, die
met een zuiver geweten als spion de
rol van priester speelt, zonder lief
de een meisje trouwt omdat hij
niet zonder vrouw kan. en de diep
ste geheimen van mensen, hem in
vertrouwen op zijn priesterschap
verteld, in codeschrift rapporteert
met een gevoel van grote genoeg
doening, omdat de betrokkenen
daardoor hun volgens hem gerechte
straf zullen krijgen en de kerk ver
zwakt zal worden, en toch tegelijk
ook een priester, beïnvloed door het
dagelijkse contact met het heilige
in de verplichte gebeden, in de
viering van de liturgie en van het
Heilig Avondmaal.
Hij denkt, als zijn vrouw de brief
aan de atheïstische hoogleraar ge
post heeft, dat hij binnen enkele
dagen antwoord zal hebben. Dan
zal hij met stille trom vertrekken,
zonder zijn vrouw of zijn parochia
nen iets te zeggen. Maar het ant
woord blijft uit en tegen zijn ver
wachting in moet hij de volgende
zondag de mis nog opdragen alsof
er niets aan de hand is.
Misviering
Bij deze misviering gebeurt er iets,
wat in al die voorafgaande jaren is
voorbereid: Grigori stelt vast, dat
Jezus Christus er werkelijk is. Hij
wordt een gelovige, maar tegen wil
en dank. Een enkel citaat: 'Als hij
(Grigori, na het opdragen van
brood en wijn) zich opricht, con
stateert hij, nauwelijks enige ver
bazing verradend, dat Christus daar
op die tafel aanwezig is. 'Zo, ben je
daar?' het is een tamelijk wrokkig,
tegen heug en meug uitgepreveld
welkom. Kon hij niet blijven waar
hij was? Zonder hem zou het een
stuk rustiger zijn. Maar ja, nu hij
er eenmaal is, moeten we wel met
hem Ieren leven. De 'liturgie gaat
verder.' Een een eind verder, als hij
na de mis naar huis gaat:'Er was
nog wat vervelends wat ook
weer precies? O Ja, tuurlijk, die
geschiedenis met Christus, die
opeens is komen opdagen. Nou ja,
afwachten maar. Ik zie in elk geval
niet, wat ik er aan zou kunnen
doen. Eigenlijk heb ik het altijd
wel zien aankomen.'
Hij komt echter niet in zijn huis:
een paar politiemannen met een
zwarteauto wachten hem op en
brengen hem naar de gevangenis.
Hij wordt daar onder folteringen
dagen lang verhoord, ondanks zijn
beroep op zijn opdrachtgevers en
zijn spionnagerapport. Men blijkt
te denken, dat hij naar het kerke
lijke kamp is overgelopen en wil
van hem de naam weten van 'de
leider van de pastoors die het regi
me willen omverwerpen'. Als Grigo
ri zijn beulen niet kan overtuigen,
dat er geen pastoors zijn die het
regime omver willen werpen, en
dus ook geen leider, noemt hij, om
aan de martelingen te ontkomen,
willekeurige namen en als men
daar geen genoegen mee neemt,
zegt hij, tenslotte, opzettelijk, om
zijn beulen een poets te bakken:
'de leider van de samenzwering
heet Jezus'.
In de cel
Wat er dan gebeurt, wordt niet
verteld. Grigori wordt wakker in
zijn cel, kwijt zich via klopsignalen
van zijn priesterlijke taak tegeno
ver een medegevangene in een na
burige cel die wil biechten en aan
wie hij absolutie geeft, wacht in
grote angst op nieuwe en erger
verhoren, maar wordt tegen alle
verwachting in vrijgelaten, omdat
er een verandering in de partijtop
heeft plaatsgevonden, die ook in de
lagere partij regionen doorwerkt, zo
dat de vergissing met betrekking
tot Grigori wordt ontdekt. Zijn rap
port is gelezen en goed bevonden:
er zijn al verscheidene arrestaties
verricht en Grigori is voorgedragen
voor een onderscheiding. Hij moet
nu weer als priester in functie en
moet vooral vertellen dat hij ge
marteld is: ten gevolge van zijn
rapport zijn drie bisschoppen gear
resteerd, zodat er plaats is voor een
nieuwe bisschop en hij, als 'marte
laar van het geloof', een goede
kans zal maken. Grigori maakt be
zwaar: een getrouwde priester kan
geen bisschop worden! Maar ook
daarvoor hebben zijn opdrachtge
vers gezorgd: zijn vrouw is door
een vrachtwagen doodgereden.
Grigori voelt zich lamgeslagen: hij
moet verder gaan met zijn dubbel
rol, hoewel hij eigenlijk op de dood,
op het echte martelaarschap, ge
hoopt had. Hij denkt: 'Christus
heeft me het martelaarschap gewei
gerd. Ik ben verdoemd'.
Het boek eindigt met zijn wijding
tot bisschop. Een geheimzinnige
grijsaard aan wie hij alles heeft
gebiecht, heeft hem getroost: 'Ik
kom momenteel goede bestuurders
tekort.U krijgt nog tijd genoeg
voor het martelaarschap, als u een
paar bisdommen voor mij op poten
heeft gezet.Nee hoor, geen spra
ke van, u hoeft geen gewetensbe
zwaren te koesteren: u verraadt uw
wereldse meesters eigenlijk niet,
aangezien er een dag komt, waarop
u niet aan hun woede zult ontsnap
pen.
Echt gebeurd?
Is dit boek een geromantiseerde
beschrijving van een werkelijke le
vensloop? Deskundigen verzekeren,
dat de auteur blijk geeft de sowjet-
werkelijkheid en de orthodoxe kerk
goed te kennen. Sommigen houden
het ervoor, dat hij een geval als hij
hier beschrijft, zelf van nabij heeft
meegemaakt. Een in de U.S.S.R.
geboren Rus verklaarde dergelijke
gevallen persoonlijk te kennen en
meent dat er vele zijn. Een ander
kan niet geloven, dat Jonge partij
leden het opbrengen, acht jaren op
een theologische school te blijven,
maar is er wel van overtuigd, dat
de geheime politie onder 'echte'
priesters agenten werft.
De vertaling lijkt zeer goed en is in
ieder geval uitstekend leesbaar. Wel
doet het vreemd aan dat de verta
ler de Russische namen in htm
Franse vorm heeft overgenomen.
Lezing van het boek zou ik willen
aanbevelen. Men kan er veel uit
leren omtrent de vernietigende uit
werking van de communistische
moraal op de menselijke geest. De
ze moraal zegt immers dat de partij
altijd gelijk heeft, ook al noemt ze
vandaag zwart wat ze gisteren wit
noemde, en dat het belang van de
partij boven alles gaat. Daaraan
worden dan ook menselijke trouw,
liefde en eerlijkheid opgeofferd.
Grigori zelf en zijn kameraden van
de geheime dienst zijn machines,
die iedere opdracht uitvoeren in
absolute toewijding aan de partij.
Hun geweten functioneertuitslui
tend in hun verhouding tot de par
tij, niet in hun verhouding tot
de partij, ndiet in hun verhouding
|tot mensen. Ze zdjn totaal on
menselijk. De bewoners van het sov
jet ische Rusland hebben voor deze
mensen de uitdrukking 'apparats
jiks' geschapen. Pas in de in
vloedssfeer van de kerk kunnen ze
weer mensen worden, zij het dan
ook 'zondige' mensen, zoals de tot
bisschop gewijde Grigori en wij
allen.
Mevrouw dr. J. ter Vrugt-Lentz,
verbonden aan het interuniversitair
instituut voor missiologie en oecu-
menica te Utrecht, bespreekt 'De
kerkvrader' van Lavr Divomlikoff;
uitg. Nijgh en Van Ditmar te Den
Haag, prijs 25 gulden. De illustratie
maakte cartoonist Len Munnik voor
ons.
1100 nieuwsberichten luisteren en
bespreken.
11.30 voor- en achterdeur sluiten,
licht op gang van dominee uit
draaien en naar bed.
Doch nog maar nauwelijks had het
predikanten bes tand op deze wijze
de klappen van de secularisatie
goed opgevangen, of een nieuw
kwaad stak de kop op: het horizon
talisme. Dit leidde ertoe dat de
leervicarissen schilmesje en schoe
nenborstel aan de kant smeten, zelf
ook verdwenen om terug te keren
als actieg roe pers die de dominee
bestoken met drammerige stencils.
Daardoor heb je de situatie gekre
gen dat je echt niet meer lachen
kunt om de hierbij afgedrukte car
toons over weinig tot afwassen en
opruimen geneigde mannen. Het is
immers bittere ernst geworden.
door dr. C. Rijnsdorp
In oktober 1969 kwamen te Zürich twaalf theologen in werk
vergadering bijeen. Dit gezelschap was deels protestants, deels
katholiek. De bedoeling was het ontwerpen van een gemeen
schappelijk te schrijven boek. Men was zich bewust van over
eenkomsten en verschillen in de beide confessies. Hoofddoel was
het in kaart brengen van de overeenkomsten; nevendoel het tot
op de wortel blootleggen van de verschillen.
Zeventien protestantse en acht
tien rooms-katholieke theologen
van naam uit verscheidene Euro
pese landen zetten zich aan het
werk. Wat een protestant schreef,
werd door een r.k. collega gecon
troleerd, respectievelijk goedge
keurd, en omgekeerd. Het ging
over de meest actuele vragen: de
vraag naar God, het atheïsme. Je
zus Christus Gods Zoon en Men
senzoon, gebed, sacramenten.
Maar ook over marxisme en evo
lutie, godsdienstvrijheid en tole
rantie, huwelijk en sexualiteit,
kerk en onfeilbaarheid, oorlog en
vrede. Zo ontstond in 1973, onder
redactie van Johannes Feiner
(rJc.) en Lukas Vischer (prot.),
het boek Neues Glaubensbuch.
Der gemeinsame christliche Glau-
be, uitgegeven bij Herder Verlag,
Freiburg-Bazel-Wenen.
De uitgeverij Gooi en Sticht bv te
Hilversum is nu met een Neder
landse vertaling gekomen onder
de titel: Nieuwe woorden over
God, wereld en kerk. Schets van
gezamenlijk christelijk geloven
(544 blz., ƒ49,-). Na een inleiding
door de beide redacteuren volgen
vijf uitvoerige delen, t.w. 1. De
vraag naar God. 2. God in Jezus
Christus. 3. De nieuwe mens, 4.
Geloof en wereld en 5. Open vra
gen tussen de kerken. Daarna ko
men Aantekeningen, Register en
Overzicht van het aandeel der af
zonderlijke auteurs.
Men ziet: vier delen over het ge
meenschappelijke, en een slotdeel
over de verschillen. Hoofdzaak is
dus de stafkaart van het overlap-
pingsgebied. De schrijvers consta
teren namelijk een beweging naar
de eenheid toe en tegelijk een
volharding in tegenstellingen, die
tot verharding dreigt te ontaar
den. De eenheidsbeweging berust
op het inzicht, dat de verschillen
en tegenstellingen uit de zestien
de eeuw niet meer in gelijke mate
als kerkscheidende tegenstellin
gen beschouwd kunnen worden.
Velen in de r.k. kerk zien vandaag
in, dat de leer over de rechtvaar-
digmaking van de reformatoren
niet indruist tegen de fundamen
tele uitspraken van de r.k. leer
daarover. 'Anderzijds heeft de-
protestantse theologie erkend dat
het katholieke 'en': Schrift en
overlevering, genade en werk.
woord en sacrament, Christus en
de Kerk, geen verbinding wil zijn
van realiteiten van gelijke rang
en gelijke waarde, maar een
saamhorigheid en samenhang uit
drukt, die God zelf ingesteld heeft
en die niet in tegenspraak zijn
met het 'alleen', maar daarop ge
fundeerd zijn' (bl. 502).
Wie zich bewegen in de sfeer van
de toenadering, erkennen dat
geen kerk alleen maar zichzelf
veilig kan stellen door het eigene
als het tegendeel van de ander te
poneren. In dat klimaat zijn
woorden als anathema, ketterij,
afvalligheid en afgoderij uit het
verkeer genomen. Opmerkelijk
was in dit verband de pastorale
en oecumenische strekking van
het Tweede Vaticaans Concilie.
De auteurs wijzen naar de stok
achter de deur van het christelijk
geloof: het feit namelijk dat dit
naar praktijk en inhoud meer en
meer in twijfel wordt getrokken.
Men vraagt niet meer: Hoe word
ik rechtvaardig voor God?, maar
men vraagt: Hoe kan God zich
rechtvaardigen tegenover de zo
verschrikkelijk verscheurde en lij
dende mensheid? De kerken boe
ten dagelijks in aan vertrouwen,
geloofwaardigheid, werkzaamheid
en ledental.
'Deze en andere vragen dringen
door tot de wortel waarin alle
christelijke confessies verbonden
zijn' (504).
Niet zoetsappig
De twintigste eeuw leek In zijn
eerste helft wel de eeuw van de
Kerk en van de oecumenische be
weging te wezen. Dit kan men in
de tweede helft niet meer zo zeg
gen. De christen wordt geslingerd
tussen berusting en hoop. Dit al
les heeft het karakter van het
boek bepaald: het is niet zoetsap
pig of zweverig, maar nuchter,
eerlijk en precies. 'Als men eerst
de historisch bepaalde misver
standen en de overaccentueringen
die in de hitte van de strijd ge
pleegd zijn maar eens opruimt,
stoot men door tot de kernproble
men' (456). Want men make zich
geen illusies: 'de eigen standpun
ten worden niet alleen van bui
tenaf. maar ook vanuit de eigen
gelederen in twijfel getrokken'
(470).
Dit geldt niet alleen voor het in
kaart brengen van de overeen
komsten, maar ook van de blij
vende verschillen. Die gaan over
de verhouding van Schrift en tra
ditie, genade en werken, de sacra
menten. het huwelijk en de kerk.
De methode die hier gevolgd
wordt is historisch-genetisch,
d.w.z.: hoe heeft in de kerkge
schiedenis de traditie bij Rome
zich die belangrijke plaats kun
nen verwerven? Waar komt de
typisch-roomse opvatting van de
genade vandaan? Hoe heeft de
rJr. kerk zich tot een sacramen-
tenkerk ontwikkeld? Hoe kwam
zij ertoe aan het huwelijk een
sacramenteel karakter toe te ken
nen? Hoe kwam zij aan haar pre
tentie van universele kerk? Voor
veel protestantse lezers zal deze
toelichting historische inlichtin
gen verstrekken, die althans be
grijpelijk maken hoe de kerk deze
opvattingen kon wettigen: ten
aanzien van het huwelijk b.v. uit
haar internationale machtspositie
in tijden van staatkundige en na
tionale verwarring.
Meerwaarde
Alleen al informatief is dit boek
van betekenis. Maar er is een
oecumenische meerwaarde, die ui-
teraard in de eerste plaats door
mensen van het vak moet worden
vastgesteld. Voor de belangstel
lende leek, zoals uw recensent, is
de aandachtige lezing van deze
onvergulde pil (men vergeve de
kromme beeldspraak) niet minder
dan een bijschollngscursus. Want
het is een studieboek, met stof
voor zeker wel een heel vormings
jaar. Het hoopvolle is dat zo'n
boek niet meer ongedaan kan
worden gemaakt. Ik durf zonder
overdrijving en naar waarheid
zeggen: hier toont zich de H.
Geest in het wetenschappelijk be
drijf.
Toch heeft het een aanvulling no
dig. Een even dik boek zou dienen
te worden geschreven over wat de
onderscheiden kerken in de prak
tijk van hun leer hebben ge
maakt. En over de praktisch beoe
fende oecumene in het intermen
selijke verkeer op de begane
grond. Want hersens kunnen al
leen in het complete lichaam
functioneren.
ONTZAG EN VREZE
In de brieflezing voor morge
gens nieuwe serie lezingen]
belangrijke woorden van Pe
Petrus 1, vers 17 tot 21). D«
ling in dat leesrooster beg
'Vrienden, God, die gij aanri
Vader is ook de onpartijdig
ter over al onze daden: 1
daarom ontzag voor Hem,
gij hier in ballingschap lee
kan geen kwaad om over da
over het ontzag koesteren e
te denken. Dat ontzag kan
den in kruiperigheid en v
rende zelfvernedering. Ik kvj
vroeger tegen in die afschi
uitdrukking 'Hij moet wilier
ren gaan'. Die 'hij' was i
christen, want over hem wer
derde persoon gesproken. J
die kruiperigheid ook tegen
heiligenlevens, waar de
gedachte ontstaat dat de He
er vooral behagen in schep
neer wij onszelf zoveel n
geweld aandoen. De pijnlijl
de moeilijkste weg is daard
tijd de enig juiste. Er is c
ander uiterste, namelijk das
men wel eens de indruk kri.
over God heengelopen woi
dan bedoel ik nog niet e
zeggen tegen God, want d
gepaard gaan met het ontzai
van hier sprake is. Maar 'n g
zaamheid waarbij God ve
steld wordt dat Hij van
goedvindt wat wij goedvindt
woord ontzag opent ruimt
een noodzakelijke distantie,
wone vertaling heeft 'in vre2
delen' en sluit dus aan 1
oudtestamentische begrip 'd
des Heren'. Daarmee is ook
lijk, dat de waarheid niet
midden ligt. De omgang ra
heeft hier geen voorbeeld,
eigensoortig en moet in iede
gevonden worden in een aan
lijk luisteren en een diep i
wen, dat alle angst mag uit
en tegelijk bijzonder groo
denken van God.
NED. HERV. KERK
Beroepen te Wezep: H. Vi
Barneveldte Wanneperve
Seton te Nootdorp.
GEREF KERKEN
Beroepen te Oosterend (Tes
Jansma te Ter Apel; te Dor
J. G. Meynen te Culemborg.
Benoemd tot wetensch. med(
theol. fac. Vrij e Universiteit
sterdam: J. J. van Nijen te
voort.
GEREF GEMEENTEN
Bedankt voor Almelo: J. K<
Opheusden.
BAPT GEMEENTEN
Beroepen te Treebeek: G.
Pflaum te Pernis.
VORMING Vlak voor zijl
lijden verscheen van de A
dainse hoogleraar T. T. tea
'Vorming en vrije tijd'
Willink, Groningen, 291
32,50). Ten Have, die eer<
'Klein bestek van de agolog
bliceerde, behandelt in dit b
grippen als vrijheid, tijdsbs
en vorming.
OPEN UNIVERSITEIT I
derwijsrevolutie en pern
educatie' doet H. Bouman v<
len voor het inrichten vs
educatief radio- en telev
Met name bepleit hij de opi
van een Open Universiteit,
schappelijke Uitgeverij, Ams
97 blz. 14,50.
Helpen bij leven en welzij
Willem Berger. Uitg. Van
Assen, 215 pag., prijs 22
auteur, lector in de toe
godsdienstpsychologie te Ni
biedt hier een bundel opste
de pastorale psychologie.
Stil even... door ds. Jac. J^
Uitg. Kok, Kampen, 108 pa?
8,90. Deze bundel bevat
(vijftig stuks) uit de dagop*
die de christelijke gerefoi
predikant voor de NCR V-mi
heeft gehouden. Ook de vooi
bijbelgedeelten en de gebed
opgenomen.
(ADVERTENTIE)
publiceerde 2 dagen geW
een nieuw gironummer.
Om misverstand te voorkofl
het gironummer 75651 li
Crediet- en Effectenbi
Utrecht (vermelding: BeÜ
Antwoord), blijft gehandhl
evenals de bankrekening'
de Crediet- en Effecten»
Utrecht, onder no. 69.98.61J
Nu de kas van het Spej
Fonds door de 2 dagen gel®
gedane schenkingen I
S 500.000 is leeggeraaktfc
nieuwe steun ook uit S(f
land van grote betekenis.
B-taald Antwoord.
Postbus 180, Driebeit
