MET DE VLOOT HET LAND OP
griezelige politieke moorden vergiftigen sfeer in Kenia
t
Portugal, op zichzelf teruggeworpen (6 en slot)
I
'eveel populariteit is levensgevaarlijk
OUW/KWARTET ZATERDAG 5 APRIL 1975
BUITENLAND 11
aio
door H. Biersteker
In een café in Vouzela, een dorpje in het district Viseu in Noord-Portugal,
zitten vfjf militairen van de marine, de genie en de artillerie. Zij kijken
enigszins wantrouwig op als de Hollandse journalist zich meldt, want ze zijn
nogal ontevreden over de verhalen in de buitenlandse pers sinds de misluk
te coup op 11 maart. Beleefd maar gereserveerd zetten ze het doel van hun
k aanwezigheid in dit gat uiteen. Zij vormen een van de vele teams van de
'culturele dynamisatie', bedoeld om het platteland te wekken uit zijn
èeuwenlange slaap en bewust te maken van het revolutionaire proces dat
over Portugal is gekomen.
ijHun taak is tweeledig: ten eerste
I moeten zij de bevolking inlichten
over het programma van de bewe
ging van de Strijdkrachten MFA
en over de komende verkiezingen
en passant medische-hygiëni-
sche voorlichting gevend, ten
tweede moet°n ze een studie ma
ken van de noden van deze plat
telandsgemeenschap op allerlei
j gebied. Die noden moeten zij dan
i rapporteren aan een interdeparte
mentale commissie van de voorlo-
pige regering die daarna met
sende maatregelen zal komen. De
marine-officier, die duidelijk de
leiding heeft van de groep, zegt
ernstig: 'U hebt er goed aan ge
daan de politieke coterie van Lis
sabon achter u te laten en hier te
komen kijken want dit is het
werkelijke Portugal.' Na de maal
tijd gaat de groep uiteen, de éne
helft gaat zich oriënteren inzake
de medische voorzieningen, de
andere zal zich op het stadhuis op
de hoogte gaan stellen van de
bestuurlijke problemen van deze
gemeente waartoe meer dan tach
tig dorpen en buurtschappen
.behoren.
!Even later zitten we tegenover
Juntas de Frequleiria, voorzitter
van de administratieve commissie
van Vouzela, die hier sinds de
revolutie de hoogste gezagsdrager
is. Een gedreven jongeman, lid
van de aan de communisten ver
wante MDP. De junta van de na
tionale verlossing had onmiddel
lijk na de omwenteling van 25
april vorig jaar de bevolking ook
hier opgeroepen om in vergade
ring bijeen te komen en een ad
ministratieve commissie aan te
wijzen ter vervanging van het ou
de bestuur. En in Vouzela was
Frequleiria met twee anderen in
zo'n administratieve commissie
gekozen. Hoe het allemaal in zijn
werk gegaan is en wie er wél op
die vergadering waren vertelt hij
er niet bij, maar ik heb er zo
mijn idee van. In een onvoorziene
situatie, vol onzekerheden winnen
de mensen die weten wat zij wil
len en hun taktiek hebben uitge
stippeld. Wat voor Lissabon geldt,
geldt ook voor hier op het dorp.
pas- Verwaarlozing
Juntas is bepaald geen opportu
nist, maar een idealist, diep be
gaan met het harde bestaan van
de grote meerderheid der 12.000
ingezetenen.
'We hebben hier eigenlijk geen
publieke sector', zegt hij tegen de
noterende marine-officier. 'Het
enige voertuig van deze gemeente
is een motorfiets voor de belas
tinginspecteur. Dat typeert de in
teresse van het vorige bewind'.
Uit wat hij verder vertelt pik ik
op, dat hier geen groot- maar
kleingrondbezit is (minifundas)
en dat de landbouw voor veel
families neerkomt op zelfvoorzie
ning. De boeren die voor de
markt produceren krijgen weinig
stimulansen omdat deze beheerst
wordt door de tussenhandel. Een
kilo aardappelen wordt in Lissa
bon verkocht voor meer dan drie
keer de prijs die de boeren hier
ervoor krijgen. Statistieken over
de kindersterfte ontbreken maar
deze is hoog. Tien van de afgelo
pen twintig jaar was de dokters
plaats hier vakant en moesten de
mensen naar andere gemeenten
om medische hulp te krijgen. De
elctriciteitsvoorziening berust bij
een particuliere maatschappij met
als gevolg dat nog steeds vier
dorpen geen stroom hebben om
dat de aansluiting ervan op het
net niet rendabel is. De waterlei
ding is een overheidsbedrijf maar
die laat ook een aantal dorpen
links liggen, zodat de vrouwen er
iedere dag water moeten gaan ha
len, net als in een ontwikkelings
land. Twee rijke families beheer
sen deze en een paar andere ge
meenten. Er is een boerencoöpe
ratie, maar daar valt voor de ver
heffing van deze streek niet veel
van te verwachten omdat dezelfde
twee families er een vinger tussen
hebben.
Bezorgd
Juntas de Frequieiria is duidelijk
bezorgd voor de komende verkie
zingen. Hij beschouwt .zijn partij
en de communisten oprecht als de
enige die drastische veranderin
gen willen doorvoeren maar
maakt zich geen illussies over hun
aanhang. Verder zijn er in het
dorp nogal wat repatriërenden uit
Afrika neergestreken die stem
ming maken tegen de MFA omdat
deze naar hun mening "de kolo
niën, waar nog zoveel van te ver
wachten viel, heeft verspeeld.
Tien percent van de mannelijke
ingezetenen van Vouzela werkt als
gastarbeider in het buitenland.
(Volgens een rapport van de OE
SO, de Organisatie voor Economi
sche Samenwerking, zijn in Por
tugal in de afgelopen tien jaar
twee op elke drie werknemers die
het platteland verlieten, in het
buitenland gaan werken. De boe
renbevolking liep in die jaren te
rug van 40 naar 28 percent).
'Ik heb zelf aan de universiteit
van Coimbra kunnen studeren
van het geld dat mijn broer uit
het buitenland overmaakte', zegt
Juntas. 'Anders was er geen kans
op geweest. Onder het oude regi
me kwam 96 percent van alle
studenten aan de universiteiten
van gegoede of rijke families. Dat
is een statistiek uit de tijd van
Caetano, die kun je op dit punt
wel geloven.
Zonen van het volk
's Avonds stroomt een schoollo
kaal in Fautancos vol met dorpe
lingen. Het Is een naburig ge
hucht waar inderdaad de tijd
heeft stilgestaan. Een kapitein
van de artillerie neemt het woord
en legt uit dat hij en zijn metge
zellen zonen van het gewone volk
zijn. De fascisten hadden meer
officieren nodig voor hun oorlo
gen in Afrika en daarom hadden
zij sinds 1968 de militaire akade-
mies ook opengesteld voor jon
gens uit de lagere milieus. Daar
mee is de omwenteling gekomen
want de nieuwe officieren zagen
heel goed dat vele rijkeluiszoon
tjes de dans ontsprongen en in
Portugal bleven terwijl zij naar
Afrika moesten om de belangen
van de kapitalisten te verdedigen.
Zo was de Beweging van de
Strijdkrachten ontstaan die vorig
Jaar de revolutie heeft gemaakt.
Maar de revolutie is daarmee niet
afgelopen, integendeel. De kapi
tein doet geen aanbeveling voor
de komende verkiezingen. Maar
hij maakt wel duidelijk dat er
partijen zijn die onder het mom
van christelijk-sociaal en socialis
tisch de belangen van de grote
monopolies willen behartigen. Ge
lukkig is de MFA er nog. die zal
blijven waken voor de voortgang
van de revolutie.
De kapitein krijgt een donderend
applaus, maar daama steekt wel
een welwillend lachende man zijn
vinger op die zijn bezorgdheid te
kennen geeft voor een machtso
vername door de communisten.
Ze moeten niet proberen hier een
soort Sowjet-republiek te maken
zegt hij. dan liever iets Joegosla-
visch. dat zou zijn goedkeuring
nog wel weg kunnen dragen. Nu
maakt de marine-officier die het
een en ander voor mij vertaald
heeft, zich ineens van mij los om
het woord te nemen. Er worden
ln deze streek erg veel laster
praatjes over de communistische
partij verspreid, betoogt hij, en
hij weet best waar ze vandaan
komen. De communistische partij
is een volkomen democratische
partij die geheel te goeder trouw
meewerkt aan de revolutie, samen
met andere progressieve krachten.
De welwillende vragensteller gaat
zitten maar kijkt niet geheel
overtuigd.
Nu worden er rakelings langs een
crucifix dia's tegen de muur ge
projecteerd door een officier van
gezondheid. Allemaal wenken voor
baby- en kinderverzorging ou
derwetse plaatjes, die worden be
keken als een spannende thriller.
Ruzie
In het daaropvolgende vragen
uurtje dat uitdijt tot drie volle
uren worden de militairen tot
scheidsrechter uitgeroepen in een
paar bittere veten over een weg
en een waterbron in het gehucht.
Daar zijn ze niet op bedacht. Hun
bezwerende oproepen tot eenheid
van het lijdende volk tegenover
zijn ware vijanden kunnen het
gekissebis van vier, vijf mannen
en vrouwen in het lokaal niet
dempen. De anderen zitten er wat
gegeneerd bij, sommigen met een
gezicht van 'breek me de bek niet
open'. Later zegt de marineofficier
tegen me: 'We hebben het hier
wel steeds over het grootgrondbe
zit in Portugal. Maar hier in het
noorden met al die kleine bezit-
tertjes,.hier is weinig gemeen
schappelijke zin'. Het zal niet zijn
eerste teleurstelling zijn bij de
culturele dynamisatie.
Het is te laat voor een taxi terug
naar de districtshoofdstad. Het
echtpaar Frequieiria, dat de hele
zitting arm-in-arm staande heeft
meegemaakt, biedt mij een bed
aan voor de nacht.
De kerk
'Als u hier nog een weekje alles
zou meemaken dan zou u begrij
pen waarom we hier aan uw type
democratie niet toe zijn', zegt hij.
Even later, als we het over de
kerk hebben: 'De kerk hier heeft
de mensen alleen maar geleerd
hoe ze moeten sterven, maar niet
hoe ze moeten leven.' Als ik' zeg
dat dat misschien wel een beetje
een gemeenplaats is, buigt hij
zich ernstig naar me over en zegt:
Het overal zichtbare affiche van de culturele dynamisatie. De hoer en de
militair zijn zodanig solidair, dat zij zelfs eikaars kleren door elkaar
halen. POVO betekent VOLK en MFA: Beweging van de Strijdkrachten.
'Ik geloof in God en veel van
mijn vrienden van de MDP ook.
Maar de kerk hier heeft al die
jaren onder Salazar en Caetano
in strijd geleefd met haar eigen
leer, met alles waar Jezus voor
gestorven is'.
In bed tenslotte bevangt mij een
diepe vertedering. Frequielrias'
vrouw, die aan zijn zijde nog veel
stormen zal moeten doorstaan
heeft voor de bourgeois-journalist
uit Holland een warme kruik tus
sen de lakens gelegd.
Dit is het slotartikel van een
reeks van zes, verschenen op 24,
27 en 29 maart en 3 en 4 april.
San een onzer redacteuren
'olitiek kannibalisme', werd de moord op de Kenia-
e politicus Josiah Karioeki door een minister ge-
><oemd. Het is niet de eerste politieke aanslag in
j 'enia, dat steeds verder wegzakt in de ernstigste
risis sinds haar bestaan. In het begin van 1964 werd
i et vooraanstaande linkse parlementslid Pio Pinto
1 lak bij zijn huis neergeschoten. Hij stierf ter plek-
*t e. In juli 1969 werd .Tom Mboya, die zeer veel had
edaan om Jomo Keniatta (de huidige president)
0 it koloniale gevangenschap te krijgen op klaar-
n chte dag midden in Nairobi vermoord. Deze maand
an werd Josiah Karioeki om 't leven gebracht. Zijn
erminkte lijk met kogelwonden in het hoofd en in
ne borst werd door Masai ver buiten Nairobi ge-
L onden in ruig terrein, waar hyena's leven.
i Pinto, het eerste slachtoffer
s van Indische afkomst en een
igesproken tegenstander van de
p'iortgaande opeenhoping van rijk-
-bm bij een paar bevoorrechte po-
r iel en ambtenaren. Hij was lid
Sn de regerende KANU (Keniase
'rikaanse Nationale Unie) maar
n ster rees snel onder Kenia's
1 men. Zijn moordenaar werd nooit
eionden wat voedsel gaf aan de
kuchten dat hoge regeringsfuncti-
e larissen meer van de aanslag af-
isten.
opulaire leider
e in juli 1969 vermoorde Tom
boya was een linkse liberaal die
L nder meer de populairste leider
>n Kenia was. Hij was sterk voor
ije verkiezingen in het land en
igen het gevangen zetten van po-
tleke tegenstanders. Zijn relatie
let de internationale vakbeweging
sbruikte hij in de strijd voor de
lfstandigheid. Als begenadigd en
'rspronkelijk spreker had hij grote
inhang onder de intellectuelen,
oor velen gold hij als de opvolger
in Jomo Keniatta.
5 kwestie van Kenlatta's opvolging
idde tot een politieke machtsstrijd,
eze eindige in een versterking van
e positie van de Kikoejo's, de
rootste stam in het land. Mboya
as een verklaard tegenstander van
'ibalisme, (stam vooroordeel). Iro-
''sch genoeg werd hij door een
°eo, de op één na grootste stam,
irmoord. Zijn dood schokte het
ind. Woedende menigten staken
ebouwen en bedrijven in brand
an lieden die meer van de moord
ouden weten. De Kikoejo's ver
kolonisten verdreven hen echter en
dwongen hen op de grote boerderij
en en plantages te werken waar
handelsgewassen in plaats van
voedsel werden voortgebracht. Na
de onafhankelijkheid bleven de ont
eigende Kikoejo's daar als pach
ters of trokken naar de steden.
Vandaar dat zij op het ogenblik de
meest verstedelijkte stam zijn maar
ook de laïidbongerigste.
De arme Kikoejo's hadden gehoopt
na de onafhankelijkheid hun land
terug té krijgen maar deze hoop
werd de bodem ingeslagen. De gro
te boerderijen van de Britten wer
den opgekocht door rijke politici en
zakenlieden. Negen-en-negentig
procent van de grootgrondbezitters
is Kikoejo, maar ook negen-en-
negentig procent van de landlozen
is Kikoejo. De verdedigers van de
status quo in Kenia maar ook de
felste tegenstanders daarvan beho
ren tot deze stam.
Steun van Loeo's
Dc laatstcn krijgen steun van an
dere stammen (waaronder de Loe
o's) die zijn uitgesloten van de
economische en politieke machts
posities en het merendeel der werk
lozen vormen.
Tegen deze achtergrond moet de
moord op Karioeki worden gezien.
Doordat hij voortdurend het triba
lisme laakte kreeg hij steun van
andere stammen in Kenia, doordat
hij steeds de grootgrondbezitters
gispte kreeg hij aanhang onder de
landlozen, doordat hij corruptie en
opeenhoping van macht aan de
kaak stelde kreeg hij applaus van
de armen. Hij was ook de spreek
buis van veel studenten en intel
lectuelen.
Karioeki was de meest populaire
en boven de stammen staande lei
der van het land aan het worden.
Hoewel hij geen campagne mocht
voeren bij de laatste verkiezingen
herkreeg hij zijn zetel in het parle
ment.
Zijn populariteit is waarschijnlijk
zijn dood geworden. Voor de derde
maal is een politicus wiens ster
rees uitgeschakeld. De eerste
moord, die op Pinto, schokte links
maar leidde niet tot een grote cri
sis, de tweede, die op Mboya.
schokte het hele land cn leidde tot
een verscherping van de stamte-
genstellimgen, de moord op Karioe
ki doet de scheidslijn vallen tussen
rijk en arm. tussen machthebbers
en machtelozen.
sterkten met harde hand hun posi
ties in het economische en politie
ke leven in Kenia. Het bleek dat de
rust nooit weer zou keren.
De moord op Karioeki deze maand
bewijst dat. Karioeki is lid geweest
van de Mau Mau-beweging en zat
zeven jaar samen met Keniatta
gevangen. Later toen deze presi
dent was zou hij Kenlatta's ad
viseur en persoonlijk secretaris
worden. Hij was minister tot hij
onlangs uit het kabinet werd ge
wipt.
Karioeki was een voorstander van
nationale eenheid. Veel van zijn'
ideeën vielen slecht bij de heersen
de elite waartoe hij behoorde. Ook
al vanwege zijn kritiek op de domi
nerende positie van één stam (de
Kikoejo's) waarvan hij er zelf één
was en zijn kritiek op ministers en
ambtenaren die hun posities mis
bruiken om zich te verrijken ten
koste van anderen.
Tien machtigen
Tien van hen zou 75 procent van
alle Afrikaanse bedrijven in het
land in handen hebben en een
zelfde aantal zou zeventig procent
van alle vruchtbare landbouwgrond
bezitten waarvan Kenia afhankelijk
is voor zijn voedselproduktie en
zijn landbouwuitvoer. Om deze be
langen veilig te stellen zijn politie
ke en economische machtsposities
nauw verweven.
Kenia is nog steeds een over
wegend agrarisch land waar meer
dan negentig procent van de bevol
king op het platteland leeft.
De Kikoejo's bewoonden altijd do
beste gronden van Kenia. De Britse
De begrafenis van de in 1969 vermoorde Tom Mboya, Kenia's 38-jarige minister van economische zaken, .was een plechtigheid waarbij de woede je
gens zijn moordenaars nauwelijks in toom kon worden gehouden.
Er was een situatie geschapen die
leidde tot de oprichting van een
Masikinl BevrIJdLngsfront (Masikinl
is Swahili voor 'armen'). Het bevrij
dingsleger der armen legde bom
men bij regeringsgebouwen en toe
ristencentra maar ook bij een stati
on. Er waren 24 doden. Het leek
alsof het land voor een burgeroor
log stond, niet tussen de stammen
maar tussen de elite en de 'masiki
nl'.
In deze verwarrende sfeer werd Ka
rioeki vermoord. Kort daarvóór zou
hij zijn gezien in gezelschap van
veiligheidsagenten van de regering.
Nadat zijn lijk was gevonden lag
het negen dagen in een koelcel,
zonder dat het officieel geïdentifi
ceerd werd ondanks verklaringen
van Karioeki's vrouw die onder een
valse naam het lijkenhuis had zien
binnen te komen.
Sinds de moord zijn overal demon
straties gehouden in Kenia en is de
kritiek op de regering met dc dag
feller geworden. Zij zet daar een
groot machtsvertoon tegenover zo
als vorige week toen jagers laag
over Nairobi vlogen en het wemelde
van de militairen.
Duim neer
Toen een regeringsfunctionaris een
boodschap wilde voorlezen aan het
graf van Karioeki werd hem het
zwijgen opgelegd door gesis van
omstanders. Zoiets is nooit ver
toond in Kenia. En toen Keniatta
onlangs tijdens een autotochtje een
'duim omhoog' gebaar maakte naar
de omstanders antwoordde een vij
andige menigte met de duim naar
beneden. Studenten woord voerders
lieten zich laatdunkend uit over de
president en zelden dat Karioeki
was vermoord in opdracht van een
groep mensen binnen de regering
die hem als een bedreiging van hun
posities zag.
De dood van Karioeki heeft ook
een einde gemaakt aan de mythe
dat de tegenstellingen in Kenia al
leen tribaal zijn. Karioeki was een
Kikoejo die streed voor nationale
eenheid en dat Is hem niet in dank
afgenomen.
Er is nu een commissie van onder
zoek ingesteld waarin ook critici
van de regering zitten. Het is de
vraag hoeveel bewegingsvrijheid
deze commissie zal krijgen omdat
haar bevinden onverwacht licht
kunnen werpen op een reeks van
politieke moorden. Wat daarna ge
beurt hangt af van de bereidheid
van president Jomo Keniatta om
verregaande economische en poli
tieke hervormingen door te voeren
en van de bereidheid van de heer
sende elite een groot deel van hun
belangen prijs te geven. Keniatta
staat voor de keus: hervormingen
of een burgeroorlog. Het voorbeeld
van het buurland Ethiopië en het
lot van zijn vriend Halle Selassi
moeten hem te denken geven.
