Judste sporen van
ewoning gevonden
jong stuk land
Grieken beginnen actie
voor meer toeristen
M L
P .vj|
dig I
Am* I
m m
Toerisme
1
Herindeling Katwijks
tehuis miljoenenzaak
Canada toeristisch in de lift
W/KWARTET DINSDAG 18 MAART 1975
iiiedam ruim zesduizend jaar oud
1
i I
f a
I
II
Si
Steentijd verschilt
niet zóveel van
de tegenwoordige
Prijzenstop, goedkope benzine en nieuwe hotels
-UiiwNKN LAND
An Schiedam zevenhonderd jaar oud? 't Mocht wat! Zeker, de Schiedammers vieren dit jaar
enhonderdste verjaardag van hun jongste stadscharter. Uit de historie blijkt, dat er een nóg
stadscharter moet zijn geweest, maar van wanneer dat dateert weet niemand: toen zeven-
jaar geleden Schiedam zijn nieuwe stadscharter kreeg, werd het oudere uit de archieven
derd en vernietigd. Het had immers geen geldigheid meer. Vandaar dat niemand weet, wan-
chiedam een stad is geworden.
u
„'sneer dan zesduizend jaar ge-
iwoonden er in Schiedam al
(6, i. Dat blijkt uit de bodem
n aarden pot, niet zo heel
eleden opgegraven op het
van de werf Wilton-Pijen-
,i;fi)at was vroeg in wat de
M ogen aanduiden als de
steentijd'. Dat oude Schie-
veel ouder dan het ook al
eerbiedwaardige Vlaardin-
zijn bij opgravingen res-
n menselijke bewoning van
3.sar duizend jaar later aan het
:komen: laat in die 'nieuwe
d', vrij kort voor de mens in
hatelijke gebied van ons land
16 metaal, 't brons, toekwamen,
e oudste resten van menselijke
in westelijk Nederland
vonden op de Maasvlakte:
ewerkte benen harpoenpun-
andere dingen, die van
meter diepte omhoog zijn
n uit de baggerspecie van
dandkanaal en het Beerka-
iOpie voorwerpen zijn bijna
jaar oud: zij dateren
'midden steentijd'. En die
ikte is nog maar heel kort
aan ons land toegevoegd,
stukje West-Nederland
■parmee een kringloop sluit.
Louwe Kooijmans, conser-
an de Nederlands^ afdeling
t Rijksmuseum van Oudhe-
Leiden is op dit onderwerp
oveerd met een zeer lijvig
irift in het Engels. Die taal
n reden. Niet alleen om een
wetenschappelijk versprei-
2ajbied te bereiken dan alleen
derlandse taalgebied. Maar
dat er bij Browns Bank in
•dzee, ook al op twintig me-
ipte, resten van bewoning
itdekt die uit' dezlefde tijd
als de vondsten van de
iejikte.
isen uit de midden-steentijd
t jagers', vertelt dr. Louwe
jians. 'In de nieuwe steentijd
™Ie landbouw daarbij. Er is in
3»
sier
Hans W. Ledeboer
i f
tfegi i
d uit de oude steentijd niets
De mensen uit de oude
d waren mammoet- en ren-
ip Noordzee
32
•tienduizend jaar geleden was
||irdzee voor een groot deel
goland. De zeewaterstand was
ifter of dertig lager dan' nu.
was op zijn eind aan het
Op het hoogtepunt van de
?as de zeespiegel niet min-
honderd meter lager dan
die ijstijd duurde in totaal
4 derhalf miljoen jaar.
4i et wil zeggen dat het tien
jaar geleden in ons land
was dan nu: het afsmelten
enorme hoeveelheid ijs liep
^sprekend achter bij de ver-
gen in het klimaat. Waar
lijk was het klimaat hier net
Met dezelfde schommelin-
•hi eens wat koudér of natter,
2$fir wat warmer of droger,
oude Schiedammers leef
de waterspiegel een meter
o$tig gestegen. De bodem be-
zand, net als op de Ve
rier en daar opgewaaid tot
Later is over dat zand het
de klei afgezet, waar de
5 uinen als 'donken' bleven
3 n Een bekende 'donk' Is
f sberg, de noordelijkste wijk
tterdam. De hervormde Hll-
kerk staat precies op de top.
de van die oudste bewoning
zich tussen die duinen ai
"ïofen gevormd: de mensen
liun dorpen op de duintop-
oc
liet om grote duinen, dan
wij het moeilijk', vertelt dr.
Kooijmans. 'Want dan wist
i urlijk niet waar je zo'n rest
zoeken. Als het om kleine
ging met een enkele top,
gist je tenminste waar je
aven'. Dat afsmelten van
na de ijstijd ging vrij snel:
pi eg el stéeg twee meter per
dus zeventig centimeter in
neratie. De Noordzee is in
ar eeuwen gevormd en de
die in dit gebied woonden
hun dorpen telkens moeten
tsen, als het ware vluchtend
it opkomende water.
mensen uit die tijd is men
erschillende vondsten elders
te weten kunnen komen,
zelfs graven gevonden uit
met resten van overledenen
men heel wat te weten is
komen. Vooral de bodem
nemarken heeft veel opgele-
ekend is, dat de grootte van
is direct verband houdt met
'ensomstandigheden, die zijn
ilijke conditie bepalen. De
Juit de Middeleeuwen was in
20° king met de mens van nu
f m en klein mannetje. Probeert
maar eens in een middel-
harnas te hijsen!
nd
e mensen van de Maasvlakte
iedam waren precies zo groot
mensen van nu en er zijn
ïn uit de iets later vallende
bronstijd gevonden van mensen,
die tot 1.90 meter lang waren!
De prehistorische mens was gezond
en gehard, leefde gezond en was er
veel beter aan toe dan de mens in
de middeleeuwen. Wij mogen deze
prehistorische mens zeker niet ver
gelijken met de primitieven van
nu, die door de oprukkende bescha
ving naar de uiterste en niet be
hoorlijk bewoonbare hoeken van de
aarde zijn verdreven. 'In geen van
de prehistorische skeletten is tand
bederf gevonden. Wel afgesleten
tanden door ouderdom', -constateert
dr. Louwe Kooijmans.
De mensen van de Maasvlakte wa
ren vooral vogeljagers. Dat de
mensen van Schiedam ook al het
land bebouwden, blijkt niet alleen
uit de bodem van een aarden pot,
welke men heeft gevonden, maar
ook uit het onderzoek van in de
bodem aanwezige stuifmeel: minder
bosplanten, wel akkergewassen en
onkruiden, die konden opgroeien
na het ontginnen van bos.
Van hun huidskleur weten we niet
veel, maar, omdat pigmentering
van de huid vrij nauw samenhangt
met de hoeveelheid zonlicht men
vindt donker gekleurde volken
vooral in tropische gebieden is
het zeer aannemelijk, dat de steen-
tijd-mens eenzelfde huid- en haar
kleur had als wijzêlf nu hebben. Dr.
Louwe Kooijmans: 'Als je een
steentijd-mens zou meenemen naar
de kapper en hem een moderne
kleding zou aantrekken, zou hij op
straat niet de minste aandacht
trekken'. Waarschijnlijk wèl van de
meisjes: een krachtig gebouwde at
letische vent, die zich soepel be
weegt, is het bezien waard
In huiden gekleed
De kleding bestond uit dierenhui
den. Maar het verhaal van de ruige,
onbeschaafde vent met een paar
vellen om z'n lendenen is waar
schijnlijk een sprookje. Er zijn be
nen naalden uit die tijd gevonden
en er zijn allerlei aanwijzingen
voor goede kleding en comfortabele
behuizing. De Eskimo van nu is ook
in dierenhuiden gekleed, maar zo'n
bootkleding is heerlijk warm en
voor wat betreft de vervaardiging
en versiering een kunstwerkje.
De samenleving was goed georgani
seerd. Men weet, dat de stenen
KATWIJK De Vereniging Nederlandse Hervormde Stichtingen
voor zenuw- en geesteszieken in Soesterberg heeft voor de recon
structie van Huize Overduin in aKtwijk een bedrag nodig van
ruim 6,5 miljoen gulden.
Bodem en een stukje van de zijkant van een aarden pot. Gevonden
op het terrein van de werf Wilton Fijenoord in Schiedam.
Provinciale Staten van Zuid-Hol
land krijgen binnenkort het voor
stel van Gedeputeerde Staten te
behandelen over het garanderen
van een geldlening ter grootte van
het herstelbedrag.
'Overduin' is een verpleegtehuis dat
in het bijzonder is bestemd voor de
verpleging van geestelijk gestoorde
bejaarden. Het tehuis, dat in 1966
werd geopend, heeft een capaciteit
van 228 bedden en werd opgericht
met financiële medewerking van de
provincie. Het moet nu ingrijpend
worden gereconstrueerd, omdat de
bouwplannen voor Overduin al aan
het eind van de vijftiger jaren hun
definitieve vorm verkregen. In die
tijd geschiedde de verzorging van
geestelijk gestoorde bejaarden
overwegend in de vorm van be-
dverpleging. Daarom kon worden
volstaan met een beperkte opper
vlakte per patiënt.
Deze wijze van verpleging is nu
geheel door de feiten achterhaald.
Ongeveer 80 procent van vde patiën
ten neemt momenteel deel aan de
verschillende vormen van therapie
en recreatie. Het reconstructieplan
voorziet nu in de bouw van moder
ne voorzieningen voor deze doe
leinden.
De directeur-arts van de provincia
le raad voor de volksgezondheid
acht de voorgenomen werken uit
medisch-verpleegkundig oogpunt
alleszins wenselijk.
12
Prachtig bewerkte benen harpoénpunt van de oudste bewoners
van West-Nederland, afkomstig uit de baggerspecie van de Maas
vlakte.
messen, pijlpunten en bijlen af
komstig waren uit vuursteengroeven,
'die als echte mijnen werden geëx
ploiteerd. Uit allerlei vondsten we
ten we. dat de mijnwerkers een
hecht georganiseerde clan'vormden,
met een eigen vaktrots. In het al
gemeen moet de prehistorische
mens over een prima stel hersens
hebben beschikt, welke hersens hij
terdege gebruikte. Hij was aller
eerst een hoogwaardig vakman.
Zijn gezondheidstoestand bewees,
dat hij zich goed uitrustte tegen
het klimaat. Zijn huis was gebouwd
met muren van vlechtwerk, gedicht
met leem. Waarschijnlijk stro of
riet als dakbedekking. Eerst rond,
waarbij de palen waartussen de
wanden waren gevlochten, van soe
pel hout waren, welke palen boven
in bijeen werden gebonden. Later
een afzonderlijke muur- en dak
constructie. De strooien of rieten
daken waren goed dicht. Prima
staaltjes van rietdekkerskunst. Niet
met allerlei slordige franje, maar
zorgvuldig afgewerkt. De wanden
van de huizen waarschijnlijk netjes
beschilderd met eenvoudige verf
stoffen. Het dieet van de oudste
mensen, de vogeljagers, natuurlijk
vlees van de jachtbuit. Maar ook
veel plantenkost, vooral hazelnoten.
En later als de landbouw haar in
trede doet; wat denkt u van een
koek, gebakken uit gerstemeel met
fijngestampte hazelnoten, met
vruchten, honing en eieren?
Communicatie
Tenslotte nog een belangrijke fac
tor. Ieder, die tussen mensen heeft
gewoond, die eenvoudiger leven
dan wij in het moderne westen
ondervindt, hoe doelmatig de com
municatie tussen die eenvoudige
mens onderling is. Men weet alles
van elkaar tot zelfs over grote af
standen.
Hoe? In Indonesië spreekt men
over 'kabar angin' 'windbood-
schap' en het komt allemaal
neer op mondeling doorgeven en
een prima geheugen. De mens van
de Maasvlakte wist heel waar
schijnlijk precies, hoe het er met
de mens in Flevoland voor stond.
Verder speelden tijd en dus ook
afstanden niet de rol van nu. De
gezonde, atletische en taaie jonge
ling uit de prehistorische tijd zag
echt niet op tegen een dag of wat
lopen naar de buren. Of varen,
want doorde opkomende moeras
sen bleven allerlei kreken. En die
kreken waren prachtige vaarwegen.
Er was ook in de prehistorische tijd
in West-Nederland al een schippers-
traditie en ook een scheepsbouw-
traditie.
Griekenland, dat vorig jaar van de oliecrisis en (vooral) de
Cyprus-oorlog een fikse terugslag ondervond op het toerisme
(het aantal buitenlandse vakantiegangers daalde met een mil
joen tot 2,2 miljoen) is een grote actie begonnen om haar devie-
zenbron weer op peil te brengen.
De nieuwe staatssecretaris van
toerisme, Tzannis Tzannetakis
heeft aangekondigd, dat alle prij
zen van 1974 zijn gestabiliseerd
en dat de hoteldirecties financiële
faciliteiten krijgen om de ver
hoogde kosten op te vangen.
Daarnaast is 100 miljoen gulden
uitgetrokken voor de bouw van
nieuwe hotels- vooral kleinere ho
tels op plaatsen, die voor de toe
rist interessant zijn.
Om ook de buitenlandse reisorga
nisatoren te stimuleren meer toe
risten naar Griekenland te bren
gen hoeven chartermaatschappij
en dit jaar geen landingsrechten,
te betalen. Deze neemt de rege
ring voor haar rekening. Voor de
individueel reizende toerist zijn
(aan de grens verkrijgbare) ben
zinebonnen ingevoerd waarmee
hij voor 85 cent per liter kan
tanken in plaats van voor 1,50
gulden (15 liter per dag met een
maximum van 150 liter).
Stijging
Hoewel de nieuwe Griekse rege
ring met deze maatregelen niet
verwacht weer op het peil van
1973 te komen, rekent zij er wel
op, dat er dit jaar ruim 600.000
meer toeristen zullen komen dan
vorig jaar. Voor de economie is
dat een noodzaak omdat het toe
risme een vijfde deel (463 miljoen
Het kanaal van Corinthe, dat
de afscheiding vormt tussen
het vaste land en de Pelopon-
nesos.
dollar) van de deviezen binnen
brengt.
Volgens de staatssecretaris zit die
stijging er op het ogenblik al dui
delijk in. Vooral het aantal boe
kingen uit Duitsland. Frankrijk
en de Scandinavische landen is
toegenomen. Daarentegen blijft
de belangstelling uit Amerika en
Nederland nog onder het peil van
maart vorig jaar. 'Dat de Neder
landers achterblijven, spijt ons
zeer', aldus de heer Tzannetakis.
'Wij voelen een bijzondere
vriendschap voor de Nederlanders
vanwege de sympathie, die wij
van hen ondervonden in de tijd
toen het land gebukt ging onder
het regiem van de kolonels'.
Dat velen na de ervaringen van
vorig jaar nog wat huiverig tegen
over een Griekse vakantie staan,
kan hij zich voorstellen. 'Maar',
bezweert hij, 'voor een nieuwe
oorlog bestaat geen gevaar meer.
Evenmin voor een nieuwe staats
greep. De verijdelde coup van een
paar weken terug, was in werke
lijkheid geen echte staatsgreep.
De strijdkrachten namen er niet
aan deel. De hele zaak was opge
zet door een aantal aanhangers
van het kolonelsregiem, die een
arrestatie in de lucht zagen han
gen'.
wacht en voor dit seizoen voorlo
pig voorzichtig hebben ingekocht,
rekent men er toch op, dat het
totaal aantal boekingen (dat vorig
jaar met 26.000 terugliep tot
41 000) dit jaar weer omhoog zal
gaan. De tut Holland Internatio
nal behorende reisorganisatoren
(o.m. Eurotours, Centourl, Fit, Sil
ver jet en De Magneet) mikken
zelfs op 20.000 passagiers (tegen
11.000 vorig jaar). Een woordvoer
der van de groep (de grootste in
Nederland)Griekenland komt
zeker weer in de lift. Over een
paar jaar zal het zelfs een topper
zijn.'
Die overtuiging staven de reisor
ganisatoren met de inhoud van
hun programma's, waarin dit jaar
een grotere verscheidenheid aan
bef temmingen is opgenomen dan
vorige jaren. Rhodos, Corfoe, Kre
ta, Kos en Athene, ze zitten er
allemaal in. De eilanden vooral
voor de zonaanbidders (omdat ze
rijkelijk met brede zandstranden
zijn bedeeld), Athene voor hen,
die op de culturele toer willen. In
de meeste gevallen is die laatste
bestemming gekoppeld aan een
rondreis (één week Athene, één
week toeren per bus): de meest
geëigende manier om Griekenland
te leren kennen.
Want het land mag dan vele pa
radijselijke plekjes voor strand-
gangers hebben, dé grote trekkers
zijn toch wel de antiquiteiten uit
de Griekse oudheid.
Cultuur
Op de rondtochten worden die
vrijwel allemaal aangedaan: de
Poseidontempel aan de uiterste
zuidpunt van Attica, de restanten
van het oude Corinthe, waar eens
Paulus preekte, het amfitheater
van Epidaurus, waar in juni het
Griekse nationale theater nog
steeds de oude drama's opvoert,
de burcht van Agamemnon in
Mycene, het spookstadje Mistras
bij Sparta. Olympia met zijn
- zichtbare herinneringen aan de
spelen, de ruïnes van Delphi en
de tussen 'hemel en aarde zwe
vende' kloosters van Meteora (bij
Kalambaka). 't Zijn zo maar een
paar voorbeelden van wat Grie
kenland op het gebied van cultuur
te bieden heeft. Toegegeven: je
moet er van houden en er zeker
van te voren over gelezen hebben
voor je je aan zo'n tour waagt.
Overigens is het landschap, dat je
op zo'n trip doorrijdt op zich al
een belevenis. Vooral in het zui
den. op de Peloponnesos: een nog
totaal onaangeraakt land met ro
de en gele bergen, ruig, heet in de
zomer, met dorpjes, die de toerist
nog niet heeft kunnen platlopen
en waar je als buitenlander nog
door de pope wordt uitgenodigd
voor een glaasje ouzo op een mqr-
sig terras.
De ruïnes van Delphi: maar één van de vele culturele trekkers.
Dat heeft Griekenland vóór op
vele van zijn ook toeristen wer
vende concurrenten. En als lief
hebber kan je alleen maar dank
baar constateren, dat die plekjes
nog niet overmatig bekend zijn.
Griekenland is nog een land waar
je ongehinderd kan zwerven, nog
in alle rust op een terrasje voor
een paar gulden een souvlakia
kan laten opdienen, een land ook,
dat zijn kusten nog niet stoffeer
de met torenhoge hotels en pret-
centra.
Prijzen
Duur zo'n Griekse vakantie? Wie
de programma's bekijkt en Griek
se en (bijvoorbeeld) Spaanse prij
zen vergelijkt, komt al gauw tot
de conclusie, dat de meeste 'all-
in-arrangementen' voor Grieken
land toch wel een paar honderd
gulden voor twee weken meer
kosten. Maar dat is dan ook vrij
wel het enige verschil, want voor
de bijkomende uitgaven is men
nauwelijks méér kwijt.
In het jachthaventje Tourkolima-
no in Piraeus kan men al voor
minder dan zes gulden een aange
klede portie inktvis bestellen en
voor zo'n anderhalve gulden een
royale pul bier op tafel krijgen.
Een liter retzina-wijn uit het vat
kost 1,50 gulden, een goede fles
vijf gulden. Een etentje buiten de
deur of een hapje-tussendoor
hoeft niemand de kop te kosten,
als men althans niet zomaar luk
raak een voornaam restaurant
binnenstapt, want dan krijgt men
een aanzienlijk hogere rekening
gepresenteerd.
Om even bij prijzen te blijven:
wie een arrangement heeft ge
boekt zonder excursies, kan deze
gemakkelijk op eigen gelegenheid
maken. In elk hotel is het pro
gramma van Chat-tours verkrijg-
,l,ath ^Ff^jsdorf
4
i N/^^Paffendorf
Bedingen/
Ovrembt vEsch
&éorf i
BerreiJjc
Cteinstrau
:h 1
s Hepgbt
tzweiler Ij
door Dick Ringlever
baar. Een paar voorbeelden: van
uit Athene kost een dagtrip naar
Corinthe, Mycene en Epidaurus 50
gulden (inclusief lunch), een
tweedaagse tocht naar Delphi 90
gulden (inclusief maaltijden en
overnachting), een klassieke vier
daagse toer over de Peloponnesos
plus een bezoek aan Delphi 'all-
in'270 gulden en een dagcruise
naar Hydra en Aegina 50 gulden.
Voor de toerist met een krap bud
get dus nauwelijks aan te bevelen.
Voordeliger blijft het dan maar
gelijk in Nederland te boeken
voor een arrangement, waarin al
een rondtocht is opgenomen.
Daarmee bespaart men zich honr
derden guldens. Een andere mo
gelijkheid is een auto te huren:
ook daarmee is men veelal voor
deliger hit. 'tls trouwens de beste
manier om Griekenland te zien.
Want wie het land puur wil proe
ven, moet op eigen gelegenheid
gaan zwerven. Griekenland is bij
voorkeur een land voor trekkers.
Programma'3
Hoewel de meeste touroperators
die terughoudendheid hadden ver-
'tMag dan wat prijzig
zijn (maar wat wilt u
met zulke afstanden?)
de belangstelling voor
Canada als vakantie
land blijkt fors te zijn
gestegen. Waar vele an
dere vakantiebestem
mingen het afgelopen
jaar door oliecrisis en
recessie een fikse klap
ondervonden, blijkt het
aantal Nederlanders, dat
Canada bezocht opnieuw
te zijn gestegen.
Het Canadees verkeers
bureau becijferde, dat
hun aantal van 62.500
tot 56.600 omhoog ging.
Niet alleen relatief ge
zien neemt Nederland
daarmee een hoge
plaats in, ook in absolu
te cijfers blijkt ons land
een belangrijke toeris
tenleverancier. Na de
VS, Engeland, West-
Duitsland, Japan en
Frankrijk staat het zelfs
op de zesde plaats.
Met de camper op vakantie:
gloeiend populair.
Volgens verkeersbureau
directeur Harry van der
Veer gaat het hier voor
al om mensen, die op
emigrantenbezoek gaan
en daaraan gelijk een
toeristische reis vast
koppelen. Maar ook het
aantal reizigers, dat een
toeristisch bezoek als
hoofdreden opgeeft
groeit. In 1973 was het
nog maar 10 procent,
vorig jaar al 23 procent.
Dat de touroperators op
deze ontwikkeling heb
ben ingehaakt, ligt voor
de hand. Waren het er
in 1973 nog maar vijf,
die toeristische reizen
in hun programma op
namen, dit jaar zijn het
er al elf. Speciaal voor
deze groep is een alge
mene brochure uitgege-
menten van alle reisor
ganisatoren zijn verza
meld (behalve bij de
reisbureaus, verkrijg
baar bij het Canadees
verkeersbureau in Den
Haag, Laan van Meer-
dervoort 96).
Een belangrijk deel van
deze arrangementen
wordt gevormd door rei-
zeq per kampeerauto,
waarvoor in veel geval
len los van de vliegreis
kan worden geboekt.
