Geweldige rotsooi'
net een ironisch tintje
)e Hafakker: wijk
zwakzinnigen
In 'gewone' mensen
Ook Jolanthe op de
planken geen succes
'Rodelinda' dankzij opleving van
barokmuziek op de planken
ieuwste stuk van lonesco na pauze vervelend
aatschappij binnen muren van inrichting hale:?
n Berkhemer
t nationaal
olconcours
Schitterende creatie van Handels opera
JW/KWARTET MAANDAG 10 MAART 1975 KUNST/BINNENLAND
iiuiiiii riiiiiii
or Ber Huising
net
oot
•Ei 0RDWIJKERHOUT Een van de centrale punten in de plannen van de stichting Nieuw Den-
de idal (van psycholoog Carel Muller en zijn medestanders) was het zogenaamde 'verdunnen' van
zwakzinnigenzorg. Deze 'verdunningsgedachte' hield in, dat zwakzinnigen niet meer alleen on-
an elkaar zouden wonen en werken, maar 'gemengd' zouden worden met andere, niet zwakzin-
ha- 6 mensen. Toen, na het grote conflict rondom Nieuw Dennendal, Carel Muller en zijn colle
s aan de kant werden gezet door de officiële instanties, leek het er op, dat deze 'verdunnings-
lachte' daarmee vooreerst ook verdwenen zou zijn uit de zwakzinnigenzorg.
rei
eb' feite is dat helemaal niet
it In de psychiatrische inrich-
St. Bavo in Noordwijkerhout
m dan met name in de zwakzinni-
afdeling van deze inrichting 'De
•gj akker', leeft deze gedachte wel
■He lelijk voort. Zelfs zo sterk, dat er
,y i het ogenblik al een concreet
h ter tafel ligt, waarin de 'ver-
•lei wingsgedachte' helemaal is uit
te 'erkt. 'De opzet van dit plan,
lierUs psycholoog Kay Okma (mede-
pder van Carel Muller en ex-lid
de werkgroep Nieuw-Dennen-
is het laten samenwonen van
kzlnnlgen met 'gewone' mensen
de maatschappij',
irtoe is een plan ontworpen van
kleine woonwijk, die op het
ein van de St. Bavo overi-
s op geruime afstand van de
chting zal worden gerali-
rd, waarin steeds om en om een
6pje zwakzinnigen en een ge
in gezin samenwonen. Voor de
'kzinnigen zullen er zo'n zeven
huizen komen (grote een ge-
swondngen), waar zij met ten
'gste zes personen en enkele lei-
zullen wonen. Het gaat in dit
niet alleen om 'goede' zwak-
,rse ningen, dus mensen die zichzelf
s 1' '1 redelijk kunnen redden in de
pasatschappij, maar net zo goed om
we t zwaarder gehandicapten.
het geheel zullen er zo'n hon-
t zwakzinnigen in deze nieuwe
'■miP 1 _I_
de bevolking van de wijk be-
sti!rt: hiervoor zal een beroep wor-
i gedaan op mensen van buiten
dus van buiten de inrichting,
wordt gedacht aan drie catego-
®n mensen, die hier zouden ko
to wonen. Allereerst familieleden
h de zwakzinnigen, bijvoorbeeld
ouderpaar, dat een kind iri een
slotte hoopt men uit de samenleving
die mensen te bereiken, die voelen
voor een dergelijke samenleving
met zwakzinnigen. Men wil deze
mensen, gewoon via een oproep in
de kranten, benaderen. Later zal
men redelijk streng de motieven
van de 'sollicitanten' beoordelen.
Op het ogenblik zijn er al verschei
dene positieve reacties uit alledrie
categorieën binnengekomen
'Fijn huisje'
inrichting moet gaan plaatsen en
dat er de stap voor over heeft op
het terrein van de inrichting te
komen wonen. Er bestaat dan mis
schien de kans, dat het kind thuis
zal kunnen blijven, en, ook wan
neer dit niet zo is, zal het toch
altijd dicht in de buurt zijn.
Verder denkt men aan de gezinnen
van personeelsleden van de inrich
ting, die hun huis buiten de inrich
ting verwisselen voor een huis in
de nieuwe woonwijk (Kay Okma
denkt er zelf zeer sterk over om
met zijn gezin: vrouw en'vier kin
deren hier te komen wonen). Ten
'Je hebt natuurlijk altijd het ge
vaar, dat zich mensen melden, die
denken 'ha, een fijn huisje, geen
hoge huur, mooi gelegen in de
duinstreek, daar voel ik wel voor en
die zwakzinnigen, die vermijden we
wel zoveel mogelijk'. Dat is uiter
aard beslist niet de bedoeling. We
willen juist mensen trekken, die
zich wél met de zwakzinnigen wil
len bemoeien. Die bemoeienis gaat
overigens heus niet zo ver, dat zij
bij ons werk worden ingeschakeld.
Het zijn en blijven gewone huur
ders van een woning, alleen in een
speciale omgeving. En die omge
ving weegt in dit geval natuurlijk
wel heel wat zwaarder dan in de
meeste andere gevallen. Deze bewo
ners moeten, ook wat het wonen
betreft, een beetje soepel zijn: ze
moeten niet woedend worden of in
paniek raken, wanneer er eens een
bloemperkje wordt vertrapt of wan
neer een ruitje wordt gebroken. Dit
soort dingen zal hier best eens
voorkomen, misschien vaker dan in
een normale woonwijk, zegt Kay
Okma, die de leiding heeft van de
zwakzinnigenafdeling van St. Bavo.
De bedoeling is, wanneer alle plan
nen tenminste goedgekeurd wor
den, dat de nieuwe woonwijk onge
AMSTERDAM Precies twe.ehonderdvijftig jaar geleden vond in-Londen de eerste opvoering plaats
van Handels opera 'Rodelina', die het afgelopen weekend in première ging in de Stadsschouwburg
te Amsterdam.
De opleving van de belangstelling
voor de barokmuziek heeft tot ge
volg gehad, dat de zolang voor op
voering ongeschikt geachte opera's
van Handel na de oorlog allengs
weer op de planken zijn gekomen.
Naast zijn nog steeds in trek zijnde
oratoria, wordt nu ook het grootste
deel ,van zijn theaterwerken weer
overal ter wereld opgevoerd. Verge
leken met de romantische opera's
uit de 19e eeuw, 'gebeurt' er in de
werken van Handel en zijn tijdge
noten zo weinig, althans op het
toneel. Alles blijft symbolisch en
gestyleerd. Er wordt bijna geen ge
vecht geleverd, geen kus gegeven.
Maar wie luistert naar de muziek,
naar de aria's, de recitatieven en
het orkest, komt tot de ontdekking,
dat er wel degelijk iets gebeurt.
Voornamelijk met muzikale midde
len worden angst en wanhoop, lief
de en bevrijding getekend. Daar
ligt het centrum van de opera der
17e en 18e eeuw. Men zou bijna
kunnen zeggen: in de 19e eeuw
illustreerde de muziek het toneelge-
beuren daarvóór diende het laatste
tot uitbeelding van de muziek.
Rodelinda is de koningin, die door
alle verleiding en beproeving heen
haar verbannen en doodgewaande
gemaal trouw blijft. Evenals later
Eleonore in Beethovens 'Fidelio'
wordt haar trouw na heel veel we
derwaardigheden beloond met vere
niging met haar man. De trouw
van enkelen uit haar omgeving en
de trouweloosheid van anderen
brengen daar hun accenten in aan,
maar het is voornamelijk Rodelin
da, aan wie Handel, niet minder
dan acht grote aria's heeft gegeven,
die het ganse drama draagt.
Enige jaren geleden heeft de Ne
derlandse Operastichting deze rol
toevertrouwd aan Joan Sutherland,
De regisseur Tito Capo Bianco gaat
soms in zijn ijver, de handeling op
het toneel te aktiveren, wel eens
iets te ver, maar erkend moet wor
den, dat hij daarnaast ook echte
vondsten heeft gedaan, die grote
waarde hadden voor het geheel.
Decors en costuums van José Vero
na zijn in één woord prachtig en
smaakvol.
Ook ditmaal leidde dirigent Ri
chard Bowynge het geheel met vas
te hand, maar verder dan een wat
houterg musiceren van het Ned.
Kamerorkest heeft hij het daarbij
niet gebracht. Amsterdam en Rode
linda nog zien op 12, 16, 17 maart.
Utrecht de 14e, Rotterdam de 19e
en Scheveningen de 21e.
De maatschappij accepteert deze
mensen niet in haar midden
wanneer zo'n zwakzinnige bijvoor
beeld eens een tijdje zou stilstaan
en bij een buurman naar binnen
zou kijken of hij zou zich een
tijdlang met de kleine kinderen in
de straat bemoeien, dan zouden wij
al allerlei telefoontjes binnen krij
gen of we toch alstublieft wel wil
len oppassen. Men voelt zich ge
woon bedreigd. Hoe triest het ook
is, zo zou het gaan en daar zijn de
zwakzinnigen natuurlijk niet mee
geholpen. Integendeel. Daarom be
ginnen we de maatschappij maar
binnen onze muren te halen. Zo
doorbreek je toch de monocultuur
van alleen maar zwakzinnigen, die
samen wonen en hoef je ze niet
direct de vijandige maatschappij in
te sturen. Misschien komt het er in
de toekomst nog eens van dat het
publiek rustiger en toleranter rea
geert op deze mensen', aldus Kay
Okma.
Doorbroken
Met het nieuwe plan wordt de bé-
staamde inrichtingsstructuur volko
men doorbroken, want omdat er in
de wijk ook gewone huurders ko
men te wonen, krijgt het inrich-
tlwgsbestuur er uiteraard aanzien
lijk minder te vertellen dan in de
inrichting zelf. Dat is ook de be
doeling. Misschien zal het zover ko
men dat de woonwijk helemaal
zelfstandig wordt onder een eigen
stichtingsbestuur, dat dan niet uit
een gezelschapje van notabelen zal
bestaan, maar uit een zeer brede
vertegenwoordiging van alle men
sen, die te maken hebben met deze
woonwijk: dus bewoners, perso
neelsleden etc. Wat betreft het
doorbreken van de monocultuur:
behalve dat er gewone mensen
vanuit de maatschappij binnen de
inrichtingsmuren zullen worden ge
haald, zal ook de uit louter mannen
bestaande bevolking van de inrich
ting worden gewijzigd in een ge
mengde bevolking. Op het ogenblik
bevindt zich pas één vrouw tussen
de honderd mannen van de Hafak
ker. maar omdat de woonaccommo-
datie daar op het ogenblik beslist
armetierig en benden normaal peil
genoemd kan worden, heeft men
deze 'vermenging' stopgezet, omdat
er eerst betere woonvoorzieningen
moeten komen. Wanneer dit ge
beurt, zullen er in sneller tempo
vrouwen opgenomen worden. Van
oudsher is St. Bavo namelijk alleen
maar een inrichting voor mannen.
Bezwaren
Hoe mooi het nieuwe plan voor de
woonwijk ook lijkt, toch bestaan er
nogal wat bezwaren tegen. Niet bij
het stichtingsbestuur, dat anders
dan in het geval van Dennendal en
Carel Muller volledig achter de
plannen van Okma staat. De tegen
stand komt van andere zijde, na
melijk van de autoriteiten, die
staatssecretaris Hendriks in deze
zaak moeten adviseren. De moei
lijkheid is met name, dat de Hafak-
Kay Okma
ker eerst een officiële erkenning
moet hebben als zwakzinnigenin
richting, wil men met het hele plan
überhaupt verder kunnen gaan. St.
Bavo is van oudsher namelijk een
krankzinnigengesticht en valt dus
onder de voorzieningen voor de
psychiatrische inrichtingen, en niet
onder die voor de zwakzinnigen
zorg. Maar omdat er eveneens van
oudsher al heel wat zwakzinnigen
in deze inrichting zijn opgeoomen
St. Bavo heeft er nu zo'n 200
vindt men het redelijk, dat er een
speciale erkenning komt voor deze
afdeling, waardoor deze als zwak
zinnigeninrichting zal worden aan
gemerkt. En hiertegen bestaat nog
al wat bezwaar, omdat de zwakzin
nigeninrichtingen in Zuid-Hol'land
er moeite mee hebben, dat er in
hun gebied weer een nieuwe in
richting bijkomt en dan nog wel
een experimentele. Ook staat men
wat huiverig tegenover het plan
zelf, Qmdat men hierin terecht
overigens een voortzetting ziet
van de gedachten van Nieuw-Den-
nendal. En daar bestaan nog steeds
heel wat emotionele bezwaren te
gen.
'Kijk, wanneer we die erkenning
als zwakzinnigeninrichting niet
krijgen, kunnen we dit plan wel
vergeten, want dat betekent, dat we
nooit meer nieuwe mensen mogen
opnemen. Dan brokkelt Je werk na
tuurlijk af. Op zo'n basis kun je
zo'n verstrekkend plan echt niet
opzetten. Wanneer we de erkenning
en de goedkeuring op onze plannen
wel zouden krijgen, zijn we ten
volle bereid het plan in fasen utt te
voeren, waardoor iedereen na de
eerste fase volop de gelegenheid
krijgt de resultaten te beoordelen.
Valt deze beoordeling gunstig uit,
dan gaan we verder met de bouw
van de rest van de wijk. Gebeurt
dit niet, dan stoppen we ermee.
Laten ze ons in vredesnaam die
erkenning geven en de status van
een experiment, dan zullen wij pro
beren te bewijzen.
I HAAG De Haagse Comedie bracht zaterdagavond in de Koninklijke Schouwburg het
iwste stuk van Eugène lonesco, dat 'Wat een Geweldige Rotzooi', of eigenlijk Dat geweldige
deel (Ce formidabele bordel) heet. Omdat lonesco de samenleving, niet alleen de onze maar
een geweldige rotzooi vindt. En daar valt nooit iets aan te veranderen.
Ondanks keur van vocale solisten
veer tweehonderd bewoners zal tel
len: honderd zwakzinnigen en hon
derd medebewoners. Verder zullen
er overdag nog meestal zo'n vijftig
man van het inrichtingspereoneel
in de wijk verblijven. De wijk
krijgt een dorpshuis, een café en
een wijkraad, waarin iedereen,dus
uiteraard ook de zwakzinnigen, ver
tegenwoordigd zijn. Deze wijkraad
zal een grote invloed krijgen op de
gang van zaken in het woonplan.
Waarom hebben jullie voor dit pro
ject gekozen en niet voor het in de
gewone maatschappij leven (dus
buiten het inrichtingsterrein) van
de zwakzinnigen?
Okma: 'Wij hebben voor dit plan
gekozen, omdat het in de maat
schappij wonen van zwakzinnigen
toch maar voor een tamelijk kleine
bovenlaag van deze groep bereik
baar is. Uiteraard geef ik er de
voorkeur aan, dat mensen, die
daartoe in staat zijn, helemaal bul
ten de Inrichtingssfeer komen en
in een gewoon huis in een gewone
straat wonen. Maar wanneer ik er
onze mensen hier zo eens op aan
kijk, geloof ik dat er maar een stuk
of tien voor deze oplossing in aan
merking komen. Voor deze tien
wordt dan ook, samen met andere
instellingen, gezocht naar een
woonmogelijkheid buiten de inrich
ting.
Maar wat de rest betreft: dezen
zouden altijd op de inrichting aan
gewezen blijven, wannneer we be
halve het echte ln-de-lnrichting
wonen alleen maar het wonen-in
de-maatschappij als oplossing zou
den hebben. Ze zijn volgens de
maatschappij niet goed genoeg
het klinkt hard, maar daar komt
het wel op neer om in een
gewone omgeving te wonen. Want,
wanneer Je zoiets wilt laten slagen,
moet de groep zwakzinnigen die
ervoor in aanmerking komt, toch
min of meer geaccepteerd worden
door de rest van de bewoners van
de straat. En dat gebeurt helaas
niet met geestelijk gehandicap
ten. die een afwijkend gedrag heb
ben en er ook nogal afwijkend
uitzien.
door beter willen, niet door
eken en nieuw opbouwen, en
r niet door revolutie, want die
n maakt een nog geweldiger
ioi. Ionesco's 'revolutionairen'
lt stuk zijn dan ook brallende
ielzuchtige warhoofden met
laffe kleinburgerlijke meelo-
De moedeloze, verbitterde, be-
l2uchtigen praten zoals lezers
aanverwante veelgelezen
iladen hun ingezonden brieven
jven. Zulk geleuter en gekan-
krijgt van lonesco wel een iro-
h tintje, maar verder trekt hij
Ich van terug.
ials het 'personage' in zijn
waar iedereen tegenaan kletst
Ier dat het hem iets doet. Dat
onage is één brok communica-
aornis en lusteloosheid. Hij erft
en hoeft niet meer te werken,
gere collega's en nieuwe buren
en wel veel maar" zeggen hem
s. Eenmaal, ln een restaurant,
rERDAM De 23-jarlge Am-
jg lammer Joan Berkhemer, leer-
,ej van Louis Stuurop aan het
terdamse muzieklyceum, heeft
rdag de eerste prijs gewonnen
3n e finale van het vijfde natio-
I vioolconcours, georganiseerd
t de stichting studiefonds Oskar
k. Als winnaar van de hoofd-
szal hij in staat worden gesteld
irende een jaar zich verder in
buitenland te bekwamen. De
rde beloopt 16.000 gulden. De
ar enoing geschiedde op grond
jk de meest evidente technische
artistieke capaciteiten,
lij khemer scoorde nog een tweede
en es ln dit concours, 'van de vier
iet re prijzen, ieder duizend gul-
fe-fc. sleepte hij de Donemusprijs in
pacht- Deze werd hem uitgereikt
ee, de beste interpretatie van de
ate van Henkemans in de eind-
d( It.
Daarmee is zijn (het?) leven terug
gebracht tot nul, maar het was
altijd niks. Om dat allemaal leuk,
of van belang te vinden, moet je
wel mismoedig veel met lonesco
kunnen meevoelen of je weet
het nooit bij lonesco voelen dat
hij jou je eigen lachspiegel voor
houdt. En anders mis je de aanslui
ting en hoef de je achteraf die hele
voorstelling niet.
Dat neemt niet weg dat hij lekker
speelbaar toneel schrijft. Regisseur
Wim de Rooij had er handenvol
vakwerk aan met al die wisselin
gen, stemmingen, belichtingen en
geluiden van oorlog en afbraak. Hij
bracht het tot scènetjes die op
zichzelf wel boeiend waren. Harry
Wich had er vlot veranderbare de
cors voor ontworpen: in een wip
van bistro tot kamer en zo.
De vele rollen geven de spelers ook
aardig wat te doen. Wim van den
Heuvel is een indrukwekkend per
sonage, stil, schuchter, kinderlijk
en soms bij het levenloze af. Wat
doet die ook in de wereld, vraag je
je af. Anne-Wil Blankere is twee
maal de vrouw die met een soort
liefde wat voor die slome wil doen.
Dat doet ze met een zuivere, maar
machteloze, warmte. Trins Snijders
is, met een wrange humor, de boos
aardige babbelende concierge, die
tegen het einde snel veroudert en
aftakelt, en dan haar' dochter
wordt.
Joris Diels krijgt de kans om een
zwaar filosoferende wit-rus. met
een accent, bijzonder komisch neer
te zetten. Enny Meunier is onder-
andere een triest komisch berus
tende weduwe. Anne-Marie Heyli-
gers' voornaamste rol is die van
een hysterische dame met een
hondje, en Eli Blom is dan haar
deftig doende, onverschillige, echt
genoot. Overigens moet hij nogal
opstandig doorslaan.
Leo de Hartogh speelt baas en
bistro-baas, en de overige, rollen,
van wat opstandige arbeiders en
van politie-agenten, zijn te slecht,
geschreven om er iets geloofwaar
digs van te maken.-Jacoba van
Velde heeft het stuk, dat in 1973
voor het eerst ging in Parijs, be
hoorlijk vertaald.
AMSTERDAM Van het tiental opera's dat Tsjaikofski tussen
1868 en 1891 schreef, hebben er slechts twee repertoire gehouden:
Jevgeny Onjegin (die in de tweede helft van deze maand een her
opvoering in ons land beleeft)en Pique Dame.
door Jac Kort
Twee bewoners van De Haf akker samen bezig een straatje te
maken.
ziet hij en zien wij het leven
even wat vrolijker, maar dat komt
dan door de drank. Zelfs de vrouw
die hem bemoedert kan hem niet
bereiken en ze verlaat hem dus
maar. Gevlucht voor de burgeroor
log blijft hij, ook daarna, opgeslo
ten in een verduisterde woning.
Zijn leven lang.
lonesco sloeg wel maanden over in
een minuut, en jaren in een paar
minuten, maar het leek mij toch
nog een eeuwigheid. Na de pauze
vond ik het vervelend. Dat perso
nage suft dan langzaam dood. Gees
ten van vroegere bekenden, en
van hun kinderen inmiddels, ko
men nog even zeggen dat ze hem
toch wel mochten. En dan, onder
een mooi geschilderd boompje, in
een snipperregen zijn paradijsje
vermoedelijk zien wij hem ein
delijk lachen, als hij roept: ik heb
er niks van begrepen, wat een mop,
wat een geweldige rotzooi.
Joan Berkhemer
De andere prijswinnaars waren de
in Abcoude woonachtige Zuidafri
kaan Robin Alleson (28), die deel
uitmaakt van het Nederlands Ka
merorkest, Maarten Vreeze (27),
docent aan het Twents conservato
rium in Enschede en de Japanse
Kaoru Kakudo (28) van het Rotter
dams Philharmonisch Orkest.
was de voortreffelijke Robert, her
tog van Bourgondië, de Fransman
Jacques Bona, bariton, de dokter.
Robert Holl uit eigen land deed
Jolanthe's vader op zijn bekende
sonore en geïnspireerde manier.
Ook de overige Nederlandse voka-'
listen, Elisabeth Cooymans, alt, Gé
Neutel, sopraan, Tine Appelman,
mezzo-sopraan, Wouter Goedhart,
tenor en Willem Laakman, bas, vol
deden zeer in de diverse kleinere
rollen. Het Groot Omroepkoor (In
gestudeerd door Meindert Boekei)
zong als gewoonlijk zeer fraai.
Te luid
Bij Hans Vonk was de algehele
leiding in vertrouwde handen, maar
het was voor alles beter geweest,
wanneer hij het (zeer grote) Radio
Philharmonisch Orkest wat minder'
luid had laten spelen.
Voor de pauze gaf Hans Vonk met
het orkest een heel mooie vertol
king van Tsjaikofski's Ouverture
fantasie 'Romeo en Julia'.
thans werd zij vertolkt door de
Amerikaanse sopraan Noël Rogers,
die na een ietwat aarzelende start,
tot een schitterende creatie kwam.
Een stralende stem, volkomen te
gen de ontzaggelijke eisen van haar
rol opgewassen.
De overige rollen- waren (met een
uitzondering de uitstekende tenor
Roger Lucas) dezelfden als ln het
seizoen '72-73': Huguette Touran-
geau, Cora Canne Meijer, Margreta
Elkins en Pieter van den Berg. Zij
allen bevestigen de voortreffelijke
indruk, die men destijds van hen
kreeg.
door Jac Kort
Opera Rodelinda in Amsterdam
Zijn laatste theaterwerk, Jolanthe
(1891-92), dat zaterdag op de VA-
RA-matinee ln concertvorm werd
uitgevoerd, heeft het op de planken
evenmin gedaan als de overige ope
ra's van Tsjaikofski's hand. Jolan
the. de blinde dochter van de ko
ning van de Provence, krijgt het
gezicht, dankzij een Moorse dokter,
terug. Tsjaikofski's broer Modest
heeft het libretto voor deze zeer
romantische eenacter geschreven.
Pjotr schreef er een voortreffelijk
klinkende, maar niet zo erg verras
sende muziek bij, die aan de aspek-
ten van zijn kunst weinig nieuws
toevoegt.
Er was een keur van vokale solisten
aangetrokken uit diverse landen
om de verschillende rollen te ver
tolken. Voor de titelrol was dat de
fameus-zingende Roemeense so
praan, Cornelia Angelescu. Uit het
zelfde land is de tenor Ion Piso
afkomstig, die haar minnaar Vau-
démont (als plaatsvervanger)
prachtig zong.
De Engelse bariton, Thomas Allen,
