OVER VERDRAAGZAAMHEID GESPROKEN
Met een boekje bij
Mariene Dietrich
Elke dag klinkt de gong
Vandaag
Beroepingswerk
Morgen collecte voor het werelddiakonaat
TROUW, KWARTET ZATERDAG 1 FEBRUARI 1975
KERK/BINNENLAND T2-K2
door dr. C. P. van Andel
•Pi-of. dr. A. D. Belinfante, befaamd rechtsgeleerde
en kroonlid van de Sociaal-economische raad heeft
een boek geschreven, dat een rustige verdediging
van ons bestaande maatschappelijke en politieke
stelsel bevat en waarin de utopie wordt getekend
als een beginsel, dat nergens toe leidt.
Prof. mr. A. D. Belifante
Belinfante behoorde tot diegenen,
die zich aanvankelijk vrij progres
sief opstelden tegenover vormen
van maatschappelijk protest zoals
Provo, maar die met name bij de
Maagdenhuisbezetting toch al af
moesten haken en het bij recht en
orde zullen houden. Dat een boek
uit deze hoek dan als titel voert:
'De utopie is een gevaarlijk wapen'
en als ondertitel 'Denken over ver
draagzaamheid', dat is te verwach
ten.
De man van het recht keert zich
dus tegen de utopie en tegen wat
volgens hem daaraan gelijk is, de
onverdraagzaamheid. Bij utopie
denken we vandaag niet meer aan
luchtkastelen, maar aan een ma
nier van leven en denken die zijn
kracht put uit de hoop op een
toekomst, waarin mensen recht
vaardigheid en vrede ontmoeten. Er
wordt zelfs gesproken over de reali
teit van zo'n utopie, het enige al
ternatief dat voor de toekomst van
de wereld nog overblijft. Een zeer
nuchtere Duitser, Georg Picht,
schreef jaren geleden al over de
moed tot de utopie.
Niet te bereiken
Belinfante let daar niet op, maar
voor hem is utopie niets anders als
vaag en eenzijdig denken over een
nooit te bereiken toekomstideaal.
Gelijkheid is zo'n ideaal. Spreiding
van inkomen en kennis en macht
eveneens. Inspraak voor iedereen
dito. Hij vindt dat allemaal een
kinderlijke manier van denken
(blz. 41). Voor volwassen mensen'
en een volwassen samenleving,
waarin zoveel verschillen bestaan
gaat een utopisch gelijkheidsideaal
niet op.
Het boek pleit voor een open maat
schappij, pluriform, verdraagzaam,
tot compromis altijd bereid. Wij
leven daar eigenlijk al in. De
roomsen, de kleine luyden, de ar
beiders zijn geëmancipeerd. Wat is
er mooier dan om nu verder ver
draagzaam met elkander voort te
leven met ruimte ook voor minder
heden?
Wie nu nog voor een utopie opkomt
doet vervelend en draagt bij tot
polarisatie op grond van schijnbe-
ginselen (blz. 53). Je krijgt er maar
verdachtmakingen door, over en
weer en dat bederft de politiek.
Even stil
Op dit punt gekomen worden we
wel- even stil. Van verdachtmakin
gen gesproken. Uit welke hoek
kwam de stunt van 4 december het
frontpagina brede Telegraaf-ver-
haal met beschuldigingen tegen
Proloog? Of is het zo, dat de ver
draagzaamheid ophoudt, wanneer er
gens door een groep een alternatief
voor onze huidige samenleving ge
steld wordt?
Belinfante zegt op blz. 153, dat een
gesprek met utopisten niet goed
mogelijk is. Hun argumenten zijn
niet redelijk. Zij maken die mooie
open maatschappij onmogelijk. Zij
zijn een gevaar. Zeker voer het
bestaande, wankele machtseven
wicht.
Een open maatschappij, die niet
open is voor utopisten en marxis
ten, dat is intussen geen open
maatschappij meer. Belinfante laat
dit hele kardinale punt echter liggen.
HET TIENDE WOORD
er zit in de tien woorden een
zekere beweging. Ze beginnen bij
God. Wie Hem negeert hoeft ner
gens aan te beginnen. Wie Hem
voor eenander inruilt is bijvcor-
baat al verloren. Daarop borduren
de volgende geboden verder. Met
het vijfde woord worden de woor
den wat horizontaler. Ieder mens
begint als kind, vandaar: eren, je
vader en moeder. Dan komt het
kind op straat. Er zijn nog meer
mensen, dus: niet doodslaan, ruim
te voor de ander. De mens wordt
een partner gegund en tegenover
die partner geldt trouw en liéfde.
Zo gaat het verder. Het tiende
woord heeft iets van een airon
ding: niet begeren, niet naar je toe
halen. Met het tiende woord staat
deze God in het hart van ons be
staan. bij de verborgen oorsprongen
van datgene waar wij op uit zijn.
Hij is niet tevreden met een uiter
lijke plichtsbetrachting. Het tiende
woord doet denken aan dat vreem
de gebod van Jezus, gesproken tot
de rijke jongeling: verkoop al wat
je hebt, geef het aan de armen en
volg mij. Het was een schot in het
hart, voorlopig wist de man er geen
raad mee. In het bronnengebied
van ons bestaan dringt God tot
onze diepste overleggingen door.
Als Hij ons het werkelijke heil laat
zien, dat hierin bestaat dat wij het
van Hem ontvangen leven z tenen,
en het leven van de ander d "elfde
zegen en ruimte gunnen. met
dit woord leeft heeft 't goeq .(Exo
dus 20, vers 17).
NED. HERV. KERK
Beroepen te Niekerk-Oldekerk
Otoez.): dr. C. A. Tukker te Kame-
rik.
GEREF. KERKEN (Vrijg.)
Beroepen te Dordrecht: J. Bomhof
te Harderwijk: te Beilen-Hoogha-
len: H. M. Smit, kand. te Kampen.
GEREF. KERKEN (Vrijg. B.V.)
Beroepen: te Loosdrecht: J. Schel -
tens te Zalk en .Veecate.
GEREF. KERKEN
Aangenomen naar Luzem (Ev. Re
form. Kirche): G. Verburg te Loe-
nen a.d. Vecht, die bedankte voor
Trubschachen (kant. Bern).
Bedankt voor Puttershoek: H. A.
van Houte te Zwaagwesteinde, die
geen verder beroep in overweging
kan nemen.
Intrede zondag in Utrecht-Oost: H.
A. L. van der Linden, die tevens
verbonden blijft aan de kerk van
Utrecht-Noord.
Vrouwelijke diaken houdt Ne
derland uitnodigend de (grote)
collectezakken voor.
viseur van de lurkh (het dessa-
hoofd) gaan werken. Daar komen
bijzonder leuke dingen uit, kon
dokter Fiep melden, die op haar
laatste reizen door Indonesië in op
dracht van de Raad van Kerken
een aantal van die jongeren aan
het werk heeft gezien.. Mits goed
ontvangen - en dat is tot nu toe
overwegend het geval, zo was de
indruk van dokter Kruyt - kunnen
ze door hun ontwikkeling vaak een
waardevolle inbreng bieden. Tien
duizenden jongeren zijn zo inge
schakeld. Een bijkomend voordeel
is dat op deze manier ook een
poging wordt gedaan de gegroeide
afstand tussen de élite en het ge
wone volk wat te overbruggen.
Met deze informatie, die u toch nog
wel moest hebben, dacht ik, wordt
de serie besloten. Niet toevallig
vlak voor Werelddiakonaatszondag,
zoals die .morgen in veel kerken
wordt gehouden. Moeten we elkaar
nog aan onze opdracht herinneren?
Misschien alleen op deze manier,
waarmee meteen alles is gezegd:
Laat onze bijdrage een gebed en
een loflied zijn.
Afgelopen maandag trad Mar
iene Dietrich in Amsterdam op.
Ik ben er niet heen geweest.
Daargelaten dat de toegangs
prijzen behoorlijk gepeperd wa
ren, was ik bang dat het me
zpu tegenvallen. Ik wilde liever
de herinnering gaaf houden
aan een vrouw die met een ge
loken ooglid meer kon aanrich
ten dan alle nadrukkelijke blo-
tertjes van nu bij elkaar.
Ruim elf jaar. geleden wou God
fried Bomans al niet meer naar
haar kijken. Hij deelde toen de
prijzen uit op zo'n grammofoon-
platenfeest, waar ook Mariene aan
de pas kwam. In De Volkskrant
van 19 oktober 1963 schreef Bo
mans:
'Toen Mariene Dietrich haar eer
ste noten had ingezet, ging ik in
een donker hoekje achter de cou
lissen op een kist zitten, haalde
een boekje uit mijn zak en begon
te lezen. U zult dat misschien wat
oneerbiedig vinden, maar dat was
het niet. Het was veeleer een be
wijs van respect. Ik had deze
vrouw in haar glorietijd gekend
en wilde van haar tragiek geen
getuige zijn. Op tijd afscheid ne
men is een gave, die de voorzie
nigheid haar niet geschonken
heeft'.
Hoe oud Mariene Dietrich precies
is. weet ik niet. In de voorlaatste
druk van de Winkler Prins staat
als haar geboortedatum vermeld:
27 december 1904. Dit jaartal kom
ik ook tegen in het boek over de
film van Emile Brumsteede, maar
in de jongste editie van de Win
kler Prins staat dat Mariene in
1901 is geboren. Ik wou maar
zeggen dat wij, als het om haar
gaat, niet zonder de nodige voor
studie een pen op papier zetten.
Dietrich is bij haar leven een
legende geworden. De uitgekiende
filmmaker Hitchcock maakte daar
een jaar of twintig terug al ge
bruik van in zijn 'Misdaad achter
het voetlicht'. Ik zag die film in
een stampvolle zaal. bioscopen en
kerken hoefden toen nog niet te
klagen over teruglopend bezoek.
Het begon ermee dat ergens aan
gebeld werd. De camera liet een
deur zien die langzaam open ging,
richtte zich op een paar voeten en
gleed, toen langzaam naar bo
venDe benen van Mariene!,
joelden de aanwezigen dankbaar.
Het leek wel een soort liturgische
dienst, met zo'n vraag- en ant
woordspel. Ik dacht: straks moe
ten we zeker roepen: de oogleden
van Mariene, want ook daarmee
werd druk gewerkt.
Intussen was het mijn bedoeling
niet uit te weiden over Mariene
Dietrich, hoezeer ik haar ook be
wonderd heb. Ik bewonder haar
trouwens nóg, want al heeft ze
dan de gave van het afscheid-
nemen niet, ze bezit wel de pit
om haar gevecht tegen de tijd te
I laten resulteren in volle zalen in
wereldsteden, in foto's op de
Toen prof. Belifante in 1969 in de aula van de Universiteit van Amsterdam het academisch jaar open
de, had hü studenten onder zijn gehoor die met een masker voor de mond te kennen wilden geven dat
het punt van de inspraak aan de orde diende te komen.
door Ton van der Hammen
door A. J. Klei
Dit wordt het laatste stukje over Indonesië. Ik eindig in Surabaja: Mardi Santosa (streven naar gees
telijke kracht)ziekenhuis voor moeder en kind, annex vroedvrouwenschool van dokter Fiep Kruyt,
telg uit het bekende zendingsgeslacht. Een 'kraamcentrum' ook van allerlei activiteiten in de rich
ting van samenlevingsopbouw, die zó blijken aan te slaan dat het verantwoord was er met buiten
landse hulp op een strategische plaats eenvoudig nieuwbouw voor te doen verrijzen.
Brandende vraag voor mij, die hier
enkele jaren geleden ook mocht
zijn en me nu kon verbazen over
de ontwikkeling van dit werk. Is
er ook enig effect waarneembaar na
jullie activiteiten, samen met rege
ringsinstanties en andere organisa
ties, voor geboorten beperking?
(Want terecht heeft de voorlichting
hierover op Java met zijn 85 mil
joen inwoners, waar elk jaar twee
miljoen mondjes bij kernen, de
hoogste prioriteit).
Het antwoord was verrassend en
hoopvol. In Oost-Java blijft de in
tensieve voorlichting in dessa's en
kampongs met films, speciale wa
jangspelen en dia's niet zonder ge
volg. Voorwaarde: de hele gemeen
schap moet tegelijk worden bena
derd. Meer en meer wordt het hier
gebruik, dat alle moeders van ge
zinnen met twee en meer kinderen,
na een gesprek met het dessa- of
kamponghoofd, de pil krijgen uit
gereikt, die verstrekt wordt door de
overheid. De moeilijkheid blijft dan
nog het regelmatig innemen. Daar
is de oplossing voor gevonden dat
elke dag op een afgesproken uur
een gong gaat, die .iedereen kan
horen. Bovendien hebben kinderen
uit die gezinnen de opdracht hun
moeder bij het horen van die gong
aan haar 'plicht' te herinneren.
Sterker nog - erop toe te zien dat
moeder de pil o.ok slikt. Helaas is
deze gewoontealleen nog maar op
Oost-Java aan het inburgeren,
waarschijnlijk door een hier van de
aanvang af juist gekozen psycholo
gische aanpak. Maar in elk geval is
ermee bewezen dat geboortebeper
king in de Javaanse samenleving
een haalbare zaak kan heten. En
dat geeft weer een beetje moed.
Mariene Dietrich
voorpagina's van de wereldpers
en, zowaar, in een verhaaltje op
deze pagina.
Wat mij namelijk opviel bij herle
zing van het artikeltje van Bo
mans (dat ik citeer uit 'Van mens
tot mens', Uit nagelaten werk I,
uitg. Elsevier, Amsterdam) is, hoe
kort de tijd nog maar achter ons
ligtelf jaar, wat is dat tenslot
te? dat er druk gediscussieerd
werd over de toelaatbaarheid van
het door Wim Sonneveld gepre
senteerde liedje over Frater Ve-
nantius van Michel van der Plas.
Bomans had op die vermaarde ga
la-avond ook Sonneveld een prijs
uitgereikt.
In De Volkskrant, die verder nooit
erg voorzichtig met de achterban
is omgesprongen, moest Bomans
op de zaak terugkomen. Hij gaat
uitvoerig in op de vraag of Son
neveld te ver ging en je komt
aldus beginnende volzinnen te
gen: 'Maar laten we nu eens ver
onderstellen dat Sonneveld inder
daad een bepaalde grens over
schreden zou hebben Bomans
legt alle snaaksheid af en betoogt
uitvoerig dat Venantius niet als
religieus maar als liedjeszanger in
het ootje wordt genomen. Bomans
onderscheidt tussen twee vormen
De schrijver van deze recensie be
schouwt zichzelf als een utopist. In
de lijn van het Oude en Nieuwe
Testament ziet hij de geschiedenis
in messiaans licht, dat wil zeggen,
in het licht van Jezus Messias, de
éne rechtvaardige, de bevrijder van
alle verdrukten.
Van dit soort messiaanse verwach
ting geeft Belinfante een zeer ver
tekend beeld. Hij noemt het zeifs
sektarisch, dat wil zeggen exclusief
en bekrompen.
Neen, dan zijn open maatschappij.
Daar is sprake van èen zo groot
mogelijke vrijheid en ontwikkeling
van de individu, wiens geluk de
enige zin van al onze maatschappe
lijke aktiviteiten is (blz. 27). Waar
merk je iets bij Belinfante van
werkelijke verontrusting over de
toekomst van de samenleving en
over de armoede en machteloosheid
van de grote meerderheid van de
mensen?
Zijn verhaal kabbelt rustig voort.
Over de macht, waarvoor je niet
bang behoeft te zijn. Over het kon-
flikt, dat ook wel eens moet. Over
het bedrijfsleven. dat geen 'vies
Dokter Fiep Kruyt in gesprek met een zuster van Mardi Santosa.
Dat dit moedgevende is ook het ge
val met een initiatief in het kader
van het tweede Indonesische vijfja
renplan, dat speciaal op ontwikke
ling van de dessa is gericht en in
de wandeling Butsi wordt genoemd
(afkorting voor Indonesische orga
nisatie van vrijwillige werkers). Het
houdt in, dat jongelui, zowel jon
gens als meisjes, die hun kandi
daats hebben gedaan of al afgestu
deerd zijn aan een universiteit
twee jaar in de dessa worden ge
dropt, waar ze dan meestal als ad-
van opgewektheid in het gods
dienstige, kortom, hij maakt zich
er niet met een Jantje van Leiden
af.
Uit het feit dat vandaag zich geen
sterveling meer over een dergelijk
vriendelijke prikken uitdelend ca
baretlied zou opwinden en even
min over andere zaken die in de
jaren zestig nog geweldige ethi
sche debatten in hun kielzog
voerden, wordt nogal eens spijtig
afgeleid dat tegenwoordig alles er
maar mee door kan. Als je zou
willen protesteren weet je niet
waar je moet beginnen. Er is im
mers geen beginnen aan.
Ik heb altijd de neiging om te
antwoorden dat juist vroeger alles
er mee door kon. Kinderarbeid,
zomaar mensen ontslaan, een
dienstmeisje op een meegebracht
keukenstoel in een ver hoekje van
de huiskamer laten luisteren naar
de bijbellezing van meneer
Dit is, stem ik grif toe. een halve
waarheid. De andere helft ervan
is dat er nog steeds alles mee
door kan, maar dat we ons méér
druk maken, druk moeten maken,
over moorden, martelingen, ge
weld en leugen dan over zoiets als
een ernaast kleunend versje of
een verkeerd uitgevallen bloot.
woord' is. En tenslotte weer over de
verdraagzaamheid, die ieder mens
een kans geeft.
Soms krijg ik het gevoel, dat de
onverdraagzaamheid van veel uto
pisten en messianisten en marxis
ten meer bijgedragen heeft om on
verdraaglijk onrecht te bestrijden
dan de schone schijn van de in dit
boek gepredikte verdraagzaamheid
die toch ook alleen verdraagt wat
in haar kraam te pas komt.
Dr. C. P. van Andel, hervormd the
oloog en docent filosofie aan de
Sociale Academie te Amsterdam,
bespreekt:
'De utopie is een gevaarlijk wapen'
door A. D. Belinfante. Uitg. Weten
schappelijke uitgeverij, Amster
dam; prijs 19,50.
(ADVERTENTIE)
BIJENHOF'S FIJNHOUT BEWERKING
