Potgieter, self-made literator leefde tussen beurs en poëzie V erloof de Aage M. vrijgesproken De 'Doobie Brothers' nog weinig origineel ZW025 Waarom?Daarom! Verlaging Spaarrente Honderd jaar geleden stierf een criticus met een scherpe pen frisse lucht en helder zicht dank zij doordacht ventilatie-systeem fiTlS" ■p lil iRl DAF gebouwduit veiligheid Componist Blacher (72) overleden Subsidies voor wetenschappelijk onderzoek door jonge mensen. rROUW/KWARTET VRIJDAG 31 JANUARI 1975 BINNENLAND T9/K9 Zoals wy ons Vondel niet zo heel goed kunnen voorstellen achter de toonbank van zijn kousenwinkel, zo kost het ons ook enige moeite Potgieter te zien rond scharrelen op de Amsterdamse beurs. Toch heeft deze erudiet, deze oorspron kelijke man, deze kundige self-made-li- terator, waarschijnlijk goed genoeg voor een hoogleraarsstoel, overwegend zijn boterham verdiend als agent van bui tenlandse handelshuizen. Met deze opmerking wil niets denigre- rends gezegd zijn. Nogal opvallend® combinaties in dit opzicht kwamen en komen veel meer voor. Het behoeft de ontplooiing niet in de weg te staan. In tegendeel, het tegelijk verkeren in het gewone leven blijkt de creativiteit dik wijls te stimuleren. Maandag 3 februari gaat Zwolle de dich ter Everhardus Johannes Potgieter her denken. liet is dan 100 jaar geleden dat Potgieter in Amsterdam overleed. Pot gieter, wiens familie in de textiel zat, was in 1808 te Zwolle geboren. Tegen over de Grote Kerk is het huis nog te zien, aan de gevel de jaartallen 1808- 1875. Ook het winkelpand aan de Die- zerstraat, waar hij tot zijn dertiende heeft gewoond. Kortgeleden heeft Zwol le al twee beroemd geworden plaatsge noten herdacht: Thorbecke en Rhijnvis Feith. Potgieter is de derde in successie, en het lijkt er op dat Zwolle de enige plaats in Nederland is, die aan zijn hon derdste sterfdag aandacht schenkt. Mo gelijk dat De Gids, die door hem werd opgericht, ook nog iets gaat doen (ze hadden er overigens zelf nog niet bij stil gestaan, hoorden we in Zwolle) (ADVERTENTIE) door Jac. Lelsz E. J. Potgieter, de oudste van acht kinderen, vertrok al op dertien jarige leeftijd naar zijn tante Wilhelmina van Ulsen in Amster dam, vermoedelijk omdat zijn ouders hem de schande van een dreigend faillissement wilden besparen. De Franse tijd bracht een economi sche teruggang mee. Een groot deel van Zwolle werd er door getroffen, ook de Thorbecke's, die eveneens in de handel zaten. Een deel van de Potgieters verpauperde, Everhardus dankte zijn redding grotendeels aan zijn tante. Die tante was een bijdehand vrouwtje, dat wel wat te kwistig met bijbelteksten strooide, (zelfs in een begeleidend briefje bij een Sinterklaascadeautje kon ze het niet laten), maar ze heeft stel lig een positieve invloed op haar neef gehad. De jonge Potgieter ge noot 'zoiets als uitgebreid lager on derwijs. Hij kreeg tekenlessen en godsdienstonderricht. Daarnaast bekwaamde hij 'zich zelf in Duits en Engels, en wel zodanig dat hij naderhand meermalen gekwalifi ceerd literair vertaalwerk verricht te. Als literator was hij auto-didact, wat nu ook weer niet zo ongewoon is te noemen, zeker niet voor die tijd. Hij stak in dit opzicht evenwel met hoofd en schouders boven vele tijdgenoten met gelijke aspiraties uit. Antwerpen Door zakelijke omstandigheden kwam Potgieter met zijn tante in Antwerpen terecht. Hier ging hij zich diepgaand aan de letteren wij den. In 1828 ontmoette hij er J. F. Willems, de vader van de Vlaamse Beweging. Deze heeft veel invloed op Potgieters vorming gehad, ai liepen hun literaire strevingen lang niet altijd parallel. Zijn eerste ge publiceerde dichtwerk - hij begon overigens al met 14 jaar te schrij ven - staat in Apollo, 'tijdschrift voor den beschaafden stand', waar van o.m. J. van Lennep redacteur was. Zij eerste poëzie was ernstig, loodzwaar, godsdienstig, soms scep tisch en somber naar de geest van de, eeuw. Van verschillende bladen wordt hij dan medewerker Hij le vert ook vertalingen, o.m. van Byron. In 1830, de opstand van de Belgen, vlucht hij over Aken naar Nederland. In Amsterdam komt hij in aanraking met Jeronimo de Vries, die het middelpunt is van een letterkundige kring, met Wit,- huys en Yntema. Hij hoort de voorlezingen van Isaac da Costa over de vaderlandse geschiedenis. Zo belandt hij in de romantiek, hoewel deze existentieel aan hem voorbijgaat. Rond het jaar 1830 is hij in ver band met zaken in Zweden ge weest. Kort, maar lang genoeg om er veel te leren, in diverse opzich ten. Hij leerde er de noorse litera tuur kennen, speelde er toneel, ver keerde er in aanzienlijke kringen en is waarschijnlijk verliefd ge weest op Hilda Prytz. Het mooiste meisje van Gothenburg. Potgieter zou Hilda tot vrouw hebben willen gehad, maar zij huwde een oude rijkaard. Wel heeft hij met haar gecorrespondeerd, schetsen over haar geschreven en onder de titel Hilda een gedicht aan haar gewijd, dat aldus begint: 'k Weet niet of Hildaas harte beef de, Toen zij den weidschen gastenkring Zoo bloö, zoo schuchter binnen- zweefde, Daar aller oog aan 't hare hing: Maar 't heugt mij, hoe haar acht tien jaren De bleeke glorie sierlijk stond, Die 't goud der dartelende haren Om slapen en om koonen wond, - Hoe, zoetste hulde, 't streelend fluis- t'ren Haar komst verbreidde door de zaal, Tot zelfs de schoonsten moesten luist'ren Naar 't voorspel van haar zegepraal. Verdriet Potgieter bleef zijn leven lang on getrouwd. En dat heeft hem verdro ten. Hij hield van het gezinsleven en van kinderen. Toen E. Douwes Dekker (Multatuli), wiens werk hij overigens bewonderde, een vriendin had, gescheiden van zijn vrouw leefde en haar zelfs geen geld zond voor onderhoud, berispte hij hem. Hij stuurde mevrouw Douwes Dek ker en haar kinderen in Italië zelfs geld. Dat tekent zijn menselijkheid. Terug in Amsterdam verzorgde hij zijn tante tot aan haar dood. Als zakenman, die regelmatig op de beurs kwam, had hij redelijk suc ces. Maar zijn grootste liefde ble ven toch de letteren. Hij leerde Heije, Drost en Bakhuizen van den Brink kennen. In '1837 richtte hij De Gids op, samen met C. P. E. Robidé van der Aa, die niet van grote betekenis wordt geacht. Hij is erg produktief, zowel wat poëzie, proza als kritische arbeid betreft. De eerste jaren vult hij het blad praktisch alleen, en om niet de indruk te geven dat het een een manszaak is, schrijft hij dikwijls onder pseudoniem. Potgieter was inventief, origineel, hoewel soms wat geforceerd. Voor de massa, voor de gewone man, was hij onleesbaar. Op uitzonderingen na, bijvoorbeeld 'De liedekens van Bontekoe', die een beetje in de trant van Bredero waren geschreven. Potgieters voorkeur ging uit naar 'de dagen van kracht'. Hij was een bewonderaar van de zeventiende eeuw, en die tijd wilde hij terug. Zijn eigen tijd verafschuwde hij in de grond van de zaak. In menig geschrift laakte hij de Jan Salie- geest. Hij kon niet tegen dat half zachte. Toen Beets eens met reukwater bij hem op bezoek kwam, maakte hij hem daarover een verwijt. Beets, die niet rookte ('ik ben geen schoorsteen') schreef aan Potgieter dat diens pijp stonk. Potgieter scheidde overigens ook wel weer meteen de betekenis van Beets Ca- meteen de betekenis van Beet's Ca mera Obscura. Men mag Potgieter een modern kritikus noemen. Zijn beoordelingen in De Gids waren soms niet mals. In die eerste tijd werden ze nu in deze, dan in die kleur uitgegeven. Men sprak van 'de blauwe beul' enz. In 1863 trad C. Busken Huet tot de redactie toe, een grote aanwinst. Potgieter en Busken Huet waren in kritische zin verwant. Toen Busken Huet door mede-redactieleden, die over enkele artikeltjes waren gestruikeld, ge dwongen werd af te treden, was Potgieter solidair. Hij vertrok even eens, hoewel het zijn levenswerk Vrijheidslievend Potgieter (die altijd Zwollenaar is gebleven en ook het accent van die streek moet hebben gehouden) was een patriot. Zoals zovelen in de vorige eeuw in de Overijsselse hoofdstad, ook Rhijnvis Feith. Hij bewonderde het patriottisme, Ame rika en Washington. Bij zijn sou venirs bevond zich in een ivoren doosje een op het graf van Was hington geplukte roos. Hij was vrij zinnig-protestants, verdraagzaam liberaal, vrijheid opeisend voor ie ders mening. ('Oranje in 't hart en niemands slaaf'). Wreliswaar patriot, was hij, evenals ook weer Rhijnvis Feith, niet anti-Oranje. Ook hij schreef een Oranjelied. En op de tentoonstelling, die in het gemeen telijk archief gebouw te Zwolle wordt gehouden, ligt in een van de vitrines zijn oranje-kokarde. Die tentoonstelling is ingericht door de archief-ambtenaar H. J. H. Knoester. In de leren stoel, waarin Potgieter in zijn latere levensjaren zijn literaire arbeid verrichtte, heb ben we - misschien een beetje sen timenteel, Potgieter en de heer Knoester mogen het ons vergeven - de eerste indrukken ten behoeve van dit artikel opgeschreven. De tentoonstelling geeft in kort bestek een helder beeld van de mens Pot gieter en van de letterkundige. Er liggen manuscripten van hem van af de kinderjaren. Ook allerlei stukken, die op zijn familie betrek king hebben, inclusief het faillisse- ments-drama. Correspondentie, zijn schrijfgerei, zijn kalotje, en de re keningen van een reis die hij met Busken Huet naar Florence maakte in het Kader van de herdenking van Dante. Ook het Göthenburgs Dagblad van 21 januari 1832, waar in hij een loffelijk artikel schreef ADVERTENTIE Ac i>' IE W E i YADERLA YDSCIIE LETTEROEFEJnGFY, ?<f Sgfcfn. K', I. XE AMSTERDAM, BIJ C.J. A, BEIJER15CR JS37. Portret van E. J. Potgieter op oudere leeftijd. Voorpagina van een van de eerste nummers van De Gids. naar aanleiding van Bilderdijks dood. Hij deed dat in Zweden, en mogelijk heeft een zeker heimwee naar Holland erin meegespeeld. Hij heeft later namelijk weer afstand genomen van het stuk, want eigen lijk bewonderde Potgieter Bilder- dijk helemaal niet. Contacten Verder ziet men dan ongeveer de kerken bijeen, waarin zij oeuvre werd gebundeld. En de portretten van de literatoren waarmee hij in ruimere of engere zin contacten heeft gehad, zoals Busken Huet. Van Lennep, Heije, Beets, Douwes Dekker en de nog niet genoemde Jacob Geel, die hij wat de eisen voor een letterkundige kritiek (o.m. waarheid, krachtigheid en originali teit) betreft, zo hoog achtte dat men hem wel eens van geelzucht betichtte. Behalve met een ten toonstelling die tot midden mei loopt, herdenkt Zwolle Potgieter met een bijeenkomst maandaga vond 3 februari in de stadsschouw burg Odeon. Potgieter-kenner prof. dr. Jac. Smit uit Australië, juist met verlof in ons land, zal dan zijn literaire betekenis toelichten. De acteur Henk van Ulsen, mogelijk behorende tot het geslacht van Potgieters tante Wilhelmina van Ulsen, heeft zich bereid verklaard voor te dragen uit het werk van Potgieter. Leerlingen van de Zwolse muziekschool voeren muziek uit van componisten uit Potgieter's tijd. Na 1860 Prof. Smit heeft er op gewezen dat thans wordt ingezien dat zijn crea- tiviteit van na 1860 dieper gaat dan Ex-poluie-agente van Rijswijk Van een verslaggever DEN HAAG De 26-jarige ex-politie-agente Helma V. uit Rijswijk die de 'meesterkraker' Aage M. enkele malen in haar flat heeft ontvangen, is vrijgesproken. uil} de tijd ervoor. Voor de negen tiende eeuw gold dat betere inzicht niet. Kloos prees in Potgieters poë zie 'de gloed eener intelectuele pas sie' en wijdde een sonnet aan hem, waarin hij hem zag als de eenzame grote in een kleine tijd. Perk had bewondering voor Potgieters Flo rence (Dante's leven en werk) en om de door Potgieter voor het eerst in Nederland uitgesproken verheer lijking van de schoonheid in regels als 'onsterfelijk is op aarde slechts het schoone'. Echt de verdieping van het beeld, dat men van Potgieter had, bracht begin twintigste eeuw echter pas Verwey, voorman bij de vernieu wing van de Nederlandse poëzie in de Nieuwe Gids-kring, wiens woord gezag had als dat van een profeet. Het beeld dat men hierdoor van Potgieter kreeg, werd - volgens professor Smit - echter in de jaren dertig weer enigszins vertroebeld door Du Perron en Ter Braak. Hun veroordeling van de persoon van Potgieter berustte zijns inziens echter op oppervlakkige kennisne ming van de toen nog onvolledige briefwisseling van Potgieter met Busken Huet. Du Perrons woede werd veroorzaakt door Potgieters houding tegenover Douwes Dekker. Met ingang van 1 februari 1975 wordt de rentevergoeding op onderstaande spaarvormen verlaagd. \kste Termijn Spaarrekeningen Voor de 5 jaars-tennijn Q wordt de rente /O (was 9%%) Op reeds gestorte bedragen op lopende Vaste Termijn Spaarrekeningen wordt gedurende de looptijd geen rentewijziging doorgevoerd. Spaarpapier aan toonder Voor de Spaarwinstbiljetten met een spaartermijn van 6 jaar wordt de rente* O Cwas 9^>) Voor de Premie Spaar Biljetten met variabele looptij d wordt de rente*, afhankelijk van de gekozen spaartermijn M rtf f f\/ ■ran y,4of5jaar, /2*"0 l2/D,'Wat6K"95^ De rentevergoeding op alle overige spaarvormen is ongewijzigd. Rentepercentages berekend op basis van rente op rente. NEDERLANDS CHE MIDDENSTANDSBANK AMSTERDAM Met The Doobie Brothers als publiekstrekker voltrok zich afgelopen woensdagavond binnen de muren van de hoofdstedelijke Edenhal deel één van de zogeheten Warner Bros Music Show: een niet krenterig opgezet popspektakel ter promotie van een aantal hier minder bekende, eveneens bij de broertjes War ner onder kontrakt staande groepen, zoals Bonaroo en Graham Central Station, terwijl Little Feat de dag erop de sprint zou aan trekken voor Montrose en Tower Of Power (meer daarover in de krant van morgen), dit alles voor de ronde som van vijftien piek per betalende bezoeker. De spits werd woensdag afgebeten door Bonaroo, het meest recent ge formeerde gezelschap van de zes Warner Bros-attracties. Het kwintet herbergt enkele jongelui, die eerder in uiteenlopende sektoren van het popwezen hun sporen hebbën ver diend. Zo werkte drummer Michael Hossack bij The Doobie Bros., gita rist Jerry Weems met Edgar Win ter, assisteerde bassist Bobby Lich- tig o.m. de folkfreaks Seals en Crofts en stond Bobby Winkelman geruime tijd op de loonlijst bij Steve Miller. Deze gevarieerde komaf werkt sterk door in de muziek, is er zonder twijfel verantwoordelijk voor dat Bonaroo zich woensdagavond voor alsnog presenteerde als een groep zonder eigen geluid. Een en ander deed soms denken aan een beton nen versie van Poco in zijn beste dagen, dan weer werd een Dooble- achtige konstruktie beproefd, ter wijl Weems nogal eens herinnerin gen stond op te halen aan zijn oude tijd bij de heer Winter. Een beetje een allegaartje dus eigenlijk, maar desondanks best aardig en vooral ook trefzeker uitgevoerd. Als de jongens wat langer bij elkaar zijn, komt het allemaal best voor de bakker. Na een korte, met allerhande te kenfilms opgevrolijkte pauze ver volgens Graham Central Station, een momenteel in Amerika snel furore makende 'funk'-groep rond de voormalige bassist van Sly Sto ne, Larry Graham. De muziek, al enigszins gekarakteriseerd met de term 'funk' is vooral dansbaar. Stemmen en Instrumenten hebben niet zozeer een solistische funktie, maar leveren elk hun eigen rit misch accent, waardoor één sto tend-swingende konstruktie ont staat. Feestmuziek in optima forma, en het werd zo ook gemakkelijk een vrolijke boel in het ijspaleis, de Doobie Brothers hadden zich geen betere opwarmer kunnen wensen. De club, inmiddels uitgegroeid tot zes man sterk dankzij de komst van Steely Dan's Jeff 'Skunk' Baxter, ging dan ook meteen wat je noemt 'loos'. Jesus Is Just All Right, Lis ten To The Music, Nobody etc. het spoot eruit in één konstante, slechts door een opgefokt stel Heli's Angels, die hun poging een rel te trappen door politie en ordedienst zagen gesmoord, onderbroken stroom energie, tot aan een einde loze toegift toe. Muzikaal stelt een en ander echter al tijden niet veel meer voor. De heren variëren nog steeds vrolijk voort op het bekende trucje, dat al op hun allereerste in '71 uitge brachte elpee te vinden is. Als 'nieuw' aangekondigde nummers zijn steevast weer een lichtelijk veranderde bewerking van dat suc cesvol gebleken ritmisch twee-drie- akkoorden-patroontje. Wel wordt er als maar meer elektriek gitaarge- weld Ingestopt, nu weer door in de gedaante van Baxter nog een sna- renman aan te trekken, alsof John ston en Simmons niet genoeg her rie produceren. Het geluid wordt er al met al niet doorzichtiger op. Teresa Martin danst bij Concertgebouworkest AMSTERDAM Op 5. 6 en 10 februari zal het Concertgebouwor kest onder leiding van Roberto Benzi in het Amsterdamse Concert gebouw uitvoeringen geven van 'Trols danses' van de onlangs over leden componist Frank Martin. De ze dansen, geschreven voor strijk orkest met hobo- en harpsolo, zijn gebaseerd op Spaanse ritmen. Teresa Martin, dochter van de componist, ontwierp voor dit werk een choreografie. Tijdens de uit voering zal zij als solodanseres op treden. Teresa Martin is gespeciali seerd In flamenco-dansen. De instrumentale soil worden ver tolkt door Vera Badings, harp en Werner Herbers, hobo. (ADVERTENTIE) Bericht aan alle weetgierige jong® mensen in Nederland. De officier van justitie had vier maanden onvoorwaardelijke gevan genisstraf geëist, wegens het opzet telijk verborgen houden van Aage M. voor justitie en politie. Helma was zeer verbaasd over deze vrijspraak. Bij de behandeling van haar zaak heeft ze steeds gezegd zich onschuldig te voelen, daar zij en Aage verliefd op elkaar waren. Ze zijn ook Inmiddels verloofd. Ze heeft met het ontvangen van Aage M. in haar flat in elk geval niet de bedoeling gehad hem aan de naspeuringen van politie en jus titie te onttrekken, zo zegt ze. Paar keer Aage M. is in juli vorig jaar een paar maal in de flat van Helma geweest. Zij was toen nog in dienst van de RijsWijkse politie, maar had reeds haar ontslag genomen. Aage was sedert april vorig jaar voort vluchtig. Hij was op spectaculaire manier (namelijk met behulp van een brandapparaat) ontsnapt uit het huis van bewaring in Leeuwar den. Hij zat daar een straf van vier en een half jaar uit, hem opgelegd door het gerechtshof te Leeuwar den, wegens een aantal inbraken. Vanuit zijn onderduikadres in Den Haag. heeft Aage Helma enkele malen opgezocht. De Haagse politie was van de ver houding op de hoogte door het afluisteren van de telefoon op het onderduikadres van Aage. Dat ge beurde kort voordat hij op 6 augus tus werd aangehouden. BERLIJN De Duitse componist Boris Blacher is gisteren op 72- Jarige leeftijd in West-Berlijn over leden. Blacher was op 6 januari 1903 uit Baltische ouders als Njo Sjwang ln Mantsjóerije geboren. Hij woonde sinds 1922 ln Berlijn, waar hij na bouwkunde, composi tieleer en muziekwetenschap stu deerde. Van 1945 tot 1948 leidde hij de compositieklas van het Internatio nale Muziekinstituut van Berlijn. Als componist stond Blacher aan vankelijk onder invloed van Stra- winsky, maar hij ontwikkelde later een eigen stijl, die het overbodige uitsloot en die zich bewoog van tonaal tot polytonaal en dodecafo- nisch, met als bijzonderheid het variabele metrum op wiskundige basis. Blacher werd bekend door o.a. Con certante Musik uit 1937, de Pagani- ni-variaties uit 1947, enkele balet- ten en een opera, 'Preus^ische Marchen'. ZWO, de Nederlandse Organisatie voor Zuiver-Wetenschappelijk Onderzoek, viert binnenkort baar 25-jarig bestaan. We kijken dan natuurlijk even terug naar de voorbije jaren. Maar het 25-jarig bestaan is vooral toch wel een aanleiding om vooruit te zien. Naar de toekomst Ook in de komende jaren zal de taak van ZWO bestaan uit het bevorderen en coördineren van het zuiver- wetenschappelijk onderzoek. Niet alleen aan universiteiten en hogescholen, maar ook daarbuiten. Eén van de middelen die ZWO daartoe ter beschikking staan, is het verlenen van subsidies. De jonge mensen van nö, zulten ht de toekomst een belangrijke rol gaan spelen. Hun nieuwsgierigheid, het - verlangen naar kennis resulteert dèn in wetenschap. Tér gelegenheid van het 25-jarig bestaan van ZWO zullen daarom juist aan jonge mensen .subsidies worden verteerd. Je kunt dus eon tegemoet koming aanvragen als je een wetenschappelijk onderzoek wilt doen. Voor zo'n aanvrage zijn er natuurlijk een aantal voorwaarden. Je mag bijvoorbeeld niet ouder zijn dan 20 jaar. Je mag ook nog niet begonnen zijn aan een universitairs studie of hogere beroepsopleiding. De onderzoekingen waarvoor subsidies worden verleend, kunnen beperkt zijn, maar ook omvangrijk; ze kunnen van korte duur zijn, maar ook (maar dan ten hoogste) één ji vergen. Het kan natuurlijk ook ei complex onderzoek zijn, waarin verschillende onderzoekers samen- Als je plannen hebt voor zo*n o zoek of als je meer wilt weten, vraag dan volledige informatie aan bij: Z.W.O. Postbus 2138 's-Gravenhage Je ontvangt dan een folder duidelijk staat waaraan die aanvraag moet voldoen en boe je die moet indienen. De inzendingstermijn van de subsidie-aanvraag sluit op 31 mm 1975. Vraag daarom snel die folder M Het subsidie kan worden aange vraagd voor zuiver-wetenschappetijk onderzoek ais ook voor toegepast- wetenechappelijk onderzoek op eik [aar Nederlandse Organisatie voor Zulver-Weteoscheppeapc Onderzoek Z.W.OL

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1975 | | pagina 9