Probeer het
één dag per
eens
week
Gollwitzer buiten links en rechts
V
Jeugd gereformeerde
bond bezig met Peru
Nederlandse lutheranen
vragen buitenlandse hulp
Vandaag
Over vasten-nieuwe-stijl gesproken
Suggesties voor vasten
1
Trouw
K wartet
Nieuw illegaal
blad in Moskou
Bond evangelische
predikanten in
DDR opgeheven
Excuses aan
Mario Soares
Gedood na slip
lllslllal
Nieuwe boekt,
TROUW/KWARTET VRIJDAG 24 JANUARI 1975
KERK/BINNENLAND
BREDA Ga een dag per week een nieuwe stijl van leven uitproberen. Deze suggestie doet het
bisdom voor de vastenperiode 1975, die op 12 februari begint.
Wel of geen vaste dag?
Sommigen zullen de voorkeur
geven aan een bepaalde (vaste)
dag. anderen zullen liever per
week juist die dag kiezen die de
beste perspectieven biedt: een
dag waarop je wat tijd hebt.
Weer anderen zullen kiezen voor
een spreiding van de verschil
lende 'oefeningen' over verschil
lende dagen.
Zoek bondgenoten
Bij voorkeur ook de mensen met
wie je het nauwst samenleeft.
Maak samen een keus uit de
verschillende mogelijkheden.
Praat met elkaar de ervaringen
door en vooral de vraag welke
kanten van ons leven en samen
leven vooral vernieuwing nodig
hebben, met name om anderen
meer tot hun recht te laten ko
men.
Punten waaraan je kunt denken,
waaruit je een keuze kunt ma
ken.
Tempo. Kies één dag een wat
ander ritme dan normaal. Wie
b.v. erg actief is, altijd druk in
de weer, gejaagd enzovoort, zou
eens een dag rustig de tijd moe
ten nemen. Om gewoon eens stil
te staan bij zichzelf: om de ei
gen doenerigheid eens kritisch
te bekijken.
Eten, drinken roken. Zet jezelf
eens zw.\' o i rantsoen. Geniet
eens bewuster van het weinige
dat je gebn' -ct. Kijk eens of er
ook geen prettige gewaarwordin
gen tegenover staan.
Aandacht voor elkaar. Besteed
eens wat meer aandacht aan el
kaar. Ga eens na wat de winst
zou kunnen zijn van een avond
de TV uitlaten om in plaats
daarvan samen iets te gaan
doen: van spelletjes tot en met
gesprekken over de mogelijkhe
den en onmogelijkheden van
een nieuwe stijl van leven. Ga
eens op bezoek bij een eenzame,
zieke, bejaarde, of nodig hen
eens uit. Als je leiding geeft, ga
dan eens na hoe je met mensen
omgaat. Als je 'met bepaalde
mensen 'gebroken' hebt, ga eens
na of er misschien toch nog
'heelmaking' (heil) in zit.
Natuur proeven. Stel je minstens
eens één keer per week open
voor al het mooie dat de natuur
te bieden heeft. Wandelen in zo
groot mogelijke rust. Weer eens
bewust voelen wat wind is. hoe
grond aanvoelt, zomaar kijken
naar een enkele boom, een
bloem, een blad: kijken naar het
spel dat de wind speelt met de
wolken.
Energie besparen. Pak eens een
dag de fiets of het openbaar
vervoer in plaats van de eigen
auto. Zet de verwarming eens
wat lager of eerder uit. Alterna
tieven genoeg: gordijnen dicht,
warme kleren aan. een stevige
avondwandeling. Bekijk eens
hoe er bezuinigd kan worden op
het gebruik van water. Ga eens
na welke electrische apparatuur
eigenlijk best ongebruikt kan
blijven, minstens op die ene dag.
Grondstoffen besparen. Ga eens
na of er allerlei dingen dié op je
'aanschaflijstje' staan, wel zo
nodig zijn. Als je iets koopt aan
gebruiksgoederen (kleren, meu
bilair, enzovoort) koop dan bij
voorkeur geen verbruksgoederen,
maar meer duurzame artikelen.
Koop zo min mogelijk wegwerp
artikelen. Gooi allerlei zaken
wat minder snel weg.
Milieubeheer. Ruim eens wat
rotzooi op. Maak zelf wat minder
rotzooi. Gooi het in ieder geval
niet zomaar overal neer. Doe
eens iets aan het vriendelijker
maken van het leefmilieu.
Delen. Becijfer eens met hoeveel
minder dan normaal je op een
vastendag kunt rondkomen. Ga
eens na hoe je staat tegenover
een grotere nivellering van in-,
komens.
Bezinning. Trek eens bewust wat
tijd uit om na te denken over
jezelf, over de kring waarin je
leeft, over de Idealen die je hebt
met betrekking tot de toekomst
van je kinderen; om te lezen
over allerlei problemen van de
kleinere en grotere samenleving;
over bidden.
UIT
Korte, duidelijk geschreven, liefst
aan één kant getypte, brieven
kunnen worden gestuurd naar:
Secretaris Hoofdredactie Trouw/
Kwartet, Postbus 859, Amsterdam.
Bij publikatie wordt de naam van
de schrijver vermeld.
VAN LEZERS
Doopbewijzen (slot)
De Zionistische joodse analyse
leert, dat zij die in de galoeth
(bulten Israël) leven niet alleen
vreemdelingen zijn. Zij blijven ook
in slaveönij. Een harde slavernij,
zoals ten tijde van farao, slechts
gemoderniseerd in zijn exploitatie-
technieken van dienstbaarheid. Da
vid Ben Goerion leerde mij de
synthese, dat Zionist zijn vóór alles
jood zijn is, hetgeen veronderstelt,
dat jood zijn voor alles Zionist zijn
inhoudt (boek Psalmen 102). En
dat kunnen gedoopte joden onmo
gelijk, zelfs niet in het Israëlische
Nes Amim. Ook in deze tijd blijft
Jesaja's roepstem, die Paulus ver
tolkte, door alleen joden te besnij
den en alleen niet-joden te dopen.
Men leze voor de diepste grond der
Jodenhaat bij de christenen Fr. Ro-
senzweig: Stern der Erlösung, derde
boek. deel 3, pagina 196. Voor nie
mand papieren doopbewijzen, wel
voor ieder volstrekte solidariteit
met Israël! Aan het opperrabbinaat
het laatste woord, de God van Is
raël het laatste oordeel.
Heelsum
drs. K. E. de Haan
Vader Abraham (2)
Hebben de PvdA-Kamerleden Kosto
en Roethof, die nu Pierre Kartner
voor de rechter willen slepen, des
tijds ook om berechting gevraagd
van prof. Delfgauw, toen die van
alle daken schreeuwde: Johnson
moordenaar? Die belediging van
een bevriend staatshoofd en van
ongetelde miljoenen Amerikanen
die achter hem stonden, is vele
maanden in de roulatie geweest.
Prof. Delfgauw was,zelf bereid voor
de rechter te verschijnen, wat ech
ter niet is gebeurd. Maar ja, het
visioen van een hand aan de olie
kraan was er toen niet bij.
Rotterdam
N. J. de Witte
Abortus (2)
De Rotierdammer
Nieuwe Haagse Courant
Nieuwe Leidse Courant
Dordts Dagblad
Uitgaven van
B.V. De Christelijke Per»
Directie:
Ing. O. Postma,
F. Diemer.
Hoofdredactie:
J. Tammlnga.
Hoofdkantoor B.V. De
Christelijke Pers: N.Z.
Voorburgwal 276 - 280,
Adam. Postbu9 859.
Telefoon 020 - 22 03 83.
Postgiro: 26 92 74. Bank:
Ned. Midd. Bank (rek.nr.
69 73 60 768). Gem.giro
X 500.
Het bisdom stelt voor de wekelijkse
vastendag waar de Nederlandse
raad van kerken kortgeleden voor
heeft gekozen bij wijze van proef
in de vastentijd te beginnen. In de
folder, waarin het bisdom dit
voorstelt, wordt gezegd dat we het
in vele opzichten beter hebben dan
onze voorouders. Toch is niet alles
winst. Veel vooruitgang gaat ten
koste van de aarde, zoals milieuver
vuiling en energie-verspilling, ten
koste van onszelf ('veel mensen
werken zich te barsten, anderen
vervelen zich dood') en ten koste
van anderen. 'Daarom wordt, het
steeds duidelijker dat er iets veran
deren moet in onze manier van
letven en samenleven. De structuren
moeten anders worden, maar ook
wij moeten andere mensen wor
den'. Voor het vasten worden enige
suggesties gegeven: minder eten,
roken, drinken, wat minder gejaagd
zijn, 'gewoon eens stilstaan bij
jezelf', wat meer aandacht hébben
voor elkaar, voor gebed en bezin
ning. Als mogelijkheid wordt ook
MOSKOU In Moskou is het
tweede nummer versohenen van de
ondergrondse publikatie Zemlja, die
gaat over Russisch nationalisme en
religie. Na het eerste nummer van
het blad, dat vorig jaar verscheen,
is de hoofdredacteur, Wladlmir Osi-
pow op 26 november aangehouden.
De niéuwe hoofdredacteur is Wiat-
sjelaw Rodinow.
Rodinow schreef: 'Allen die de
Russisch orthodoxe kerk.^ de Russi
sche idee, de Russische 'cultuur en
de Russische wederopstanding zijn
toegewijd geven hun steun aan
Wladimir Osipow en het niet
gecensureerde blad Zémlja'.
Hij deelde mee de hoofdredactie te
zullen voeren tot Osipow uit deten
tie wordt ontslagen.
De artikelen in het nieuwe nummer
variëren van een analyse van'mili
tair optreden tegen de kerk in het
begin van de eeuw tot de betekenis
van het huwelijk in de moderne
samenleving.
Onder de medewerkers is pater
Dmitri Dudko die vorige zomer van
Moskouwerd overgeplaatst naar
het platteland wegens gedurfde
preken over de positie van de kerk
in een communistische atheïstische
maatschappij.
BERLIJN De bond van evangeli
sche predikanten in de Duitse De
mocratische Republiek heeft zich
opgeheven. De bond bestond ruim
15 jaar en werd sterk door de staat
gesteund. Niettemin is het de bond
nauwelijks gelukt van de grond te
komen. Daaruit heeft de bond
thans de consequentie getrokken.
De vroegere leden van de bond
hebben beslotenin het vervolg
door te gaan in het Nationale Front.
GENÈVE/AMSTERDAM De Nederlandse lutheranen hebben de
lutherse wereldfederatie om hulp gevraagd bij de moeilijkheden
waarin de kerk op het moment verkeert.
'Tijdens de vasten zal ik me ont
houden van norit' (uit 'Monni
kenwerk' van Hugh Burnett).
genoemd: het besparen van ener
gie, van grondstoffen ('koop zo min
mogelijk wegwerpartikelen'), meer
zorg voor het milieu. Voorgesteld
wordt het uitgespaarde geld over te
maken op het giro-nummer van de
vastenactie, 5850. Er worden ook
enige 'initiatieven tot meer gerech
tigheid' genoemd, waaraan men
misschien best zou kunnen mee
doen, zoals de X-Y-Aktie, Betaald
Antwoord, Pax Christie, Amnesty
International e.a. de folder beveelt
aan ook eens na te gaan Tioe je
staat tegenover een grotere nivelle
ring van inkomens'.
De folder 'vastentijd als proeftijd'
is, met instemming 'van de bisschop
van Breda mgr. H. Ernst, samenge
steld door de werkgroep Kerk en
Samenleving in Breda.
(ADVERTENTIE)
Ds. Wonno Bleij in Amstelveen, de
vice-voorzitter van de synode, zegt
dat zijn kerk als kleine kerk naar
verhouding ernstiger lijdt onder de
inflatie dan de grote kerken in ons
land. 'We zijn hier als minderheids
kerk in een situatie vergelijkbaar
met die van een kerk in een ont
wikkelingsland. Er zijn voldoende
sterk gemotiveerde kerkleden, maar
zij kunnen de kosten van het ker
kelijk apparaat niet meer opbren
gen. Daarom hebben wij aan de
lutherse wereldfederatie ls dat
gevraagd. Onze kerkleden geven
meer dan twee procent voor ont
wikkelingssamenwerking. Voor de
luchterse wereldfedeatie is dat
geen belemmering om de kerk hier
te gaan steunen. Zij is vooral be
langstellend naar het werk dat aan
het luthers seminarium in Amster
dam plaats heeft. Hier leiden de
beide lutherse hoogleraren leken op
voor de pastorale zorg voor de ver
spreid wonende lutheranen in het
noorden en oosten van ons land.
Deze 25 mensen zullen in hun vrije
tijd of part time en zonder daar
voor een salaris te krijgen ingezet
worden in het pastoraat.
Het aantal lutheranen in ons land
blijft op het moment stabiel op
ongeveer 40.000. Daarvan zijn er
20.000 belijdend lid. Een toenemend
aantal gemeenten kan het'geld niet
meer opbrengen, nodig voor het
salaris van de predikant en voor
het onderhoud van de kerk. Aan
sluiting bij een andere kerk wordt
door velen afgewezen. Ds. Bleij:
'Als we ons zouden aansluiten bij
de hervormde kerken, dan zou dat
betekenen, dat we sommige luthe
ranen dwingen te gaat) kerken in
een gemeente, die waarin zij zich
helemaal niet thuisvoelen, bijvoor
beeld een bondsgemeente.' Over het
vragen van steun aan de andere
Nederlandse kerken heeft de lu
therse kerk niet gedacht.
Ds. Bleij'Het is algemeen bekend
hoe erg het met onze financiën er
voor staat en de grote kerken heb
ben het ook geen van alle gemak
kelijk. Maar het is wel zo, dat de
situatie waarin onze kerk nu ver
keert over een paar jaar ook in de
andere kerken gebruikelijk zal wor
den. Maar er blijkt weinig van soli
dariteit van die andere kerken.'
De rubriek 'Vandaag' kan
gens ziekte van de schrij
enige tijd niet verschijnen.
Deze week in Hervormd
Nederland o.a.
Interview met werkgevers
voorzitter Jan de Wit.
9 Het gaat altijd weer fout
als geloven wordt opge
legd.
De Hoogovens nog niet in
Zuid-Afrika.
Predikant is geen politiek
commentator.
Geschiedenisles het
mooie eraf?
NAAM:
ADRES:
WOONPLAATS:
GIRONUMMER:
TELEF.NR.;
Abonnementsprijs 25,50 per
half jaar; 51,— per jaar.
Abonnementen kunnen elk
ogenblik ingaan.
Bon ingevuld in BLOKLET-
TERS in envelop (zonder
postzegël) verzenden aan:
Hervormd Nederland,
Antw.nummer 1776, Den Haag.
Van een onzer verslaggevers
BILTHOVEN De hervormd-gereformeerde jeugdbonden (HGJB)
gaan dit voorjaar een financiële actie voeren voor enkele projec
ten in Peru.
Het gaat daarbij, zoals ook bij eer
dere acties, niet alleen om het geld,
maar vooral ook om bezinning en
uitvoerige kennisneming van de si
tuatie van mede-christenen in een
ander deel van de wereld. Het fi
nanciële resultaat is voornamelijk
bestemd voor de bouw van een
kerkzaal en woonruimte voor een
predikant, verbonden met een di-
kakonaal en pastoraal centrum
voor de protestantse presbyteriaan
se kerk in Lima. Hiervoor zal der
tigduizend gulden nodig zijn. Ver
der is ruim tienduizend gulden be
stemd voor kampwerk van de Bij
belunie in Peru voor kinderen en
scholieren. De HGJB hoopt, dat de
actie meer opbrengt dan veertig
duizend gulden. Met het meerdere
geld zal geholpen worden bij de
bouw van een christelijke school
voor doofstomme kinderen met in
ternaat in Chosia.
Dit jeugdwerk in de rechtervleugel
van de hervormde kerk organiseert
om de twee jaar een dergelijke
actie. Zo zijn er acties gevoerd voor
Nes Amim, projecten in Toradja-
land en Kenia en het laatst voor de
Morenlandzending. Deze laatste ac
tie bracht veertigduizend gulden op.
Ten behoeve van de nieuwe aptie
heeft het landelijk centrum van de
den een brochure uitgegeven, geti
teld 'Peru, ïand van de zon
met uitvoerige Informatie over land
en volk en actuele problemen in
Latijns-Amerika. Daarin worden de
politieke problemen niet geschuwd
en wordt opmerkelijk positief ge
schreven over mensen als bisschop
Helder Camara, Paulo Freire en
Camillo Torres. Ook is een geza
menlijk nummer verschenen van
de bladen Bouwstof en Leiding met
materiaal, dat gevarieerde moge
lijkheden biedt voor verschillende
leeftijdsgroepen, om op boeiende
wijze kennis te maken met Peru.
Hierin staan bijbelstudies, verhalen,
gespreksonderwerpen, liederen.
Inca-ambtenaars met quipu (een
telsysteem). Illustratie uit 'Peru,
land van de zon
handenarbeidmogelijkheden tot
zelfs recepten van Peruaanse ge
rechten.
Beide boekjes zijn te krijgen door
vier gulden te storten op, giro
39 80 81 ten name van landelijk
centrum HGJB, Prins Bernhardlaan
1, Bilthoven.
sa
C
Ia:
NED. HERV. KERK in
Beroepen: te Valkenburg (ZH tr
G. F. Overgaauw te Vriezenveeijen
Genemuiden T. LekkerkerkerL.
Leerdam; te Groot-Ammers H
gerden te Veenendaal.
Afscheid op 26 januari van IJï
den Z. J. v. d. Berg wegens enj
taat.
Intrede: te Spijkenisse J. v. d.
uit Eikerzee; te Voorschoten
toraat psychiatrisch zieke]
Schakenbos te Leidschendam)
Lentz uit Den Haag; te Zwolli
Strikwerda uit Emmen; te
dum S. (Kooisitra uit Rotten)
Delfshaven; te Wijckel drs.
d. Ban uit Abbenbroek; te Bu
Hoogenkamp uit Voorhout; te 1
seveld A. Mol uit Leeuwardet
Hall D. R. Jonker uit Akkerwo|i
te Heerde E. Bouman te Doon
Blauwkapel-Gronnekan drs. J.
kand. te Katwijk aan Zee.
GEREF. KERKEN
Afscheid van Zutphen N. J. Go#
Haarlemmermeer oostzijde.
Intrede te Leek F. de Jongj
Veendam; te Vrouwenpolder
P. J. Hofland te Kampen;
jan. te Vlieland (pred. in
dienst) H. U. Buitink uit
sinds 1 aug. 1974 eervol onits
directeur van de Jelburg te Baaf
GEREF. KERKEN (VRIJGEM.),
Intrede te Eemdijk kand. Ain
Snip uit Groningen. Hsc
Afscheid: van Appingedam J. I0e
de Vries ber. te Groningen-N. Mg
missionaire arbeid op Iirian J> j
De bevestiging te Groningen^
plaats vinden op 31 Jan. »n
CHR. GEREF. KERKEN md
Beroepen: te Vlaardingen J. W|ee
rink- te Nunspeet. I e
Afscheid: van Lisse H. Biesmajjn
gens emeritaat na 42 volbrw:
dienstjaren. t
GEREF. GEMEENTEN L,
Beroepente Meliskerke A. Hfer
land te Krabbend!jke; te. Wai
en Emmeloord A. Hofman te £%n
veningen die bedankte voor
sterdam-N. en Rilland Bath. !rk
GEREF. GEM. IN NED.
Beroepen: te Arnemuiden A. u.
Berg te Bruinisse.
An anthology of modern Yi<fu'1
literature, door Joseph Leftt&v
Uitg. Mouton, Den Haag. Een. qD.
breide bloemlezing van korte
WARNSVELD De 31-jarige F.
Rijken uit Zutphen is gistermorgen
met zijn, wagen in Warnsveld in
een slip geraakt en frontaal tegen
een tegemoetkomende auto gebotst.
De heer Rijken werd gedood. Twee
mensen uit de andere wagen raak
ten gewond.
halen, essays, spelen en gedii
van grote joodse schrijvers ii
Engelse vertaling, om de ant
gieën, die een volledig overzich
vatten van de hedendaagse li
tuur van een bepaald land o
bied, voor een zo groot moi
publiek toegankelijk te maken
blz. 25.
In welk een wereld leven we eigen
lijk? Als ik een kip zou slachten en
ik zou hem ophangen, en iemand
van de dierenbescherming zag het,
dan zou ik straf krijgen. En een
vrouw die abortus laat plegen is
niet strafbaar, want zo wil men het
toch. En dan denk ik aan de woor
den van minister Van Agt. Die zei,
ik durf het eigenlijk niet op te
schrijven, dat men eerst het hoofd
je kraakte voor men tot verwijde
ring overging. Ik dacht, zou zo'n
dokter en zo'n vrouw (moeder kan
ik haar toch moeilijk noemen) la
ter geen berouw krijgen, of zouden
ze geen geweten hebben? Nog geen
woord over kinderen die niet ge
wenst zijn: Waarom geeft men die
kinderen niet aan eèn van die dui
zenden ouders die er gaarne een
hebben en ze soms uit Griekenland
of Korea halen omdat er hier niet
zijn.
't Noorden (Texel)
Joh. Daalder
Jaar van de vrouw (8)
Met mevrouw Commerijne en de
anderen ben ik het roerend eens,
dat er dit jaar definitief een einde
moet komen aan alle kleinzielig
heid betreffende de zg. twee soor
ten vrouwen door haar verschillend
aan te spreken, dus voortaan alléén
mevrouw. Doch dat is het enige
niet. Alle discriminatie moet ver
dwijnen. Ook moet men de om
roepvereniging waarvan men lid is,
er eens op attent maken hoeveel
wedstrijden alleen voor echtparen,
gezinnen, bepaalde groepen e.d.
den (zie Zo Vader, zo zoon) die ook
zijn en als er prijzen gegeven wor-
nog voor gehuwden zijn. Er is maar
één enkele quiz die openstaat voor
alleenstaanden. En sommige kerken
blijven ook niet achter. Die spreken
van gezinszangdlenst, gezinsdienst,
gezinsappèl: dit kon toch samen
zang. dienst voor allen en gemeen
teappèl zijn? En wat één van de
dames reeds voorspeld had, alleen
gehuwde vrouwen werd een tv-in
terview toegestaan.
Voorburg
mevrouw G. M. A. Lintner
door dr. C. Rijnsdorp
De omstreden Duitse theoloog Helmut Gollwitzer, christen en socialist, heeft een boekje geschreven
onder de titel Ictl frage nach dem Sinn des Lébens, ik vraag naar de zin van het leven. Het ver
scheen vorig jaar te München. De Nederlandse vertaling heeft een andere titel gekozen: De dood,
heeft niet het laatste woord (Uitgeverij Ten Havve bv, Baarn, 72 blz., 8,90)De oorsprong van dit
geschrift ligt in een viertal uitzendingen van de Westduitse f-elevisie en van een door Gollwitzer te
München gehouden lezing.
De Duitse titel lijkt mij juister. Hij
maakt namelijk duidelijk dat Goll
witzer christendom en socialisme
niet ziet als twee theoretische
grootheden, die al of niet (bij hem
dan wél) met elkaar in verbinding
kunnen worden gebracht. Zijn
christen-socialisme ontspringt aan
zijn vraag naar de zin, de beteke
nis, de waarde van het menselijk
leven. Het is bij hem geen acade
mische kwestie, geen aangelegen
heid van het hoofd alleen, maar
tevens van het hart. of met een
nieuwere term: een existentiële be
slissing.
Ons leven blijft een fragment, bo
vendien nog vol mislukkingen (blz.
15-16). Hoe kan ik 'zinvol leven in
een zinloze situatie' (9)? Door
socialisering ben ik een produkt
van mijn omgeving, door erfelijk
heid ben ik een produkt der natuur
(14). Maar dan: 'Mijn blik wordt
opeens weggerukt van de zinloos
heid van mijn leven naar de zin, de
waarde, de belangrijkheid van het
leven van anderen' (11). Dit ls
geen theoretische oplossing van de
levensvraag, want die kan niet
kant en klaar worden aangeboden.
'Met onopgeloste vragen te leven,
dat lijkt mij eigenlijk het voor
naamste te zijn' (69). Want ook
wanneer wij ons volledig Inzetten
voor het geluk van de naaste, dan
nog geldt Gollwitzer's uitspraak op
blz. 54: 'Ook de allerbeste toestand
die we bereiken kunnen, heeft nog
steeds te maken met de macht van
zonde en dood, welke God alleen
kan opheffen'.
Andere weg
Dit alles kan, ja moet ook de meest
orthodoxe christen beamen. Goll
witzer's weg gaat evenwel van die
der traditionele evangelischen in
Duitsland afwijken, wanneer hij
kijkt naar de ontwikkeling die de
kerk van het westen heeft doorge
maakt. Toen Luther de ervaring
van bevrijd te zijn predikte ais het
centrale punt van het Nieuwe Tes
tament 'was hij de nieuwe tijd be
slist vooruit'. Een middeleeuwse
bisschop had gezegd: Zo dikwijls
als ik het Nieuwe Testament lees.
krijg Ik de indruk dat we tegen
woordig een heel andere godsdienst
hebben dan de bijbel. De vraag
rijst: heeft de reformatie, met na
me die van Luther, de volledige
bijbelse boodschap hersteld? Op dit
punt duiken bij Gollwitzer de (niet
aan de bijbel ontleende) termen
hiernumaals en hiernamaals op.
Wat de traditie na Luther over het
hiernumaals te zeggen had, was be
doeld voor het individu (38), 'het
individu dat eenzaam voor Gods
aangezicht, eenzaam voor het eeu
wige oordeel staat, dat zich achter
geen collectief meer kan verschui
len'. De verzoening beperkt zich tot
het gevoelsleven. Ze blijft beperkt
tot menselijke relaties, individueel
onderlinge betrekkingen. De werke
lijke toestanden komen niet ter
sprake: hoogstens worden ze ver-
dragelijk gemaakt en daardoor juist
gestabiliseerd (45). Het gebrek van
de christelijke caritas (betoon van
naastenliefde, lief-daad-lgheid) is,
dat ze de wereld onveranderd laat.
Maar verandering, om-wenteling, is
nodig.
Revolutie
Zo komt Gollwitzer tot zijn opvat
ting van revolutie. 'De vraag is niet
of het vroege christendom een
soort Spartacus-beweging was,
maar of zijn boodschap revolutio
nair was. Dus of het aanstuurde op
een verandering in het hiernu
maalsWie bij revolutie eerst en
uitsluitend denkt aan de geweldda
dige omverwerping van een rege
ring of aan een historische datum
(14 juli 1789 of oktober 1917), be
vindt zich op een nivealu (of hij nu
minister, bisschop of parlementslid
is) dat diep onder het niveau ligt
waarop we tegenwoordig over het
begrip revolutie dienen te spreke-
nEen verandering is een revolu
tie als ze een gebied van het leven
verandert in heel zijn structuur,
met alle menselijke gebruiken die
daaraan eigen zijnAls het woord
revolutie op ergens een gebeurtenis
toepasselijk is, dan op dit: een
totale omwenteling van de machts-
verhoudingen' (41-42). Hans Win-
disch schreef in 1931: In zijn leer
lingen vormt Jezus een gemeen
schap die andere principes huldigt
dan die in de Romeinse staat en in
de oude maatschappij gevolgd wer
den.
Het westerse christendom, aldus
Gollwitzer, heeft meer aandacht ge
schonken aan de wereldse aspecten
van het evangelie dan het oosterse
christendom. Het waren met name
radicale groepen die het krachtigst
protesteerden bij de herinnering
aan de oorspronkelijke verandering
van de wereld. Zij werden door
maatschappij en kerk vervolgd.
Verwaarlozing van gerechtigheid in'
de samenleving is óók ketterij, al is
men in de leer nog zo rechtzinnig.
De volle werkelijkheid van het
evangelie wordt dan aan de men
sen onthouden. Gollwitzer's ideaal
is een niet-heretisch (d.w.z. niet-
Helmut Gollwitzer
ketters) christendom, waarin de di
mensies van het hiernamaals en
het hiernumaals niet gescheiden
zijn (57).
Tweemaal nee
Op twee plaatsen heeft uw recen
sent hardop nee gezegd bij de lec
tuur van dit zo duidelijk en begrij
pelijk geschreven boekje. Op blz. 11
wordt de vraag: wat moet ik doen
om het eeuwige leven te verwer
ven? vertaald met de vraag: wat
moet ik doen opdat mijn leven
gewoon zinvol wordt? En op een
andere plaats stelt Gollwitzer als
streef-ideaal de klassenloze maat
schappij. De eerste uitspraak is een
duidelijke vervlakking van het
evangeliewoord. Het begrip 'klas-
senloos' bestendigt onbedoeld het
begrip 'klasse' en concentreert de
zonde in het klassenondersiat
Maar dn een samenleving di
recht gegrond is, ls de vraag e£
eventuele klassen wel van bq®'
maar van secundair belang.
Toch wordt het hoog tijd dat
QJ
wltzer's gedachten worden b
deerd aan gene zijde van tegei*1
langen zoals rechts en links, .K
en zwart, behoudend of voorui
vend. Ten diepste immers 1
zijn vraagstelling samèn met
uitblijven van Christus' teru'gkf®
De spoedige verwachting dal
bepaalde de houding van de
christenen. Nu het christe
tweeduizend jaar bestaat e
'tussentijd' al veel te lang
wordt de kerk gehoopt zich ei
af te vragen of een omkering
de structuren niet in het verli -
van de persoonlijke bekering 1
