Wie berooft de derde wereld
van haar cultuurschatten?
Geldswaarde van Afrikaanse kunst alleen bepaald
door wat Europeanen en Amerikanen ervoor betalen
AMILIEBERICHTEN
)-Ki
)UW/'KWARTET WOENSDAG 15 JANUARI 1975
BINNENLAND Kil
„Vast Rots van mijn behoud".
Toch nog onverwacht heeft de Heer en Ver
losser tot Zich genomen in Zijn heerlijkheid.
Zijn kind. onze geliefde Man, Vader en Opa
Arie Bezemer
op de leeftijd van 72 jaar.
Rotterdam: J. Bezemer-Pleijsier
Barendrecht: W. A. Bezemer
E. Bezemer-van Ettinger
Hans en Ellen
Zwijndrecht:
W. W. Bezemer
P. Bezemer-Hollander
René en Robert
Rotterdam, 15 januari 1975.
„De Borghaven", Wilgenlei 648.
Aan het woonhuis liever geen bezoek.
Gelegenheid tot condoleren vrijdagavond van
88.30 uur in de Vredevorstkerk, Wilgenplas-
laan 200, hoek Teldersweg en na de begrafenis
in de kapel op de begraafplaats.
De dienst van Woord en Gebed wordt gehou
den zaterdag 18 januari om 9.45 uur in de
Vredevorstkerk, waarna de begrafenis zal
plaatsvinden om ca. 11 uur op de begraaf
plaats „Oud-Kralingen" aan de Kralingseweg
334.
Capelle a d. IJsseE
Heden overleed na een kortstondige ziekte onze
lieve Moeder e_n._0.ma -
Aaltje Bouchina van der Torren-Seven
weduwe van 1 J. van der Torren
op de leeftijd van 73- jaar.
AmsterdamJ. van der Torren
H. G. van der Torren-
Maandag
Merik
Ilona
K. E. van der Torren
L. van der Torren-Ubels
Jacques
Rob
Rotterdam, 15 januari 1975.
Hendrick Staetsweg 365.
Corresp.-adres: Herman Gorterplaats 301.
Capelle a.d. IJssel.
Aan huis geen bezoek Geen toespraken.
Gelegenheid tot bezoek vrijdagavond van
7—7.30 uur in de rouwkamer „Sllentium",
Mathenesserlaan 486.
De bijzetting in het familiegraf zal plaats
hebben zaterdag 18 januari om 10.30 uur op
de Algemene Begraafplaats „Crooswijk".
Gelegenheid tot condoleren in de kapel na
afloop van de begrafenis.
i gij
uw mond belijdt, dat
Jezus Heer ls, zult gij
behouden worden.
Rom. 10
Dankbaar voor alles wat
wij In en van haar ont
vingen geven wij bedroefd
kennis van het overlijden
van onze geliefde zorgzame
Moeder Groot- Overgroot-
en Betovergrootmoeder
Geertruida
van 't Hoff
weduwe van
Bastioan van Bree,
ln de hoge ouderdom van
80 jaar.
Kinderen
behuwd-
klein-,
achter- en
achterachter-
kleinkindeien.
Zwijndrecht.
14 januari 1875,
Huize „de Llndonk"
Rotterdamseweg 137 b.
Correspondentie-adres:
Jan Steenstraat 5,
Zwijndrecht
Telefoon: !i'>8 - 24319.
Gelegenheid tot rondoie
ren vrijdagavond ».s. van
7.00 tot 8.00 uur ln de
aula van de Llndonk.
De begrafents zal plaats
vinden saterdag 18 januari
as. om 11.30 uur op de
Algemene Begraafplaats
aan de Jer. Bisoh'aan te
Zwijndrecht.
Ondanks de baard stelt deze kubistische plastiek een vrouw voor. Het is gemaakt dóór de Buyu, een volk dat in enclaves leeft onder de Bembe inOost-Zaire
(51 cm hoog)Galerie Khepri, links.
Nkissi-beeldje van de Kongo-Mayombe met glazen ogen (25,5 cm hoog). Galerie Khepri, rechts.
door Henk van Halm
het begin van deze jaren zeventig verkeerden de Kom,
i volk in Kameroen, in diepe rouw: de Afo-A-Kom was
stolen. De Afo-A-Kom, die volgens de Afo-A-Kom, een
im en eerste secretaris van de ambassade van Kameroen
de V.S., 'het hart is van de Kom, dat ons volk verenigt, de
est van de mensen die ons bijeenhoudt'. Het voorwerp
ok in 1973 onverwacht op in een New Yorkse galerie en
ild twee maanden achtereèn de nieuwsmedia bezig. Het i
ird aan de Kom teruggegeven, nadat velén in Amerika er
t geld voor bijeen hadden gebracht. Hoeveel? Daarover
cschillen de berichten: het bedrag loopt uiteen van 30.000
180.000 dollar.
t is 'die Afo-A-Kom? Een imposante
lptuur, een rituele koninstroon met
volplastische mannenfiguur, yersjerd
t kralen, als 'rugleuning' Het beeld
It een voorvader van de regerende Fon
ining) van de Kom voor. Niet alleen
tigde de publiciteit rond deze plastiek
aandacht óp de hoge prijzen die be
id worden voor 'primitieve' kunst van
■kelijk grote kwaliteit, het geval
udde ook het publick wakker met
rekking tot 'de roof van Afrikaanse
ïstschatten'.
'legging
t de voortdurende devaluatie van. het
d,,belegt men in Europa en Amerika
üds meer iri kunst.' DM kunnen oude
moderne schilderijen zijn, antieke
irwerpen uit. onze eigen cultuur, maar
kunst uit de Derde Wereld: Afri-
mse, Nieuwguinese en Polynesische
ilden en maskers, Inciianenkunst,Da-
hampatongs, Batak beeldjes, oude
Uase bronzen, arcneotogische voorwet -
uit Perzië en precolumbiaans Mid-
ï- en Zuid-Amerika.
'primitieve' kunst beter is het te
eken vail de kunst van natuurvolken
ontworstelt zich meer en meer1 aan
t oude discriminerende odium dat deze
chts uit afgodsbeelden zou bestaan,
sluitend geschikt voor de brandstapel
gelukte bekering door missie én' zen-
ig. Pas omstreeks 1919 herkenden Eu-
>ese kunstenaars, onder wie Picasso,
rain en Vlaminck. de artistieke kwali-
ten van sculpturen die voordien
chts werden beschouwd als 'duivels-
;lden met een gruwelijke grijns, lomp
zónder gevoel voor harmonie gemaakt,
it i kennelijk plezier in onbeschaamde
sceniteit' of op zijn best als- curieuze
jdukten van onbeschaafde volken,
oral na de tweede 'wereldoorlog won
ze'kunst snel aan waardering, al wordt
tot op de dag van vandaag nog te. veel
ar gezien met Europese ogen.
t aantal verzamelaars breidt zich sterk
terwijl juist door de vele contacten
;t blanken en hun verworvenheden de
ligieuze traditie waaruit deze kunst
ortkwam en bloeide, meer en meer
leenviel en goede stukken daardoor
leds zeldzamer worden.
eer dan miljoen gulden
i combinatie van schaarste en interesse
een bekende prijsopdrijver. Insiders
zijn nog diep onder de. indruk van de
prijs die een 63,3 cm hoog bronzen beeld
van een fluitspeler, vervaardigd in de
zeventiende eeuw in het oude koninkrijk
Benin (Nigeria) vorig j'kar opbracht op
een veiling bij Sotheby in Londen:
185.000 pond, ruim 1.100.000 gulden, de
prijs voor een Rembrandt. Het zelfde
stuk werd in 1931 voor, 220 pond (toen
2500 gulden) in.Londen geveild. Dergelij
ke prijsstijgingen zijn legio, al is dit wel
een extreem voorbeeld. Esthetische kwa
liteit, authenticiteit, zeldzaamheid, kunst
mode (die ook hierin bestaat) en ouder
dom (in de weinige gévallen dat deze
vaststaat) bepalen nu de waarde.
Derde wereld geplunderd?
Kunstdiefstallen zijn aan de orde van de
dag, Ze. komen alleen in de publiciteit ais
het voorwerpen' van' grote waarde betreft.
Dat de nu hoog genoteerde Afrikaanse
kunst er niet buiten viiit, blijkt uit de
zaak van de Afo-A-Kqm. Er lijkt een
grote waarheid te schuilen in de bewe
ring dat de Derde Wereld wordt leegge
plunderd, beroofd van zijn culturele
schatten door de kapitalistische landen.
'Edele Afrikaanse stammen verkopen hun
kunst om te overleven,' luidde de kop
boven een artikel in jen geïllustreerd
Amerikaans snobtijdscnrilt. Wat is daar
van waar? De kleurenfoto's bij dit artikel
toonden stuk voor stuk vervalsingen,
geen cultuurbezit van welk volk ook.
"Vlak na de Biafraanse oorlog werden
honderden lbo-, Ibibio- en Ogonisculptu-
ren aangeboden, waaronder veel schitte
rende oude stukken voor belachelijk lage'
prijzen. Voordien zag je ze weinig: de
bijna allemaal gekerstende Biafranen be
hielden uit een soort piëteit het snijwerk
dat hun grootvader eens maakte. Het is
niet moeilijk te raden hoe de maskers en
beelden uit een ontredderd en half leeg-
gemoord land hun weg naar het Westen
hebben gevonden. Er werd gezegd dat de
regering ze verkocht om aan geld te
komen voor de vele hongerende vluchte
lingen, maar het bewijs was niet te
leveren, evenmin als net. tegendeel.
De diefstallen zijn in verschillende cate
gorieën te verdelen. In de eerste plaats is
'Gelegaliseerde' roof
er de regelrechte diefstal uit kunstcollec
ties, musea, kunsthandel Die verschilt in
niets van de diefstallen van oude mees
ters en andere kunstvoorwerpen. Dan is
Het zonlicht moge nederdalen.
Maar Gij, mijn God, verlaat ons niet.
Met diepe droefheid berichten wij U dat, na
een korte ernstige ziekte, van ons is heen
gegaan, mijn lieve Man en de zeer zorgzame
Vader en Opa van onze Kinderen en Klein
kinderen
Lieven Willem van der Meer
Echtgenoot van Maria van Beek
op de leeftijd van 68 jaar.
M. van der Meer van Beek
R. M. Boeree-van der Meer
W. Boeree
W. M. Smits-van der Meer
H. Smits
P. M. van der Meer
en Kleinkinderen
's-Gravenhage, 15 januari 1975
Nijeveenstraat 60
Geen bezoek aan huis - Geen bloemen
De overledene iS opgebaard in een der rouw
kamers van het ziekenhuis „Leyenburg", Leg-
weg 275 te 's-Gravenhage. Bezoek: vrijdag van
5 tot 7 uur. zaterdag van 11 tot 1 uur en zon
dag van 10 tot 12 uur.
De begrafenis zal plaatsvinden maandag 20
januari om 2.30 uur op de begraafplaats
Nieuw Eykenduynen aan de Kamperfoelie
straat 2a te 's-Gravenhage.
Vertrek vanaf het ziekenhuis om 2.15 uur.
Na de begrafenis gelegenheid tot condoleren
in de ontvangkamer van de begraafplaats.
Psalm 38 10 (onberijmd)
Heden nam de Heere van ons, na een lang
durige ziekte,, mijn geliefde Man, onze lieve
Vader, Grootvader, Broer, Zwager en Oom
Johannes Toet
op de leeftijd van 63 jaar.
Mede namens verdere familie
A. Toet-Baak
Scheveningen, 15 januari 1975
Amelandsestraat 96
Condoléancebezoek: donderdagavond van 7-9
uur. vrijdag van 2-4 uur en van 7-9"'uur.
Geen bloemen.
De teraardebestelling zal plaatshebbén zater
dag 18 januari te 11.30 uur op de algemene
begraafplaats aan de Kerkhoflaan.
Vertrek vanaf „Ons Centrum", Terschelling-
sestraat 24, te 11 uur.
Met verslagenheid geven wij kennis dat op
14 januari is overleden, onze 2e voorzitter de
heer
L. Lodder
in de leeftijd van 50 jaar.
Wij verliezen in hem een toegewijd lid en be
stuurslid dat zich steeds ten volle voor onze
vereniging heeft ingezet. Maar bovenal ver
liezen wij in hem een vriend die altijd bereid
was anderen te helpen.
Moge God de echtgenote en kinderen de
kracht geven dit z(vare verlies te dragen en
hen troosten in hun verdriet.
Chr. Gemengd 'Ridderkerks Zangkoor'.
de kenner ogenblikkelijk herkenbaar,
kan de belangstellende leek alleen maar
verwarren. Negers reizen met tassen- vol
Afrikaanse künst de Europese steden af.
Een enkele keer is eriets autentieks bij.
maar het leeuwedeel'is nieuw, al of niet
'oud' gepatineerd. -Goede stukken komen
in de bona fide kunsthandel, de rest in
allerlei dubieuze zaken terecht.
Daarnaast komen er steeds meer falsifi
caties die zelfs voor een expert moeilijk
te onderscheiden zijn van echt. Er zijn
beelden en maskers voor exorbitante
prijzen verkocht en op grote exposities
tentoongesteld die achteraf /vervalsingen
bleken te zijn. Het aanbod van nieuwe,
vervalste, middelmatige en goede stukken
aan de kunsthandel is zo groot dat onge
documenteerde gestolen stukken te goe
der trouw gekocht kunnen worden. Zel
den is na te gaan hoe dc plastieken hun
weg naar Europa^ hebben gevonden en
talrijk zijn de manieren waarop de ne
gerhandelaren de herkomst van hun wa
ren weten te maskeren.
Expositie
'Om de echtheid te beoordelen moet men
duizenden stukken, echte en valse, door
de handen hebben iaten gaan', zegt
kunsthandelaar Lode van Rijn die op dit
ogenblik (tot 21 januari) een bescheiden
aantal fraaie negerbeeIden(toch nog een
zestigtal) in zijn galerie Khepri aan dé
Weteringschans te Amsterdam tentoon
stelt. Bijna alle stukken stammen uit
Europese collecties en van internationale
veilingen. Er zijn drie sierlijke Luba-
Hemba beelden (Zaire), waarvan één een
meesterwerk genoemd kan worden.
Tot de top van de Afrikaanse kunst
behoren ook een epa-masker van de Yo-
ruba (Nigeria), dat over het hoofd wordt
gestulpt, met grote en kleine mensenfi
guren, en een trotse anderhalve meter
hogè polychrome mannenfiguur van het
zelfde volk, die eens een van de dragers
was van een galerij van een koningshuis.
Zeldzaam zijn een fïiet koper beslagen
mbulu een bewaker van voorouder
beenderen van de Kot-a van Gabon
een verweerd mythologisch voorouder
paar van de Dogon van Mali. een Temne
moederbeeld met twee kinderen uit Sier
ra Leone en een paar door hun strenge
vorm indrukwekkende Toma-maskers uit
Guinee, waarvan' er één een kroon van
rode en blauwe veren draagt, en een
strak kubistisch aandoende vrouwenfi
guur van de Buyu (Bembe) uit Oost-
Zaire.
Heel aandoenlijk en van bijzondere kwa
liteit zijn een Anyi-paar van Ivoorkust,
een Batie-beeldje uit Kameroen en een
nkissi-beeldje met glazen ogen van de
Kongo-Mayombe van West-Zaire. Er zijn
nogal wat kleine plastieken, zoals klos-
houdertjes van weefgetouwen, bekroond
met een maskertje of mensenkopje, van
de Senufo en de Baule van Ivoorkust en
Zairese fetisj beeldjes van de Luba en de
Songe. Het is geen grote tentoonstelling,
maar wel een belangrijke vanwege de
kwaliteit van de stukken en het overzicht
dat geboden wordt van alic stijlgebieden
in de Afrikaanse kunst De plastieken
zijn te koop: de prijzen variëren van 200
tot 30.000 gulden, wat niet steeds over
eenkomt met de grootre. Voor hqt Do-
gon-paar, 56 centimeter hoog. bijvoor
beeld zal men 15.000 gulden moeten
neertellen.
Het verzorgen
en kweken
van cactussen
Het boek dot u de soorten
leert kennen en alles ver
telt over da verzorging en
vermeerdering. Met foto's,
geb.f 15.90.
Verkrijgbaar in de boek
handel.
IJWL. J. VEEN
MW WAGENINGEN
H.HEROLD
De waarde die Afrikaanss kunst in geld
uitgedrukt vertegenwoordigt, wordt al
leen bepaald door wat Europeanen en
Amerikanen ervoor behalen Veel maskers
en ook wel beelden werden voor eenma
lig gebruik gesneden en na volvoering
van de rite weggegooid. Dezelfde weg
gingen beschadigde maskers, die door de
breuk hun spirituele kracht hadden ver
loren, en beelden die door insektenvraat
hun functie kwijtraakten. Toen de wes
terlingen belangstelling voor die 'afdan
kertjes' toonden, werden ze al gauw geld
waard: een Afrikaan is een pragmatisch
mens. Veel van wat nu in collecties of in
de handel is, is al of niet gerestaureerd
afkomstig van deze 'afvaldepots'. Toen
negerkunst geld bleek op te brengen,
werden ook de dnbeschadigde stukken,
op maar weinig uitzonderingen na, ver
kocht of geruild voor Europese goederen.
Wat zou er gebeurd zijn, als de blanken
zich er niet over hadden 'ontfermd'? Met
het onder westerse invloeden verdwijnen
van de traditie waren de meeste beelden
en maskers vergaan, dior insekteh opge
vreten. verrot. Want naarmate de Euro
pese leefwijze in primitieve culturen
doordrong, verloor de laatste zijn geloof
in de riten. Dat is een overal in de Derde
Wereld voorkomend verschijnsel.
Vervalsingen
Als er nog gesneden werd. gebeurde dat
niet meer met de animo van vroeger en
toen de oude kunst schaars werd, begon
men voor de handel te snijden. De
stroom oud gemaakt 'tjeristengoed', voor
35 beroofd, de rest verkwanseld door in-
|j heemsen die alleen hst geld zagen,-niet
de culturele waarde van de voorwerpen,
n Diefstal in Afrika wordt tegenwoordig
zelden door blanken georganiseerd, zoals
zo vaak beweerd wordt. Het zijn de Afri-
kanen zelf, die sculpturen stelen van al
of niet stamgenoten, wanneer deze niet
bereid zijn ze te verkopen
De Afo-A-Kom is door een Kameroenees
gestolen, de galeriehouder Aaron Furman
trof geen blaam. Rond de eeuwwisseling
stal een Astanti-man de Gouden Schemel,
een ritueel bankje dat volgens de overle
vering uit de hemel was neergedaald en
het symbool was van eenheid Zo lang de
Gouden Schemel in Asjanti-bezit was.
zou het volk sterk zijn. en tijdens de
twintig jaar dat het bankje weg was. viel
de Asjanti-confederatie uiteen en ver
zwakte zoals was voorspeld
Een ander geval, uit een heel andere
hoek van de Derde Wereld, meldden de
nieuwsmedia eind vorig jaar: de Indiase
regering eiste bijna vier miljoen gulden
schadevergoeding en teruggave van een
bronzen beeld dat Norton Simon, echtge
noot van actrice Jennifer Jones, in zijn
bezit had. Het zou tijdens een restauratie
?!i verwisseld zijn door oen Indiase kunste-
t naar, die er een kopie van maakte en het
origineel verhandelde.
Er zijn nog veel versluieider zaken. Een
bepaald soort met repen koper beslagen
relikwie-wachtersfiguren uit Gabon is tot
v voor kort beschouwd als afkomstig van
de Ossyeba. Nu weet men dat dit volk ze
rond de eeuwwisseling roofde van een
naburig volk, de Mahougwe. Ze gebruik
ten ze eerst zelf en veel later werden de
sculpturen aan de blanken verkocht.
Blanke als conservator
er de diefstal in het land van herkomst.
Actueel is het terugclalmtn van cultuur
schatten die in de koloniale tijd zijn
overgebracht naar de musea van de
vreemde machthebbers. Die zijn inder
daad vaak afkomstig van roof, van plun
dering in de meest letterlijke betekenis.
Zo stuurden de Engelsen in 1897 een
strafexpeditie naar Benin, waar zij uit
het koninkijk paleis alle ivoren en bron
zen voorwerpen haalden er: naar Enge
land brachten. Een déél érvan is naar
het Brits Museum gegaan de rest in 1899
door Webster verkocht voer vijftien tot
dertig pond per voorwerp. Inmiddels is
een aantal van de best/e Benin-bronzen
aan Nigeria teruggegeven. Er zijn nog
veel meer van die 'gelegaliseerde' dief
stallen bekend.
Diefstal door Afrikanen zelf
Bij het zelfstandig worden van verschei
dene Afrikaanse staten zijn bovendien de
plaatselijke musea soms door de vertrek
kende blanken van nun beste stukken
Voorouderbeelden van de Anyi van Ivoorkust behoren tot de meest gezochte
Afrikaanse sculpturen (44 en 47 cm hoog). Galerie Khepri.
