moreel
ijkt ongeschokt
Doodgezwegen ex-secretaris
wilde eigen monument bouwen
'Het moet slecht gaan
voor het goed kan komen'
Chroestsjew vertelt verder
Het bijgaande verhaal over de
stemming in Israël namen
wij met toestemming over uit
Le Monde. Het is geschreven
door zijn correspondent in
Jeruzalem, André Scemama.
Een opinie-onderzoek van het
Instituut voor Sociaal Onder
zoek, verricht in de tweede
week van november van 1974
vertoont een mengeling van
pessimisme en vastberaden
heid: 93 percent van de Is
raëliërs beschouwde de situa
tie voor Israël als 'niet te
best' tot 'helemaal niet goed',
nochtans peinsde 86 percent
er niet over om uit Israël weg
te gaan. Ruim 92 percent
acht de economische situatie
van het land 'zeer onrustba
rend' maar slechts 61 percent
vindt dat dit ook het geval is
met zijn eigen situatie. Het
rapport toont een opzienba
rende stijging van het aantal
personen dat bereid is tot
persoonlijke offers om de
nieuwe economische politiek
te doen slagen.
2iUW/KWARTET ZATERDAG 11 JANUARI 1975
aap
or André Scemama
KUZALEM Als twee Israëliërs elkaar tegenkomen en de een vraagt de
der 'Ma hiyé?' dan kan men daaruit afleiden dat het moreel van het land
iet geding is. 'Ma hiyé?' is een moeilik vertaalbare uitdrukking. Ongerust
Jormeert men ermee naar de toekomst. Het lijkt op het Spaanse 'que
(a?'. Na een slecht bericht, een ernstige gebeurtenis wordt 'ma hiyé' de
jutel tot alle gesprekken. Sinds de oktoberoorlog van 1973 zijn er slechts
•te perioden geweest, waarin die uitdrukking in het dagelijks spraakge-
lik ontbrak.
BUITENLAND T1I/K13
Vorig najaar verscheen het tweede deel van de memorires van Nikita Chroestsjew. Dat gebeurde
tien jaar na zijn afzetting als partijleider en premier in de Sovjet-Unie en ruim drie jaar na zijn
dood (2-9-'71). Het eerste deel van de memoires heeft hij juist nog gepubliceerd gezien. Volgens
de inleiding van dit tweede deel liet hij zich over de vormgeving prijzend uit.
Er is over deze memoires heel wat
te doen geweest. Chroestsjew zelf
heeft het eerst verschenen deel
als een vervalsing bestempeld.
Zijn verklaring werd hepi echter
afgedwongen door de voorzitter
van de Controle Commissie van
de Partij Pelsje. Chroestsjew had
de geprefabriceerde verklaring
maar te tekenen, Tass zorgde voor
publicatie. De Sowjetoloog
Orankshaw, bekend om zijn
Chroestsjew-biografie (1966), die
beide delen introduceerde, stelt
tegenover de vele in het westen
gerezen twijfels, (ook Zorza ge
loofde er toen niet in) aan de
echtheid, zijn onvoorwaardelijke
overtuiging: 'deze manier van
weergave is Chroestsjews manier'.
De andere inleider van dit tweede
deel, Scheoter van Time, betitelt
de wijze van weergeven als die
van een echte prater. En dat was
Chroestsjew! Honderd tachtig uren
heeft hij in zljri dacha bunga
low) 20 kilometer buiten Moskou,
of in de tuin daarvan zijn herin
neringen ingepraat op een band
recorder. De banden zijn op een
omzichtige, geheim gehouderC wij -
ze uit de Sowjet-Unie naar het
westen gekomen en worden nu
bewaard in de Oral History Col
lection of Columbia University in
de U.S.A. De daarop klinkende
stem is getest door vergelijking
met een bandopname van een
toespraak van Chroestsjew voor
de Assemblée der Verenigde Na
ties.
Vergeet mij niet
Wat was Chroestsjews doel met
zijn uren- en urenlange^ taper e-
cording? Zinnig tijdverdrijf voor
een gepensioneerde werkezel? On
getwijfeld, maar volgens Crank-
shaw stelde Croestsjew zich een
doel, dat veel verder reikte. De
man, die op het 20ste Partijco-n-
cres (1956) in een geheime rede
zijn voorganger Stalin had ont
luisterd, was op zijn beurt door
zijn opvolgers Breznjew en Kosy-
gin tot een 'niemand' gemaakt.
Zij zwegen hem dood. Als bij to
verslag verdween zijn portret uit
regeringsgebouwen, restaurants,
winkels. Uit films en televisiepro
gramma's werden de scenes,
waarin hij voorkwam zelfs wegge
knipt.
De eens zo machtige heerser over
de Sowjet Unie kon zijn uitscha
keling niet verkroppen. Maar nog
veel minder, dat hij als het ware
Het bescheiden grafmonument dat Chroestsjews opvolgers hem
nog hebben gegund. Op de voorgrond zyn zoon Sexjei.
weggegomd zou worden uit de ge
schiedenis. Daarom richtte hij dit
herdenkingsteken voor zich zelf
op. Het werd een monument niet
gemaakt met mortel, metselwerk
en beeldhouwersbeltel, maar een
van moderner aard, tot 'Stand ge
komen met behup van moderne
technische apparatuur, aanvanke
lijk een Russische, later een
Westduitse bandrecorder. Zo zou
zijn rol in de Sowjetgeschiedenis
en in de wereldpolitiek bekend
blijven voor het nageslacht.
Burgers en kameraden
Opvallend in dit tweede deel is
dat de naam van Brezjnew maar
vijf maal in het boek voorkomt
en daarvan nog drie maal in een
-voetnoot van de commentator.
Croestsjew zwijgt op zijn beurt
zijn opvolger Brezjnew dood. Ui
teraard speelt hier ook zijn voor
zichtigheid mee.
Spreidt Chroestjew aan de éne
kant zijn trots ten toon over
Russische prestaties, anderzijds is
hij realistisch genoeg de vinger te
leggen bij de zaken, waarin de
Sowjet-Unie achter ligt bij het
westen. Dit gebeurt in de hoofd
stukken- over voeding en huisves
ting van het Sowjetvolk. Vooral
op sanitair gebied valt nog een
grote achterstand in te halen,
vindt hij. Sinds de twintiger ja
ren, toen hij de latrines, bij de
mijn, waar hij toen werkte, bij
wijze van spreken sléchts op sjel-
ten kon bereiken, zo'n smeertroep
had men daar gemaakt, is zijns
inziens de Sowjet-Unie er op dit
gebied nog niet erg op vooruitge
gaan. Crankshaw haakt op zulke
opmerkingen in, wanneer hij
stelt, dat het westen de Sowjet
Unie overschat.
Omzeilt Chroestsjew in zijn relaas
beschouwingen over de Sowjetlei-
ders, zeer openhartig laat hij zich
uit over leiders in andere commu
nistische landen. Zes pagina's
lang spreekt hij over China. Ze
zijn doordrenkt van een bijtend
sarcasme, uitgespuwd over Mao
Tse Toeng. Die is volgens hem
steengoed in het verzinnen van
holle frasen: de Grote Sprong
Voorwaarts, de Honderd Bloemen
en de Culturele Revolutie. De
'campagne voor kleine hoogoven-
tjes becommentarieert hij spot
tend met het zinnetje: 'Zelfs de
weduwe van Soen Yat Sen had er
een!' Hij fulmineert tegen 'de
troep idioten, die samen Mao's
uitspraken reciteren'.
Chroestsjew gaat selectief te
werk. Over de onderdrukking van
de Hon'gaarse opstand zegt hij
?een woord, even min trouwens
als over zijn eigen ontslag.
Toch is het wel verhelderend met
Chroestsjew rond te zwerven door
de communistische wereld.
Buiten de rode wereld
Ook zijn reisindrukken met de
iiet-communistische en niet-ge-
bonden landen zijn doorspekt met
kleurige details: de van sap drui
pende mango tijdens een maaltijd
met Nehroe, waarvan dochter In
dira zei, dat je die het best in bad
kon eten, de onwelriekende doeri
an, geserveerd tijdens een lunch
met Soekarno, de Zeiss verrekij
ker, geschenk van Adenauer,
waarmee hij rondom zijn dacha
zijn horizon kon verbreden en
last not least de electrische ci
troenpers, gedemonstreerd op een
Amerikaanse tentoonstelling in
Moskou, waar zich het beruchte
keukendebat met NIxon, toen nog
vice-president, ontspon.
Het verhaal over zijn politieke
contacten buiten de niet-commu-
nistische wereld getuigt van een
trotse zelfbewustheid. Die is b.v.
de grondtoon van het verslag over
het bezoek aan Eisenhower, die
hij als een zwakke president be
schouwde. Trots spreekt hij over
de T114, waarmee hij naar de VS
reisde en met onverholen pret
vertelt hij, dat de Amerikaanse
debarcatietrappen op het vliegveld
niet tot aan de deur van de Tl 14
reikten (overigens vond hij de
Amerikaanse helicopters weer be-
door P. Klijnsma
De lezer van de memoires van
Chroestsjew zal geneigd zijn ze
als een vertelboek te beschouwen.
Chroestsjew schrijft verhalende
geschiedenis. Dit kan vooral dui
delijk worden bij vergelijking met
de geschriften van zijn voorgan
gers Lenin en Stalin. Van theore
tische beschouwingen is in het
boek nauwelijks een spoor te ont
dekken. Dit zal ook wel de verkla
ring zijn van een van de hoofdin
drukken die het boek nalaat:
Chroestsjew kan zich gewoon niet
verplaatsen in andere gedachten-
gangen dan de zijne. Hij denkt
zwart-wit. Het begrip verdraag
zaamheid is hem ten enenmale
vreemd.
ter dan de Russische). Trots op de
Sowjetmacht is ook de ondertoon
van zijn torpedering van de Parij-
se top. omdat Eisenhower weiger
de excuses te maken voor de ver
kenningsvlucht van de U-2 van
piloot Gary Powers. Zelfbewust
heid moet hem er ook wel toe
gebracht hebben de rel, die zijn
delegatie in de Uno-vergadering
maakte tegen de afgevaardigde
van Franco-Spanje, aan te wak
keren door met zijn schoen de
lessenaar voor hem te bewerken.
Meermalen komen Chroestsjew
woorden van respect over de lip
pen: voor Cabot Lodge, zijn bege
leider op de rondreis door de U.
S.A., geprezen om zijn beminne
lijkheid en humor, voor De Gaul
le, gewaardeerd om diens verstan
dige aanpak van het Algerijnse
vraagstuk en ook voor Kennedy
om diens flexibiliteit en kennis
van zaken. Oe Thant respecteert
hij in tegenstelling tot diens
voorganger Hammerskjöld.
Nikita Croestsjew
Het doel, dat hij zich stelde, heeft
hij bereikt; de wereld zijn verhaal
na te laten over de tien Jaar
Sowjetgeschiedenis, waarin grote
wijzigingen ten goede tot stand
kwamen, voor de Sowjet-Unie de
destalinisatie en voor de wereld
de vreemdzame coëxistentie.
beurt. Het is een van de tekenen
van de komst van de Geola, de
verlossing die ons is aangezegd
door onze wijzen. Dit staat allemaal
zwart op wit in onze geschriften:
wij naderen de verlossing'.
De man die met deze opmerkingen
voor de dag kwam, leek in niets op
die verlichte geesten die men in
Hydepark ziet en die met de bijbel
onder de arm de tekenen van het
eind der tijden opmerken. Hij ver
koopt ijskasten en wasmachines.
Maar hij gelooft vast. als een rots
dat Israël nó de verschrikkingen
van de oorlog en het totale isole
ment in een vijandige wereld de
vrede en het geluk zal vinden. En
hij staat daarin zeker niet alleen
want ér zijn zeer veel geolisten in
Israël. De studie van de Talmoed
voert hen zelfs tot conclusies waar
door zij min of meer precies de
volgende etappes in Israels bestaan
menen' te kunnen beschrijven. Het
is Waar dat er ook leiders van deze
geolistische scholen zijn die zich
voorzichtigër uiten en hun leerlin
gen duidelijk proberen te maken
dat de Joodse geschiedenis zo rijk
aan tragedies is dat de duizenden
jaren oude voorzeggingen niet
noodzakelijkerwijs betrekking hoe
ven te hebben op de jongste dra
ma's uit het verleden.
De cursussen van rabbi Leon Asj-
kenazi, die in Parijs een universi
tair centrum voor Joodse studiën
i de rouw van deze oorlog nog
r nauwelijks afgelegd was za-
de Israëliërs de rij van hun
iden snel dunner worden. Als
ne klap na de andere kwam het
dat een aantal landen van
•t-Afrika en van Azië zijn be
ringen met de Joodse staat af-
Oost-Europa bleef afstand
len, nadat reeds sinds de oorlog
1967 de communistische lan-
met uitzondering van Roeme-
hun ambassades hadden geslo-
China laat geen gelegenheid
bijgaan om te wijzen op 'het
ar, dat Israël belichaamt voor
wereldvrede'.
opeenvolging van slechte be
en is daarna alleen maar ver-
het oliewapen liet zijn ge-
ite invloed voelen, de dreiging
een nieuwe oorlog met overbe-
de buren nam toe. Arafat be-
le zijn triomf in de Verenigde
verantwoordelijke staatslie-
van de VS de enige sterke
id van Israël, wekten argwaan
herhaalde versprekingen, de
[omische situatie verslechterde
de onthulling van verschei-
financiële schandalen bemod-
een aantal publieke instellin-
en dat alles na een oorlog,
jmen wel heeft vergeleken met
aardbeving en die een diep
|na heeft achtergelaten.
verre gezien lijken Israël en
l bewoners zich gereed te hou-
I voor een allerdonkerste toe
pt. Zal ook de 'Derde Tempel'
paar beurt verwoest worden?
It het 'Massada-complex' de Is-
ërs bevangen de naam die
[inert aan de zelfmoord der
»te Zeloten, die weigerden zich
te geven aan de Romeinse
fesor?
ier in de stroom
yeet wat een bader moet doen
Jniet te verdrinken als hij in
stroom wordt meegesleurd. Hij
t zich laten meevoeren zonder
krachten te verspillen in een
jeefse strijd tegen de bewegin-
van de zee, en zodra hij vaste
)d onder de voeten voelt zich
j alle kracht afzetten voor een
frgvnaar de bevrijding. Wij zijn
beetje in de situatie van zo'n
nukkige bader en we weten wat
poeten doen'. Ik weet niet of
I Israëliërs er zo over denken als
-J jonge arts uit Jeruzalem. De
puisten vind je vooral in de
B-intellectuele milieus die
(is weer 'het establishment' er-
beschuldigen het land aan de
van de afgrond te hebben
[acht.
televisie heeft veel kijkers ge
kt door de journalist Dan Ben
[tz gelegenheid te geven zijn
zionistische inzichten te spuien
te verklaren dat hij allang zou
geëmigreerd als hij wat jonger
J geweest. Twee keer per maand
;Jt een zeer populair satirisch
intramma uitgezonden onder de
I 'Hersenspoeling', waarin alle
onale, zionistische en religieuze
es op de hak worden genomen,
gebeurt in teksten van Amos
an, van wie de wrangste grap-
van alle nonconformistische
Ij vers afkomstig zijn. Als er
geprotesteerd wordt, omdat
jmee'de moraal van .de natie op
meest kritiek moment wordt
ïrgraven' luidt het antwoord
de omroepleiding dat de grote
leid van de programmamakers
het bewijs is van de morele
ndheid van het land. Het lijkt
iderdaad op dat overeenkomstig
theorie van de bader in de
om de Israëliërs zich weer ver
men na lange tijd geen grond
er de voeten te hebben gevoeld,
bewijs is dat men de vraag 'Ma
niet meer hoort,
morele dieptepunt was gena-
toen de leider van de PLO in
issemblee van de VN een ovatie
g en vervolgens de voor Israël
lietigende stemmingen in deze
imblee en in de UNESCO be-
i werden.
'geolisten'
0 de triomfale intocht van Ara-
in de VN op het beeldscherm in
el te zien was, sprong er een
1 overeind temidden van zijn
chouwende vrienden die uiterst
rukt keken. Hij riep: 'We moe-
Muist blij zijn. Het is juist
Phtig wat daar in de VN ge-
gering onder druk te zetten de stad
niet aan Syrië terug te geven. Maar
de jeugdige kolonisten, voorname
lijk behorend tot het religieuze we
reldje van de vereerde rabijn
Kook, hebben hun kamp moeten
opbreken en hebben zich vervol
gens op hun eigen dringend ver
zoek mogen vestigen in de centrale
sector van de demarcatielijn omdat
zij per se in een onbewoonde streek
pal tegenover de Syriërs wilden wo
nen. Zij verdelen hun tijd tussen
gezamenlijke bebouwing van het
land en bestudering van de Schrif-
ten. De onmiddellijke nabijheid
van de Syrische strijdkrachten ver
mag niets te veranderen aan de
rustige toewijding van deze nieuwe
soort pioniers.
Lager, in het Jordaandal, be
schouwt de mosjdv (een landbouw
coöperatie) 'Patsaël zich ook als
een barrière tegen de vijand. Zij
ligt tussen Nabloes en de Jordaan,
precies op de lijn die volgens het
plan-Allon de niéuwe veiligheidske-
.ten tegenover Jordanië zou moeten
worden. Je vindt daar jongeren uit
Europa, die zich bij een aantal
'sabra's' (geboortig uit Israël) ge
voegd hebben en samen met hen
driehonderd hectaren bewerken.
Een hunner, Pierre Hammei uit Pa
rijs, leekvons meer bezorgd over /de
vertraging in de levering van irri
gatiebuizen aan deze nederzetting
dan over de situatie waarin Israël
verkeert. Hij is in het geheel niet
religieus, maar zijn geloof in de
toekomst van Israël is even diep
verankerd. De vroegere scheikun-
destudent, bekeerd tot de landbouw
in dit kale gebied is ervan over
tuigd dat niets ter wereld hem en
zijn vrienden daar wegkrijgt, hoe
ver hij de grenzen van vóór april
1967 ook achter zich heeft.
'Geloof me', zegt hij, 'ik ben in
volle ernst bereid om mij terug te
trekken als dat leidt tot vrede met
de Arabieren. Maar zonder die ab
solute zekerheid verzet niemand
van ons een stap'.
Een 'yeshivoth' in de Jeruzalemse wijk Baka's. Hier wordt de Tora
bestudeerd door voornamelijk Amerikaanse studenten, meestal
niet-orthodox en vaak ook helemaal niet Joods.
heeft opgericht worden in Israël
naarstig gevolgd door een talrijk
publiek dat een hartstocht heeft
voor de bestudering van de oude
geschriften en hun exegese. Deze
studie leidt soms tot de ontdekking
van verbijsterende analogieën met
feiten uit onze eeuw.
Rabbi Asjkenazi heeft ki Israël veel
indruk gemaakt door zijn opdiepen
van een tekst van Rachi (rabbi
Salomon Ben Isaac), een zeer ver
lichte rabbijn die van 1040 tot 1105
in Troyes in het Franse Champag
ne leefde. Deze geeft een commen
taar op vers 25 van het 37ste
hoofdstuk van Genesis, waarin
sprake is van de Ismaëlitische ka
ravaan op weg naar Egypte, waar
aan Jozef wordt verkocht. De ka
melen van deze karavaan vervoeren
gom, balsem en mirre ('mirre'
vindt men ook in de oude verta
ling, in de nieuwe staat slechts
'hars' red.). Welnu, aldus deze
leraar: 'Waarom deelt men ons zo
nadrukkelijk mede dat het hier
gaat om ladingen gom, balsem en
mirre? Dat is om te doen weten
welke gunsten worden toegekend
aan de rechtvaardigen. Naar ge
woonte vervoeren de Arabiéren
'Na wrede oorlogen'
niéts anders dan naphta, waarvan
de onaangename geur bekend is.'
Dat men hen hier aantreft met
aangename reukstoffen is opdat Jo
zef niet zal worden gehinderd door
onaangename geuren'.
Indien Rachi in zijn stad in Cham
pagne in de elfde eeuw al wist te
vertellen welk een belangrijke rol
de naphta toen reeds in het leven
der Arabieren speelde, waarom zou
men hem dan niet geloven als hij
bevestigt, 'dat na wrede oorlogen
de zonen van Ismaël zicji zullen
verzoenen met de 'zonen van
Izaak'.?
De 'yeshivoth', centra van bijbel
studie in Jeruzalem, zijn niet de
enige plekken waar het onver
woestbaar geloof in de bestemming
van Israël gevoed wordt. Dezelfde
gezichten met dezelfde religieuze
toewijding namen wij waar in eeri
piepkleine kibboets op Golan, op
enkele honderden meters van de
geschutslopep der Syriërs.
Deze kibboets, Kesjeth, had zich
eerst provisorisch neergelaten in
Koeneitra om de Israëlische re-
Onder de honderden bewoners van Kiryat Sjmona die zich na de
zelfmoord-actie van de Palestynen voor de burgerwacht hebben
opgegeven, zijn ook twee rabbijnen. Iedereen loopt vandaag wacht
in Israël, ook de minister van Politie zelf.
