Zwarten keren terug naar
het slavenland van vroeger
Externe machten trekken Ethiopië uit elkaar
Amerika's
Nieuwe Zuiden
Na afschaffing van rassenscheiding:
Militaire raad verdeeld
:iv V-:
TROUW/KWARTET ZATERDAG 7 DECEMBER 1974
BUITENLAND TU-K11
Sheriff Tom Gilmore van Green County in Alabama bewaart in zijn bureau
lade een persfoto van een jaar of tien geleden. Het is een plaatje van een jon
ge neger, die wordt belaagd door twee grimmige blanke politiemannen. De
zwarte jongen is Tom Gilmore, één van de blanken is inspecteur Cecil Rhodes.
Zij kwamen elkaar in die tijd regelmatig tegen. Tom was een zwarte activist,
die vocht tegen de onderdrukking van zijn volk. Rhodes was de vertegenwoor
diger van het blanke gezag, dat meedogenloos optrad tegen zwarten, die het
waagden zich te verzetten. Maar de tijden zijn veranderd. Nu is Tom de She
riff en Rhodes is zijn ondergeschikte.
Zij kunnen het goed met elkaar
vinden. Vaak trekken ze na hun
werkbespreking nog een blikje cola
open en praten wat na over de
grote veranderingen, die er zijn ge
komen in het zuiden van de Vere
nigde Staten.
En er is veel veranderd in het
zuiden. Het was het gebied .van de
schrijnendste rassentegenstellingen.
De rolverdeling van de onbe
schaamd heersende blanke meester
en de onderdrukte zwarte knecht
leek onwrikbaar. De zwarten kon
den zich aan die vernedering alleen
onttrekken door weg te gaan. En
kele miljoenen zijn de afgelopen
honderd jaar het vijandige zuiden
ontvlucht en naar het noorden ge
gaan.
Nu is er, voor het eerst in de
geschiedenis, een trek in tegeno
vergestelde richting. Het is nog
maar een betrekkelijk kleine
stroom. Het zijn voornamelijk goed
opgeleide jongeren, die het noorden
verruilen voor het zuiden. De voor
hoede van een nieuwe massa land
verhuizers? Dat staat nog te bezien,
maar het verschijnsel is er voorlo
pig niet minder dramatisch om:
Het zuiden, tot voor kort het bol
werk van onverbloemd blank racis
me, lijkt het nieuwe beloofde land
voor de zwarten te worden.
Weerloze minderheid
De optimisten praten geestdriftig
over dit Nieuwe Zuiden, waar de
zwarte Tom en de blanke Cecil in
broederlijke harmonie samen de or
de handhaven.
Het lijkt voor zwarten een hemel in
vergelijking met het oude zuiden
van de blanke overheersing, de ver
nederende ongelijkheid, de onder
drukkende justitie en politie, de
wrede Ku Klux Klan en de
lynchpartijen. Het oude zuiden ver
diende zijn slechte naam al in de
eerste helft van de vorige eeuw. De
blanke planters daar verzetten zich
tot het uiterste tegen afschaffing
van de slavernij.
Voor de ruim 3,5 miljoen zwarte
slaven in de elf zuidelijke staten
door
Rimmer Mulder
Tot voor kort was het zuiden
van de Verenigde Staten be
rucht om zijn rassendiscrimi
natie. Tien jaar geleden stond
het gebied in het brandpunt
van de belangstelling door de
hevige botsingen tussen de
heersende blanke meerder
heid, die zich met geweld ver
zette tegen de zwarte minder
heid, die haar rechten opeiste.
De verhoudingen tussen deze
beide bevolkingsgroepen lij
ken nu zo drastisch verbeterd,
dat men in de VS al spreekt
van de geboorte van het
Nieuwe Zuiden. Onze redac
teur Rimmer Mulder ging zelf
poolshoogte nemen in dit ge
bied. Hij schreef over zijn be
vindingen daar eenserie arti
kelen. waarvan wij vandaag
het eerste publiceren.
kwam de vrijheid pas aan het eind
van de burgeroorlog in 1865. Er
leken gouden tijden voor hen aan
te breken. Zij kregen naast vrijheid
alle rechten, die de blanke Ameri
kanen ook hadden. Verschil in be
handeling op grond van ras of
huidskleur werd bij de grondwet
verboden. In het zuiden, waar zij
meer dan een derde van de bevol
king uitmaakten, kregen zij de po
sitie waar ze getalsmatig recht op
hadden. Met behulp van de noorde
lijken, die de verslagen blanke re
bellen in het zuiden hard wilden'
aanpakken, drongen zij snel door
in alle lagen van het bestuur.
De vreugde over de verovering van
deze politieke macht duürde niet
'lang. Plannen om de pas uit slaver
nij bevrijde massa ook in econo
misch opzicht vooruit te helpen
kwamen niet van de grond. De
leuze 'een muilezel en een stuk
grond voor iedere ex-slaaf' bleef
een lege belofte. De noordelijke
overwinnaars begonnen hun be
langstelling voor het probleem van
de ex-slaven al snel te verliezen.
Zij trokken zich terug uit het zui
den en lieten de zwarte minderheid
weerloos achter.
Terreur
Formeel werden de zuidelijken in
1877 weer helemaal baas in eigen
huis. maar de onderdrukking van
de zwarten was toen al in volle
gang. Er hadden zich al genoot
schappen gevormd, zoals de Ku
Klux Klan, die de oude verhoudin
gen van slaaf en meester met ge
weld herstelden. Met bedreiging,
brandstichting, geseling en moord
werden de ex-slaven terug gedre
ven in de positie van absolute on
dergeschiktheid. Er zijn in de eer
ste tien jaar na de burgeroorlog in
het zuiden zeker 5000 negers ver
moord. omdat ze zich in de politiek
durfden te mengen.
Met deze terreur was het karwei
gauw geklaard. De zwarten waren
zeer snel hun parlementszetels en
bestuursfuncties kwijt. De passage
in de grondwet over de burgerrech
ten werd in het zuiden een dode
letter. Er kwam een hele reeks
maatregelen om blank en zwart
voor goed van elkaar te scheiden.
Er kwamen aparte scholen, aparte
kerken, aparte restaurants, aparte
wachtkamers, aparte openbare toi
letten en ga zo maar door.
Het zuiden isoleerde zich van de
rest van de Verenigde Staten. Op
kritiek van buiten reageerde het
vijandig. Economisch raakte het
verder achterop. Het bleef sterk
afhankelijk van de landbouw en
had geen deel aan de snelle indus
triële ontwikkeling van het noorden.
Dat vergrootte nog het wantrouwen
tegen de oude tegenstanders uit de
burgeroorlog (de Yankees) en
maakte de ellende voor de zwarten
nog groter.
Ruggegraat gebroken
Dat beeld bleef tientallen jaren on
gewijzigd. Pas in 1954 leek er iets
te zullen gebeuren. Het Hoogge
rechtshof in Washington verklaarde
de rassenscheiding bij het onder
wijs ongrondwettig. Zwarte en
blanke kinderen zouden voortaan
dezelfde scholen moeten bezoeken.
De ruggegraat van de discriminatie
leek gebroken. Via het onderwijs
zou de filosofie van de superieure
blanke en de minderwaardige zwar
te immers doeltreffend kunnen
worden bestreden.
Het zuiden reageerde als vanouds.
Het liet zich niet de wet voorschrij
ven door Washington. Uitvoering
van het bevel van het Hoogge
rechtshof werd botweg geweigerd.
De federale regering moest troepen
inzetten om de integratie bij het
onderwijs af te dwingen. Tot een
dramatische confrontatie ktfam het
in Little Rock. waar president Ei
senhower een hele divisie soldaten
nodig had om negen zwarte kinde
ren naar school te laten gaan.
Little Rock was een hoogtepunt,
geen uitzondering. Het oude zuiden
liet zich van zijn grimmigste kant
zién.
Geweldloos
Overal verdedigde de blanke meer
derheid haar machtspositie met alle
middelen: bomaanslagen, brand
stichting moorden etc. Dit massale,
bijna hysterische geweld stak schril
af bij de waardigheid van die ande
re stroming, die evenzeer kenmer
kend was voor het zuiden vary een
jaar of tien, vijftien geleden: de
beweging van Martin Luther King.
Zijn geweldloosheid bleek moeilijk
te verslaan. Kings volgelingen wer
den'in elkaar geslagen, met water
kanonnen van de straten gespoeld,
met honden aangevallen, en mas
saal gearresteerd. Maar zij bleven
komen. Langzamerhand ontstonden
er bressen in die muur tussen zwart
en blank. Er kwamen nieuwe wet
ten voor de handhaving van de
burgerrechten. De belangrijkste in
deze reeks was de wet, die pre
sident Johnson in 1965 door het
Congres joeg en die de zwarten in
feite in staat stelde weer op grote
schaal gebruik te .maken van hun
stemrecht. De zwarte bevolking kon
in het zuiden weer een politieke
macht gaan vormen.
De strijd woedde nog een paar jaar
voort. Er kwam een nieuw diepte
punt: de moord op King in 1968.
Nog één keer keek de hele wereld
naar dat zo tragisch verdeelde zui
den. Daarna zakte het weg uit de
belangstelling. Het noorden was in
middels geconfronteerd met het
rassenvraagstuk in zijn eigen grote
steden, waar veel radicalere leiders
domineerden.
Evolutie
Het werd stil rondom de beweging
van King, maar de evolutie in het
zuiden is door gegaan. De openlijke
rassentegenstelling is niet meer be
palend voor de atmosfeer. De bord
jes 'alleen blanken' zijn verdwenen.
Zwarten worden niet meer gemo
lesteerd. Na een afwezigheid van
tientallen jaren zijn zij terug in de
staatspa riemen ten, de stadsbestu
ren, en de gemeenteraden. In 1965
waren in de elf zuidelijke staten
slechts 72 gekozen zwarte functio
narissen. Dat zijn er nu, 1400.
Het onverbloemde racisme lijkt
geen kans meer te hebben. Dit jaar
probeerde oud-gouvemeur Lester
Maddox van Georgia het nog eens.
Tien jaar geleden deelde hij knup
pels uit aan de blanke bezoekers
van zijn restaurant in Atlanta.
Daarmee konden zij de zwarte acti
visten buiten de deur houden. Af
gelopen zomer dook hij weer op bij
de voorrondes van de gouverneurs
verkiezingen. Met zijn puur racisti
sche uitspraken had hij op een
gegeven moment weer meer dan
twintig procent van de kiezers ach
ter zich. maar in de beslissende
ronde werd hij met ruim verschil
verslagen.
'Geloof me. het oude zuiden is
dood. Het enige probleem is, dat
het nog niet overal wil gaan lig
gen', zo analyseert een journalist in
Atlanta de herverschijning van
Maddox.
Ongekende vrijheid
Zijn stadgenoot David Franklin,
een succesvolle zwarte advocaat, is
veel cynischer: 'Feit is dat de mas
sa nog niets verder is. Het is ont
moedigend om te zien hoe weinig
wij eigenlijk nog maar hebben be
reikt'.
Er is materiaal genoeg te vinden
voor die stelling. De zwarten vor
men nog steeds verreweg het arm
ste deel van de bevolking. De werk
loosheid onder hen is tweemaal ho
ger dan het gemiddelde. En wat
betreft die 1400 gekozen zwarte be
ambten: er zijn in het zuiden in
totaal 80.000 verkiesbare baantjes.
Toch zijn de veranderingen in het
zuiden niet zonder betekenis. In
één van zijn optimistische buien zei
de zwarte schrijver James Baldwin
vorig jaar in een interview: 'Er is
nu een generatie opgegroeid zonder
die verlammende handicaps van
mijn generatie: met nieuwe illusies
en nieuwe gevaren, maar ook met
een vrijheid, die-'vijftig jaar gele
den onvoorstelbaar was'. Qaldwin
had het niet over het zuiden, maar
zijn woorden passen wonderwel bij
de situatie daar. Of om terug te
keren naar de zwarte sheriff Tom
Gilmore van Green County: 'De
zoon van de slavenhouder zit nu
naast de zoon van de slaaf. Wij
hebben een begin gemaakt'.
Het oude zuiden: de blanke politie blokkeert de weg voor zwarte scholieren.
Van een onzer redacteuren
Een vergelijking tussen de afgezette Portugese president Antonio de Spinola en de gedode Ethio
pische leider generaal Michael Aman Andom is minder vreemd dan zij op het eerste gezicht lijkt.
Beide mannen waren betrokken bij een omwenteling waaraan zij pas na lang aarzelen hebben mee
gewerkt. Beide mannen waren ook tijdens hun leiderschap nog verbonden met de oude, heersende
elite en uit het verleden waarvan zij niet goed los konden komen. Uiteindelijk heeft dat de één zijn
functie ende ander zelfs het leven gekost. De behoudende, pragmatische ja voorzichtige manier
waarop zij hun taak opvatten was onvoldoende voor de radicalen die hen mede aan de macht
brachten.
Addis Abeba militairen zien uit over de stad in het hete middaguur.
Generaal Aman Andom is het
I slachtoffer geworden van scherpe
I tegenstellingen en meningsver-
I schillen binnen de militaire raad
die op 12 september van dit jaar
(toen nog) zonder bloedvergieten
de macht overnam van de negus,
Haile Selassie. Grofweg zijn er drie
stromingen binnen de meer dan
honderd leden tellende raad:
De meest verzwakte is op het
ogenblik de groepering aan het
hoofd waarvan Aman Andom stond.
Zij wil een snelle oplossing, aan de
conferentietafel, tussen de centrale
regering in Addis Abeba en de op
standige noordelijke provincie Eri
trea, waar een afscheidingsbeweging
actief is. Aman Andom, die zelf in
Eritrea werd geboren, weigerde ex
tra troepen naar de opstandige pro
vincie te sturen wat uiteindelijk de
doorslag heeft gegeven voor de
greep naar de macht van meer
radicale stromingen binnen de
raad. De beweging aan het hoofd
Het kaartje toont een van de pro
vincies waar een afscheidingsbewe
ging aan de gang is: het door de
honger zwaar geteisterde Tigre.
Tussen Tigre en de Rode Zee ligt
Erithrea. waar al jarenlang een af
scheidingsoorlog gaande is.
waarvan Aman Andom stond is
zich ook zeer sterk bewust van het
gevaar van een tegencoup in Ethio
pië en wil onder andere daarom zo
snel mogelijk steun zoeken in de
rest van Afrika.
Een tweede en op het ogenblik
zeer sterke stroming binnen de mi
litaire raad staat een militaire op
lossing van het conflict met Eritrea
voor. Zij wordt geleid door majoor
Mengistoe Haile Mariam, die op het
ogenblik de sterke man achter de
schermen in Ethiopië blijkt te zijn.
Hij is een Gallo, een etnische groep
in het zuiden van Ethiopië, waar
van veel leden de lagere rangen in
het leger bekleden. Deze stroming
binnen de raad wil een militaire
regering die snel en met harde
hand hervormingen kan doorvoe
ren. Zij vreesde dat onder het be
wind Aman Andom de revolutie te
langzaam zou verlopen en dat de
oude garde een te sterke invloed op
het beleid zou kunnen blijven uit
oefenen. De omwenteling zou via
compromissen in feite ongedaan
worden gemaakt en zonder succes
blijven, als er geen bloed vloeide.
Die overtuiging kostte Aman An
dom en zestig andere, ex-ministers
en hoge ambtenaren die hadden
gediend onder Haile Selassie, het
leven.
Een tussenpositie ten aanzien
van Eritrea neemt de derde stro
ming binnen de militaire raad in.
die zichzelf 'revanchistisch' noemt.
'Hang de keizer' ls één van de
doelstellingen van deze groepering
die geen uitgesproken leider heeft.
Zij wil de snelle terugkeer van een
burgerregering, wat haar steun ver
schaft bij studenten en vakbonds
leiders die fel tegen het bewind
van Aman Andom demonstreerden.
De radicale luchtmacht sympathi
seert met deze richting.
'Obstructionisten'
De machtsstrijd binnen de militaire
raad is niet nieuw. De 'eenheid'
van de militairen vóór de val van
Haile Selassie was gebaseerd op de
noodzaak van fundamentele veran
deringen. niet op de manier hoe die
veranderingen bereikt moesten
worden. De meer gematigde mili
tairen waren teleurgesteld toen de
keizer Haile Selassie een beperking
van zijn macht weigerde, terwijl
anderen zijn houding toejuichten
omdat dit de mogelijkheid bood
hem af te zetten en een radicale
regering naar Libisch of Somalisch
voorbeeld te vestigen.
De verdeeldheid binnen de raad
bleek al begin oktober luttele
weken na de omwenteling toen
via radio Addis Abeba 'obstructio
nisten' binnen de raad ervan wer
den beschuldigd de 'hervormingsbe
weging van het volk te ondermij
nen'. Ook hebben pantserwagens
destijds het hoofdkwartier van het
vliegerscorps omsingeld omdat dit
weigerde 'obstructionisten' uit te
leveren. Benoemingen van hoge of
ficieren worden op het laatste mo
ment ongedaan gemaakt. De
machtsstrijd binnen de militaire
raad is één van de grootste gevaren
die Ethiopië op het ogenblik be
dreigen. Op de korte termijn spit
sen de verschillen van mening zich
op twee punten toe: Eritrea en de
positie van ex-kelzer Haile Selassie.
Erithrea en Tigre
De noordelijke kustprovincie Eri
trea stond lange tijd onder Itali
aans bestuur. (Benedito Mussolini
gebruikte deze als uitvalsbasis voor
zijn aanval op Ethiopië. Na de
tweede wereldoorlog kwam Eritrea
bij het Ethiopische keizerrijk en in
1962 werd het ingelijfd als veer
tiende provincie. De bevolking van
Eritrea, overwegend Moslems, voelt
zich echter achtergesteld bij het
merendeels christelijke Ethiopië en
eist daarom zelfstandigheid. In 1965
werd het bevrijdingsfront ELF (Eri-
trean Liberation Front) opgericht
met als zetel Damascus. Later split
ste zich de radicalere beweging
EPLF (Eritrean People Liberation
Front) af. Zij bestaat vrijwel uit
sluitend uit Moslems terwijl ELF
steeds meer christenen telt, en ze
telt in Aden.
De bevrijdingsfronten heben op
het ogenblik het noordelijk deel
van Eritrea volledig in handen en
bezetten grote delen in het zuiden.
Guerrilla's liggen op twaalf kilome
ter van de Erltrese hoofdstad As
mara. Regelmatig vinden schermut
selingen plaats met regeringstroe
pen. Ook buiten Eritrea is het ELF
actief: afgelopen week ontploften
in Addis Abeba bommen in een
hotel en in het stadhuis, waarbij
dertien mensen werden gewond.
Het ELF wordt verdacht van de
aanslagen.
Inmiddels is een tweede afschei
dingsbeweging actief in Ethiopië, in
de provincie Tigre. die aan Eritrea
grenst. In Tigre, dat zich eveneens
voelt achtergesteld, vielen de mees
te slachtoffers van de hongersnood
in Ethiopië (ln totaal 100.000 do
den). De voormalige gouverneur
van Tigre, Ras Mengesja Seyoem,
staat aan het hoofd van een privé-
leger dat tesamen met ELF vecht
voor afscheiding van de twee pro
vincies. Mengesja Seyoem is ge
trouwd met één van de gevangen
genomen kleindochters van de afge
zette keizer. Hij wordt gezien als de
belangrijkste vertegenwoordiger
van de vroegere machthebbers die
nog op vrije voeten ls.
Buitenlandse inmenging
De bevrijdingsbewegingen voor Eri
trea en Tigre genieten bedekte
steun van de Verenigde Staten die
bang zijn voor een sterk anti-wes
ters bewind in Addis. De positie
van Washington lijkt nu ook hier
te verzwakken, juist op het moment
dat de groeiende macht van de
olielanden en het 'oprukken' van
de Sowjet-Unie in dit deel van de
wereld een steunpunt zo belangrijk
maakt. De Amerikaanse militaire
steun aan Addis Abeba is min of
meer bevroren.
De Sowjet-Unie zou bereid zijn in
het gat te springen, maar manoeu
vreert zich dan wel in zeer dubbel
zinnige positie. Moskou levert na
melijk óók wapens aan Somalië dat
aan Ethiopië grenst. De twee lan
den zijn in een conflict gewikkeld,
omdat Somalië aanspraak maakt op
het Somali-sprekende deel van
Ethiopië in het streven naar een
'Groot-Somalië
Het gaat om ongeveer een miljoen
nomaden die leven ln de Ogaden-
woestijn ln het oosten van Ethio
pië. Vorig jaar werd het conflict
toegespitst toen ln de omstreden
woestijn olie en aardgas werd-ge
vonden. Het links-radicale Somalië,
dat zelf steun geniet van een aan
tal Arabische landen, steunt ook de
afscheidingsbeweging ln Eritrea.
De beste oplossing tussen de cen
trale regering in Addis Abeba en de
opstandige provincie Eritrea is
waarschijnlijk een terugkeer naar
de situatie vóór 1962. Toen bestond
er een federatie tussen Ethiopië en
Eritrea, waarbij de provincie en
grote mate van onafhankelijkheid
had en alleen de buitenlandse poli
tiek en defensie in handen waren
van Addis Abeba.
President Uumeirl van Soedan, dat
ln het oosten aan Ethiopië grenst,
is bereid te bemiddelen. Als 'tegen
prestatie'. omdat Ethiopië twee jaar
geleden zo krachtig medewerkte
aan de beëindiging van de zeven
tien jaar oude burgeroorlog in het
zuiden van Soedan. Tot nu toe
neemt Numeiri een afwachtende
houding aan, als alle Afrikaanse
leiders. Jomo Kenyatta, president
van het in het zuiden aangrenzende
Kenya, reageerde niet op de om
wenteling in Ethiopië.
Wel leeft onderhuids de angst voor
een al te grote Arabische Invloed in
dit deel van Afrika. De verhouding
tussen de Afrikanen en de Arabie
ren is nogal verkild sinds de olie
landen tijdens een conferentie in
het Somalische Mogadiscoe weiger
den aan de Afrikanen lagere prij
zen te berekenen.
Positie van de keizer
De positie van de vriend en leef
tijdgenoot van Kenyatta. Haile Se
lassie. lijkt de laatste dagen zeker
der geworden. Hoe graag wellicht
een deel van de militaire raad hem
wil executeren, op het ogenblik is
de negus nog steeds ln leven. Ge
suggereerd wordt dat hij zich door
zijn privé-vermogen uit Zwitserland
te lten overkomen gered
heeft. De militaire raad ontkent,
maar het doet er ook weinig toe.
Doorslaggevend is waarschijnlijk
dat de militairen de keizer niet
kunnen terechtstellen willen zij
hun positie in de wereld, met name
in Afrika alsook ln Ethiopië zelf
niet verder verzwakken. De stand
rechtelijke executie van zestig ver
tegenwoordigers van het vroegere be
wind heeft 'n golf van afschuw opge
roepen. Dat kan 'n les geweest zijn.
In het begin maakten wij de verge
lijking tussen Spinola en Aman
Andom. Een overeenkomst is ook
dat hun opvolgers Costa Gomez en
Teferi Benti, de nieuwe voorzitter
van de militaire raad in Ethiopië
politiek kleurloos zijn. Voor de wer
kelijke leider zullen zij moeten wij
ken. Wie dat in Ethiopië wordt en
welke richting hij vertegenwoordigt
zal de toekomst leren.
