Een Jezusbeweging uit
de achttiende eeuw
lIlBlllalll
Kerk in de wereld
Ds. Wouters leidt
gezamenlijke raad
u
De macht
van
de zwakken
Vandaag
;!V_ J.
ra
Kameroense dominee
vier jaar zendeling COllfereJltieS
in Frankrijk
Schooljongen onder trein
Capucci weigert getuigenis
Trouw
K wartel
Dr. E. Masselink:
geloofsgetuigenis
onaanvaardbaar
BOEKEN*
Bestsellers
Nieuwe boeken
TROUW KWARTET VRIJDAG 1 NOVEMBER 1974
KERK /BINNENLAND T2-K2
Van een onzer redacteuren
'Men moet hier en te Amsterdam ook al eens een onweers-buijtje voor deselve uijtstaan. Dog zalig
de man, die de versoekingen verdraagt.' Dat schreef de Amsterdamse dominee Hieronymus van Al
phen 16 oktober 1736 aan prinses Maria Louise ('Maayke Meu'), de weduwe van stadhouder Jan Wil
lem Friso, over een pas ontstane beweging, met wie zij beiden sympatiseerden: de hernhutters.
,1 .V/V- (V>.
Wat weten we eigenlijk van de
hernhutters? Even een rijtje asso
ciaties: Zeist, broedergemeente, de
Surinaamse dominee die op de
christelijke school over de zending
kwam vertellen, graaf von Zinzen-
dorf, de Jezus-mystiek en het hern
hutteravondlied (Laat mij sla
pend op U wachten').
Wie de hernhutters wil leren ken
nen. heeft nu een unieke gelegen
heid in de fantastische tentoonstel
ling 'Erfgoed van Hernhut'. die tot
20 december te bezichtigen is in
het Rijksarchief te Utrecht (Alex.
Numankade 201. dagelijks van tien
tot vijf uur). Eigenlijk hebben we
dat aan de grote brand in Zeist van
1967 te danken. Want toen begreep
de broedergemeente hoe kwetsbaar
haar archief op zolder was en ver
huisde het kostbare materiaal naar
het Rijksarchief.
Rondwandelend op deze tentoon
stelling kun je je ogen niet gelo
ven. dat deze Jezusbeweging uit de
achttiende eeuw haar tijd op zoveel
punten zo vooruit geweest is. Daar
is graaf von Zinzendorf. die met
een groepje Tsjechische vluchtelin
gen op zijn landgoed in Saksen in
1727 de broedergemeente sticht.
Zinzendorf. soms een bizarre fan
tast. zoals met zijn 'Orde van het
Mosterdzaad', waarin hij prominen
te begunstigers van zijn zendings
werk opneemt. Maar wat heeft deze
man een visie! In een tijd waarin
oecumene een onbekend woord
was. correspondeert hij vriend
schappelijk met de aartsbisschop
van Canterbury, de patriarch van
Konstantinopel en de koptische pa
triarch van Egypte. En zeven jaar
na het begin van het hernhutter
zendingswerk kan al gesproken
worden van zending in zes conti
nenten.
Herrnhut geheel eigen rijke vormen
voor hun leven In geloof, hoop en
liefde, sterk centripetaal gericht op
de innige omgang met Christus, de
Heiland, het Lam Gods, en sterk
centrifugaal gericht op een veel
voudige dienst in de wereld.'
Reeds in 1737 kwam er een ge
meente in Nederland. Prinses Maria
Louise, die zeer godsdienstig was.
heeft daarbij een belangrijke rol
gespeeld. Als barones van IJssel-
stein bood zij Zinzendorf gelegen
heid tot de vestiging van een hern
hutter-nederzetting bij IJsselstein,
die de naam 's-Heerendijk kreeg.
Deze heeft maar kort bestaan. Na
de stichting -van de gemeente te
Zeist trokken de meesten daarheen
en in 1770 werd 's-Heerendijk op
geheven.
Er ontstonden in de achttiende
eeuw in ons, land nog meer broe
dergemeenten: Amsterdam en
Haarlem, die nog bestaan. Akkrum.
Blokzijl en kringen in Den Bosch.
Gorlnchem. Gouda. Middelburg,
Utrecht en andere plaatsen. Vooral
op doopsgezinden had de nieuwe
beweging aantrekkingskracht. Maar
Zeist werd het centrum. In 1768
woonden daar al meer hernhutters
dan autochthonen.
Mutsjes
Veelkleurig
In de fraaie catalogus omschrijft
prof. dr. J. M. van der Linde de
broedergemeente als 'een veelkleu
rige, oecumenische en vooral op het
wereldapostolaat gerichte gemeen
schap van mannen en vrouwen, die
haars gelijke niet had. Kerkelijk en
burgerlijk schiepen de mensen van
De tentoonstelling geeft een indruk
van hun liturgie: de 'hauben' (spe
ciale mutsjes), die vrouwen en
meisjes tijdens de diensten droe
gen. servies, dienblad en manden,
attributen van de liefdemaaltijden,
een voetwassingsschaal. De hern
hutter-gemeenschappen waren
creatieve voorbeelden van gesocia
liseerde productiegemeenschappen:
textiel, meubels, zeep, pruiken,
goud- en zilverwerk verschaften de
nederzettingen een economische
basis.
Al even verrassend zijn de moderne
opvoedingsmethoden, zoals die van
Frilauf te Zeist, die (let wel) om
streeks 1825 al van een onderwijs
instituut verlangde: 'geen klooster,
geen duistere monnikengeest, geen
pijnlijk methodismus, hetwelk
slechts op eenmaal ingevoerde vor
men bestaan blijft: maar een vro
lijke heldere geest moet daarin
heersen'. Een andere uitspraak van
hem, uit dezelfde tijd: 'Wij moeten
trachten onze kwekelingen tot onze
medewerkers te maken. Daardoor
voeden de kinderen elkander we
derzijds op.'
Maar het meest spreekt het baan
brekend zendingswerk van de hern
hutters tot de verbeelding. Zij
trokken bij voorkeur naar de ver
schoppelingen der aarde, voor wie
niemand belangstelling toonde,
omdat daar niets te verdienen viel:
eskimo's op Groenland, hottentot-
ten, indianen, negerslaven in West-
Indië. tibetanen, melaatse arabie
ren. De houding van het christelijk
establishment was dikwijls njet
verheffend.
Brief
De tegenwerking, die de hernhut
ters ondervonden van de blanke
planters op het eiland Sint Tho
mas, gaf een slavin omstreeks 1738
de volgende brief aan de koningin
van Denemarken in de pen: 'Mi
ben bedroev na min herte, voor dat
Negrinne no kan dien die Heere
Jezus in Thomas, die Blanke no wil
dien die Heere. Lat zo as sili wil,
maar soo de povre swarte Broeders
en susters wil dien de Heer Jesus,
so moet zilli doen, as si bin maron
volk.'
Laten wij ons als Nederlanders
maar niet op de borst kloppen.
Nergen ter wereld worden de slaven
zo slecht behandeld als in'Surina
me, meldde de hernhutter-voorgan
ger Otto Tank in 1848 in een rap
port, waardoor hij in grote narig
heid kwam. De Zuidafrikaanse Boe
ren hadden het beter bekeken en
zeiden al in 1737: 'Als de hernhut
ters in 't land komen om de hot-
tentotten te onderwijzen, zullen wij
ze terstond doden'.
De hernhutters hebben in deze
twee en een halve eeuw heel wat
'onweersbuitjes' uitgestaan. Domi
nee Hieronymus van Alphen, met
wie we dit verhaal begonnen (oom
van de bekende dichter), niet. Er is
op deze tentoonstelling ook een
brief te zien van Zinzendorf aan
Van Alphen, drie jaar nadat de
dominee aan Maayke Meu geschre-
-
2-V-"y'XU
i v
1 ^trljfrufrb1 ïti
De hernhutter-nederzetting Lichtenfels aan de westkust van 'Groenland (c'rca'TTESV.
ven had. Ditmaal is het een bittere
Zinzendorf. Van Alphen was name
lijk uit de Orde van het Mosterd
zaad getreden, omdat hij als gere
formeerd predikant meende, niet al
te openlijk achter Zinzendorf te
kunnen staan.
Ook de prinses kreeg later haar
twijfels. In een brief van 1759 aan
de drossaard van IJsselstein vraagt
zij, een onderzoek in te stellen
naar 'die van de Secte der Hern
hutters zijn', over hun leer, of zij
proselieten trachten te maken, of
hun wandel onberispelijk is en of
zij hun schulden wel betalen.
DEN HAAG De toenadering tussen de Nederlandse hervormde
kerk en de gereformeerde kerken heeft weer meer gestalte ge
kregen. Dezer dagen is de voorgenomen 'raad van deputaten', ge
zamenlijk uitvoeringsorgaan van de generale synoden van beide
kerken, tot stand gekomen.
Vraag
De bezoeker aan deze tentoonstel
ling blijft met één vraag zitten.
Hoe komt het. dat over deze voor
trekkers zoveel in de verleden tijd
moet worden geschreven? Voor een
deel ligt het antwoord voor de
hand: veel van de visie van Zin
zendorf en de zijnen is, mede door
hun pionieren, gemeengoed gewor
den, in de zending, de oecumeni
sche beweging, het onderwijs, de
moderne vormen van gemeenteop
bouw. waardoor rangen en standen
in de kerk doorbroken zijn. Maar
hoe komt het. dat de hernhutters
zélf anno 1974 wel achtergebleven
lijken? Waar is in Suriname hun
voortrekkerselan gebleven? Op die
vraag geeft deze tentoonstelling
geen antwoord.
UIT
Korte, duidelijk geschreven, liefst
aan één kant getypte, brieven
kunnen worden gestuurd naar:
Secretaris Hoofdredactie Trouw/
Kwartet, Postbus 859, Amsterdam.
Bij publikatie wordt de naam van
de schrijver vermeld.
VAN LEZERS -
Geen Mirages
De afgelopen periode is er in het
nieuws veel te doen over de ver
vanging van de Starfighter. Een
van de landen die ons vliegtuigen
(Mirages) aanbiedt in Frankrijk.
Het is daarom goed de internatio
nale politiek die Frankrijk (met
zijn Mirages) sedert een aantal ja
ren voert, nader* te beschouwen.
Een politiek die volledig gebaseerd
is op eigenbelang. Een politiek, die
een klein volk als Israël, totaal in
de steek laat en er zelfs niet voor
terugdeinst nogmaals uit koel
berekend eigenbelang Arabische
landen volop vernietigingswapens
te leveren. Wij zijn van mening,
dat de gevoerde Franse politiek
voor Nederland aanleiding moet
zijn géén Mirages te kopen.
Middelburg
Zeeuwse werkgroep
'Steun aan Israël'
Mevr. Van Leeuwen (5)
Het is helaas vaak frustrerend om
maar huisvrouw te zijn. Je had
'meer' kunnen bereiken. Veel vrou
wen willen het isolement ontvluch
ten en zoeken daarom een betaalde,
vaste baan. net als hun man. Of
deze vorm van emancipatie gezin
en samenleving ten goede komt is.
echter de vraag. Daarom kan in het
betoog van mevrouw Van Leeuwen
wel begrijpen, al zou ik persoonlijk
een meer positieve bijdrage, nl. be-
wustmakint ten aanzien van de
achtergronden van het emancipa
tie' probleem' meer waarderen).
Wordt het-- financiële aspect ervan
niet wat zwaar benadrukt? Een
baan met dezelfde salariëring als
mannelijke collega's geeft m.i.
slechts financiële gelijkheid: de ge
huwde vrouw- slechts financiële on
afhankelijkheid. Waarschijnlijk
zouden veel vrouwen meer gevoel
van eigenwaarde krijgen als ze
meer zelfstandig gingen denken en
ideeën ontwikkelen in plaats van
steeds hun man te raadplegen en
zodoende zichzelf afhankelijk te
houden.
Betty Willemen (huisvrouw. 32 jr).
Heerde
Scheveningen (3)
Het schijnt dat Denie c.s. met hun
gijzelingsactie wraak willen nemen
op de justitie. Dat zij daarvoor
buitenstaanders in gijzeling nemen
is natuurlijk helemaal het toppunt.
Als het drama voorbij is zal het
hard nodig zijn dat zij de bescher
ming genieten van de Justitie, waar
zij zich nu op willen wreken. Niet
alleen bescherming, maar ook be
rechting vóór deze zinloze daad.
Zoetermeer J. A. Berghout
PARIJS Een predikant uit Ka
meroen heeft vier jaar aan het
hoofd gestaan van een pastoraal
team in de Westfranse provincie
Poitou. De Franse protestantse zen
dingsorganisatie (de zg. Parijse
zending) had ds. Emmanuel Njike
hiervoor uitgenodigd.om in de-
praktijk waar te maken, dat zen
ding geen zaak meer is van een
richtingsverkeer van Europa naar
de derde wereld. In Poitou woon
den vanouds veel protestanten.
Bij zijn vertrek naar Kameroen zei
ds. Njike. getroffen te zijn door de
angst voor de toekomst van de
mensen. Er leeft, aldus de predi
kant, nauwelijks enige hoop bij de
mensen. Men is sceptisch zonder
enige vreugde. Hij meent, dat het
uiteenvallen van de groep protes
tanten in Frankrijk bespoedigd
wordt door de oecumene, met name
door de gemengde huwelijken.
UTRECHT De vijftienjarige
Baarnse scholier Bart de Bie is om
het leven gekomen op een met auto
matische halve overwegbomen be
veiligde overweg in de Zonstraat in
Utrecht. De jongen zigzagde met zijn
fiets tussen de bomen door en kwam
onder een goederentrein.
0 Derde reformatorische getuige
nisdag, belegd door de stichting
Nederland ICCC. zaterdag 16 no
vember in de Julianahal te Utrecht.
Thema 'Bevrijding'. Sprekers ds. J.
H. Velema, ds. W. Glashouwer, ds.
J. Schelhaas, ds. J. C. Maris ds. L.
de Ru en prof. dr. Peter Beyerhaus
(Tübingen). Zoveel mogelijk men
sen worden verwacht, om door hun
aanwezigheid 'het protest tegen de
moderne theologie en de valse
koers van de oecumene kracht bij
te zetten'.
De Drieburg te Driebergen (tel.
03438-3193): zaterdag 16 november
een praatzaterdag over 'geweldloos
heid: ja; uitvoeren: nee?'; 13. 14
en 15 december een trainingswee
kend leiding geven in gröep en
vergadering.
Wycliffe-bijbelvertalers. Confe
rentie zaterdag 2 november van 10
tot 21 uur in Silo, Herenstraat 36,
Utrecht. Gastspreker om 14 uur
Manuel Arenas. Totonacindiaan uit
Mexico.
Voorzitter is ds. D. N. Wouters (44,
geref.) te Amsterdam en vice-voor-
zitter ir. D. v. d. Lagemaat, her
vormd, docent aan de christelijke
hogere landbouwschool te Dronten.
Het secretariaat berust bij dr. C. P.
van Andel Azn. secretaris van de
hervormde raad voor het verband
met andere kerken (De Horst 5,
Driebergen).
Verder hebben in de raad zitting
van gereformeerde zijde ds. G. van
Halsema Thzn. te Bolsward, ds. D.
J. Roos te Overveen, H. L. Schipper
te Heemstede en dr. B. Wentsel te
Den Haag en van hervormde kant
ds. J. C. H. Jörg te Apeldoor, dr.
H. W. de Knijff te Utrecht en
mevrouw mr. J. A. van Ruler-Ha-
melink te Utrecht.
De raad draagt voorlopig, tot na
verdere goedkeuring door beide
synoden, nog het karakter van een
interim-raad. Hij komt in de plaats
van de vroegere landelijke werk
groep 'Samen op weg'. De raad
heeft tot taak het voorbereiden van
gemeenschappelijke synodeverga
deringen, die minstens eens in de
twee jaar gehouden zouden moeten
worden, en het bevorderen van de
verdere samenwerking, zowel plaat
selijk, regionaal als landelijk. Ook
gaat de raad werken aan het for
muleren van kernen van belijden
en aan het op elkaar afstemmen
van kerkelijke indelingen, zoals de
grenzen van gemeenten en classes.
Er zijn drie subcommissies inge
steld: één voor de begeleiding van
JERUZALEM De melkitische
aartsbisschop van Jeruzalem, Hila-
rion Capucci heeft bij de hervat
ting van zijn proces op beschuldi
ging van wapensmokkel voor het
Palestijnse verzet verklaard dat hij
de Israëlische rechtbank niet be
voegd acht. Oost-Jeruzalem is vol
gens hem een Arabische stad en de
Israëlische wetten mogen er zijns
inziens niet worden toegepast.
'Daarom weiger ik onder ede ver
klaringen af te leggen', aldus de
aartsbisschop. 'Ik ben onschuldig,
God is mijn getuige en ik heb een
zuiver geweten', riep hij geëmotio
neerd uit. De advocaat van de gees
telijke zei na zijn verklaring dat hij
geen getuigen a décharge zal op
roepen.
De Rotterdammer
Nieuwe Haagse Courant
Nieuwe Leidse Courant
Dordts Dagblad
Uitgaven van
B V. De Christelijke Pers
Directie:
Ing. O. Postma,
F. Diemer.
Hoofdredactie:
J. Tamminga.
Hoofdkantoor B V. De
Christelijke Pers: N.Z.
Voorburgwal 276 - 280,
Adam. Postbus 859.
Telefoon 020-22 03 83.
Postgiro: 26 92 74. Bank:
Ned. Midd. Bank (rek.nr.
69 73 60 768). Gem.giro
X 500.
Op de synode die begin deze maand
in de Chileense stad Frutillar wordt
gehouden, wordt opnieuw een ver
trouwensvotum gesteld door de lu
therse bisschop Helmut Frenz. In
de afgelopen weken heeft een co
mité van Chileense lutheranen een
campagne gevoerd om de synode
leden aan te sporen zich te ont
doen van de bisschop, die volgens
zijn critici 'verdraaide inlichtingen
over Chili in het buitenland geeft'.
Frenz' vluchtelingenhulp wordt niet
als argument aangegrepen. Wel
wordt hem verweten, dat hij onder
het regime van de vermoorde presi
dent Allende heeft nagelaten nood
lijdenden te helpen.
Het anti-Allende-comité heeft op
10 oktober een communiqué gepu
bliceerd in het dagblad Mercurio,
waarin alle verwijten tegen de 41-
jarige bisschop nog eens worden
opgesomd. Dat was vier dagen
voordat Frenz in Genéve de Nan-
sen-medaille ln ontvangst nam
voor zijn menslievende werk onder
de politieke vluchtelingen in Chili.
Geen echte
Bisschop Frenz is eigenlijk volgens
het kerkelijke protocol geen echte
bisschop. De evangelisch lutherse
kerk kent in Chili alleen de titel
'proost'. Maar omdat Chilenen zich
onder dit woord in geen geval éen
kerkelijke leider kunnen voorstel-
Bisschop Helmut Frenz, tijdens
een persconferentie in Genève.
len, gebruikt men voor het gemak
voor proost Frenz de titel 'bis
schop'. Frenz maakt dankbaar ge
bruik van deze titel in zijn contac
ten met Chileense autoriteiten, die
hij soms opzoekt, gehuld in zijn
kerkelijk ambtsgewaad, met een in
drukwekkend kruis op de borst.
Frenz vindt het beeld dat van hem
ontstaan is als een soort christelij
ke martelaar enerzijds en als een
marxistisch dwaallicht aan de an
dere kant niet zo prettig. Hij wil
gewoon dominee zijn en doen wat
zijn hand vindt om te doen. Bij het
in ontvangst nemen van de Nan-
sen-medaille, die hij kreeg in na
volging van onder meer koningin
Juliana en prins Bernhard. zei de
Chileense bisschop: Ik streef er
naar mij te vereenzelvigen met die
genen in de wereld, die lijden,
want door mijzelf aan hen aan
te bieden, vind ik Christus de Heer.
Ik vertrouw op de uitspraak van
Jezus: 'Zalig die treuren, want zij
zullen vertroost worden. Zalig de
zachtmoedigen, want zij zullen de
aarde beërven. Zalig die hongeren
en dorsten naar de gerechtigheid,
want zij zullen verzadigd worden.
Zalig de vervolgden om der gerech
tigheid wil. want hunner is het
koninkrijk der hemelen'.
Twee delen
Deze houding van bisschop Frenz
kan als gevolg hebben dat de evan
gelisch lutherse kerk in Chili, met
haar niet meer dan 24.000 leden, in
twee delen uiteenvalt. De leden van
de kerk zijn in meerderheid van
Duitse afkomst en behoren tot de
leidende klasse in Chili. De 'affai-
re-Frenz' is een onderwerp dat re
gelmatig terugkeert in de Chileense
radio en pers, sinds de synode ook
al in maart van dit jaar over het
mandaat van de bisschop stemde.
Nadien ontwikkelden de tegenstan
ders van Frenz een campagne te
gen de kerkleider. In de Spaansta
lige kranten La Segunda en El
Mercurio en in de Duitstalige krant
Condor verschenen lijsten met
honderden namen van mensen die
vroegen om afzetting van de bis
schop.
Frenz heeft evenwel nog vlak voor
zijn vertrek naar Genève herhaald
de samenwerking op plaatselijk
vlak, één voor de bestudering* van
kerkordelijke aangelegenheden en
één voor een gemeenschappelijke
formulering van Kernen van belij
den.
Van een onzer verslaggevers
DEN HAAG —Van dr. E. Masse
link, hoofdredacteur van Waarheid
en Eenheid, is een brochure ver
schenen. waarin hij het Eenparig
Geloofsgetuigenis bespreekt, dat
opgesteld werd door dr. G. C_ Ber-
kouwer en dr. H. N. Ridderbos en
door de gereformeerde synode aan
de gemeenten ter overweging aan
geboden is. Dr. Masselink acht dit
Hij noemt in zijn conclusies drie
'onvergeeflijke manco's': 1. de bo
demloosheid van de zonde voelt hij
er te weinig in, de duiding van de
mens is krampachtig en de genade
is niet stralend genoeg, omdat ér
geschipperd wordt met de val en
ongehoorzaamheid van onze eerste
voorouders: 2. het geloofsgetuigenis
verzuimt de waakzaamheid en de
waarschuwing ten opzichte van de
horizontalistische levensverschra
ling: 3. er wordt tekort gedaan aan
de rechten van de mens. Met dat
laatste bedoelt dr. Masselink, dat
hij in het geloofsgetuigenis de
waarschuwing mist tegen de ten
dens in de hedendaagse theologie,
om zulke nadruk te leggen op het
collectieve heil, dat de persoonlijke
geloofsbeleving in het gedrang
komt.
'Hoe spreekt de kerk vandaag?' (59
blz., 2,50, reductie bij tien of
meer exemplaren) is te bestellen
bij P. Sanders. Rhenenstraal 18,
Den Haag, giro 347666,
(ADVERTENTIE)
door Aldert Schipper
dat hij niet van plan is te wijken
voor 'druk van de straat en toen
een journalist hem onmiddellijk na
de prijsuitreiking vroeg of hij niet
liever in Zwitserland zou blijven,
reageerde hij onmiddellijk 'Ik ben
niet tot bisschop gekozen in Zwit
serland, maar in Chili. En daar zal
ik ook werken'.
Maar toch is er een kans dat de
bisschop straks zal werken temid
den van een gespleten kerk. Een
eerste teken van de dreigende
splitsing is de ontwikkeling, die de
laatste maanden heeft plaats gehad
in de zeer belangrijke Verlossers
parochie in Santiago, de hoofdstad
van Chili. Hier werd na een speci
aal door de regering toegelaten bij
eenkomst van vierhonderd gemeen
teleden een nieuwe kerkeraad ge
kozen, die alleen bestaat uit tegen
standers van Frenz. Na deze ge
meente-bijeenkomst hebben dertig
leden van de gemeente zich losge
maakt van de Verlossers-parochie
om een eigen gemeente te vormen.
Niet rooskleurig
Frenz zelf ziet de toekomst van de
evangelisch lutherse kerk ook niet
zo rooskleurig in. In een interview
met het Chileense blad Segunda
zegt hij: 'Hoewel ik niet kan voor
zien of het tot een splitsing zal
komen, ben ik pessimistisch over
onze kerk in Chili'. Hij zei ook dat
hij en zijn gezin regelmatig telefo
nische moorddreigingen te horen
krijgen. Misschien is dat wel het
aardse loon van degene die zegt:
'Het leed van de vluchtelingen en
de vervolgden is het gevolg van
machtsmisbruik: onze bereidwillig
heid tot lijden is het antwoord op
dit misbruik. Geweld is de zwakheid
van de machtigen; onze bereidheid
te lijden is de macht van de zwak
ken en die voert tot bevrijding'.
1 NATUURLIJK OF
BOVENNATUURLIJK
Lyall Watson
Een nieuwe originele benadering
2 KLEINE KRUIDEN-
ENCYCLOPEDIE
Audry Wynne Hatfield
Kruiden als smaakmakers en
geurbrengerc-f 16.90
3 BURGERS VAN DE
DUISTERNIS
Peter Kolosimo
Een boeiend verhaal over alles
wat op de aarde "niet-aards" ie.
f 19,90
4DE EXORCIST
William Peter Blatty
De duivelse bestseller! 115.90
5 OPMARS EN ONDERGANG
William Craig
De slachting bij Stalingrad.
Het keerpunt van de 2de
wereldoorlog.
Tot 27 december f 29.60
6 EENMAAL IS NIET
GENOEG
Jacqueline Susann
7 DE EERSTE DOODZONDE
Lawrence Sanders
Eén der beste misdaadromans van
de laatste jaren. geb. f 26.90
8 1000 CAL0RIEËNB0EK
Bonnie Buurke
Lekker eten en tóch vermageren,
geb. f 18.90
9VERSCHUYL'S
PUZZEL-ENCYCLOPEDIE
Dr. H. J. Verschuyl
Met meer dan een half miljoen
puzzelwoofen en veel gevraagde
rubrieken, geb. f29,90
DE AUTO
1U Marinus Schroevers
Deze facsimile uitgave is een
knipoog naar het nog niet zo
razendsnelle tijdperk van toen.
geb. f24,90
Bij iedere boekhandel verkrijgbaar
•Hollandia-Luitingh/Skarabee-Omege
VLLERJEILIGEN
li het onvolprezen, pegentiende-
eeiwse 'dagboek der heiligen' van
va(er Grosez (uitgegeven te Avig-
noi) staat uitgerekend tegenover 1
novtmber (en hoe guur klinkt dat
niet een meditatie over de hypo-
crisit, over de huichelarij dus. Ik
ver-tad die hier. 'Verreweg de mees
te mtnsen spannen zich meer in
om ah christenen en deugdzame
mensen voor de dag te komen dan
het in feite te zijn. Men redt de
schijn, hen wil mensen tevreden
stellen naar men geeft zich veel
minder noeite om God en zijn
geweten evreden te stellen: het
uiterlijk is prima geregeld, maar de
ziel is in dsorder. Ongelukkigen die
wij zijn! G<.d ziet ons zoals wij zijn
en niet zoal: wij voor de dag willen
komen. Het is God die ons zal
oordelen, en niet de mensen; wij
kunnen Hem niet bedriegen, wij
bedriegen onszelf. 2. Wat preten
deert gij eigenl.jk met deze vroom
heid van uiterlijke pracht en praal?
Wilt ge de achting van mensen
winnen? waartoe zal deze achting u
dienen, als God u misprijst? gij
onthoudt uzelf hei plezier, ge hebt
alle moeite die de heiligen in de
dienst van God opdoen, maar ge
hebt er niet de vertroostingen van
in dit leven, en zult er de beloning
niet van kennen in het andere.
Wat zult gij doen, huichelaar, op de
dag van het oordeel, wanneer God
uw wandaden bekend zal maken
aan alle mensen en alle engelen? 3.
Oordeel niemand naar de buiten
kant, de aanblik bedriegt menig
maal, hoe verheven kan hij u voor
komen die ui feite diep gezonken
is. Het behoort alleen aan God om
door te dringen tot de geheimen
van het menselijk hart: interpre
teer in 't geheel niet; u zou zich op
uw gemak voelen wanneer men
hetzelfde ten opzichte van u deed.
Tenslotteoordeel over uzelf en
behoor niet tot degenen van wie de
heilige Cyprianus zegt, dat zij in 't
publiek laken wat zij in 't partiku-
lier doeri'. Dat was de meditatie
van meneer Grosez. vader
Grosez. Ik ben zo brutaal er nog
iets aan toe te voegen. Een woord
van Paulus: ik oordeel ook mijzelf
niet. Ik dacht: aller heiligen wijs
heid. i
NED HERV KERK
Aangenomen naar Blauwkapel-
Groenekan: drs. J. Hoek. kand. te
Katwijk aan Zee die bedankte voor
Nieuw-Lekkerland, St. Maartens
dijk, Nieuwe Tonge, Wilnis, Koot
wijk, Gameren en Opheusden.
Bedankt voor Barneveld: K. Schip
per te Dordrecht.
Afscheid op 3 nov. van Spijk (Gr):
D. Bouwstra ber. te Hollandsche-
veld^van Suawoude (als bijstand
in het pastoraat)E. C. Baart.
Emeritaat verleend met ingang van.
1 nov. om gezondheidsredenen aan
C. Dolman te Blokzijl.
Intrede te Middelharnis: E. F. Ver-
gunst uit Capelle a. d. IJssei: te
Maasdam: A. C. van Dam uit Hel-
loo: te Vriezenveen: drs. A. v. d.
Beek uit Lexmond: te Delft (zie
kenhuispastoraat): D. H. Scholten
uit Eindhoven; te Ransdorp: kand.
M. J. G. Smit uit Utrecht: te Scho-
re: kand. G. K. G. Schreuder uit
Driebergen.
GEREF KERKEN
Afscheid van Den Helder: Chr. H.
Swen wegens em.: van Amersfoort:
G. W. H. Peddemors ber. te Holten.
Intrede te Apeldoorn: (past. van
verpleeghuis Randerode): D. C. van
Geest uit Amsterdam N.: te Nij-
kerk: C. J. v. d. Meulen uit Drach
ten: te Hoek: kand. D. Verweij uit
Driebergen: te Arnemuiden: kand.
C. Bijman uit Kampen.
Emeritaat verleend aan J. P. Ro
zendal te Damwoude.
GEREF GEMEENTEN
Beroepen te Aalburg: P. Blok te
Dirksland; te Werkendam: J. Ka
rens te Opheusden.
Bedankt voor Franklin Lakes (VS)
H. Rijksen te Zoetermeer.
CHR GEREF KERjïEN
Intrede op 8 nov. te Utrecht: kand.
B. de Graaf uit Apeldoorn.
VRIJ EV GEMEENTEN
Intrede te Oude Pekela: L. v. d
Molen em. pred. van Leeuwarden.
Uitg. Standard/Van Kampen, Ant-
werpen-Amsterdam. 205 blz.
14.90.
Het einde van de regenboog, roman
van J. CJeary. Uitg. Fontein. De
Bilt. 362 iflz. 24.90.
Het eerste levensjaar, door T. Berry
Brazelton. Verschillen in ontwikke
ling van het kind. Bewerkt door
mej. dr. B. E. Kingma met een
voorwoord van prof. dr. H. A. Tid-
dens. De Fontein, De Bilt. 286 blz.
29.50.
Het kleine dorp, door dr. ir. J. P.
Groot. Overlevingskansen van en
perspectief voor dorpen en buurt
schappen in Nederland. Uitg. Bosch
en Keuning, Baarn. 192 blz.
17.50.
Wetmatigheid en wonder, door G.
D. J. Dlngemans. Een hermeneu-
tisch-theologische studie over de
verhouding van geloof en natuur
wetenschappen. Proefschrift ter
verkrijging van de graad van doc
tor in de godgeleerdheid aan de
rijksuniversiteit te Leiden. Uitg.
Boekencentrum. Den Haag. 237 blz.
