25
28
29
31
Menswaardig
sterven
Missionarissen zijn
in Afrika welkom
/IlSlllE
tl
Prestigestrijd houdt
krijgsmachtrabbinaat
voorlopig op één man
1
0
Conferenti~
r
Vj
R.k. kerk krijgt
grondwet
Drs. A. Broek (53)
overleden
Beroepingsvk
Nieuwe boa
Trouw
K wartet
TROUW KWARTET WOENSDAG 23 OKTOBER 1974
AMSTERDAM Al meer dan een jaar is het krijgsmachtrabbi
naat onderbezet, omdat het Verbond van liberaal-religieuze joden
een kandidaat heeft afgewezen vanwege diens orthodox-joodse
overtuiging.
Het liberaal-joodse kerkgenoot
schap wenst als tweede krijgsmacht
rabbijn iemand die de liberaal-
joodse signatuur draagt. Er hebben
zich uit die kring echter geen kan
didaten gemeld.
Sinds de pensionering, verleden
jaar september, van hoofdkrijgs-
machtrabbijn kolonel L. Slagter
moet zijn vroegere assistent en op
volger als hoofdkrijgsmachtrabbijn.
overste M. Nager, het werk alleen
doen. Hij is de enige krijgsmacht
rabbijn voor de gehele land-, zee-
en luchtmacht. Assistentie is een
dringende noodzaak.
Het krijgsmachtrabbinaat is tijdens
de tweede wereldoorlog bij de Prin
ses Irenebrigade ingesteld, in na
volging van de geallieerde legers.
Sindsdien was de krijgsmachtrab
bijn steeds van orthodox-joodsen
huize. Ook de reglementen van de
krijgsmacht zijn voor de joodse sol
daten gebaseerd op de orthodox-
joodse ritus.
Men is van oordeel, dat een ander
dan een orthodox-joods geestelijk
verzorger van de militairen bij me
nig commandant de belangen min
der goed kan bepleiten als hij zelf
geboden negeert, die de soldaat als
jood moet onderhouden.
Het verbond van liberaal-religieuze
joden in Nederland noemt dit argu
ment 'onwaarachtig' en zegt, dat de
meerderheid van de Nederlandse
joden in de levenswandel de ortho
dox-joodse beleving niet vervult.
'De waarborging van de rechten
van religieuze minderheden is bij
onze liberale rabbijnen en geeste
lijke verzorgers, zoals een ieder die
onze activiteiten volgt weet, in
goede handen', aldus het verbond
van liberaal-religieuze joden (onge
veer 2500 leden in Nederland, tegen
over 15.000 van het Nederlands
Israëlitisch Kerkgenootschap en het
Portugees Israëlitisch Kerkgenoot
schap).
Tot de prestigestrijd tussen de
joodse kerkgenootschappen is opge
lost zal het krijgsmachtrabbinaat
uit één man blijven bestaan.
UIT
VAN LEZERS
Bijzettafeltje (3)
In het oordeel van A. J. Klei over
het werk van Rien Poortvliet en
Hans Bouma ontbrak de eerbied, die
we toch minstens verschuldigd zijn
voor zó veel concentreerde aan
dacht, geloof én liefde, die op elke
bladzijde ons tegemoet komen me
de door de goede, sobere teksten
van Hans Bouwma.
Bloemendaal
S. Tobi-Becking
Bijzettafeltje (4)
De heer Klei suggereert, dat boeken
als die van Rien Poortvliet alleen
maar bij bijzondere gelegenheden
worden aangeboden. Dit is niet
juist, ik sprak verscheidene perso
nen uit verschillende kringen, die
het boek graag gekocht hebben en
het ook fantastisch vonden, zowel
de schilderingen van Rien Poort
vliet als de teksten van Hans Bou
ma.
Ik weet o.a. van iemand met niet
zo'n groot inkomen, die dit boek
kocht ook omdat hij het, evenals
ik. zo'n fantastisch boek vond.
Amsterdam
B. K. G. van Bottenburg Sr.
Bijzettafeltje (5)
Een buitenkerkelijke heeft het boek
ook gekocht, vond het zeer indruk
wekkend. Goddank dat deze per
soon uw krant niet leest; wat zou
hij anders denken van de christe
lijke liefde'.
Heelsum
P. N. Westerhuis
Bijzettafeltje (slot)
Met alle gróte bewondering die
de heer Klei trouwens ook heeft
voor zowel Hans Bouma als R4en
Poortvliet, 75.- (en na 1 novem-
•ber a.s. 95,-) is wel een hand met
geld. Als de helft ervan nu eens op
de giro van het werelddiakonaat
gestort zou worden, zou ik er vrede
mee kunnen hebben. Als het boek
zonder meer als evangelisatie be
doeld is, desnoods ook nog. (al heb
ik persoonlijk maar sukses bij een
wat fellere aanpak). Maar dan doet
de 'gevestigde gelovige' toch beter
die 75.- (straks 95.-) gewoon in
de kollektezak te stoppen. Weest u
daar nu eens royaal mee. U weet
tenslotte toch wel weg met de Bij
bel zelf. desnoods met 'Groot
Nieuws voor U' ernaast? En ook de
bijbel zelf doet het goed op een
bijzettafeltje!
Steenderen
Anda Koning
Rede Tinbergen
Uw commentaar op de rede van
Tinbergen betreffende de internatio
Korte, duidelijk geschreven, liefst
aan één kant getypte, brieven
kunnen worden gestuurd naar:
Secretaris Hoofdredactie Trouw/
Kwartet, Postbus 859, Amsterdam.
Bij publlkatie wordt de naam van
de schrijver vermeld.
onderdeel van deze rede niet ver
meld. Zie weergave 15 oktober.
Emmen
H. Weggen
Naschrift hoofdredactie:
Briefschrijver bedoelt dat prof.
Tinbergen ook gezegd heeft dat
men de aktiviteiten van de con
cerns in veel opzichten zal moeten
wijzigen. Dat is juist; het stond op
de vóórpagina van onze krant van
15 dezer. Overigens moet er niet
alléén veel bij de internationale
ondernemingen worden veranderd.
Ook aan de hoofdredacteur van de
ze krant mankeert veel. Maar (het
is geen excuus) hij is de enige niet.
ROME (CIC) Blanke missionarissen blijven welkom in Afrika,
maar dan niet in leidende functies. Dit hebben 32 Afrikaanse bis
schoppen, die op het ogenblik in Rome zijn voor de bisschoppen
synode, als gezamenlijk standpunt ingenomen.
In een brief, die de Afrikaanse
bisschoppen in Rome samen heb
ben opgesteld, zeggen zij: de kerk
is niet zwart en evenmin Europees.
Iedere priester is welkom in zijn
eigen kerk, overal in de wereld. Op
de doopkaart staat niet vermeld of
je zwart of geel bent.
De bisschoppen zouden het bijzon
der betreuren, wanneer de jonge
kerken van Afrika geen hulp meer
zouden krijgen, hetzij in de vorm
van mensen, hetzij financieel. Zij
wijzen erop, dat zij wel eigen lan
delijke kerken hebben met eigen
priesters, maar zij hebben nog geen
deskundigen. Daarom menen zij,
dat de missionarissen moeten blij
ven. Hun werksituatie zal wel an
ders moeten zijn: geen leiders
meer, maar medewerkers van de
zwarte priesters, de zwarte kate-
chisten, de zwarte parochie- en an
dere raden.
Blijkens hun brief zijn de Afri
kaanse bisschoppen ernstig onge
rust, dat de Europeanen en Ameri
kanen zouden denken, dat zij niet
meer welkom zijn in Afrika. 'De
kerk is universeel', aldus de Afri
kaanse bisschoppen Er werken
thans twaalfduizend blanke missio
narissen in Afrika.
heer Biesheuvel heeft 'wellicht' (u
weet het dus niet) van een verhui
zing naar Zeeland afgezien omdat
hij niet als ruilgeld wilde worden
behandeld tegenover Van der Louw
en mevrouw Schilthuis. Hij heeft
(zo vervolgt u) 'blijkbaar' het kabi
net voor politieke aap gezet door op
het laatste momeht nee te zeggen,
enz. Deze kanttekeningen maken
op mij de indruk van iemand lich
telijk en onverhoord oordelen of
helpen veroordelen.
H oo gezand
A. van Dijk
Blesheuvel (5)
De Israëlische opperrabyn Shlomo Goren (op de achtergrond)
tijdens een bezoek aan een grenspost in de Sinaï-woestijn.
Ziek
Abortus (3)
Ik ben ontzet over die afschuwelij
ke discussie in de Tweede Kamer
over abortus, over wat de bisschop
pen schrijven en wat de heer An-
driessen zegt. Moet er nu zo nodig
straf gesteld worden voor de vrouw
en de arts als het om 'ongeboren
leven' gaat en waarom dan tegelijk
geen woord over het geboren leven,
dat met napalmbommen, met de
gemeenste oorlogen, martelingen
en hongerdood vernield wordt?
Mag dat allemaal wel 'bij de wet'?
Prof. Qulspel sprak over de 'versto
ring van erfelijk materiaal' door
radioactiviteit in ons voedsel:
waarom kan daar geen wet tegen
komen? Waarom mag men met
stokken enz. inslaan op Jongeren
wanneer deze protesteren omdat
hun leven gemoeid is met die mens-
onwaarige schande die straffeloos
wordt bedreven? Dit zijn vragen
van een oude vrouw van 75 jaar.
Wassenaar
mw H. Slotemaker
In uw blad van 3 oktober jl. staat
'dat veel Zuidlimburgers door de
praktijk van de sociale wetgeving
gedwongen worden zich medisch
ziek te houden, terwijl zij in hoofd
zaak maatschappelijke en psychi
sche problemen hebben ais gevolg
van de mijnsluitingen'.
Ten onrechte wordt de indruk ge
wekt dat iemand die arbeidsonge
schikt is door psychische oorzaken,
geen recht op ziekengeld zou heb
ben. Letterlijk wordt over de orga
nisatie van de ziektewet gezegd:
'Het systeem is er nog steeds op
gericht de patiënt met psychische
klachten pas toe te staan uit een
voor hem onhoudbare situatie te
stappen, wanneer hij zich van een
medisch etiket heeft voorzien'.
De werkelijkheid is anders:
Voor recht op uitkering maakt het
geen enkel verschil of de arbeids
ongeschiktheid geestelijke of li
chamelijke oorzaken heeft. Dit
geldt niet alleen voor de ziektewet,
maar ook voor de arbeidsonge
schiktheidsverzekering. de WAO.
Amsterdam
Voorlichtingscentrum
sociale verzekering
Bedoeld is uiteraard dat veel Zuid
limburgers gedwongen worden zich
lichamelijk ziek te houden, omdat
hun psychische klachten kennelijk
niet worden erkend, red.
Inflatie
In de jaren dertig was er de kring
loop deflatie, werkloosheid, nog
meer deflatie, nog meer werkloos
heid enz.De afloop is bekend.
Oorlog en daarna de wetenschappe
lijke kritieken op de passieve con
junctuur politiek in het verleden.
Het had allemaal zoveel beter ge
kund, indien.In de zeventiger
jaren is er de kringloop inflatie,
werkloosheid, nog meer inflatie,
nog- meer werkloosheid enz.De
afloop is nu nog niet bekend, maar
zij voorspelt niet veel goeds. Het
zou allemaal wel beter kunnen, in
dien de almaar groter wordende
improduktieve kopgroep de slikken
de produktieve onderlaag niet deed
bezwijken. Jammer, maar we zitten
in het politieke schuitje en we
moeten varen. Zijn de verschillen
tussen Colijn en Den Uyl nu wel zo
heel erggroot?
Rotterdam
Voor mij was het een ware ver
kwikking en een verademing de
heer Biesheuvel weer eens op het
scherm te zien. Eerlijk en overtui
gend klonk zijn stem. Vergelijk de
ze man eens met de heer Aantjes,
die met zijn glimlach de toffe jon
gen wil spelen, altijd grote bezwa
ren of moeite heeft met.maar
voor de zoveelste keer toch door de
knieën gaat. Het valt blijkbaar
moeilijk dit linkse gezelschap te
verlaten vanwege de twee AR-mi-
nisters. Laat die anders rustig ach
ter; ze zijn al in het rode sop gaar
gekookt.
Waalwijk
P. Bezemer
Biesheuvel (6)
Gaarne akkoord met het ingezon
den van ds. Rijksen. Beneden de
maat voor een voormalig AR-pre-
mier? Ja! Het zal de partij als
geheel geen goed doen. Ik luister
liever naar de verstandige taal van
mr. Aantjes. duidelijk, oprecht en
gelukkig wars van hoogmoed en
zelfingnomenheid.
A-peldoorn
G. A. Kuipers
Biesheuvel (7)
Biesheuvel (4)
Met verbazing heeft ds. Rijksen
naar de fijne rede van mr. Biesheu
vel geluisterd. Maar ik heb God
gedankt dat er in deze tijd van
afval nog zulke mensen zijn als mr.
Biesheuvel, die de waarheid durven
J. E. v.d. Burg zeggen.
Terneuzen
S. Mielen
U schrijft in uw commentaar: 'Het
is wat moeilijker een kanttekening
te maken bij de weigering van de
heer Biesheuvel, commissaris van
de koningin in Zeeland te worden.
Wij kennen de motieven onvol
doende'. Toch gaat u veronderstel
lend kanttekeningen makën. De
Chemische stoffen
Geen wonder dat de vakbeweging
namens het personeel zich gaat be
moeien met de veiligheid. Steeds
gevaarlijker chemische stoffen wor
den gebruikt, hoewel de ervaring
ermee beperkt is. Desondanks heb-
ADVERTENT1E
vakbeurs
elektrotechniek 74
Dagelijks 9-17 uur,
zaterdag 26 okt.9-15 uur
BERNHARDHAL- UTRECHT
ben velen een onbeperkt vertrou
wen in de deskundigheid van hen
die zeggen dat de installaties vol
doende veilig zijn. Zoalang echter
lekkages van gevaarlijke chemische
stoffen mogelijk zijn, moeten we
aan dergelijke beweringen blijven
twijfelen.
Amsterdam
L. Kromhout
Personeelsgebrek
Uit een goed bekend staande in
richting werd bekend, dat patiën
ten die 's nachts niet uit bed kun
nen of mogen, 's avonds niet kun
nen drinken omdat op hun hulpge
roep van 'zuster' er geen zuster
komt, want er is geen zuster. Waar
om geen dienstplicht voor meisjes
èn jongens? Aan universiteiten is
geen plaats voor middelbare scho
lieren. Jongeren lopen werkloos
rond. In het hele land! In allerlei
sectoren! In inrichtingen is gebrek
aan hulp. Ook nagenoeg overal! Dit
werk te min?! Niets is te min als je
een medemens kunt helpen. Jonge
ren en ouderen, lees in Tr/Kw de
feuilleton 'Tien vingers' over de
chirurch Paul Brand en zijn gewel
dige opofferingen. En je schaamt je
dat je werkloos bent!
Oegstgeest
Cs A. Koen
ROME (CIC) Kardinaal Felici
heeft aan de bisschoppensynode
mededelingen gedaan over de 'lex
fundamentalis', de nieuwe grondwet
voor de r.k. kerk. die in het kerke
lijk wetboek zal worden opgeno
men.
Deze grondwet zal niet zo maar een
principiële verklaring of een dog
matische katechismus zijn, maar
een werkelijke grondwet, waaraan
elke kerkelijke wet getoetst zal
moeten worden. Basis van de
grondwet zal de leer der kerk zijn,
zoals die aangeduid is door het
tweede Vaticaans concilie. De
grondwet zal ook gelden voor de
met Rome geünieerde kerken.
In die wet zullen de fundamentele
rechten en plichten van alle katho
lieken worden vastgesteld. Ook zul
len de functies van de organen van
de kerk, zowel op wereldniveau als
op plaatselijk vlak, worden be
schreven. Kardinaal Pelici zei, nog
niet te kunnen zeggen, wanneer de
herziening van het kerkelijk wet
boek gereed zal zijn.
AMERSFOORT Op 53-jarige
leeftijd is overleden drs. A. Broek,
directeur van het gereformeerd
centrum voor samenlevingsopbouw
in de provincie Utrecht. Van 1968
tot 1972 was hij directeur van de
christelijke jeugdraad. Daarvoor
was hij predikant, achtereenvolgens
in Onnen, Onstwedde. legerpredi-
kant, Groningen en te Enschede.
SLECHTE VERLIEZERS
Je komt ze nog al eeni
mensen en soms groepen i
sen, die slecht tegen hUL
kunnen. In huis zijn zei
gezellig spelletje al een
van zorg (wie vangt Jaf
maar in het wereldgebeurei V
ten ze niet zelden onheil, h
militairen die Mozambique!
in gevecht met Frelimo-f
vormen er een voorbeeld
lonieèn afstaan is een sooif
dat door een aantal meil
daardooi hun al te bevd
posities in rook zien opgaaj
lijk genomen wordt. Knarsa
en vaal- als een groot gevl
een nieuwe ontwikkeling.
dan weer duidelijk blijkt w na
mensen in feite op uit war frs
zelfde verschijnsel doet zi ;\c
als iemand op demagogiscl'
staat te vertellen dat de PT„
van de groeiende werkloosh
gelegen is in de structureli
deringen. Dan moet zo iera
eens vragen aan de bakli
hun broodprijs moeten
terwijl de grote bedrijven <z®ül
mum-prijs gemakkelijk
aanhouden met een vers4n
zo'n 40 cent per brood. Is
een wonder dat in enkele
broodverkopers in aantal
pen van tienduizend naar
zend? Geen invloed van d
tuur? Een laatste voorbeeli
droevigst, namelijk dat van ,,„h
derduitse-gereformeerde kïJL!
Zuid-Afrika, die de zog
tuchtwetten uitgebreid wil l:
tot andere bevolkingsgroep
god is raszuiver, kent blijkb£
aanzien des persoons. En
er nog altijd mensen die
besluit zeggen dat je er
weest moet zijn. Slechte
nt i
ellir
len
d
NED. HERV. KERK
Beroepen te Bruinisse: J.
Nicolaï kand. te Utrecht;
Ammers, Herkingen, Somifa
Wouterswoude en te Zwar laat;
kand. J. Blom te Utrefers
Nieuw-Lekkerland: kand.
te Katwijk aan Zee.
Aangenomen naar Wageninje bi
A. Rehorst te Hoogkarspel.
Bedankt voor Hoevelaken,
Opheusden en te Rijssen:
Hovius te Ede; voor Tan
veer: J. Willemsen te Ee
Drongelen.
Overleden: P. N. Velleko<
em. pred. te Rotterdam. V
dingsleraar en zendingsprei
daarna te Terwispel en te Vrlan
'gec
den
wi
ds 1:
gele
als
ike
peeli
ixpli
dra
vere
woc
zin
lat
kil g<
GEREF. KERKEN
Beroepen te Neede:
Bonnes te Amstelveen (verfc
die dit beroep heeft aang geld
te St. Pancras: kand. M.
Amsterdam.
Bedankt voor Ulrum: W. vfen v
Tijnje.
GEREF. KERKEN (VRIJG.
Beroepen te Emmeloord; G
Dronten.
GEREF. GEMEENTEN
Beroepen te Arnhem: P.
te Uddel; te Poortvliet:
Schreuder te Goes: te Katvig
Zcc: Chr. v. d. Poel te Yerarbe
,ster
inde
blad
g€
sti,
om
ko:
b: d
te f
ar
te
ge
ïwki
il be
nale ondernemingen, klopt niet. U door dr. C. Rijnsdorg
hebt namelijk het even belangrijke
Over menswaardig sterven gesproken, deze spotprent wil laten zien waartoe een ver doorgevoerd
militair denken kan leiden.
Pro Juventute-kalender 1975
Juventute Amsterdam 5
De 28ste Pro Juventute-kale
kleur, waarvan de opbreni 1
goede komt ten bate van
aan 'kinderen in moeilijl
vermeldt prachtige foto's vi
van de koninklijke familie,
bruari-schutblad 1975 pre
een tuinfoto van de volledi
generaties. Er zijn verscheid!
clusie, nog niet eerder gepuIAAl
de foto's in deze wandkalenan
genomen, die besteld kan
via postgiro Pro Juventute
dam: 51 74 00. De maandliL,
Trio
1
[AA<
an
just
De Rotterdammer
Nieuwe Haagse Courant
Nieuwe Leidse Courant
Dordts Dagblad
Uitgaven van
B.V. De Christelijke Pers
Directie:
Ing. O. Postma,
F. Diemer.
Hoofdredactie:
J. Tamminga.
Hoofdkantoor B.V. De
Christelijke Pers: N.Z.
Voorburgwal 276 - 280,
A'dam. Postbus 859.
Telefoon 020-22 03 83.
Postgiro: 26 92 74. Bank:
Ned. Midd. Bank (rek.nr.
69 73 60 768). Gem.giro
X 500.
Op 14 april 1973 is in de Stadsschouwburg te Nijmegen door de
medische faculteitsvereniging aldaar, ter gelegenheid van haar
vierde lustrum, een symposium gehouden. Dit aan het Grieks ont
leende woord betekent eigenlijk feestmaal, voorts: feestgenoten
en zelfs eetkamer. In de praktijk betekent het een georganiseerde
samenspreking.
Een feestmaal was helemaal niet
aan de orde, want het gesprek ging
over menswaardig sterven en al
wat daarmee verband houdt. Er is
van dat symposion een verslag ge-
maakt, maar toen men het wilde VBTSlBg
uitgeven bestond er behoefte aan
een aanvulling ook van andere we
tenschappen uit dan de puur me
dische.
opleidingen (nog) niet of nauwe
lijks ter sprake komt. Er^ is hier
meer aan de hand dan het'specifie
ke probleem van de euthanasie.
Zo ontstond een dik boek van 283
dichtbedrukte bladzijden, getiteld
Menswaardig sterven, uitgegeven
bij Amboboeken. Bilthoven en te
koop voor 16,50. Het is volstrekt
ondoenlijk om een werk. waaraan
zo'n dertig mensen hebben samen
gewerkt. in kort bestek te bespre
ken. Men kan in het algemeen
zeggen dat hier in een soort com
pendium bijeen is gebracht en af
gewogen (compendere betekent 'te
zamen wegen') wat er over het
onderwerp in kwestie vanuit erva
ring. studie en bespiegeling door
bevoegde mannen en vrouwen is
gezegd en geschreven. Bij verpleeg
kundigen. ziekenverzorgenden, pas
tores en artsen leeft behoefte aan
informatie over stervensbegelei
ding, welk onderwerp in de diverse
Deel één van het boek is het ver
slag van de symposiondag. Deel
twee is samengesteld uit beschou
wingen waarvoor op die ene dag
eenvoudig geen tijd was. De eindre
dactie is van oordeel 'dat hier een
vrij volledig en praktisch overzicht
gegeven wordt van wat er de laat
ste jaren in Nederland over ster
vensbegeleiding gedacht en ge
schreven wordt'. Ze geeft toe dat
overlappingen niet waren te ver
mijden. en dat feit maakt de lec
tuur voor de recensent die het boek
achter elkaar moet uitlezen, wat
moeizaam. Maar de bezitter van dit
verzamelwerk kan zich er de tijd
voor gunnen en nu en dan een
bijdrage aandachtig in zich opne
men.
De recensent moet de lezer aan het
boek in kwestie laten ruiken Dat
betekent in dit geval: achter de
luchtjes van de ziekenkamer moet
deze de geestelijke atmosfeer kun
nen opsnuiven van de met ontfer
ming bewogen deskundige verzor
ger. die zijn taak met letterlijke
dodelijke ernst opvat. Ik meen dit
in het onderhavige geval alleen te
kunnen doen door een van de
meeste medewerkers een treffende
uitspraak aan te halen, citaten die
met elkaar dan toch een idee van
het hele boek kunnen geven.
Gesprek
Prof. dr. C. van der Meer: 'Met een
gesprek van soms maar tien minu
ten kan men meer pijn wegnemen
dan met een mor finespuitje' Joke
Borst: 'Soms heb je de indruk dat
ouderejaars leerlingen en gediplo
meerden ziektebeelden verplegen'.
Dr. W. J. Berger: 'gezond verstand
is niet het voorrecht van psycholo
gen en gezond geloof is niet het
voorrecht van theologen'. Prof. dr.
J. C. van Es: 'het ziekenhuis (is) in
wezen niet ingesteld op de hulpver
lening aan stervenden'.
Prof. dr. J. M. van Rossum: 'Vele
mensen kunnen best buiten hun
medemens, maar niet meer buiten
hun librium of valium' Prof. dr. C.
P. Sporken: (Stervenshulp veron
derstelt o.a.) 'de moed om een heel
klein jongetje of een heel bang
meisje te zijn'. Dr. D. de Moulin:
'de antieke gewoonte (was) om de
zieke bij slechte prognose maar aan
zijn lot over te laten, (een gewoon
te die) in de middeleeuwen nog
niet was verlaten'. Drs. J. Matse:
'In zekere zin gaat de bejaarde nu
het leerproces doormaken, dat in
vroeger tijden de kinderen reeds
doormaakten: het, in confrontatie
met de dood. vinden van een hou
ding tegenover de dood'. Prof. dr. H.
Faber: 'De angst voor de dood met
zijn 'kaken' is dus een van de
oerangsten van de mens. Het is de
angst om alleen 'in het bos achter
gelaten' te worden'. Dr. P. B. Bier-
kens: 'Er bestaat zoiets als een
neurotisch noodlot, waarin per
soonlijke onmacht en onwil onont
warbaar liggen verstrengeld'.
Uur der waarheid
Dr. P. O. van der Klei: 'Het sterven
wordt niet zonder reden 'het uur
der waarheid' genoemd'. Drs. J. J.
M. Michels: als tot voorbereiding
wordt overgegaan, is het 'het beste
gelijktijdig de patiënt en zijn fami
lie op de hoogte (te) brengen van
de situatie, omdat hun belangen,
zorgen en angsten meestal parallel
lopen'. Zr. Ernestie Weteringe: 'Ik
weet uit eigen ondervinding dat het
moeilijk is af te gaan op een bel
van iemand voor wie geen redding
meer is'. Drs. F. J. G. Oostvogel:
'Het ontbreekt ons nog heel duide
lijk aan een stervenscultuur'. Prof.
dr. A. Sikkel en C. M. Hoffmann:
'Pijn is nauw verwant aan verdriet
en bij deze patiënten daarvan niet
te scheiden'. Drs. Th. C. J. Beemer
citeert kardinaal Villot: 'Zonder de
toestemming van de zieke is eutha
nasie in feite moord; zijn toestem
ming maakt er zelfmoord van'.
Prof. dr. J. Th. r. schreuder conclu
deert 'dat wij in het algemeen het
onderscheid tussen actieve en pas
sieve euthanasie moeten handhaven
en bij de actieve euthanasie uiterst
terughoudend moeten zijn'.
Drs. G. van der Most: 'De diep-
zwakzinnige is essentieel een mens'.
Drs. J. J. M. Michels: 'De familie
spreekt in feite niet namens de
patiënt, maar slechts in de veron
derstelling namens de patiënt te
spreken'. Prof. dr. J. F. Rang: 'de
patiënt (heeft) het volste recht een
behandeling te weigeren'.
Oriëntatie
Natuurlijk zijn deze uitspraken
geen kort begrip van het referaat
of artikel waaruit ze genomen zijn
en ook niet het belangrijkste van
wat er gezegd en geschreven is.
Maar ik- geloof wel dat ze prikkelen
tot lezing van het hele boek. dat te
beschouwen is als een voorlopige
algemene oriëntatie op het stuk
van stervensbegeleiding.
Ik moet ineens denken aan het
technisch mislukte masker van de
dode Beethoven (niet het bekende).
Het staat als foto in een oud Duits
boekje dat ik al jaren kwijt ben. Je
krijgt de indruk: gestorven als een
hond. Wat een zegen dat het vraag
stuk van de stervensbegeleiding zo
duidelijk in de aandacht gekomen
is.
lek
beri
ad t
kost 5,50, bij bestelling via
dient dit bedrag met 1,
verzendkosten te worden v c
derd. De kalender wordt uit
onder het motto: 'Help
aan een kans'. (Pro Juve^1"?;
een algemene vereniging vo
derbescherming met 22 inst
over het gehele land. Al dieFnei
lingen helpen jaarlijks me^a™
12.000 kinderen uit alle gel
van ons volk. Er zijn drie si
gezinsvoogdij, voogdij en deft
bureaus).
s uil
scha
oken
in h
'an i
27
6 Den Alerdinck, Laag Zutlr
Zwolle (te. 105290-541):
vrijdag en zaterdag 1 en 2
ber ontmoeting tussen he
kerkewerkers en dr. A. H.
Heuvel;
1-3 nov. en 13-15 dec. 'komr
tie', weekends met verbale
verbale communicatie-oef
verbale communicatie-oef
en uitwisseling en ordening ^52
daarbij opgedane ervaringei v
Pastoraat en de arbeids
van jongeren. Donderdag 7 L
dag 8november in de am?
riënkroon te Nieuwkuyk. A In-
den katholieke jeugdraad (fZe fit
31 63 49).
